ÖZET
Erkek osteoporozu neden oldu¤u morbidite ve disabili-te nedeni ile günümüzde önemli bir sa¤l›k sorunu ola-rak görülmektedir. Tüm kalça k›r›klar›n›n yaklafl›k % 25-30’u erkeklerde görülmektedir ve bir kalça k›r›¤› sonra-s›nda ölüm oran› erkeklerde kad›nlardan üç kat daha fazlad›r. Günümüzde erkeklerde de osteoporoz tedavi-sinin önemi giderek artmaktad›r. Bu çal›flman›n amac› idiopatik osteoporozu olan erkek hastalarda alendronat tedavisinin etkinli¤inin de¤erlendirilmesidir.
Çal›flmaya idiopatik osteoporoz tan›s› konan 31 erkek hasta al›nd›. Olgular›n yafl ortalamas› 63,32±10,26 y›l idi. Tüm hastalar günlük 10 mgr Alendronat ve 500 mgr elementer kalsiyum ile tedavi edildi. Kemik mineral yo¤unlu¤u Dual Energy X Ray absorbsiometri yöntemi kullan›larak bafllang›çta, 1.y›lda ve 2. y›lda lomber böl-ge (L1-L4) ve proksimal femurdan ölçüldü.
Lomber omurga ve femurda bafllang›ca göre 1. ve 2. y›lda kemik mineral yo¤unlu¤u de¤erlerinde istatistiksel anlaml› art›fl elde edildi(p<0,01).Kemik mineral yo¤un-lu¤u lomber bölgede 1. y›l›n sonunda %6 ve 2. y›l›n so-nunda %11 oran›nda artt›. Total femurdaki art›fl 1. y›l›n sonunda %2.9 ve 2. y›l›n sonunda ise %5.1 oran›nda idi. Hastalarda ciddi bir yan etki gözlenmedi.
Sonuç olarak bu çal›flmada Alendronat lomber bölge ve femurda kemik mineral yo¤unlu¤unda art›fl sa¤lam›fl ve idiopatik erkek osteoporozu olan erkek hastalar›n te-davisinde etkin ve tolere edilebilen bir tedavi seçene¤i olarak bulunmufltur.
A
Annaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Osteoporoz, erkek, alendronat
SUMMARY
Osteoporosis in men is increasingly recognized as an important public health issue because of mortality and disability. Approximately 25-30% of all hip fractures occur in men and men are over 3 times more likely to die following a hip fracture than women. Nowadays, the importance of treatment in male osteoporosis is increasing. The aim of this study was to evaluate the effect of alendronate treatment on idiopathic male os-teoporosis.
Thirty-one male patients with idiopathic osteoporosis were enrolled in the study. The mean age was 63,32±10,26 . All patients were treated with Alendro-nate 10 mgr/daily and calcium 500 mgr/daily. Bone mineral density (BMD) was measured at baseline and at 1 and 2 years by using Dual Energy X Ray Absorb-tiometry at the lumbar spine(L1-4 ) and proximal femur. There was a significant increase from baseline at lum-bar spine and femoral BMD after 1 year and 2 years (p< 0,01). Lumbar spine BMD increased by 6% and 11% after 1 and 2 years respectively. Total femur BMD increased by 2.9% after 1 year and 5.1% after 2 years. No significant side effects occured during the study. In summary, alendronate increased lumbar spine and femoral bone mineral density, and was found to be an effective and well-tolerated drug in men with idiopathic osteoporosis.
K
Keeyy wwoorrddss:: Osteoporosis, male, alendronate
Osteoporoz
D ü n y a s ı n d a n
Erkek Osteoporozunda Alendronat›n Etkinli¤i
The Effect of Alendronate in Male OsteoporosisÖzlem El*, Çi¤dem Bircan*, Ebru fiahin*, Burcu Adalmaz*, Elif Keskin Pehlivan*
Ramazan K›z›l*, Özlem fienocak*, Özlen Peker*, Sema Öncel*
(*) Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal› N
Noott:: BBuu ççaall››flflmmaa ÇÇeeflflmmee’’ddee 2244--2277 HHaazziirraann 22000044 ttaarriihhlleerrii aarraass››nnddaa yyaapp››llaann ““EErrkkeekk OOsstteeooppoorroozzuu vvee OOsstteeooppoorroozz TTeeddaavviissiinnddee SSoonn GGeelliiflflmmeelleerr”” sseemmppoozzyyuummuunnddaa ppoosstteerr oollaarraakk ssuunnuullmmuuflflttuurr..
Osteoporoz Dünyas›ndan (2004) 10 (4): 153-156
G‹R‹fi
Osteoporoz yol açt›¤› morbidite ve dizabilite nede-ni ile günümüzde giderek daha önemli bir sa¤l›k sorunu olarak de¤erlendirilmektedir. Özellikle ka-d›nlar› etkileyen bir durum oldu¤u bilinmekle birlik-te günümüzde erkek osbirlik-teoporozunun prevelans›, sosyoekonomik etkisi ve tedavisi konusundaki ça-l›flmalar giderek artmaktad›r.
Erkeklerde doruk kemik kütlesinin kad›nlardan da-ha fazla olmas›, menopoz eflde¤eri bir süreç ya-flanmamas› ve daha büyük kemiklere sahip olma-lar› nedeni ile osteoporoz s›kl›¤› kad›nlardan daha azd›r (1). Ancak yafllanma ile ortaya ç›kan kemik kayb› omurga ve proksimal femurda ileri yafllarda her iki cinste de benzer olmaktad›r. Her iki cinste de görülen bu yafla ba¤l› kemik mineral yo¤unlu-¤unda azalma k›r›k prevalans›nda artma ile iliflkili-dir. Tüm kalça k›r›klar›n›n %25-30’unun erkeklerde görüldü¤ü bilinmektedir (2,3). Çok önemli bir nok-ta da erkeklerde kalça k›r›¤› mornok-talite oran›n›n ka-d›nlardan 2-3 kat daha fazla olmas›d›r(4,5). Orta-lama yaflam süresinin artmas› ile birlikte bu konu toplum sa¤l›¤› aç›s›ndan daha da önem kazan-maktad›r.
Bifosfonatlar postmenopozal osteoporozda etkin-li¤i ve güveniliretkin-li¤i kan›tlanm›fl antirezorptif ilaçlar-d›r. Son y›llarda erkeklerde de primer ve sekonder osteoporozda alendronat kullan›m› üzerinde durul-maktad›r.
Bu çal›flman›n amac› idiopatik osteoporozu olan erkek hastalarda alendronat tedavisinin etkinli¤i-nin de¤erlendirilmesidir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çal›flmaya idiopatik osteoporoz tan›s› konan 31 erkek hasta al›nd›. Osteoporoz tan›s› sorgulama, klinik muayene ve laboratuar bulgular›na dayana-rak kondu. Sekonder osteoporoza neden olabile-cek patolojileri d›fllamak amac› ile bafllang›çta se-rum parathormon, total ve serbest testosteron, ti-roid stimülan hormon, serbest T3 ve T4 , hemog-ram , sedimentasyon, kan kalsiyum, fosfor, alkalen fosfataz, total protein, albumin, 24 saatlik idrarda kalsiyum de¤erlerine bak›ld›. Osteoporoza neden olan ilaç kullan›m› ve di¤er hastal›klar aç›s›ndan hastalar ayr›nt›l› olarak sorguland›. Hastalar›n bafl-lang›çta, 1.y›lda ve 2. y›lda Dual Energy X-Ray Ab-sorbtiometry (DEXA) yöntemi ile lomber bölge (L1-L4) ve proksimal femurdan (femur boynu,
Ward’s üçgeni, trokanter, intertrokanterik bölge) kemik mineral yo¤unluk ölçümleri yap›ld›. T skoru en az bir bölgede –2,5 standart sapman›n alt›nda olan olgular çal›flmaya al›nd›. Tüm hastalara gün-lük 10 mgr Alendronat ve 500 mgr kalsiyum teda-visi baflland›. 3 ayda bir biyokimya ve 24 saatlik id-rar incelemeleri yap›ld›.
SONUÇLAR
Çal›flmaya al›nan hastalar›n yafl ortalamas› 63.32±10.26 y›l ve ortalama izlem süresi 23.9±5.65 ay olarak bulundu. Hastalar›n demog-rafik verileri tablo 1’de verilmifltir.
Hastalar›n bafllang›ç ve 1. y›l ortalama kemik mi-neral yo¤unluk de¤erleri tablo 2’de yer almaktad›r. Tedavinin 1. y›l›nda lomber bölge ve proksimal fe-murda tüm bölgelerde kemik mineral yo¤unlu¤u de¤erlerinde bafllang›ca göre istatistiksel olarak anlaml› art›fl tespit edildi (p< 0,001).
‹kinci y›lda izlemi yap›lan 19 hastan›n 2. y›l sonuç-lar› de¤erlendirildi¤inde yine 1. y›la göre ortalama kemik mineral yo¤unlu¤unda lomber bölge ve fe-murda tüm bölgelerde art›fl oldu ve bu art›fl tüm bölgelerde istatistiksel olarak anlaml› bulundu (p<0.05) (Tablo 2).
Kemik mineral yo¤unlu¤unda gözlenen art›fl birin-ci y›lda lomber bölgede %6, femur boynunda % 2 ve total femurda % 2,9 oran›nda saptand›. ‹kinci y›l›n sonunda ise bu art›fllar bafllang›ç ile karfl›lafl-t›r›ld›¤›nda lomber bölgede % 11, femur boynun-da % 3 ve total femurboynun-da ise %5.1 oran›nboynun-da oldu. TARTIfiMA
Erkeklerde ve kad›nlarda osteoporozun etiolojisi farkl› olmas›na karfl›n altta yatan patofizyolojik me-kanizma ayn›d›r. Osteoklastlar›n neden oldu¤u ke-mik y›k›m›nda artma progresif keke-mik kayb›na yol açar. Menopoz döneminde kemik kayb›n›n h›zlan-mas› nedeni ile kad›nlarda osteoporoz prevelans› daha yüksektir. Erkeklerde de kemik kayb› yafllan-ma ile ortaya ç›kar ve yafll› erkek ve kad›nlarda ke-mik kay›p h›z› benzerdir (6).
Son y›llara kadar erkeklerde osteoporoz tan›s› ve tedavisi göz ard› edilen bir konu olmufltur. Ancak erkeklerde de ilerleyen yaflla birlikte kad›nlardaki-ne benzer oranlara yaklaflan k›r›k riski ve ileri yafl-ta efllik eden di¤er hasyafl-tal›klar›n fazlal›¤› nedeni ile erkeklerde mortalite riskinin daha fazla olmas› te-davinin önemini ortaya koymaktad›r (5). Düflük
mik mineral yo¤unlu¤unun osteoporotik k›r›klar için bir risk faktörü oldu¤u çok iyi bilinmektedir. Bu iliflki postmenopozal kad›nlarda belirlenmifltir (7,8) ve erkeklerde de bu iliflkinin benzer oldu¤u konu-sundaki veriler giderek artmaktad›r (9,10).
Bu çal›flmada idiopatik osteoporozu olan erkek hastalarda 10 mgr/gün alendronat tedavisi ile lomber bölgede iki y›l sonunda lomber bölge ve proksimal femur ölçümlerinde kemik mineral yo-¤unluk düzeylerinde art›fl elde edilmifltir. Kemik mineral yo¤unlu¤unda gözlenen bu art›fl birinci y›lda lomber bölgede %6, femur boynunda % 2 ve total kalçada %2.9 oran›nda olmufltur. ‹kinci y›l›n sonunda ise bu art›fllar bafllang›ç ile karfl›lafl-t›r›ld›¤›nda lomber bölgede % 11, femur boynun-da % 3 ve total kalçaboynun-da ise %5.1 oran›nboynun-da ol-mufltur. K›r›k verilerinin olmamas› çal›flmam›z›n bir k›s›tl›l›¤›d›r.
Alendronat tedavisinin idiopatik erkek osteoporo-zundaki etkisi ile ilgili genifl hasta say›s›na sahip ilk çal›flma Orwoll ve arkadafllar› taraf›ndan bildiril-mifltir. Bu iki y›ll›k randomize, çift kör, plasebo kontrollü ve çok merkezli çal›flmada 10 mgr/gün alendronat kullan›m› ile lomber bölgede %7.1±0.3, femur boynunda %2.5±0.4 ve total vü-cut kemik mineral yo¤unlu¤unda %2.0±0.2’lik or-talama art›fllar elde edilmifl ve bu art›fl plasebo grubundan anlaml› ölçüde farkl› bulunmufltur. Bu çal›flmada alendronat tedavisi alan grupta istatis-tiksel olarak anlaml› düzeyde daha az k›r›k görül-müfltür. Kantitatif morfometrik teknikle yap›lan de-¤erlendirmede plasebo grubunda % 7.1 oran›nda
k›r›k görülürken bu oran alendronat grubunda % 0.8 olmufltur (11). Ho ve arkadafllar› daha az say›-da erkek hastasay›-da yapt›klar› çal›flmasay›-da primer ve sekonder osteoporozda alendronat tedavisi lom-ber ve trokanter kemik mineral yo¤unlu¤unu artt›r-m›fl, femoral boyun ve Ward’s üçgeninde ise ista-tistiksel olarak anlaml› art›fl olmam›flt›r (12).
Erkeklerde primer ve sekonder osteoporozda alendronat›n etkinli¤inin araflt›r›ld›¤› di¤er çal›flma-larda da bizim çal›flmam›z ile benzer sonuçlar bil-dirilmifltir. Weber ve arkadafllar› bir retrospektif çal›flmada 10 mgr/gün alendronat tedavisi ile bir-likte kalsiyum ve D vitamini verilen hastalarda yal-n›zca kalsiyum ve D vitamini alanlara göre istatis-tiksel olarak anlaml› kemik mineral yo¤unluk art›fl› bildirmifllerdir. Kemik mineral yo¤unluk art›fl› orta-lama 1.7 y›l sonunda lomber bölgede %4.6 ve to-tal kalçada %4.7 oran›nda olmufltur (13). Bir bafl-ka tek merkezli, aç›k, randomize, prospektif çal›fl-mada primer osteoporoz olan erkek hastalarda alendronat tedavisi ile alfakalsidiol kullanan gruba göre lomber omurga kemik mineral yo¤unlu¤unda istatistiksel anlaml› art›fl elde edilmifltir. Alendronat alan grupta iki y›l›n sonunda sa¤lanan KMY art›fl› lomber omurgada %10.1 ve femur boynunda % 5.2 oran›nda olmufltur. Bu çal›flmada da vertebral k›r›k oran› alendronat ile tedavi edilen grupta alfa-kalsidiaol grubuna göre anlaml› oranda daha dü-flük bulunmufltur(14). Gonnelli ve arkadafllar› tara-f›ndan yap›lan üç y›ll›k prospektif bir çal›flmada alendronat ile tedavi edilen grupta 3. y›l›n sonun-da lomber kemik mineral yo¤unlu¤unsonun-da % 8.8, fe-mur boynunda %4.2 ve total kalçada %3.9 art›fl elde edilmifltir. Bu art›fllar yaln›zca kalsiyum teda-visi alan gruba göre anlaml› derecede yüksek ol-mufltur. Bu çal›flmada DEXA ile kemik mineral yo-¤unluk ölçümünün yan› s›ra kalkaneustan yap›lan kantitatif ultrasonografi ile kemi¤in mikromimarisi ve elastisitesi de de¤erlendirilmifltir. Kantitatif ult-rasonografik parametrelerden sertlik ve
“broad-155
O
Orrttaallaammaa±±SSDD
Yafl (y›l) 63.32±10.26
Kilo(kg) 71.16±10.83
Boy(cm) 169.25±5.65
‹zlem süresi (ay) 23.9±5.65 T
Taabblloo 11:: Olgular›n demografik özellikleri.
B
Baaflflllaanngg››çç KKMMYY 11..yy››ll KKMMYY 22.. yy››ll KKMMYY
Lomber 1-4 0.766 0.812* 0.851* Femur boynu 0.654 0.668* 0.671** Trokanter 0.573 0.594* 0.607** Ward’s üçgeni 0.437 0.455* 0.487** ‹ntertrokanterik bölge 0.985 1.011* 1.037* Total femur 0.809 0.833* 0.851*
* p<0.01, **p<0.05 KMY:Kemik mineral yo¤unlu¤u
T
band ultrason attenuation” de¤erlerinde üç y›l›n sonunda anlaml› art›fl elde edilmifltir (15).
Osteoporoz tedavisinde en önemli hedef kemik mineral yo¤unlu¤unda art›fl sa¤laman›n yan›nda k›r›k riskini azaltmakt›r. Alendronat tedavisi ile postmenopozal osteoporozu olan kad›nlarda ke-mik mineral yo¤unlu¤unda art›fl, keke-mik döngüsün-de azalma, vertebral ve kalça k›r›k riskindöngüsün-de azalma gösterilmifltir (16-19). Erkeklerde ise vertebral k›-r›k riskini azaltt›¤› gösterilmifltir (11,14). Ancak kal-ça k›r›¤› ile ilgili kan›ta dayal› veri henüz yoktur.
Bu çal›flmada da alendronat tedavisi idiopatik er-kek osteoporozu olan erer-kek hastalarda kemik mi-neral yo¤unlu¤unda istatistiksel anlaml› art›fl sa¤-lam›fl, etkin ve tolere edilebilen bir tedavi seçene-¤i olarak bulunmufltur.
KAYNAKLAR
1. Seeman E.Osteoporosis in men. Osteoporos Int(Suppl) 1999;2:97-110.
2. Melton III LJ. The prevalence of osteoporosis: gender and racial comparison. Calcif Tissue Int 2001;69:179-181.
3. Orwoll ES. Osteoporosis in men .Osteoporos Int 1998;27:349-367.
4. Center JR, Nyugen TU, Schneider D, Sambrook PN, et al. Mortality after major types of osteoporotic frac-ture in men and women: an observational study. Lan-cet 1999;353:878-882.
5. Orwoll ES. Clinician’s Manual on Male Osteoporo-sis. Science Press, London, 2001.
6. Ringe JD, Orwoll E, Daifotis A, Lombardini A. Treat-ment of male osteoporosis: Recent advances with alendronate. Osteoporos Int 2002;13:195-199. 7. Cummings SR, Black DM, Nevitt MC, Browner W, et
al. Bone density at various sites for prediction of hip fractures. Lancet 1993;341:72-75.
8. Nevitt MC, Johnell O, Black DM, Ensrud K, et al. Bo-ne miBo-neral density predicts non-spiBo-ne fractures in
very elderly women. Osteoporos Int 1994; 4:325-331.
9. Melton LJ III, Atkinson EJ, O’Connor MK, O’Fallon WM,et al. Bone density and fracture risk in men. J Bone Miner Res 1998;13:1915-1923.
10. De Laet CEDH, Van Hout BA, Burger H, Weel AE-AM, et al. Hip fracture prediction in elderly men and women: validation in the Rotterdam study. J Bone Miner Res 1998;13:1587-1593.
11. Orwoll E, Ettinger M, Weiss S, Miller P, et al. Alend-ronate for treatment of osteoporosis in men. N Engl J Med 2000;343:604-610.
12. Ho YV, Frauman AG, Thompson W, Seeman E. Ef-fects of Alendronate on bone denstiy in men with pri-mary and secondary osteoporosis. Osteoporos Int 2000;11:98-101.
13. Weber TJ, Drezner MK. Effect of alendronate treat-ment on bone mineral density in male idiopathic os-teoporosis. Metabolism 2001;50:912-915.
14. Ringe JD, Faber H, Dorst A. Alendronate treatment of established primary osteoporosis in men: results of a 2-year prospective study. J Clin Endocrinol Metab 2001;86:5252-5255.
15. Gonnelli S, Cepollaro C, Montagnani A, Bruni D, et al. Alendronate treatment in men with primary os-teoporosis: A three year longitudinal study. Calcif Tissue Int 2003;73:133-139.
16. Liberman UA, Weiss SR, Broll J, Mine HW, et al. Ef-fect of alendronate on bone mineral density and the incidence of fractures in postmenopausal os-teoporosis. N Engl J Med 1995;333:1437-1443. 17. Cummings SR, Black DM, Thompson DE, Applegate
WB, et al. Effect of alendronate on risk of fracture in women with low bone density but without vertebral fractures: results from Fracture Intervention Trial. JAMA 1998;280:2077-2082.
18. Karpf DB, Shapiro DR, Seeman E, Ensrud K, et al.Prevention of non-vertebral fractures by alend-ronate: a meta analysis. JAMA 1997;277: 1159-1164.
19. Black DM, Cummings SR, Karpf DB, Cauley JA, et al. Randomised trial of effect of alendronate on risk of fracture in women with existing vertebral fracture. Lancet 1996; 348:1535-1541.
