ABSTRACT
The aim of this study was to record the inci-dence of anatomic variations in the stylohyoid com-plex.
1027 panoramic radiographs obtained from patients who referred to Ankara University, Faculty of Dentistry, Oral Diagnosis and Radiology Department from 1997 to 1999, were evaluated. The morphology of the stylohyoid complex was allocat-ed to one of 12 patterns.
The rate of mineralization or calcification of stylohyoid complex evaluated using 1027 panoram-ic radiographs was 18%. The prevalence of D type calcification of stylohyoid complex was the highest pattern for both right and left sides. The vast major-ity of normal, elongated or calcified styloid processes were symmetrical. In addition, the high-est symmetry ratio was seen in pattern D. When the right and left sides were compared from anatomical and nonanatomical point of view according to sex, no significant difference was seen in right side between males and females. However there was a significant difference between males and females for the left side ( p< 0,01 ).
In this study three patients who had bilateral-ly elongated styloid processes were classified as having Eagle syndrome. If a patient has bilaterally elongated styloid processes, anamnesis and clinical diagnose must be detailed for Eagle’ s syndrome.
Key Words: Styloid process, stylohyoid com-plex, Eagle’ s syndrome
ÖZET
Bu çal›şman›n amac›, stylohyoid kompleksteki anatomik varyasyonlar›n insidans›n› saptamakt›r.
1997-1999 y›llar› aras›nda, Ankara Üniver-sitesi Dişhekimliği Fakültesi, Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dal›’na başvuran hastalardan al›nan 1027 panoramik radyograf değerlendirilerek stylohyoid kompleks morfolojisinin, Carroll s›n›fla-mas›ndaki 12 tipten hangisine uyduğu kaydedildi.
1027 panoramik radyografta bulunan stylohy-oid kompleks mineralizasyonu veya kalsifikas-yonunun oran› %18’di. En yüksek stylohyoid kompleks prevalans›, hem sağ hem de sol taraf için, D grubu olarak bulundu. Normal, uzam›ş veya kalsifiye styloid proçeslerin büyük çoğunluğu simetrikti. Buna ek olarak, en yüksek simetri oran› da D grubunda görüldü. Sağ ve sol bölgeler, cin-siyete göre anatomik ve anatomik olmayan olarak karş›laşt›r›ld›ğ›nda, kad›n ve erkek aras›nda sağ tarafta herhangi bir fark saptanmad›. Ancak kad›n ve erkek aras›nda sol tarafta anlaml› bir fark olduğu gözlendi (p<0,01).
Bu çal›şmada, bilateral olarak uzam›ş styloid proçesi bulunan 3 hastaya Eagle sendromu tan›s› kondu. Panoramik radyograflar değerlendirilirken eğer bilateral uzam›ş styloid proçes saptan›rsa, anamnez ve klinik muayene, Eagle sendromu aç›s›ndan detayl› olarak ele al›nmal›d›r.
Anahtar sözcükler: Styloid proçes, stylohyoid kompleks, Eagle sendromu.
* Dr. Dt. Ankara Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dal›. ** Dt., Ankara Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dal›.
TÜRK TOPLUMUNDA STYOHYOİD KOMPLEKS
KALSİFİKASYONUNUN RADYOGRAFİK OLARAK
DEĞERLENDİRİLMESİ
Radiographic Assessment of the Stylohyoid Complex Calcification in Turkish Population
yer al›r. Proçesin normal uzunluğu 20-25 mm olup şekli silindiriktir. İnternal ve eksternal karotid arterler aras›nda uzanan proçesin farkl› bölgelerine kas ve ligamentler tutunmuştur. Kaslar stylopharyngeus, styloglossus ve stylo-hyoid kaslard›r. Styloid proçesin apeksine 2 li-gament bağlan›r; bunlardan stylohyoid lili-gament hyoid kemiğin cornu minus’una, stylomandibu-lar ligament ise mandibula angulusuna uzan›r (1- 4).
Styloid proçes-stylohyoid ligament komp-leksinde görülen kalsifikasyonlar çeşitli şekillerde s›n›fland›r›lm›şt›r. Carroll (1), 1984 te bu kalsifikasyonlar› mandibular foramenin üzerinde ise süperior, foramen ve angulus mandibula aras›nda ise middle, angulus mandibulan›n alt›nda ise inferior olarak isim-lendirmiştir .
Stylohyoid kompleksin mineralizasyon veya kalsifikasyonu yayg›nd›r (5-7). Ancak araşt›r›c›lar, vakalar›n az bir k›sm›n›n sempto-matik olduğu görüşündedir, bildirilen prevalans %1-5 aras›ndad›r (5, 8). Stylohyoid kompleksin mineralizasyon veya kalsifikasyonu ile beraber çeşitli semptomlar mevcutsa, Eagle sendromu, Uzam›ş Styloid Proçes Sendromu, karotis arter sendromu veya Stylohyoid Sendrom olarak tan›mlan›r. Uzam›ş styloid proçes ve/veya stylo-hyoid ligamentte kalsifikasyon, belirsiz fasial ağr›, otalji, disfaji, vertigo, sürekli tonsillit hissi, dil kökünde ağr›, internal ve eksternal karotid arterler boyunca dağ›lan ağr›n›n s›k görüldüğü Styloid-Stylohyoid Sendrom (Eagle Sedromu) ile sonuçlanabilir (5, 9).
Dişhekimliği pratiğinde panoramik rad-yograflar›n kullan›m›n›n artmas›yla dişhekim-leri, styloid proçes ve stylohyoid ligamentteki varyasyonlar› daha fazla farketmeye başlam›şlard›r. Bu çal›şman›n amac›;
1- Styloid proçes ve stylohyoid ligamentte-ki anatomik, nonanatomik varyasyonlar›n insi-dans›n› panoramik radyograflar yard›m›yla sap-tamak,
2- Nonanatomik styloid proçesin ve liga-mentteki ossifikasyonun, styloid-stylohyoid
Çal›şmada 1997-1999 y›llar› aras›nda Ankara Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dal›’na başvuran hastalardan çekilen 1027 panoramik radyograf değerlendirilmiştir. Radyograflar Trophy Radiologie Odontorama PC (Trophy Radiology, Marne-la-Vallee, France) panoramik radyograf cihaz›nda (70 kVp- 6mA), 15x30 boyutlar›nda (Eastman Kodak Company, Rochester, Ny., USA) film kullan›larak çekil-miş ve Dürr Med Medicine (Dürr Dental, Bietigheim-Bissingen, Germany) otomatik banyo cihaz›nda (24 ºC ve 6 dakika) banyo edil-miştir. Otomatik banyo cihazlar›nda banyo solüsyonu olarak Hacettepe Otomatik Banyo solüsyonu kullan›lm›şt›r. Tüm radyograflar negatoskop kullan›larak ve karanl›k ortamda 3 y›ll›k deneyimi olan bir Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dal› araşt›rma görevlisi taraf›ndan değerlendirilmiş, her radyografta sağ ve sol stylohyoid kompleksin tipi ayr› ayr› kaydedilmiştir. Simetri olup olmad›ğ› da kaydedilmiş, eğer varsa hangi grup olduğu belirtilmiştir.
S›n›fland›rmada Carroll (1) s›n›flamas›n›n bir modifikasyonu kullan›lm›şt›r. S›n›flaman›n tipi, kaynakland›ğ› bölgeye göre,
1-Tympanohyal, 2- Stylohyal, 3-Ceratohyal, 4- Hypohyal olarak belirlenmiştir. Buna göre stylohyoid kompleksi s›n›fland›rmada kullan›lan 12 kalsifikasyon tipi şöyledir (10):
A. Tympanohyal tek B. Stylohyal tek
C. Tympanohyal ve stylohyal ayr›
D. Tympanohyal ve stylohyal birleşik (Resim 1)
E. Tympanohyal, stylohyal ve ceratohyal birleşik (Resim 2)
F. Tympanohyal, stylohyal ve ceratohyal ayr›
G. Tympanohyal ve stylohyal birleşik, cer-atohyal ayr›
Resim 1: Caroll (1) s›n›fland›rmas›na göre «D» tipi stylohyoid proçes okla gösterilmiştir.
Resim 3: Eagle senydromu bulgular› bildiren, «E» tipi kalsifikasyon gösteren hastan›n radyografisinde styloid proçes okla gösterilmiştir.
Tablo 1: Sağ stylohyoid kompleksin s›n›flamas›n›n erkek ve kad›nlardaki dağ›l›m›.
A B C D E F G H I J K L Toplam Erkek 39 50 57 135 4 6 3 1 18 5 2 64 Toplam 9.2 11.7 13.4 31.7 10.8 1.4 0.7 0.2 4.2 1.2 0.5 15 426 % Kad›n 60 73 121 135 81 14 4 1 24 9 1 60 Toplam 10.3 12.5 20.8 23.2 13.9 2.4 0.7 0.2 4.1 1.5 0.2 10.3 583 % Toplam 99 123 178 270 127 20 7 2 42 14 3 124 % 9.8 12.2 17.6 26.8 12.6 2 0.7 0.2 4.2 1.4 0.3 12.3 1009
Tablo 2: Sol stylohyoid kompleksin s›n›flamas›n›n erkek ve kad›nlardaki dağ›l›m›.
A B C D E F G H I J K L Toplam Erkek 39 53 46 144 52 2 3 1 12 7 0 68 Toplam 9.1 12.4 10.8 33.7 12.2 0.5 0.7 0.2 2.8 1.6 0 15.9 427 % Kad›n 58 73 89 138 85 12 4 9 36 5 1 79 Toplam 9.8 12.4 15.1 23.4 14.4 2 0.7 1.5 6.1 0.8 0.2 13.4 589 % Toplam 97 126 135 282 137 14 7 10 48 12 1 147 % 9.5 12.4 13.3 27.8 13.5 1.4 0.7 1 4.7 1.2 0.1 14.5 1016
H. Stylohyal ve ceratohyal ayr›
I. Stylohyal ve ceratohyal birleşik ama tympanohyalden ayr›
J. Ceratohyal tek
K. Ceratohyal ve hypohyal birleşik L. Görünen bir styloid proçes yok
Elde edilen veriler SPSS program›nda bil-gisayara girilerek, Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Bioistatistik Bilim Dal›’ nda Chi-Square testi uygulanarak istatistiksel olarak değerlendirilmiştir.
BULGULAR
1027 tane panoramik radyograf›n 18 tanesinin sağ bölgesi, 11 tanesinin ise sol bölge-si değerlendirilememiştir. Hastalar›n 593’ü (%57,7) kad›n, 434’ü (%42,3) erkekti. Yaş aral›ğ› 3-91, ortalama yaş ise 36,05’ ti.
İncelenen sağ ve sol stylohyoid kompleks-lerin s›n›flamas›n›n erkek ve kad›nlardaki dağ›l›m› Tablo 1 ve 2’ de gösterilmiştir.
Çal›şmada değerlendirilen 1027 hastan›n 481 tanesinde simetri saptand›, s›n›fland›r›lan gruplar içinde en yüksek simetri % 34,3 oran›nda D grubundayd›. Tablo 3 simetri görülen gruplar›n dağ›l›m›n› göstermektedir.
S›n›fland›rma sonucuna göre A ile D aras›ndaki gruplar normal olarak kabul edilmiş, ve E ile K aras›ndaki gruplar ise anatomik olmayan (nonanatomik) olarak s›n›fland›r›lm›ş, sağ ve sol taraf için cinsiyete göre bir fark olup olmad›ğ› değerlendirilmiştir. Sonuçlar Tablo 4’te gösterilmiştir. Erkek ve kad›n hastalar için sağ tarafta styloid proçes tiplemeleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulun-mazken, sol taraf için istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k bulunmuştur (p<0.01).
Tablo 3: Gruplar›n simetri gösterme yönünden dağ›l›m›.
Kalsifikasyon A B C D E F G H I J K L
Tipi
Simetri bulunan 47 46 54 165 79 0 1 0 18 4 1 66
Hasta say›s›
% 9.8 9.6 11.2 34.3 16.4 0 0.2 0 3.7 0.8 0.2 13.7
Tablo 4: Styloid proçesin anatomik ve anatomik olmayan şeklinde cinsiyete göre dağ›l›m›.
Erkek Kad›n Anatomik Toplam 81 134 olmayan % %19 %23 SAĞ Anatomik Toplam 345 449 % %81 %77 Anatomik Toplam 77 152 olmayan % %18 %25.8 SOL Anatomik Toplam 350 437 % %82 %74
olarak da bilinen ikinci branşial arktan köken alan dördüncü segmentteki kartilajdan gelişir. Styloid proçes, tympanohyal ve stylohyal olarak bilinen iki segmentten oluşur. Tympanohyal doğumda kalsifiyedir ama henüz temporal kemiğe yap›şmam›şt›r. Stylohyal ise doğumdan sonra oluşur ve zamanla kalsifiye olur. Üçüncü segmentten köken alan stylohyoid ligament ce-ratohyal olarak, dördüncü segmentten kay-naklan›p hyoid kemiğin cornu minusuna uzanan k›s›m ise hypohyal olarak tan›mlan›r (1, 4).
Correll ve ark. (11) 1771 olgunun panoramik radyograflar›n› değerlendirdikleri çal›şmalar›nda stylohyoid kompleksin minera-lizasyon veya kalsifikasyon oran›n›n %18,2 olduğunu bulmuşlard›r . 1027 panoramik radyo-graf› incelediğimiz çal›şmam›zda ise bu oran %18’ dir ve bu sonuç Correll ve ark. (11)’ n›n sonuçlar› ile uyumludur.
Mac Donald Jankowski (10), D grup stylo-hyoid kompleksin, Londral› ve Hong Konglu Çinlilerde anlaml› düzeyde en yayg›n tip olduğunu bulmuştur . Çal›şmam›zda, sağ ve sol her iki bölge için de D grubu stylohyoid komp-leks prevalans› en yüksek orandad›r ve sonuçlar›m›z bu bulgu aç›s›ndan Mac Donald Jankowski (10)’ nin çal›şmas› ile benzerdir.
Çal›şmam›zda sağ ve sol bölgeleri cin-siyete göre anatomik ve anatomik olmayan olarak karş›laşt›rd›ğ›m›zda, kad›n ve erkek aras›nda sağ bölgede bir farkl›l›k yoktu. Ancak sol taraf için kad›n ve erkek aras›nda anlaml› bir farkl›l›k vard› (p<0,01). Carroll (1), uzam›ş styloid proçes veya kalsifiye stylohyoid liga-menti cinsiyete göre değerlendirdiğinde, kad›nlarda bir miktar yüksek olduğunu belirt-miştir. Sonuçlar›m›z Carroll (1) ile uyumluyken diğer çal›şmalarla çelişmektedir (9, 12).
Çal›şmam›zda normal, uzam›ş veya kalsi-fiye styloid proçeslerin çoğu simetrikti. Kalsifikasyonlar içinde en yüksek simetri oran› D grubundayd› ve bu sonuçlar›n literatürdeki çal›şmalarla uyumlu olduğu görüldü (1, 12).
proçes olgular›n›n yayg›n olduğu ancak, bun-lar›n az bir k›sm›nda semptomlar görüldüğü bildirilmektedir. Bildirilen prevelans %1-5 aras›ndad›r. Bizim hasta grubumuzda 3 hastada çift tarafl› olarak semptomlar bulunmuştur (% 1.34). Çal›şmam›zda Eagle sendromu tan›s› konan olgular›n üçünde de styloid proçes kalsi-fikasyonunun çift tarafl› olduğu belirlendi ve kalsifikasyon tipi Carroll (1) s›n›flamas›na göre "E" tipine uyumluydu (Resim 3). Bu nedenle klinikte radyografik olarak çift tarafl› uzam›ş styloid proçes olgular› görüldüğünde, özellikle de bu kalsifikasyon tipi E grubu olarak tan›mlan›yorsa, hastalar›n klinik muayeneleri ve anamnezlerinin, Eagle sendromu aç›s›ndan detayl› olarak ele al›nmas›n› önermekteyiz.
KAYNAKLAR
1- O Carroll MK. Calcification in the stylohy-oid ligament. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1984; 58:617-21.
2- Keur JJ, Campbell JPS, McCarthy JF, Ralph WJ. The clinical significance of the elongated sty-loid process. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1986; 61:399-404.
3- Camarda AJ, Deschamps C, Forest D. II. Stylohyoid chain ossification : A discussion of etiol-ogy. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1989; 67:515-20.
4- Gözil R, Yener N, Çalgüner E, Araç M, Tunç E, Bahçelioğlu M. Morphological characteris-tics of styloid process evaluated by computerized axial tomography. Ann Anat 2001; 183: 527-5.
5- Langlais RP, Miles DA, Van Dis ML. Elon-gated and mineralized stylohyoid ligament complex: A proposed classification and report of a case of Eagle’s syndrome. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1986; 61:527-32.
6- Ferrario VF, Sigurta D, Daddona A, Dalloca L, Miani A, Tafuro F, Sfarza C. Calcification of the stylohyoid ligament: Incidence and morphoquantita-tive evaluations. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1990; 69: 524-9.
7- Diamond LH, Cottrell DA, Hunter MJ, Pa-pageorge M. Eagle’s Syndrome: A report of 4 patients treated using a modified extraoral approach. J Oral Maxillofac Surg 2001; 59:1420-6.
8- Erol B. Radiological assessment of elongat-ed styloid process and ossifielongat-ed stylohyoid ligament. J Marmara Univ Dent Fac 1996; 2: 554-6.
9- Monsour PA, Young WG. Variability of the styloid process and styloid ligament in panoramic radiographs. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1986; 61:522-6.
10- Mac Donald-Jankowski DS. Calcification of the stylohyoid complex in Londoners and Hong Kong Chinese. Dentomaxillofac Radiol 2001; 30:35-9.
11-Correll RW, Jensen JL, Taylor JB, Rhyne RR. Mineralization of the stylohyoid-stylomandibu-lar ligament complex. A radiographic incidence
study. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1979; 48:286-91.
12-Omnell KA, Gandhi C, Omnell ML. Ossification of the human stylohyoid ligament. A longitudinal study. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 85:226-32.
13-Cebeci ARI, Özen T, Üçok Ö, Karakurumer K. Eagle’s syndrome. Gülhane Askeri T›p Akademisi Dergisi 2000; 42: 406-8.
14-Prasad KC, Kamath MP, Reddy KJM, Raju K, Agarwal S. Elongated styloid process (Eagle’s syndrome): a clinical study. J Oral Maxillofac Surg 2002; 60:171-5.
Yaz›şma Adresi:
Dr. A.R. İlker CEBECİ Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi
Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dal› 06500 Beşevler / ANKARA
