Ahmet Mithat Efendi:Gazeteci

t

Çör?y»?«— ..

Musahabe

Ahmet

-i—

Mithat

Ç$l r 5

Efendi

- Gazeteci

Yazan: CENAP SAHABETTİN

'

unutmıyalım. Mer h u m A h m e t M it­ h a t şü p h e siz on lar<Jan b irid ir. O, h a y a tt a g ö rd ü ğ i i? için y a r a tıl - n n ş b ir a d a m d ı « G azete» d e n e b i­ lir k i o n u n biçil m iş k a f ta n ı ol - m u ştu . M u h a rri s ıfa tile b ir m a t • b a a y a ilk g ird iğ i

g ü n s a n k i ru h u - Ahmet Mithat Efendi

n a e z e ld e ölçü merhum ü z e rin e o y u lm u ş b ir k a lıp g e ç ird i. C ü ssesine b a k ın ız : G ü n d e lik m ü ­ c a d e le için en s a ğ la m m a lz e m e ile h ilk a tin k u r d u ğ u b ir k a le b e d e n i! Bu b in a h iç d in le n m e k s iz in y a rım a- s ırd a n z iy a d e ç a lış a c a k v e y o rg u n ­ lu k n e d ir ta n ım ıy a c a k tı. O n a : «Y et- m ış b e y g ir k u v v e tin d e y a z ı m a k i - nesi* d iy e n le r h iç b ir g ü n y a la n c ı ç ık a m a d ıla r . H e rk e s i ö rse liy e n ih ti­ y a r lık b ile o n u ö rse le y e m e m işti. ö m ­ r ü n ü n h e r yılı k e n d is in e s a n k i y en i b ir b e y g ir k u v v e ti ilâ v e e d iy o rd u . H ik â y e e d e y im : B ir s a b a h A h m e t M ith a t a p a n s ız m a tb a a s ın a g eliy o r. S a n ıy o rd u ki b ü tü n « T e rc ü m a n i H a ­ k ik a t» h e y e tin i v a z if e ü s tü n e iğil - »niş b u la c a k . F a k a t ne g ö rse b e ğ e - n irsin iz ? K en d i d a m a d ı m u a llim N e ­ c id e n S e lâ n ik li T e v fiğ e k a d a r h e - y e ti m e c m u a sile m u h a r r ir le r k ö tü b ir ra k ı m a sa sın ın e tr a f ın d a ç ö re k - ten m işle r, h e p si z a m a n ın en g ü z e l h a n e n d e s i ta n ıla n «N edim » i d in li- y e re k ç a k ış tırm a k la m e ş g u l... M a t - b a a s ın d a hiç b e k le m e d iğ i b u k o p u k ­ la r m e y h a n e si ile k a r ş ıla ş ın c a M it - h a tm en a z ılı c in le ri a y a k la n ır , ve b ir te p m e d e b a d e si, m u sik isi, sak isi ve s a r h o ş la rile b ü tü n o içki â le m in i E b ü ssu u t c a d d e s in e s ü p ü rü r. Ş im di t a h r i r h e y e ti n a m ın a y a ln ız b a ş ın a k a lm ış tı; o d a s ın d a ö fk e s in d e n ho - m u r d a n a r a k g e z in iy o r ve d ü ş ü n ü • y o rd u :E rte si g ü n g e n e a l tış a r sü tu n - lu se k iz b ü y ü k s a h ife s ile « T ercü m an i H a k ik a t» ç ık m a k lâ z ım d ı; h a lb u k i s a a t ö ğ le n e y a k la ş tığ ı h a ld e h e n ü z b ir s a tır y a z ı b ile y ok. T a m m a n a s ile g a y r e t d a y ıy a d ü şm ü ştü . O z a m a n koca M ithat başından fesi ve sırtından c e k e ti a tıy o r, m a s a s ı b a ş ın d a k o lla - n n ı s ıv a y a r a k işe k o y u lu y o r; y a z ı - y°r» y a z ıy o r, b ir d a k ik a d u ru p d in ­ le n m e k s iz in g e c e y a rıs ın a k a d a r y a ­ z ıy o r; b a ş m ü r e ttip g e lip t e : «E fen ­ dim g a z e te ta m a m !» d e m e d ik ç e k a ­ lem i e lin d e n b ıra k m ıy o r. Z a n n ım c a M ith a t o g ü n k a le m işleğ i h u s u s u n ­ d a d ü n y a r e k o r la r ın ın g eçm işin i ve g e le c e ğ in i k ır d ı; z ira , ta s a v v u r b u ­ y u ru n u z , y e tiş tir d iğ i y a z ı m ik ta rı k ır k s ü tu n u m ü te c a v iz d i k i z a - m a n im iz in g a z e te le r in e d e rc e d ils e ş ü p h e s iz a ltm ış s ü tu n lu k y e r tu ta r ! .. G a z e te c ilik t a r ih in d e a m s a ls iz ta n ı­ d ığ ım b u h im m e tile k o c a h e r if e r ­ tesi s a b a h « T e rc ü m a n i H a k ik a t» i esk i n ü s h a la r ın d a n b e lk i d a h a d e rli to p lu b ir h a ld e k a r ile r in e y e tiş tir - m e ğ e m u v a ff a k o ld u .

V e m u v a ff a k o lm a s a k e n d is in d e n f a z l a İs ta n b u l h a lk ı m ü te e s s ir o la ­ c a k tı. O n u n g a z e te s i ve y a z ıla rı h e r ­ k e sç e o k a d a r iş tiy a k la b e k le n ird i. Z ira d e n e b ilir k i A h m e t M ith a t m e r ­ h u m o r ta s ın ıfa m e n s u p k a r ile r in in k a le m ile y a z a rd ı. Ü slû b u g ib i e f k â ­ rı, n a z a r iy a tı, şıiun ve h â d is a ta k a r ­ şı t e lâ k k i t a r z l a r ı itib a r ile d e m u ­ h a r r i r ş a y a n i d i k k a t b ir d e re c e d e h a lk ı te m sil e d iy o rd u . « T e rc ü m a n i H a k ik a t» i d e v a m lı o k u y a n la r a öy ­ le g e lird i k i o n la rı y a z a n A h m e t M ith a t E fe n d i ise te lk in ve d ik te e d e n k e n d ile r id ir. A m m ey e t u h a f g e le - c e k v a k ’a la r ı M ith a t E fe n d i g ü lü n ç

D iğ e r c ih e tte n c a n s ık m a m a k için te n e v v ü lâ z ım s a hiç k im s e n in k a l e ­ m i o n u n k i k a d a r b u k a le m u n o la m a z : P o litik a d ü ş k ü n ü m ü s ü n ü z ? İşte siz e iki y ü z elli s a tırlık b a b a y a n i b ir si - y a s î icm al. F e ls e fe m i is tiy o rs u n u z ? B u y u ru n , h e r k a le m o d a s ın d a re k â - k e tsiz o k u n a b ile c e k b ir « b a k a y i ruh» m a k a le si... B u n la r gib i ro m a n , ta rih , fe n , e d e b iy a t, h e r n e d ile rs e n iz k a ­ lem i ile m e rh u m o n u size h a z ırlıy a - b ilird i.

B öyle h e r te ld e n sa z ç a lm a s ı M it- b a tın d im a ğ ın a h a lk n a z a r ın d a o k a ­ d a r gen iş b ir s a lâ h iy e t ta n ıtm ış tı ki bu h e z a ri fe n a d a m ın y e r y ü z ü n d e b ilm e d iğ i b a h is ve h a lle d e m iy e c e ğ i m e se le b u lu n m a d ığ ın a e k s e riy e t sa - m im i o la r a k in a n ırd ı. O n la r c a A h ­ m et M ith a t E fe n d in in n a siy e si b ir H i- m a lâ y a ve m a lû m a tı s a h ils iz b ir O k- y a n o s tu ; v a ta n ın file z o fü o, a llâ m e - si o, a y a k lı k ü tü p a n e s i o, c a n lı a n s ik ­ lo p e d isi o idi. O n u n a le m şü m u l s a n ’a tı h a y r a n e d e m e d ik le rin i hiç o lm a z s a m ü te - h a y y ir b ır a k ır d ı. H e le o n d a k i velû- d iy e te p a r m a k ısırm ıy a n , d iy eb ili - rim ki, k im se y o k tu . H e p im iz e a z çok o z a n g e lm işti ki Y eşil ve K ızıl ır m a k la r k u r u y a b ilir le r ; f a k a t A h ­ m et M ithatta yazı cereyanı tükenm ez. G a lib a bu fik rin ilh a m ile o la c a k : M u a s ırla rı o n u n ü lû b u n a «abı rev an » d e m işle rd i k i b u g ü n k ü şiveye n a k ­ le d ilin c e « a k a r su» gibi b ir şey o lu r. V e b u te v c ih hiç te m ü n a s e b e tsiz d e ğ ild i; z ira M ith a tın b ir f a z ile ti de k ısa k e sm e ğ i a k a r s u la r k a d a r o lsu n b ilm e m e k ti. İc a z ı o a r ş ın b o y lu sü ­ tu n la r la ö lç e r d i, b ilh a s s a m e v z u u «hiç » o ld u ğ u z a m a n la r d a . Y a z ıd a s a n ’a t ö n c a u lu o rta te b - liğ b a h a s ın a s a n ’a ti so ld a sıfır e t • m ek ti. E n ç e tin m e se le b ir g a z e te - ye g irm e k ü z e re o n u n z e k â s ın d a n s ü z ü ld ü m ü , ö y le b e r r a k b ir v u z u h a- lırd ı ki ş e f a fe tin o d e re c e s i t a b i a t t e a n c a k b o şlu ğ a m e v ’u ttu r .

M ith a t E fe n d i m e rh u m u n k e n • d in e m a h su s b ir m a n tığ ı v a r d ı: k ı­ y a s la rın : a d e ta h a v s a la s ın d a n ç ık a r ırd ı. V e h ü k ü m le rin d e k a t ’î b ir s e lâ m e t b u lu n d u ğ u n a b e lk i h a lk ta n z iy a d e k e n d i k a n id i. B ir m esele y i o h a n g i c ih e tte n d ü ş ü n ü rs e ö y le s a n ır ­ dı k i o m e se le y a ln ız o n o k ta i n a ­ z a r d a n m ü n a k a ş a k a b u l e d e r. A b jn e t M ith a tın c ü m le le ri d o ğ ru ve y an lış h e r f ik ir için b ir n ev i « h a­ k ik a t h il’ati» idi. O c ü m le le rle o - m u z la rın ı ö r te n n a z a r iy e le r b ilh a ssa esk i p a y it a h t t a e k s e riy e tin k a b u lü n e

n a m z e t y a ş a rd ı. B ü y ü k m u h a rr ir in k a le m in e d a y a n a r a k h e r h a n g i b ir e fs a n e İs ta n b u l s o k a k la r ın d a ta r ih k a file sin e ta k ıla b ilir d i. O n u n s a n 'a - tın d a k i bu k u v v e tli s ih irb a z lığ ı p e k iyi a n la m ış o la n tilk i «H am it», t a b i ­ id ir k i, k e n d i m eş’um id a re s i le h in e o k u v v e ti is tis m a r e tm e k istiy e c e k ti. F ilh a k ik a h a lk ın s a f ve z iy a d a n m a h ­ ru m ru h u n a s in d irm e k d ile d iğ i ş e y ­ ta n î d ü s tu r la r ı o n u n b e lâ g a tin e te v ­ di e d e rd i. B u c ü m le d e n o la r a k P a - d işa h ın ira d e s ile «S erveti F ü nun» d a neşredilen «P arlâm ento rezaletleri» u n v a n lı m a k a le p e k m e ş h u rd u r.

B öyle e s e rle rin d e n d o la y ı m e r h u ­ m u ta h tıe ve h a t t a te c rim e d e n le r az d e ğ ild i. F a k a t b u ith a m la r , z a m a - n ın ic a b a tın ı h e s a b a k a t a n l a r n a z a ­ rın d a , ta m a m ile h a k lı g ö rü le m e z . H e r m ü s te b it s a l t a n a t için k e n d i m a tb u a tı b ir iğ fa l ve iz lâ l â m ilid ir. «N am ık K em al» in k i gibi asi k a le m ­ le r s ü rü lü r ve s u s tu ru lu r. H em de, n e y a p a lım , b e ş e riy e tte h e r k e s h a - k ik a ti h a y a tın d a n d a h a ç o k seve - m iy o r. M ith a t E fe n d i m e rh u m d a ce­ s a r e tin in d iz g in i ih tiy a tın a b a ğ lı o- la n la r d a n d ı. B a s ire t o n c a a h lâ k î m e­ z iy e tle rin en k ıy m e tlis i idi.

y a z a r , h a lk ı titiz le n d ir e c e k b ir h â - d isey i n a k le d e r k e n de k a le m i sa n k i ö fk e d e n titr e r d i. « T e rc ü m a n i H a - k ik a t» h a k ik a tin te rc ü m a n ı d e ğ ils e b ile b»Ç ş ü p h e s iz o r ta sın ıfı te ş k il e d e n h iz b in s a d ık te rc ü m a n ı idi. Bu z â f l a r k o la y lık la k e n d is in e b a ğ ış la n a b ilir. M a tb u a t ta rih in c e o- n u n a ffı m ü ş k ü l, k u s u ru s a n ’a t a k a r ­ şı g ö ste d iğ i k o y u m ü b a lâ ts ız lık tı. Şu m a k a le s i ra d y o d a g e v e z e lik e d e n H a b ib e M o llay ı h a t ı r l a t ı r d ı ; ö te k i

ya-zısın ı o k u rk e n siz e ö y le g e lird i iri. ç e n e n iz i tır a ş e d e n b e r b e ri dinliyor» s u n u z ... E d e b iy a tın y a b a n c ıs ı m ıy». d ı? H a y ır, f a k a t ç o ğ u m u z d a n iyi bifr d iğ i şeye hiç b irim iz k a d a r h ü r m e t i y o k tu . O n c a e d e b iy a t b ir g a y e değitaj d i; a n c a k b ir v a s ıta o la b ilird i. File», r e n e b a le t v e re n b ir k a le m s a n ’a tm if m e v c u d iy e tin i in k â r e tm e z d is e d e o n u a n c a k işe y a r a y a c a k ih t a r l a r ı. i n e şre e n m u v a fık a le t o lm a k üzercT k a b u le ş a y a n g ö rü r d ü . S a n ’a ts ız y a ­ z ıy a a n c a k fe r d a s ız b ir r a ğ b e t m ev 'u i o la b ile c e ğ in i, b ilm e m , b ilm iy o r m ıydı? A caba bilm iyor mıydı ki yazının r u h u s a n ’a t t ı r ve o n su z y a z ı ölü doğ* m u ş tu r ?

H e r h a ld e o d e rd i k i: «B en m u » h a r ririm . S a n ’a t k â r o lm a k is te m e m. i Z ira ö y le h is s e d iy o rd u ki k e n d isi ciir ç e le r d iy a rın d a y e tişm iş b ir d e v d i Ş ve c ü c e le rin te n v ir ve te rb iy e s in » m ü e k k e l b ir ta b ia t m e b ’usu olm alıy« d ı! S a n ’a tlı y a z ı o n c a a y d ın la tır k e n g ö z k a m a ş tır a n b ir şim şe k ti. O ise is tiy o rd u ki h e r cü m le a s ır la r c a z ifiri k a r a n lık ta b ıra k ılm ış T ü r k d im a ğ ­ la r ın a u y g ım b ir ışık o lsu n . V e b u n iy e t u ğ ru n d a s a n ’a tı is tih k a r e tti v e b u n iy e tle iki y ü z c iltte n z iy a d e e*: s e r v ü c u d e g e tird i. K e n d is in d e n ev4 vel ö len y a z ıla rı ü s tü n d e h iz m e ti bü^ y ü k ve m e ş k û r b ir a b id e d ir.

C E N A P ŞAHABVTTtN i

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi