Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

YABANCI DiLÖÖRETİMİNDEARAÇ, GEREÇ VEOTANTİK

DÖKÜMANLARıNKULLANILMASI

Hepimizin malumları olduğuüzere, ilk öğrenilendile anadil, ondan sonra öğrenilendillere iseyabancıdil denir. Anadil bilinçaltı işlemlerleedinillr.Yabancıdilise bilinçliişlemlerleöğrenilir. Başkabir

deyişleanadil edinilmekte, yabancı dil ise öğrenilmektedir. İkisi arasındaki ayrılıkedinimişlemlerininbilinç altında, öğrenmeninise bilinçli olarakgeliştiğidir.

İnsanlar,toplumlar veya uluslar arasında,bireysel, kurumsal ya da ulusal düzeyde ticaret, ekonOmi, siyaset, askerlik, turizm, kültür ve sanatalanlarında farklı yoğunluktaikiliveya çoklu olmak üzere her türlüilişkininkurulup yürütülmesi içinuluslararasıortak dillerinöğrenilmesigerekmektedir. Sözkonusuuluslararasıortak dili belirleyen unsur ise ekonomi, bilim, teknoloji ve askerlik alanlarındakiüstünlüktür.

Dolayısıyla çağımızda, uluslararasıdüzeyde kullanılanen az biryabancıdili iyi derecede bilmenin zaruretivardır. Yabancıdili iyi derecede bilmek, o dilin iyi öğretilmesiylemümkündür. Dünya genelinde yabancıdil öğretimiiçin bugüne dek çeşitli metodlar kullanılmışve buişeklasik ya da geleneksel metod diye adlandırılan, gramer ve tercüme ağırlıklı, öğretmenin her fırsatta anadilini kullanarak ders yaptığı bir metodla başlanmıştır.Bu metotta yardımcıders araçlarınave otantik malzemelere yer verilmemektedir.

Gramer ögretilmekte, kitaptaki metinler anadile çevrilmekte ve tüm bunlan yaparken yine anadilkullanılmaktadır.

Yabancıdil ögretiminde daha sonra ise geleneksel metoda tepki olarak ortaya çıkan ve doıaysız metod diye adlandırılanbir yöntemkullanılmıştır.Bu metotta, ögretmen anadile başvurrnaktan mümkün oldugu kadar kaçmmakta olup dil, yapısal açıdan ele alınmaktadır.Model cümleler ögretmen tarafındanverilerek, bunun örneklerle çogaltılmasıögrencilerden istenmekte ve böylece dile yapısal açıdan yaklaşunön planaçıkmaktadır.

Yabancıdil ögretiminde yardımcıders araç ve gereçleri ile otantikdökümanlarınasıl kullanımına,Audio visuel diye tabir edilen ve 1960'hyıllardaortayaçıkangörselişitselmetodla başlanmıştır.Bu metod,adıüzerinde hem görsel, hem de işitseldir.Ögrenciyabancıdili görerek ve işiterek ögrenecektir. Dolayısıyladayardımcıders araç ve gereçlerikullanılacaktır.

Sözkonusu metod, yabancı dil ögretiminde ses ile görüntünün, bir başka deyişlegörsel baglamın,ögrenmeyeyardım etmek ve onukolaylaştırmakiçin ses ile birleştirilmesi, eş zamanlı

kılınmasıdır. Dolayısıylayabancıdil ögretiminde, projeksiyon aleti ve teyp kullanımı bu metodun esasını teşkiletmektedir. Diyaloglar şeklindeolan metnin, parça film ve ses bandı ile eş zamanlıolarak kullanılmasıesastır.Ders, ses bandı eşligindeparça film gösterisiyle başlamaktave her resim bir söze denk gelmektedir.

Bu metottan amaç, ses ile birlikte gösterilen resmin, basılıbir sayfadakisatırlardanveya tek başınasesten daha güçlü duyusal bir

etki bırakmasıdır.Ögrcnciyalnızca bagıamın değiL, aynızamanda el, yüz ve beden ile iletilen bilgilerin, ezgi ve ses değişimlerinin.anlam ögelerininaçıklanmasındaönemli işlevi olduğunugörebilir. Bireysel ilişkileligözleyerek, ögrenci belli sözlelin uygun olduğudilalanlarını yavaş yavaşanlamaya başlar. Öğrencilerindikkatleri resim üzerinde odaklandırılarak.tüm sınıfın ilgisi bir anda aynı konu üzerinde

toplanır. Öğrencilersürekli olarak yabancıdili duyar ve sık sık konuşurlar. Yabancı dil öğrenim ortamı oluşur ve anadile başvurudan mümkün olduğu kadar uzaklaşılır. Böylece de öğrencilerin öğrendikleri yabancı dilin veya kazandıkları davranışlanndahakalıcı olmasıamaç edilmektedir.

Yardımcıders araç gereçlerinden ve otantik dökümanlardan mümkün olduğu kadar yararlanılarak,birden fazla duyu organı harekete geçirilip,iletişim imkanı zenginleştirilınektedir.

Araştırmalar;insanlannokuduklarının%iO'unu. işittiklerinirı %20'sini, gördüklerinin %30'unu, hem görüp hem işittiklerinin %50'sinL, sözlü ifade ettiklerinin % 70'ini. sözlü ifade edip yaptıklannında %90'uuhatırladıklarınıortayaçıkarmıştır.

Bu aştırmalardan anlaşılacağıüzere görsel işitsel olarak gerçekleştirt1enbirö~enmedurumundaki hatırlarnayüzdesi sadece okuma. işitsel veya görselolarak gerçekleştirilenbir öğrenme durumundaki hatırlama yüzdelerinden daha yüksek olup, sözkonusu görsel işltsel öğrenme biçimi bilahare uygulamaya dönüşürülmeksuretiyle öğrencilerinbizzat sözlü ifade etme ve yapmaları sağlanarak. öğrenciler tarafından öğrenilen ya da kazanılandavranışlann%90oranında kalıcılığı sagıarıabilmektedir.

Dolayısıyla iyi bir dil ögrenimi için laboratuar, teyp, radyo, tepegöz, projeksiyon aleti, televizyon video vb. gibiyardımcıders araç ve gereçleri ile otantik dökümanlara ihtiyaçvardır.

Şimdibunlardan televizyon, video ve otantik dökümanların yabancıdilögretimindekullanılmasındanbahsedecegim.

TELEVİZYON(UYDUYAYıNLAR)

Günümüzde devamlıartan teknolojik gelişmelersayesinde izlenebilen uydu yayınlar, bugün dil ögreniminde de kullanılmaktadır.Uydu yayınların dil ögreniminde kullanılma alanları şu başlıklar altındaincelenebilir.

a. Yapay çevre olutturmak b. Arfiv Olutturmak

c. DUdekiyenlliklerl takip etmek d. Ejttimde otantik olmak

e. Telaffuzun geU,imine katkıdabulunmak

f. ÖğretmenlerinyeU,mesinde katkıdabulunmak.

Ögrencilerinetrafındayapay bir çevre oluşturmadaen büyük pay uyduyayınlarınadüşer.UyduyayınlarısayeSinde ders esnasında ya da dersten çıktıktansonra ögrenciler her anyabancıdille görsel işitselolarakkarşı karşıyagelirler ve ögrenmeye ister istemez devam ederler. Dolayısıylakulak ve göz alışkanhgı kısa sürede üst düzeye gelir.

Arşivoluşturmakyöntemiyle de uyduyayınlarındil ögI-etimine

katkısı arttırılabilir. Öğrencileruydu yayınlarımözellikle ilk etapta anlamada güçlük çekecektir. İştebu durumda, oluşturulanarşivden istifade edilir. Arşive almaya değer nitelikteki yayınlar banda kaydedilereköğrencilerinhizmetine sunulur ve bu bantlaröğrenciler tarafındantekrar tekrar izlenmek suretiyle ilgili dilin öğrenilmesine

yardımcıolunur.

Uyduyayınları,ögI-encileringüncelolaylarınyamsıra,dildeki son yeniliklerden de haberdar olmalarını sağlarlar. Bu yayınların

güncelliği dolayısıyla öğrencimotivasyonu yüksek olacağından,dil öğreniminindaha yüksek orandagerçekleşmesinekatkıdabulunur.

Ayrıcauyduyayınları,dilöğretimindeotantik döküman olarak kullanılabilir. Banda kaydedilen öğrencilerinseviyesine uygun herhangi bir program (haber, tartışma,film vs.) ders olarakişlenebilir.

Bunlarınders olarak işlenmesibiçiminde kesin bir kural yoktur.

Öğretmenamaca uygun olarak birişleyiş tarzınıkendisigeliştirir.

Telaffuz konusu da çok önemlidir. Yerliöğretmenlerle doğru telaffuz ancak öğretmeninkendisininverebildiğikadar öğretilebilir. Çok küçük bir yanlış telaffuz, verilmek istenen mesajın ya hiç anlaşılmamasınaya da yanlış anlaşılmasınasebep olabilmektedir. Bu bakımdantelaffuz konusunda laboratuarçalışmasınınyam sıra uyduyayınlarınınpayıdagözardıedilemez.

Ve nihayet uydu yayınlannm öğretmenlerin yetişmesindeki katkısı da apaçık ortadadır. Öğretmenlerinkendilerinigeliştirmesi için en etkili, en kolay ve en ucuz yöntem uyduyayınlandır.

VİDEO

Yabancıl dil öğretimindeetkili bir diğeryöntem de video'nun kullanılmasıdır. Sınıftavideo kullanımı, iletişimin işitselve görsel kanallarınıdersin içine sokmak ve böylece daha verimli bir sonuç almak demektir. Radyo ve teyp gibi sadece işitselyöndenyardımcı olan malzemeyleöğrenci konuşanınhareket ve mimiklerinigörmediği için, cümleleri kafasında oluşturmaya çalıştığısituasyon içerisine yerleştirmedezorluk çekmektedir. Bu daalgılamayı zorlaştıracaktır. Özellikle sözcüklerin telaffuzu sırasında ağzın, dilin ve dudakların hareketlerini görmek,anlamayıkolaylaştıracagtgibi,kalıcıbir telaffuz ve konuşabilme alışkanlığıdakazandıracaktır.

DERSTE viDEO'NUN KULLANILMASI

Biryabancıdil dersinin video ile işlenişindekesin bir yöntem olmamakla birlikte, özellikle mesleğe yeni katılan arkadaşlar açısından faydalı olabileceği düşüncesindenhareketle şöyle bir yöntem uygulanabilir.

1. Videodan kısabir bölüm gösterilir. (Süre eldeki materyalin uzun veyakısa oluşuna bağlıdır).Ancak daha önceöğrencilereolayın geçtlgi yer hakkındabilgi verilerek kendilerini olaydaki kişilerin yerlerine koymalarıistenir. Daha sonra seçilen bölüm öğrencilere

başka bir açıklama yapılmadansonuna kadar normal seyrinde gösterilir.

2. Bölüm izlendikten sonra konuyla ilgili birkaç genel soru sorulur. Örneğin kaç kişi var? Ne giymişler? Ne yapıyorlar? gibi.

Bunda amaç ögrenciyi çeşitli cümleler kurmaya zorlayarak ve aralarında tartışmalarınısaglayarak konuyaısındırmaktır.

3. Her ögrencinin olayhakkındakialgılanveyorumları degişik olabildiginden, gördüklerini yazmaları, dolayısıyladaha geniş yorumlar getirmeleri de istenebilir. Bu çalışma daha çok yazıya dayanan bir çalışma yapılacaksa uygulanır. Çalışma sözlü bir exploitation'adayanıyorsaögrencilerden ya teker teker ya da gruplar halindeolayıyorumlamalan istenir.

4. Sınıfgruplaraayrılarak,her grup olay hakkındaki görüşve yorumlarını yazılıveya sözlü olarak bildirir. Ögretmen bu safhada açıklıkgetirmekamacıylaortak olannoktalarıve seçenekleri belirler, gerekiyorsa tahtaya yazar.

5. Daha sonra bölüm yeniden seyrettirilir. Bu safhada, konu hakkındaögrenciler birinci izlernede bilgi saWbiolduklarındanolayı daha i~ anlama ve pekiştirme olanagı bulacak ve yanlışlarını düzeltecektir.

6. Sonuç aşamasında,bölüm tekrar baştan alınaraknihai çalışma yapılır.Cümleler ögrencilere tekrar ettlrillr, ögrencilere ferdi olarak dahagenişsorular sorulur, anlaşılmasıgüç olanbazısözcük veya cümleler tekrar başa alınarak bir daha izletllir. Bu safha sonunda olayartık her ögrenci tarafından algılanmış ve özümlenmiştir.Konuya aityapıve fixation çalışmalan ayrıcatesbit edilecek bir programlayapılabilir.

Gösterilecek filmlerin ögrencinin gerçek hayattayaşayabileceği vehatırlayabilecegidüzeyde ve de olaylar zincirinin kolaybağlanabilir olmasıgerekir.Eğerfilmler, pedagojik unsurlardahilirıde hazırlanmış bir metodun filmleri ise, öğretmenindaha önceden viografa ve diapozitife transfer edeceği bazıanayapılar işitildiğiveseyredildiği anda anlamayı kolaylaştırıcı unsur olarak, öğrencilere film durdurulupanındagösterilerek izah edilebilir (ilk veya ikinci gösteri sırasında).

viDEO'DAKULLANILACAK DÖKÜMAN TÜRLERi

Bu dökümanlar;

a) Haberler, hava durumu, reklamlar b) Belgeseller

c) Eiitici ve ejlendirici filmler d) Ders filmleri vb. olabilir.

Doğrudandil öğrenimi için hazırlanmışvideo materyalini kullanmak, önceden çözümlerneyi ve ek materyalin hazırlanmasını gerektirir.Aynı şekilde dışarıdantemin edilen bir video materyalinin içeriğinin çoğu kez ne olduğu bilinrnediğinden,bu tür çalışmada, kaseti önceden özenle izlemek ve sunuş şekliniplanlamak gerekir. Hazırlık çalışmalarındaşutür sorular yönlendirici olabilir.

a) Materyal genelde ne veriyor? b) Metodsistematiğineuygun mu?

c) Ne gibi uygun faaliyetler düzenlenebilir? d) Bölümlere ayolabilir mi vekaç bölüm olabilir? e) Derse desteksajlayıcıözelliii varmı?

Video materyalinin kullanımında öğrencilerinaktif olarak derseiştirakleriartacaktır.Böyle bir çalışma sırasında öğretmenlere

şuöneriler verilebilir.

1. Gösteriye başlamadanönce konunun ne olduğunu ve neredegeçtiğinisadecebaşlıkhalinde söyleyiniz.

2. Öğrencilere,filmiizlerken, duyduklarıve gördükleriherşeyi tamamenanlamalarınagerekolmadığınısöyleyiniz.

3. Yalnızca dersin amacına yönelik olan bölümlerden yararlanınız.

4. Film gösterilirken televizyonununyanında değil öğrencinin içinde oturunuz.

5. Zaman kazanmak için göstereceğinizbölümün, bantın hangi metrajlanndaolduğunutesbit ediniz.

6. Kısa ileri geri sarmalarda görüntülü geçişi, uzun ileri geri sarmalarda ise normalhızlı geçişi kullanınız.

7. Otantik dökümanların yorumunu yaptınrken dolaylı anlatımlar kullanmalarınıisteyiniz.

8. Filmi izlerken, öğrencileregerekiyorsakısanotlaralmalarını söyleyiniz, zira sonrakianlatımlarındaonlardanyararlanacaklardır.

9. Sonunda konunun geneldeğerlendirmesiniyaptırmızve siz

yapınız.

OTANTİKDÖKÜMANLAR

Otantik dökümanlar; yabancıdilöğretimiiçin hazırlanınamış, ancakkonuşma, düşünüleniifade etme, öğrenilendil bilgisikuralları ve sözcükleri uygulama sahasınaaktarmaya yardımeden, lşitseL,

görsel veyazılı dökümanlardır.Birbaşka deyişleotantik dökümanlar, öğretilendU bilgisi kurallarıile sözcüklerirıuygulama alanıgörevini yaparlar ve buö~elerirıö~renciyemal olmaolana~ınısa~arlar.

Otantik dökümanlarınen büyük özelli~i yabancıdilöğretimi amacıyla hazırlanınamış olmalandır. Yabancıdil ö~retimi amacıyla hazırlanan metodlarınana hedefi ise o yabancı dilirı öğretilmesidir. Bu nedenle metodlarda konular kolaydan zora ve basittenkarmaşı~a

doğru aşamalıolarak sıralanmışlardır.Önce basit ve kolayolanlar ö~retilir; daha sonra zor ve karmaşık olanlara geçilir. Otantik dökümanlarda ise böyle bir amaç sözkonusude~ildir.

i960'lı yıllarda metodoloji alanındaki gelişmelere paralel olarak. otantik dökümanlar, yabancıdU ö~retiminde i968 yılında kullanılmaya başlanmışve i 970'li yılların başından itibaren de yardımcıders malzemesi olarak kullanılanband. plak gibi işitsel araçlar;film. fotogrnf. slayt gibi görsel araçlar ve dergi, gazete. elilanı gibibasılıdökmanlar otantik dökümanadınıalmayabaşlamıştır.

Otantik dökümanlan 3

gruba

. i,ltse! otantik dökümanlar . Yazılı otantik dökümanlar

Otantik dökümanlar ancak belirli düzeyde kelime ve gramer bilgisi almış olan ögrenciler için kullanılabilirlerve onların

200-400 ders saatiyabancıdildersigörmüş öğrencilerle

-Görselotantik döküman olarak karikatür. manzara ve çevre resimleri slaytlar gibi malzemeler,

-İşitselotantikdöküman olarak da banda alınmış basit bir masal, bir öykü veya bir şarkı kullanılabilir.Bu aşamada yazılı otantik dökümanlarkullanılmaz.

400-800 ders saatiyabancıdil dersi görenlerle de:

-Görselotantik döküman olarak bir konuyu içeren slayt grubu veya birfilm

-İşitselotantikdöküman olarak bandaalınmış bir radyo veya televizyon haberi, yine banda alınmış bir öykü veya basit bir dille yazılmıştiyatro eserinden bir sahne, bir röportaj.

-Yazılıotantik döküman olarak da. el ve gazete ilanlan, basit bir dilleyazılmışgazete haberleri öykü ve tiyatro eserleri. telgraflar, hayranıvediğerönemli günleriçirı yazılmıştebrik kartlarıörnekleri v.b. kullanılabilir.

Otantikdökümanlarınseçimirıde. öğrencilerinseviyesi dikkate alınarak. öğrenilenkelime veyapılan pekiştireceknitelikte olmaları üzerindedunılmalıdır.Seviye yükseldikçe

-İşitsel otantik döküman olarak banda alınmış bir açık otunım, ilgirıçradyo ve televizyon haberleri. tiyatro eserlerinden bir ikisahne, birşarkı,birştirvb.

-Yazılıotantik döküman olaraköğrencirıirıilgisiniçekeceğini umduğumuzbir makale, bir röportaj veya bir edebi eserden alınmış ilgirıçbirkısım.

-Görselotantik döküman olarak da televizyon ve videodan faydalanabiliriz. Tüm otantikdökümanlarınderstekullarıışbiçimiyle ilgili kesin bir kural yoktur. Öğretmen amaca uygun olarak kullanılmatarzınıkendisigeliştirir.