Ergenlerin Yaflam Doyumlar›n›n ve Psikolojik
Semptomlar›n›n ‹ncelenmesi
Bülent Baki Telef
Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, E¤itim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik Dan›flmanl›k Anabilim Dal›
Yaz›flma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Bülent Baki Telef
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Anafartalar Kampusu, 17100, Çanakkale - Türkiye
E-mail: bakitelef@gmail.com Tel: +902862170954 / 3162
ÖZET
Amaç: Bu araflt›rman›n amac›, psikolojik semptomlar›n ergenlerin yaflam doyumunu yorday›p yordamad›¤›-n›, yaflam doyumunun ve psikolojik semptomlar›n baz› demografik de¤iflkenlere göre farkl›lafl›p farkl›laflma-d›¤›n› belirlemektir.
Yöntem: Araflt›rma betimsel yönteme dayal› olarak yap›lm›flt›r. Araflt›rman›n örneklemini 542 lise ö¤rencisi oluflturmaktad›r. Veriler Yaflam Doyumu Ölçe¤i, K›sa Semptom Envanteri ve Kiflisel Bilgi Formu kullan›larak toplanm›flt›r. Verilerin istatistiksel analizinde çoklu regresyon analizi, t-testi ve tek yönlü varyans analizi (one-way anova) kullan›lm›flt›r.
Bulgular: Araflt›rman›n sonunda depresyon, olumsuz benlik ve hostilite boyutlar›n›n yaflam doyumu üzerin-de olumsuz yönüzerin-de anlaml› bir yorday›c› oldu¤u görülmektedir. Ayr›ca ergenlerin yaflam doyumlar› ve psikolo-jik semptomlar›nda baz› demografik de¤iflkenlere göre istatistiksel olarak anlaml› baz› farkl›l›klar oldu¤u sap-tanm›flt›r.
Tart›flma: Psikolojik semptomlar›n yaflam doyumunun anlaml› bir yorday›c›s› oldu¤u söylenebilir. Ayr›ca ya-flam doyumunun ve psikolojik semptomlar›n anlafl›lmas›nda demografik faktörlerin önemli katk›s› oldu¤u saptanm›flt›r. Gelecekteki araflt›rmalarda ergenlerin psikolojik semptomlar›n› azaltmaya ve yaflam doyumlar›-n› art›rmaya yönelik programlar haz›rlanarak etkililikleri araflt›r›labilir.
Anahtar Kelimeler: ergenlik, yaflam doyumu, psikolojik semptom ABSTRACT
Investigation of Adolescents’ Life Satisfaction and Psychological Symptoms
Purpose: The purpose of this study is to determine whether adolescents’ life satisfaction can be predicted by psychological symptoms, and whether their life satisfactions and psychological symptoms differentiate accor-ding to some demographic variables.
Method: In this study, descriptive method was used. The sample of the study consists of 542 high school stu-dents. Data used in this study were collected through Life Satisfaction Scale, Short Symptom Inventory and Personal Information Form. The data were analyzed statistically by using multiple regression analysis, t-test and one-way anova.
Findings: The results of the research show that depression, negative self and hostility variables predicted li-fe satisfaction significantly in negative direction. Also statistically significant difli-ferences were determined in adolescents’ life satisfaction and psychological symptoms according to some of the demographic variables. Discussion and Conclusion: It may be said that psychological symptoms are predictor of life satisfaction. Furthermore, it is determined that demographical factors have important contributions on life satisfaction and physiological symptoms. In further researches, developing programs that will help to decrease psycholo-gical symptoms and increase life satisfaction of students and the efficiency of programs can be studied. Keywords: adolescent, life satisfaction, psychological symptom
G‹R‹fi
Yaflam doyumu kiflinin kendisinin belirlemifl ol-du¤u ölçütlere göre yaflam›n›n niteli¤inin genel de-¤erlendirmesi olarak tan›mlanm›flt›r (Shin ve Johns-pon 1978). Sun ve Shek (2010) ise yaflam doyumunu kiflinin yaflam›n›n niteli¤inin biliflsel de¤erlendirmesi olarak belirtmifltir. Yaflam doyumu uyuma dönük ge-liflmeleri kolaylaflt›ran önemli bir psikolojik güç ola-rak görülebilir (Antaramian ve ark. 2008). Yaflam do-yumu öznel iyi oluflun biliflsel bir ö¤esidir ve pozitif geliflimin göstergesi, yorday›c›s›, arac› ve sonucu ola-rak önemli rol oynamaktad›r. Düflük yaflam doyumu psikolojik, sosyal ve davran›flsal problemler ile iliflki-liyken, yüksek yaflam doyumu gençler aras›nda en üst düzeyde ruh sa¤l›¤› ve iyi uyum ile iliflkilidir. Ai-le deste¤i, anksiyete ve depresyon azl›¤›, nörotizme yönelik e¤ilim azl›¤›, akademik görevler ve duygusal kontrol ile ilgili yeterlik hisleri ergenlik esnas›nda yüksek yaflam doyumunun potansiyel belirtileri ola-rak düflünülebilir (Suldo ve Huebner 2006). Araflt›r-malarda yüksek yaflam doyumu belirten ergenlerin düflük yaflam doyumu belirten ergenlere göre di¤er insanlar (akranlar ve aile) ile daha olumlu iliflki kur-duklar›, daha az içsel rahats›zl›k (depresyon, anksiye-te gibi) yaflad›klar›, umut düzeylerinin daha yüksek oldu¤u ve daha fazla kiflisel kontrole sâhip olduklar› saptanm›flt›r (Gilman ve Huebner 2006).
Ergenlik ruhsal problemlerin geliflimi için hassas bir dönemdir. Gerçekte, ergenlikte psikiyatrik bozuk-luklar›n yayg›nl›¤› son derece yüksektir (Bos ve ark. 2010). Ergen popülasyonunun %20’den fazlas›n›n duygusal problemlere sahip olduklar› ve ergenlerin üçte birinin depresyondan ac› çekti¤i için psikiyatri klini¤ine baflvurduklar› belirtilmifltir (Kirkcaldy ve ark. 2003). Kashani ve arkadafllar›na (1987) göre er-genlik esnas›ndaki psikiyatrik bozukluklar›n yayg›n-l›¤› %18.7’dir. Akdemir ve Çetin (2008) ise Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa¤l›-¤› ve Hastal›klar› bölümüne baflvuran ergenlerin yak-lafl›k %15'inde birden fazla psikiyatrik tan›n›n bir ara-da bulundu¤unu saptam›flt›r. Kim (2003) ergenler ile yapm›fl oldu¤u çal›flmada ergenlerde kifliler aras› du-yarl›l›k, depresyon, anksiyete ve hostilitenin yüksek düzeyde yayg›nl›k gösterdi¤ini belirtmifltir.
Yaflam doyumu, pozitif ruh sa¤l›¤› kazanman›n anahtar bir ö¤esi ve birçok yaflam sonucunun belirle-yicisidir (Proctor ve ark. 2009). Yaflam doyumu ve po-zitif duygular gençler aras›nda psikolojik ve davra-n›flsal problemlerin geliflimine karfl› koruyucu bir faktör olarak ifllev görmekte ve stresli yaflam olaylar›-n›n olumsuz etkilerini azaltmaktad›r (Park 2004). Araflt›rmalarda yaflam doyumu ve psikiyatrik
rahat-s›zl›klar aras›nda iliflki olup olmad›¤› ve bu de¤iflken-ler aras›nda nedensel iliflkiyi iflaret eden yeterli kan›t-lar›n ortaya konulmas› gerekti¤i belirtilmifltir (Bray ve Gunnell 2006, Goldbeck ve ark. 2007).
Bu araflt›rma bulgular›, ergenlerin psikolojik semptomlar›n›n azalt›lmas› ve yaflam doyumlar›n›n art›r›lmas›na yönelik yap›lacak çal›flmalarda demog-rafik de¤iflkenlerin etkisinin anlafl›lmas›na katk›da bulunabilir. Ergenlerin yaflam doyumlar›n›n ve psi-kolojik semptomlar›n›n demografik de¤iflkenlere gö-re farkl›l›klar›n›n bilinmesi, ergenlerin ruh sa¤l›¤›n› korumaya yönelik al›nacak önlemler ve planlanacak olan çal›flmalar aç›s›ndan önemlidir.
YÖNTEM
Bu çal›flma betimsel yönteme dayal› olarak yap›l-m›flt›r. Araflt›rman›n evrenini ‹zmir ‹li’nde Milli E¤i-tim Bakanl›¤›na ba¤l› liselerde e¤iE¤i-tim gören ö¤renci-ler oluflturmufltur. Örneklemini ise Anadolu, genel, meslek ve güzel sanatlar liselerinin 9, 10, 11 ve 12. s›-n›flar›nda e¤itim gören 313’ü (%57,7) k›z, 229’u (%42,3) erkek olmak üzere 542 ö¤renci oluflturmakta-d›r. Araflt›rma verilerinin toplanmas›nda K›sa Semp-tom Envanteri, Yaflam Doyumu Ölçe¤i ve Kiflisel Bil-gi Formu kullan›lm›flt›r.
K›sa Semptom Envanteri: Derogatis (1992)
tara-f›ndan gelifltirilmifl 53 maddelik kendini de¤erlendir-me türü bir envanterdir. K›sa Semptom Envanteri, SCL-90-R (Ruhsal Belirti Tarama Envanteri) ile yap›-lan çal›flmalar sonucunda elde edilmifltir. SCL-90-R’nin (Ruhsal Belirti Tarama Envanteri) 9 faktöre da-¤›lm›fl 90 madde aras›ndan, her faktörde en yüksek yükü alm›fl 53 madde seçilmifl ve 5-10 dakikada uygu-lanabilen, benzer yap›da k›sa bir ölçek elde edilmifltir. K›sa Semptom Envanteri aynen SCL-90-R’deki gibi 9 alt ölçek, ek maddeler ve 3 global indeksten oluflmak-tad›r. Türk örneklemleri üzerinde fiahin ve Durak (1994) taraf›ndan yap›lan üç ayr› çal›flmada, ölçe¤in toplam puan›ndan elde edilen Cronbach Alfa iç tutar-l›l›k katsay›lar› .96 ve .95, alt ölçekler için elde edilen katsay›lar ise .55 ile .86 aras›nda de¤iflmektedir. fiahin, Bat›gün ve U¤urtafl’›n (2002) 11–18 yafl aras› 597 ergen ile yapt›¤› bir çal›flmada K›sa Semptom Envanteri’nin faktör yap›s›na tekrar bak›lm›flt›r. K›sa Semptom En-vanteri’nin ergen yafl grubu için güvenirli¤i Cronbach Alfa iç tutarl›k katsay›s›n›n hesaplanmas› ile irdelen-mifltir. Buna göre; ölçe¤in alt ölçeklerinden elde edilen Cronbach Alfa katsay›lar›n›n depresyon .78, anksiyete .84, olumsuz benlik .74, somatizasyon .71, hostilite .73 oldu¤u bulunmufltur. Ölçe¤in geneli için Cronbach Alfa katsay›s› .95 olarak bulunmufltur. Ölçe¤in puan-lamas› cevaplara 0 ile 4 aras›nda de¤iflen puanlar
ve-Tablo 1. Ergenlerin Yaflam Doyumlar›n› Yordayan Psikolojik Semptomlar› Gösteren Çoklu Regresyon Analizi Sonuçlar›
De¤iflken B Standart Hata β t p
Sâbit 30.37 Depresyon -0.17 0.04 -0.28 3.90 .00 Anksiyete 0.08 0.05 0.11 1.52 .12 Olumsuz Benlik -0.17 0.05 -0.22 3.27 .00 Somatizasyon 0.08 0.06 0.07 1.24 .21 Hostilite -0.20 0.06 -0.18 3.32 .00 R= 0.47 R2= 0.22
rilerek hesaplan›r. Puan ranj› 0-212’dir.
Yaflam Doyumu Ölçe¤i: Diener, Emmons, Larsen
ve Griffin (1985) taraf›ndan gelifltirilen Yaflam Doyu-mu Ölçe¤i, Köker (1991) taraf›ndan Türkçeye uyar-lanm›flt›r. Ölçek “hiç uygun de¤il” (1) ile “tamam›yla uygun” (7) aras›nda de¤iflen Likert tipinde 5 madde-den oluflan bir kendini de¤erlendirme ölçe¤idir. Öl-çekten al›nan puan 5 ile 35 aras›nda de¤iflmektedir. Ölçekten al›nan puan›n düflük olmas› yaflam doyu-munun düflük oldu¤unun göstergesi olarak kabul edilmektedir. Köker (1991) ergenler ile yapm›fl oldu-¤u geçerlik ve güvenirlik çal›flmas›nda ölçe¤in üç haf-ta arayla uygulanan test tekrar test tuhaf-tarl›l›k katsay›-s›n›n r= .85, madde-test korelâsyonlar›n›n ise r= .71 ile r= .80 aras›nda oldu¤unu belirlemifltir. Ölçe¤in Cron-bach Alfa iç tutarl›k katsay›s›n› (α) .76 olarak bulmufl-tur. Yetim’in (1993) yapm›fl oldu¤u çal›flmada ise Cronbach Alfa iç tutarl›k katsay›s› (α) .86 oldu¤u sap-tanm›flt›r.
Kiflisel Bilgi Formu: Ö¤rencilerin demografik
bil-gilerini toplamak için oluflturulmufltur. Bu formda ö¤rencilerin cinsiyeti, yafl›, lise türü, sosyo-ekonomik durumu ve anne ve baban›n birlikte ya da ayr› olma-s› gibi kiflisel bilgiler yer almaktad›r.
Verilerin istatistiksel analizinde çoklu regresyon analizi, t-testi ve tek yönlü varyans analizi (one-way anova) kullan›lm›flt›r. Farkl›l›¤›n anlaml› oldu¤u du-rumlarda fark›n hangi gruplardan kaynakland›¤›n› anlamak için Scheffe testi kullan›lm›flt›r. Ba¤›ms›z ör-neklemler için t-testi analizine ait etki büyüklüklerin-de Cohen d formülü kullan›lm›flt›r. ‹flaretine bak›l-maks›z›n Cohen d-de¤eri .2 (küçük), .5 (orta), .8 (ge-nifl) etki büyüklü¤ü olarak yorumlan›r.
Tek yönlü varyans analizine âit etki büyüklükle-rinde SPSS ç›kt›lar›nda yer alan η2
(eta kare) katsay›s› kullan›lm›flt›r. .01 (küçük), .06 (orta), .14 (genifl) etki büyüklü¤ü olarak yorumlan›r (Büyüköztürk 2010).
BULGULAR
Kat›l›mc›lar›n demografik de¤iflkenlerine göre bulgulara bak›ld›¤›nda 313’ü (%57,7) k›z, 229’u (%42.3) erkektir. 65’i (12.0) 14, 126’s› (%23.2) 15, 135’i (%24.9) 16, 150’si (%27.7) 17, 66’s› (%12.2) 18 yafl›nda-d›r. Lise türüne göre örencilerin 147’si (%27.1) genel lise, 112’si (%20.7) Anadolu lisesi, 176’s› (%32.2) mes-lek lisesi ve 107’si (%19.7) güzel sanatlar lisesinde okumaktad›r. Ö¤rencilerin 147’si (%27.1) 9. s›n›f, 127’si (%23.4) 10. s›n›f, 136’s› (%25.1) 11. s›n›f, 132’si (%24.4) 12. s›n›fta okumaktad›r. 470 (%86.7) ö¤renci-nin anne babas› birlikte 72, (%13.3) ö¤renciö¤renci-nin ise an-ne babas› ayr›d›r.
Ergenlerin yaflam doyumlar›n› yordayan psikolo-jik semptomlar› gösteren Çoklu Regresyon Analizi so-nuçlar› ile ilgili bulgular tablo 1’de verilmifltir.
Depresyon, anksiyete, olumsuz benlik, somatizas-yon ve hostilite ergenlerin yaflam doyumu puanlar› ile orta düzeyde anlaml› bir iliflki vermektedir (R= 0.47, R2
= 0.22, P<.01). Psikolojik semptomlar toplam varyans›n %23’nü aç›klamaktad›r. Standardize edil-mifl regresyon katsay›s›na (β) göre psikolojik semp-tomlar›n yaflam doyumu üzerindeki göreli önem s›ra-s› depresyon, olumsuz benlik, hostilite, somatizasyon ve anksiyetedir. Regresyon katsay›lar›n›n anlaml›l›¤›-na iliflkin t-testi sonuçlar› incelendi¤inde depresyon, olumsuz benlik ve hostilite boyutlar›n›n yaflam doyu-mu üzerinde negatif yönde anlaml› bir yorday›c› ol-du¤u görülmektedir. Anksiyete ve somatizasyonun yaflam doyumu üzerinde önemli bir etkiye sahip ol-mad›¤› söylenebilir.
Ergenlerin yaflam doyumlar›n›n ve psikolojik semptomlar›n›n cinsiyete göre farkl›laflmas›n› göste-ren t-testi sonuçlar› ile ilgili bulgular tablo 2’de veril-mifltir.
Tablo 2 incelendi¤inde ergenlerin depresyon, ank-siyete ve somatizasyon puanlar›n›n cinank-siyete göre
an-Tablo 2. Cinsiyete Göre Ergenlerin Yaflam Doyumlar› ve Psikolojik Semptomlar› Boyutlar Cinsiyet N χ ss sd t p d Yaflam Doyumu K›z 313 25,65 6,52 540 ,38 .69 -Erkek 229 25,86 6,02 Depresyon K›z 313 15,19 10,67 540 5,40 .00 .47 Erkek 229 10,53 8,74 Anksiyete K›z 313 11,94 9,23 540 3,24 .00 .28 Erkek 229 9,56 7,22 Olumsuz Benlik K›z 313 10,92 8,70 540 1,64 .10 -Erkek 229 9,74 7,57 Hostilite K›z 313 9,68 5,69 540 1,32 .18 -Erkek 229 9,04 5,33 Somatizasyon K›z 313 9,74 7,57 540 4,03 .00 .35 Erkek 229 7,49 6,48 * p< ,05
Tablo 3. Ergenlerin Yafllar›na Göre Yaflam Doyumlar› ve Psikolojik Semptomlar›
Boyutlar Varyans›n Kareler sd Kareler F p η2
Kayna¤› Toplam› Ortalamas›
Yaflam Doyumu Gruplar aras› 993.505 4 248.376 6.48 .00 .04 Gruplar içi 20560.333 537 38.287
Toplam 21553.838 541
Depresyon Gruplar aras› 1272.930 4 318.233 3.13 .01 .02 Gruplar içi 54546.157 537 101.576
Toplam 55819.087 541
Anksiyete Gruplar aras› 437.922 4 109.480 1.51 .19 -Gruplar içi 38803.305 537 72.259
Toplam 39241.227 541
Olumsuz Benlik Gruplar aras› 580.994 4 145.248 2.14 .07 -Gruplar içi 36321.405 537 67.638
Toplam 36902.399 541
Hostilite Gruplar aras› 536.846 4 134.211 4.47 .00 .03 Gruplar içi 16124.403 537 30.027
Toplam 16661.249 541
Somatizasyon Gruplar aras› 255.865 4 63,966 1.84 .12 -Gruplar içi 18659.802 537 34.748
Toplam 18915.668 541
laml› fark gösterdi¤i saptanm›flt›r; fakat yaflam doyu-mu, olumsuz benlik ve hostilite puanlar›nda anlaml› fark bulunmam›flt›r. Bulgulara göre k›zlar›n (χ= 15,19, ss.= 10,67) depresyon puanlar› erkeklere (χ= 10,53, ss.= 8,74) oranla daha yüksektir (t540= 5,40, p= .00, d= .47). Benzer bir sonuç anksiyete boyutunda da elde edilmifltir. K›zlar›n ( = 11,94, ss.= 9,23) anksiyete pu-anlar› erkeklerden ( = 9,56, ss.= 7,22) daha yüksektir (t540= 3,24, p= .00, d= .28). Araflt›rmada elde edilen di-¤er bir bulgu k›zlar›n ( = 9,74, ss.= 7,57) somatizasyon puanlar› erkeklerden ( = 7,49, ss.= 6,48) daha yüksek oldu¤u görülmektedir (t540= 4,03, p= .00, d= .35). Er-genlerin depresyon (d= .47), anksiyete (d= .28) ve so-matizasyon (d= .35) semptomlar›ndaki cinsiyete da-yal› farkl›l›klara ait etki büyüklü¤ünün orta düzeyde oldu¤u görülmektedir.
Ergenlerin yaflam doyumlar›n›n ve psikolojik semptomlar›n›n yafla göre farkl›laflmas›n› gösteren Anova sonuçlar› Tablo 3’te yer almaktad›r.
Tablo 3’te görüldü¤ü gibi ergenlerin yaflam doyu-mu (F4–537= 6.48, p= .00, η2= .04) depresyon (F
4–537=
3.13, p= .01, η2
= .02) ve hostilite (F4–537= 4.47, p= .00, η2
= .03) puanlar›nda yafla göre anlaml› fark
gösterdi-¤i saptanm›flt›r. Fakat anksiyete (F4–537= 1.51, p= .19), olumsuz benlik (F4–537= 2,14, p= .07) ve somatizasyon (F4–537=1.84, p= .12) puanlar›nda yafla göre anlaml› fark saptanmam›flt›r. ‹kili karfl›laflt›rmalarda kullan›-lan Scheffe testi sonucunda 15 yafl›ndaki ( = 27,66, ss.= 5.01) ergenlerin yaflam doyumlar›n›n 16 ( = 25.29, ss.= 6.42), 17 ( = 24.71, ss.= 6,68) ve 18 ( = 23.93, ss.= 6.13) yafl›ndaki ergenlerin yaflam doyumla-r›ndan daha yüksek oldu¤u görülmüfltür. 18 yafl›nda-ki ergenlerin depresyon ( = 16.06, ss.= 11.69) ve hos-tilite ( = 10.93, ss.= 6.54) puanlar›n›n 15 yafl›ndaki er-genlerin depresyon ( =11.42, ss.= 9.24) ve hostilite ( =8.27, ss.= 5.04) puanlar›ndan daha yüksek oldu¤u saptanm›flt›r. Ergenlerin yaflam doyumu (η2= .04),
depresyon (η2= .02) ve hostilite (η2= .03) puanlar›n›n
yafla göre farkl›l›klara ait etki büyüklükleri incelendi-¤inde düflük düzeyde oldu¤u görülmektedir.
Ergenlerin yaflam doyumlar› ve psikolojik semp-tomlar›n›n lise türüne göre farkl›laflmas›n› gösteren Anova sonuçlar› Tablo 4’te verilmifltir.
Tablo 4’te görüldü¤ü gibi ergenlerin depresyon (F3–538=3.98, p= .00, η2
= .02), anksiyete (F3–538= 4.25, p= .00, η2
= .02), olumsuz benlik (F3–538= 4.13, p= .00,
Tablo 4. Lise Türlerine Göre Ergenlerin Yaflam Doyumlar› ve Psikolojik Semptomlar›
Boyutlar Varyans›n Kareler sd Kareler F p η2
Kayna¤› Toplam› Ortalamas›
Yaflam Doyumu Gruplar aras› 263.783 3 87.92 2.22 .08 -Gruplar içi 21290.054 538 39.57
Toplam 21553.838 541
Depresyon Gruplar aras› 1213.805 3 404.60 3.98 .00 .02 Gruplar içi 545605.282 538 101.497
Toplam 55819.087 541
Anksiyete Gruplar aras› 909.664 3 303,221 4.25 .00 .02 Gruplar içi 38331.563 538 71.248
Toplam 39241.227 541
Olumsuz Benlik Gruplar aras› 831.344 3 277.115 4.13 .00 -.02 Gruplar içi 36071.055 538 67.047
Toplam 36902.399 541
Hostilite Gruplar aras› 120.365 3 40.122 1.30 .27 -Gruplar içi 16540.884 538 30.745
Toplam 16661.249 541
Somatizasyon Gruplar aras› 301.011 4 100.337 2.90 .03 .01 Gruplar içi 18614.657 538 34.600 Toplam 18915.668 541 * p< .05 χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ
η2
= .02) ve somatizasyon (F3–538= 2.90, p= .03, η2
= .01) puanlar›n›n lise türüne göre anlaml› fark gösterdi¤i saptanm›flt›r. Fakat yaflam doyumu (F3–538= 2,.22, p= .08) ve hostilite (F3–538= 1.30, p= .27) puanlar›nda an-laml› fark bulunmam›flt›r. Tek yönlü varyans analizi sonucunda ergenlerin depresyon puanlar› lise türüne göre anlaml› fark göstermektedir. Farkl›l›¤›n hangi li-se türünden oldu¤unu saptamak amac›yla yap›lan Scheffe testinin sonuçlar›na göre güzel sanatlar lisesin-de okuyan ergenlerin lisesin-depresyon puanlar› ( = 16.18, ss.=11.26) genel lise ( =12.13, ss.= 9.28) ve Anadolu li-sesinde ( = 12.38, ss.= 9.51) okuyan ergenlerin dep-resyon puanlar›ndan daha yüksektir. Ergenlerin ank-siyete puanlar›nda lise türüne göre anlaml› fark sap-tanm›flt›r. Güzel sanatlar lisesinde okuyan ergenlerin anksiyete puanlar› ( =13.20, ss.= 9.67) Anadolu lisesi ( = 9.61, ss.= 7.30) ve meslek lisesinde ( =10.05, ss.= 7.69) ö¤renim gören ergenlerin anksiyete puanlar›n-dan daha yüksektir. Ergenlerin olumsuz benlik puan-lar›nda lise türüne göre anlaml› fark bulunmufltur. Güzel sanatlar lisesinde okuyan ergenlerin olumsuz benlik puanlar› ( =12.84, ss.=9.43) Anadolu lisesi ( =9.25, ss.=7.76) ve meslek lisesinde ( =9.96, ss.=8.06) okuyan ergenlerin olumsuz benlik puanla-r›ndan daha yüksektir. Son olarak ergenlerin somati-zasyon puanlar›nda da lise türüne göre anlaml› fark görülmüfltür. Güzel sanatlar lisesinde okuyan ergenle-rin somatizasyon puanlar›n›n ( =7.86, ss.=7.12) Ana-dolu lisesinde ( =5.58, ss.=5.28) okuyan ergenlerin
somatizasyon puanlar›ndan daha yüksek oldu¤u sap-tanm›flt›r. Ergenlerin lise türüne göre depresyon (η2=.02), anksiyete (η2=.02), olumsuz benlik (η2=.02) ve
somatizasyon (η2
=.01) semptomlar›na ait etki büyük-lü¤ünün düflük düzeyde oldu¤u görülmektedir. Er-genlerin yaflam doyumlar›n›n ve psikolojik semptom-lar›n›n anne baban›n birlikte ya da ayr› olmas›na göre farkl›laflmas›n› gösteren t-testi sonuçlar› Tablo 5’te yer almaktad›r.
Tablo 5 incelendi¤inde ergenlerin yaflam doyumu, depresyon ve hostilite puanlar›n›n anne baban›n bir-likte ya da ayr› olmas›na göre anlaml› fark gösterdi¤i saptanm›flt›r. Bulgulara göre anne babas› birlikte olan ergenlerin yaflam doyumu puanlar› ( =26.20, ss.=6.04) anne babas› ayr› olan ergenlerin ( =22.75, ss.=7.17) yaflam doyumu puanlar›ndan daha yüksek-tir (t540= 4.39, p=.00, d=.56). Anne ve babas› ayr› olan ergenlerin depresyon puanlar› ( =15.47, ss.=11.50) anne babas› birlikte olan ergenlerin ( =12.88, ss.=9.90) depresyon puanlar›ndan daha yüksektir (t540=2.02, p=.04, d=.26). Son olarak, anne babas› ayr› olan ergenlerin ( =11.02, ss.= 6.29) hostilite puanla-r›n›n anne babas› birlikte olan ergenlerin ( =9.16, ss.= 5.39) hostilite puanlar›ndan daha yüksek oldu¤u gö-rülmüfltür (t540=2.66, p=.00, d=.34). Ergenlerin anne ve babalar›n›n birlikte ya da ayr› olmalar›na göre dep-resyon (d=.26) ve hostilite (d=.34) semptomlar›ndaki farka ait etki büyüklü¤ünün orta düzeyde ve yaflam doyumuna ait etki büyüklü¤ünün (d=.56) ise genifl
Tablo 5. Anne Baban›n Birlikte veya Ayr› Olmas›na Göre Ergenlerin Yaflam Doyumlar› ve Psikolojik Semptomlar›
Boyutlar Medeni Durum N ss sd t p d
Yaflam Doyumu Birlikte 470 26.20 6.04 540 4.39 .00 .56
Ayr› 72 22.75 7.17
Depresyon Birlikte 470 12.88 9.90 540 2.02 .04 .26
Ayr› 72 15.47 11.50
Anksiyete Birlikte 470 10.87 8.53 540 .44 .65
-Ayr› 72 11.36 8.41
Olumsuz Benlik Birlikte 470 10.26 8.13 540 1.14 .25
-Ayr› 72 11.45 9.00 Hostilite Birlikte 470 9.16 5.39 540 2.66 .00 .34 Ayr› 72 11.02 6.29 Somatizasyon Birlikte 470 6.56 5.85 540 .73 .46 -Ayr› 72 7.11 6.32 * p< .05 χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ χ
düzeyde oldu¤u görülmektedir.
TARTIfiMA
Araflt›rman›n sonunda psikolojik semptomlar›n yaflam doyumunun yorday›c›s› oldu¤u görülmüfltür. Regresyon katsay›lar›n›n anlaml›l›¤›na iliflkin sonuç-lara bak›ld›¤›nda depresyon, olumsuz benlik ve hos-tilitenin yaflam doyumunun olumsuz yönde anlaml› bir yorday›c›s› oldu¤u saptanm›flt›r. Goldbeck ve ar-kadafllar› (2007) yaflam doyumunun psikiyatrik ra-hats›zl›klar›n tahmin edicisi oldu¤u ve ergenlik esna-s›ndaki baflar›l› psikolojik geliflimin göstergesi ile ilgi-li oldu¤unu beilgi-lirtmifllerdir. Gilman ve Huebner (2006) klinik seviyede psikolojik semptom gösteren ergenlerin yaflam doyumlar›n›n düflük oldu¤unu be-lirtmifltir.
Park’a (2004) göre düflük yaflam doyumuna sâhip kifliler di¤er insanlar ile uyumsuz iliflkiler ve depres-yon gibi çeflitli psikolojik ve sosyal problemler ile kar-fl› karkar-fl›yad›rlar. Düflük yaflam doyumunun depres-yon, anksiyete, somotoform bozukluklar ve intihar gibi mental sa¤l›k problemlerinin tahmin edicisi ol-du¤u görülmüfltür (Zullig ve ark 2005). Raboteg-SariC ve arkadafllar› (2008) ergenlerin yaflam doyumu üzerinde ailenin ekonomik statüsünün, benlik sayg›-s›, aile ve akran iliflkilerinin etkilerini inceledikleri ça-l›flmada benlik sayg›s›n›n yaflam doyumunun önemli bir yorday›c›s› oldu¤unu saptam›fllard›r. Salmela-Aro ve Tuominen-Soini (2009) benlik sayg›s› ve yaflam do-yumunun bir biri ile oldukça iliflkili oldu¤u, bu yüz-den, iyi olman›n genel karakteristi¤ini yans›tabilece-¤ini belirtmifltir.
Ergenlerin depresyon, anksiyete, somatizasyon puanlar›nda cinsiyete göre anlaml› fark saptanm›flt›r; fakat olumsuz benlik ve hostilite puanlar›nda anlam-l› fark görülmemifltir. K›zlar›n depresyon, anksiyete ve somatizasyon puanlar›n›n erkeklerden daha yük-sek oldu¤u görülmüfltür. Ergenlik döneminde k›zla-r›n erkeklere göre daha fazla psikolojik semptom ya-flad›klar› (Aro ve ark. 1987, Haugland ve ark. 2001, Türkbay ve ark. 2005) ve k›zlar›n psikolojik problem-lerden daha fazla incindikleri saptanm›flt›r (Yaacob ve ark. 2009, Al Gelban, 2009, Oldehinkel ve ark. 2010). Birçok araflt›rmada k›zlar›n depresyon (Kashani ve ark. 1987, Ohannessian ve ark. 1999, Romano ve ark. 2001, Erözkan 2004, Ci¤erci 2006, Tapia ve ark. 2007, Güven 2008, Yaacob ve ark. 2009, Kinnunen 2010), anksiyete (Kashani ve ark. 1987, Ohannessian ve ark. 1999, Essau ve ark. 2000, Romano ve ark. 2001, Eröz-kan 2004, Gau ve ark. 2005, Ci¤erci 2006) ve somati-zasyon (Kashani ve ark. 1987, Kirkcaldy ve ark. 2003, Mullan ve Gabhainn 2003, Görker ve ark. 2004,
Huur-re ve ark. 2005, Su-hsing ve Wei-ming 2009) puanlar›-n›n erkeklerden daha yüksek oldu¤u görülmüfltür. McRae ve arkadafllar› (2008) erkeklerin k›zlara göre negatif duygular›n› düzenlemede daha yeterli olduk-lar›n› belirtmifllerdir. Oldehinkel ve arkadafllar›na gö-re ise (2010) kiflinin yaflam›nda sahip oldu¤u cinsiye-te özgü özellikler psikopatolojide cinsiyet fark›n›n or-taya ç›kmas›nda önemli bir faktördür. Ergenlik döne-mindeki biyolojik de¤iflikliklerin erkeklere göre k›zla-r› daha fazla etkilemesi, anne ve babalak›zla-r›n k›zlak›zla-r› er-keklere göre daha fazla s›n›rland›rmas›, k›zlar›n sos-yal ve kültürel bask›lar› daha fazla hissetmeleri, er-kekler sorunlar›n› d›flsallaflt›r›rken k›zlar›n içsellefltir-mesi ve toplumun k›z ve erke¤e atfetmifl oldu¤u cin-siyet rolleri ile ilgili farkl›l›klar k›zlar›n erkeklerden daha fazla psikolojik semptom yaflamas›n›n nedenle-ri olabilir. Ergenlenedenle-rin yaflam doyumunda k›zlar ile er-kekler aras›nda anlaml› fark bulunmam›flt›r. Bu bulgu literatürdeki baz› araflt›rma sonuçlar›n› desteklemek-tedir (Huebner ve ark. 2000, Ash ve Huebner 2001, Fogle ve ark. 2002, Hoffmann ve ark. 2004, McRae ve ark. 2008).
Ergenlerin yaflam doyumlar›nda ve bâz› psikolojik semptomlar›nda yafla göre fark görülmüfltür. 15 yafl›n-daki ergenlerin yaflam doyumlar› 16, 17, 18 yafl›nyafl›n-daki ergenlerin yaflam doyumlar›ndan daha yüksek oldu-¤u saptanm›flt›r. Bu bulgu literatürdeki baz› araflt›rma sonuçlar› ile tutarl›d›r (Park 2005, Huebner ve ark. 2006, Goldbeck ve ark. 2007, Ravens-Sieberer ve ark. 2009, Kwan 2010). Depresyon, hostilite puanlar›nda yafla göre anlaml› fark saptanm›flt›r. 18 yafl›ndaki er-genlerin 15 yafl›ndaki ergenlere göre daha fazla dep-resyon ve hostilite yaflad›klar› tespit edilmifltir. Haug-land ve arkadafllar› (2001) ço¤u psikolojik semptomun yafl ile birlikte art›¤›n› belirtmifllerdir. Çocuklar›n ol-gunlaflt›kça de¤iflik meydan okumalar ile yüz yüze kalmalar›, daha fazla sorumluluk almalar› (Park 2005) ergenli¤in bafllang›c›nda gençler daha az hassas, elefl-tirel, daha fazla pozitif ve yaflam bask›s›na daha az maruz kal›rlarken yafl art›fl› ile birlikte akademik, sos-yal ve duygusal bask›lar artt›¤›ndan dolay› daha fazla strese maruz kalmalar› (Bradford ve ark. 2002) yafl ar-t›fl› ile birlikte yaflam doyumunun azalmas›na ve baz› semptomlar›n artmas›na sebep olabilir.
Ergenlerin yaflam doyumlar›nda lise türüne göre anlaml› fark bulunmam›flt›r; fakat baz› psikolojik semptomlarda lise türüne göre anlaml› fark saptan-m›flt›r. Güzel sanatlar lisesinde okuyan ergenlerin depresyon puanlar› genel lise ve Anadolu lisesindeki ergenlere göre; anksiyete ve olumsuz benlik puanlar› Anadolu lisesi ve meslek lisesindeki ergenlere göre ve somatizasyon puanlar› Anadolu lisesindeki ergenlere
göre daha yüksek oldu¤u görülmüfltür. Güzel sanatlar lisesinde okuyan ö¤rencilerin di¤er liselerde okuyan ö¤rencilere göre daha fazla psikolojik semptom yafla-d›klar› söylenebilir. Literatürde güzel sanatlar lisesi ö¤rencilerinin yaflam›fl olduklar› psikolojik semptom-lar ile ilgili karfl›laflt›rma yap›labilecek bulguya ulafl›l-mam›flt›r; fakat di¤er liselerde ö¤renim gören ergenle-rin yaflam›fl olduklar› semptomlar ile ilgili baz› bulgu-lara ulafl›lm›flt›r. Cigerci (2006) fen lisesi ö¤rencilerinin genel lise ö¤rencilerinden daha fazla depresyon ve so-matizasyon yaflad›klar›n› belirtmifltir. Baz› araflt›rma-larda meslek lisesi ö¤rencilerinin daha fazla psikopa-tolojik belirti gösterdikleri saptanm›flt›r (Kap›k›ran 2008, Küçükkaya ve Ifl›k 2009). Güzel sanatlar lisesin-de okuyan ö¤rencilerin di¤er liselerlisesin-de okuyan ö¤ren-cilere göre ço¤unun il d›fl›ndan geldikleri için aileden uzakta olman›n ve yurtta kalman›n neden oldu¤u stres; resim ve müzik çal›flmalar›n›n birço¤unu birey-sel olarak yapmalar›ndan dolay› arkadafllar› ile sosyal etkileflimden yoksun olmalar› onlar›n daha fazla psi-kolojik semptom yaflamalar›n›n nedeni olabilir.
Ergenlerin anne babalar›n›n birlikte ya da ayr› ol-malar›na göre yaflam doyumlar›nda ve baz› psikolojik semptomlarda anlaml› fark görülmüfltür. Anne baba-s› ayr› olan ergenlerin anne babababa-s› birlikte olan ergen-lere göre yaflam doyumlar›n›n daha düflük oldu¤u saptanm›flt›r. Bu bulguyu baz› araflt›rma sonuçlar› destekler niteliktedir (Antaramian ark. 2008, Kwan 2010). Antaramian ve arkadafllar› (2008) parçalanm›fl ailelerde yaflayan gençlerde bir dizi olumsuz davra-n›flsal, psikolojik ve iliflkisel sonuçlara yönelik riskle-rin görüldü¤ü, bu durumun da, iyi oluflun azalmas›-na neden oldu¤unu belirtmifllerdir. Kwan (2010) tam ailede yaflayan ergenlerin parçalanm›fl ailede yafla-yanlara göre yaflam doyumlar›n›n ve sa¤l›k seviyele-rinin daha iyi oldu¤unu bulmufltur. Anne babas› ayr› olan ergenlerin anne babas› birlikte olan ergenlere gö-re depgö-resyon ve hostilite puanlar› daha yüksektir. Öz-dal ve Aral (2005) annesiz veya babas›z büyümenin çocu¤un ruh sa¤l›¤›n› etkileyecek en a¤›r bir durum oldu¤unu belirtmifltir. Özen’e (1998) göre anne ve ba-balar›n evlilik çat›flmalar›n›n yüksek düzeyde ve bo-flanma ile sonuçlanm›fl olmas› çocuklar›n ruh sa¤l›¤› üzerinde olumsuz bir rol oynamaktad›r. Fröjd (2008) ailenin deste¤inden yoksun olma ve aile içerisinde yaflanan çat›flmalar›n ergen depresyonu ile iliflkili ol-du¤unu ortaya koymufltur. Luecken ve Fabricius (2003) anne babas› boflanm›fl aile çocuklar›n›n anne babas› birlikte olan aile çocuklar›na göre daha fazla düflmanl›k belirtileri gösterdiklerini ifade etmifltir. Anne ve baba aras›nda yaflanan çat›flmalar ve sonra-s›nda gerçekleflen ayr›lma ergenlerin kayg›,
umutsuz-luk, karamsarl›k, anne ve babaya yönelik düflmanl›k duygular› yaflamalar›na neden olabilir.
SONUÇ
Araflt›rman›n sonunda depresyon, olumsuz benlik ve hostilite boyutlar›n›n yaflam doyumu üzerinde ne-gatif yönde anlaml› bir yorday›c› oldu¤u görülmekte-dir. Ayr›ca ergenlerin yaflam doyumlar›nda yafla ve anne ve baban›n birlikte ve ayr› olmas›na göre fark görülmüfl; fakat cinsiyete ve okul türüne göre fark bu-lunmam›flt›r. Ergenlerde görülen psikolojik semptom-larda cinsiyete, yafla, lise türüne, anne baban›n birlik-te ya da ayr› olmas›na göre istatistiksel olarak anlam-l› baz› farkanlam-l›anlam-l›klar oldu¤u saptanm›flt›r. Okul psikolo-jik dan›flmanlar›, ergenlerin yaflam›fl olduklar› psiko-lojik semptomlar›n nedenleri, belirtileri ve ö¤renciler üzerinde sebep oldu¤u olumsuz etkileri konusunda ö¤retmenlere ve ailelere yönelik bilgilendirici semi-nerler yapabilirler. Okullarda zaman zaman tarama-lar yaparak klinik düzeyde psikolojik belirti gösteren ergenlerin psikiyatri servislerinden psikolojik yard›m almalar› sa¤lanabilir. Gelecekteki araflt›rmalarda er-genlerin psikolojik semptomlar›n› azaltmaya ve ya-flam doyumlar›n› art›rmaya yönelik programlar ha-z›rlanarak etkilili¤i araflt›r›labilir.
KAYNAKLAR
Akdemir D, Çetin FÇ (2008) Çocuk ve ergen psikiyatrisi bölü-müne baflvuran ergenlerin klinik özellikleri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa¤l›¤› Dergisi; 15 (1): 5–13.
Al Gelban KS (2009) Prevalence of psychological symptoms in Saudi Secondary School girls in Abha, Saudi Arabia. Ann Saudi Med; 29(4): 275–279.
Antaramian SP, Huebner ES, Valois RF (2008) Adolescent life satisfaction. Applied psychology: An ‹nternational Review; 57: 112–126.
Aro H, Paronen O, Aro S (1987) Psychosomatic symptoms among 14–16 year old Finnish adolescents. Soc Psychiatry; 22: 171–176.
Ash C, Huebner ES (2001) Environmental events and life satis-faction reports of adolescents: A test of cognitive mediati-on. School Psychology International; 22: 320–336.
Bos AER, Huijding J, Muris P, Vogel LRR, Biesheuvel J (2010) Global, contingent and implicit self-esteem and psychopat-hological symptoms in adolescents. Personality and Indivi-dual Differences; 48: 311–316.
Bradford R, Rutherford DL, John A (2002) Quality of life in yo-ung people: ratings and factor structure of the Quality of Life Profile-Adolescent Version. Journal of Adolescence; 25: 261–274.
Bray I, Gunnell D (2006) Suicide rates, life satisfaction and hap-piness as markers for population mental health. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol; 41: 333–337.
Büyüköztürk fi (2010) Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kita-b› (istatistik, araflt›rma deseni, spss uygulamalar› ve yo-rum). 11. Bask›, Ankara: Ayr›nt› Matbaas›, 1–201.
Ci¤erci ZC (2006) Üstün Yetenekli Olan ve Olmayan Ergenler-de Benlik Sayg›s›, Baflkalar›n›n Alg›lamas› ve Psikolojik Be-lirtiler Aras›ndaki ‹liflkiler. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sa-karya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erözkan A (2004) Ö¤rencilerin sosyal karfl›laflt›rma ve depres-yon düzeylerinin baz› de¤iflkenlere göre incelenmesi. Mu¤-la Üniversitesi SBE Dergisi; Say› 13: 1–18.
Essau CA, Conradt J, Petermann F (2000) Frequency, comorbi-dity and psychosocial impairment of anxiety disorders in german adolescents. Journal of Anxiety Disorders; Vol 14: 263–279.
Fogle LM, Huebner ES, Laughlin CE (2002) The relationship between temperament and life satisfaction in early adoles-cence: cognitive and behavioral mediation models. Journal of Happiness Studies; 3: 373–392.
Fröjd S (2008) Mental health in middle adolescence. mental he-alth in middle adolescence. association of family factors with diverse maladjustment outcomes, Tampere School of Public Health, FI–33014 University of Tampere, Finland. Gau SSF, Chong MY, Chen THH, Cheng ATA (2005) 3-Year
pa-nel study of mental disorders among adolescents in Ta-iwan. Am J Psychiatry; 162, 7: 1344–1350.
Gilman R, Huebner ES (2006) Characteristics of adolescents who report very high life satisfaction. Journal of Youth and Adolescence; 35: 311–319.
Goldbeck L, Schmitz TG, Besier T, Herschbach P, Henrich G (2007) Life satisfaction decreases during adolescence. Qual Life Res; 16: 969–979.
Görker I, Korkmazlar U, Durukan M, Aydo¤du A (2004) Çocuk ve ergen psikiyatri klini¤ine baflvuran ergenlerde belirti ve tan› da¤›l›m›. Klinik Psikiyatri; 7: 103–110.
Güven ‹K (2008) Fen ve Genel Lise Ö¤rencilerinin Cinsiyet ve Sosyometrik Statülerine Göre Öznel ‹yi Olufl Düzeyleri, Genel Sa¤l›k Örüntüleri ve Psikolojik Belirti Türleri. Yük-sek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bi-limler Enstitüsü.
Haugland S, Wold B, Stevenson J, Aaroe LE, Woynarowska B (2001) Subjective health complaints in dolescence. Europe-an Journal of Public Health; Vol: 11: 4–10.
Hoffmann ML, Powlishta KK, White KJ (2004) An examination of gender differences in adolescent adjustment: The effect of competence on gender role differences in symptoms of psychopathology. Sex Roles; Vol: 50: 795–810.
Huebner ES, Drane W, Valois RF (2000) Levels and demograp-hic correlates of adolescent life satisfaction reports. School Psychology International; 21: 281–292.
Huebner ES, Suldo SM, Valois RF, Drane JW (2006) The brief multidimensional students’ life satisfaction scale: sex, race, and grade effects for applications with middle school stu-dents. Applied Research in Quality of Life; 1: 211–216. Huurre T, Rahkonen O, Komulainen E, Aro H (2005)
Socioeco-nomic status as a cause and consequence of psychosomatic symptoms from adolescence to adulthood. Social Psychi-atry and Psychiatric Epidemiology; 40 (7): 580–587. Kap›k›ran NA (2008) Lise ö¤rencilerindeki psikopatolojik
be-lirtilerin cinsiyet ve s›n›f de¤iflkenleri aç›s›ndan incelenme-si. http://egitimdergi.pau.edu.tr/
Kashani, JH, Beck NC, Hoeper EW, Fallahi C, Corcoran CM, McAllister JA, et al. (1987) Psychiatric disorders in a
com-munity sample of Adolescents. Am J Psychiatry; 144: 584–589.
Kim YH (2003) Correlation of mental health problems with psychological constructs in adolescence: Final results from a 2-year study. International Journal of Nursing Studies; 40: 115–124.
Kinnunen P, Laukkanen E, Kylmä J (2010) Associations betwe-en psychosomatic symptoms in adolescbetwe-ence and mbetwe-ental health symptoms in early adulthood. International Journal of Nursing Practice; 16:43–50.
Kirkcaldy B, Siefen G, Furnham A (2003) Gender, anxiety-dep-ressivity and self-image among adolescents. European Psychiatry; 18: 50–58.
Köker S (1991) Normal ve Sorunlu Ergenlerin Yaflam Doyumu Düzeylerinin Karfl›laflt›r›lmas›. Yüksek Lisans Tezi, Anka-ra: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Küçükkaya PG, Ifl›k I (2009) Bir grup lise ö¤rencisinde
psiki-yatrik belirti da¤›l›m› ve etkileyen etkenler. Anadolu Psiki-yatri Dergisi; 10: 78–79.
Kwan YK (2010) Life satisfaction and self-assessed health among adolescents in Hong Kong. J Happiness Stud; 11: 383–393.
Luecken LJ, Fabricius WV (2003) Physical health vulnerability in adult children from divorced and intact families. Journal of Psychosomatic Research; 55: 221– 228.
McRae K, Ochsner KN, Mauss IB, Gabrieli JJD, Gross JJ (2008) Gender differences in emotion regulation: an fMRI study of cognitive reappraisal. Group Processes & Intergroup Rela-tions; Vol: 11(2): 143–162.
Mullan E, Gabhainn SN (2003) Self-esteem and health-risk be-haviours: Is there a link? Irish Journal of Psychology; Vol: 23: 27–36.
Ohannessian CM, Lerner RM, Lerner JV, Eye AV (1999) Does self-competence predict gender differences in adolescent depression and anxiety? Journal of Adolescence; 22: 397–411.
Oldehinkel AJ, Verhulst Fj, Ormel J (2010) Mental health prob-lems during puberty: Tanner stage-related differences in specific symptoms. The TRAILS study. Journal of Adoles-cence; 1–13.
Özdal F, Aral N (2005) Baba yoksunu olan ve anne-babas› ile yaflayan çocuklar›n kayg› düzeylerinin incelenmesi. Gazi Üniversitesi K›rflehir E¤itim Fakültesi; Cilt: 6, Say›: 2: 255–267.
Özen Dfi (1998) Efller Aras› Çat›flma ve Boflanman›n Farkl› Yafl ve Cinsiyetteki Çocuklar›n Davran›fl ve Uyum Problemleri ‹le Alg›lad›klar› Sosyal Destek Üzerindeki Rolü. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti-tüsü.
Park N (2004) The role of subjective well-being in positive yo-uth development. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science; 59:25–39.
Park N (2005) Life satisfaction among Korean children and yo-uth a developmental perspective. School Psychology Inter-national; 26(2):209–223.
Piko BF, Hamvai C (2010) Parent, school and peer-related cor-relates of adolescents' life satisfaction. Children and Youth Services Review; Volume 32: 1479–1482.
review of the literature. J Happiness Stud; 10: 583–630. Raboteg-Saric Z, Brajsa-?Zganec A, Sakic M (2008) Life
satis-faction in adolescents: The effects of perceived family eco-nomic status, self-esteem and quality of family and peer re-lationships. Dru?tvena istra?ivanja; 17: 267–280.
Ravens-Sieberer U, Torsheim T, Hetland J, Vollebergh W, Ca-vallo F, Jericek H et al. (2009) Subjective health, symptom load and quality of life of children and Adolescents in Eu-rope. Int J Public Health; 54: 151–159.
Romano E, Tremblay RE, Vitaro F, Zoccolillo M, Pagani L (2001) Prevalence of psychiatric diagnoses and the role of perceived ›mpairment: findings from an adolescent com-munity sample. Journal of Child Psychology and Psychi-atry; 42: 451–461.
Salmela-Aro K, Tuominen-Soini H (2009) Adolescents’ life sa-tisfaction during the transition to post-comprehensive edu-cation: antecedents and consequences. J Happiness Stud; DOI 10.1007/s10902-009-9156-3.
Savafl›r I, fiahin NH (1997) Biliflsel davran›flç› terapilerde de-¤erlendirme: S›k kullan›lan ölçekler. Ankara: Özyurt Mat-baac›l›k, 115–122.
Shin DC, Johnson DM (1978) Avowed happiness as an overall assessment of the quality of life. Social Indicators Research; 5: 475–492.
Suldo SM, Huebner ES (2006) Is extremely high life satisfacti-on during adolescence advantageous? Social Indicators Re-search; 78: 179–203.
Sun RCF, Shek DTL (2010) Life satisfaction, positive youth de-velopment, and problem behaviour among Chinese ado-lescents in Hong Kong. Soc Indic Res; 95: 455–474. Su-hsing W, Wei-ming, L (2009) The effect of interpersonal
re-lationships on psychosomatic symptoms: moderating role of gender. US-China Education Review; Volume: 6: 53–63. fiahin NH, Durak A (1994) K›sa semptom envanteri: Türk
gençleri için uyarlanmas›. Türk Psikoloji Dergisi; 9 (31): 44–56.
fiahin NH, Bat›gün AD, U¤urtafl S (2002) K›sa semptom envan-teri: Ergenler için kullan›m›n›n geçerlik, güvenilirlik ve faktör yap›s›. Türk Psikiyatri Dergisi; 13 (2): 125–135. Tapia AJ, Barrios LM, González-Forteza C (2007) Self-Esteem,
depressive symptomatology and suicidal ideation in ado-lescents: Results of three studies. Salud Mental; Vol 30: 20–26.
Türkbay T, Özcan C, Doruk A, Sekmen K (2005) Ergenlerdeki kimlik bocalamas› üzerine cinsiyetin etkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa¤l›¤› Dergisi; 12,(2): 69–74.
Yaacob SN, Juhari R, Talib MA, Uba I (2009) Loneliness, stress, self-esteem and depression among Malaysian adolescents. Jurnal Kemanusiaan; 14: 85–95.
Yetim U (1993) Life satisfaction: A study based on the or-ganization of personal projects. Soc Indic Res; 29: 277–289. Zullig J, Valois RF, Huebner ES, Drane JW (2005) Adolescent health-related quality of life and perceived satisfaction with life. Keith Quality of Life Research; 14: 1573–1584.
