COVID-19 SALGINI S REC NDE
EL SANATLARI GELENE DENEY MLER *
The Experiences of Traditional Craftsmanship in the Process of Covid-19 Pandemic
Bilge T ZEL**
E er bi imdi sanatlar n e k lt r n kar la t orl klar ifade etme sek, gelecek nesiller m darip olacaklar JEAN-MICHEL JARRE, UNESCO i Ni e B kel i i
Z
Covid-19 alg n birka a i inde opl l klar n a am bi imlerini de i irdi. Salg n b eni a am bi im-lerinde opl l klara bir ok kon da eni bilgi, birikim e ak ar m ollar re i. K l rel alanda ger ekle irilen oplan lar, fe i aller, a l eler b. faali e ler ip al edildi/er elendi. K re el alg n n ge irdi i eni a am bi i-minde d n ada k l rel alanda eni re imlere e e kinliklere ih i a d ld . Salg n n k re el ni elik e olma
ebebi le l larara i birli i e da an ma nem ka and . nce l al, ard ndan l larara alanda recin de erlendirilme i gereklili i or a a k . B ebeple alg n recindeki faali e lerin pa da lar e ka l mc lar n kap a c l da geni ledi. D n ada k l r n her alan la ilgili e i li poli ikalar geli irildi e faali e ler eni ba lam e mek nlarda rd r ld . B re e el ana lar gelene inin kor nma, ak ar m re leri e bi imleri de de i i. Di di e renme le ger ekle irilen a- rak ili ki i diji al pla forma a narak a ile rak ara-na cam lar girdi. U alar n raklara la ma kapa i e i ar . A n anda d n an n pek ok farkl erinden in anlar bir ara a geldi. B re e alar, o al i ola on ebebi le el ana lar r nlerini a amad lar. Gelir elde edebilmek amac la e- icare n emini k lland lar. Sana lar o al e ekonomik nden de ekleyici ad mlar a ld . Pa da larla r lmek ere kredi e fon de e i, re ime e k l r-sanat faaliyetlerinin
ger-ekle irilme ine nelik de ek mekani malar k r ld . Gelene in ak ar c lar e a c lar opl l a la ma e gelene in ak ar m n rd rebilmek i in e rim i i pla formlar k lland lar. B makalede, Som Olma an K l rel Mira n Kor nma S le me i nin (b ndan onra S le me olarak an lacak r) be alan ndan biri olan el ana lar gelene inin alg n n ol ml e a ol m e kileri le e kile imi ele al nacak r. rnek olarak UNESCO ba a olmak ere e i li k r mlar, k r l lar e ana lar n ger ekle irdi i e kinlikler e ilmi e de erlendirilmi ir. Gelene in kor nma re lerinde el ana lar re iminin kar la ehdi lerin alg n -recindeki d r m ap anacak r. Makalede, ge imini el ana lar re iminden a la an ki ilerin kar la eko-nomik or nlara e ak ar m n mek n n n de i me i le gelene in na l ak ar laca na ili kin bilinme liklere ge-irilen m nerilerine de inilmek edir. UNESCO belgeleri, in erne i eleri, rnek projeler, o al med a e
e rim i i oplan lar eri olarak k llan lm r. El ana lar r nleri, alg n recinin e ki ini an rken gele-ne in ak ar m re leri de in anlar bir arada ma i le i le ar olm r. Makalede, alg n recinde el ana -lar gelene inin ak ar m re lerinin in an-lar bir ara a ge irdi i, raha la , ilham e m erdi i ap anm -r. El ana lar gelene i opl m al i ile menin bir arac olm r. El ana lar gelene i le ilgili projeler e e kinlikler alg n recinde gelene in na l a a ld na ili kin eriler narken alg n onra nda gelene in kor nma e ak ar lma d r m na ili kin ng r ler or a a ko mak ad r. Makalede, lkelerin e pa da k r m ve kurulu lar n projelere ka l m i a i ikleri de erlendirilmi ir. S le me nin r h la e ilkeleri le ml olarak ger ekle irilen projelere her lkenin a n nemi ermedi i on c na ar lm r. El ana lar bilgi e becerilerinin eni ar lara e ba lamlara m a la abildi i or a a konm r.
Anahtar Kelimeler
UNESCO, covid-19 alg n , el ana lar gelene i, kor ma, ak ar m.
ABSTRACT
The Covid-19 pandemic changed the way of life of communities in a few months. The pandemic taught communities new ways of knowledge, accumulation and transmission in many new formats. Activities such as * Geli arihi: 21 Temmuz 2020 - Kabul tarihi: 10 E l l 2020
T el, Bilge. Co d-19 Salg n S recinde El Sana lar Gelene i Dene imleri Mill Folklor 127 (G z 2020): 87-100
** Ankara Hac Ba ram Veli ni er i e i Li an E i im En i T rk Halk Bilimi Anabilim Dal Y k ek Li an Mezunu, Ankara/T rki e, bilge.tuzel@gmail.com, ORCID ID: 0000-0002-4288-1315.
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
88 http://www.millifolklor.com
meetings, festivals, workshops etc. held in the cultural field were canceled/postponed. In these new lifestyles, new productions and activities have been needed in the cultural field in the world. Cooperation and solidarity gained importance due to the global nature of the pandemic. The necessity of evaluating the process emerged first in the national and then international field. For this reason, the coverage of stakeholders and participants in the pandemic process has also expanded. Various policies have been developed in all areas of the world and activities have been carried out in new contexts and spaces. In this process, the preservation, transmission pro-cesses and forms of the tradition craftsmanship have also changed. The master-apprentice relationship, realized by knee-string learning, was moved to the screens, and "screen" entered between the master and the apprentice. In order to maintain their income, masters used e-trade method. Some social and economic steps that support craftsmen have been taken. Credit and fund support that is going through with shareholders and supporting mechanisms that are for production and culture-art activities have been established. Tradition bearers and trans-mitters used online platforms to reach society and to continue to transmit the tradition. It has been possible to reach people from all over the world at the same time. The negative effects of the pandemic were tackled through various activities and online platforms, such as the masters' inability to sell tradition craftsmanship products, canceling / postponing their activities and training, and not being able to have income and not knowing what to do in leisure time. This article will examine how the tradition craftsmanship, one of the five areas of the Con-vention for Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, tackles the negative effects of the pandemic. Ac-tivities carried out by various institutions, organizations and artists, especially UNESCO, will be examined and the effects of the pandemic on tradition craftsmanship will be evaluated. UNESCO reports, websites, social media and online meetings have been used as data. While tradition craftsmanship products reflect the pandemic process, the transmission processes of the tradition also existed with the function of keeping people together. In the article, it is concluded that the traditional craftsmanship relieves people with the practices, brings people together in the pandemic process and gives them inspiration and hope. The traditional craftsmanship has func-tioned as a means of social recovery. While the projects and activities related to the traditional craftsmanship provide data on how the tradition is kept alive during the pandemic process, it provides forecasts about the safeguarding and transmission of the tradition after the pandemic. In the article, statistics of countries and stake-holder institutions and organizations' participation in projects are evaluated. It has been concluded that not every country has the same attention to the projects carried out in accordance with the spirit and principles of the Convention. During the pandemic process, it has been revealed that craftsmanship knowledge and skills have been updated according to new conditions and contexts.
Key Words
UNESCO, covid-19 pandemic, traditional craftsmanship, safeguarding, transmission.
Gi i
Som Olma an K l rel Mira n Kor nma S le me i nin k l rel mira n ko-r nma , ak ako-r lma e a a abiliko-rli inin a lanma hedefi, Co id-19 alg n ko-recinde g ncellenerek e rim i i mek nlarda eni ba lamlarda rd r lmek edir. S le me e g re be alanda an mlanan om olma an k l rel mira n i i na m alanlar alg n d neminden e kilenmi ir. El ana lar gelene i de S le me nin alg n recinden en ok e kilenen be alan ndan biridir. nk S le me de benim enen a a arak kor ma amac , el ana lar gelene i alan nda a rak ili ki i e dene erek/dene imle erek -renme anla i ibari le alg n recinde rd r lme i g rece daha or alanlardan birine i are eder. Ancak Andrea Ki a n n ifade i le; Ne kadar ok ra sak da folklor d r-d rman n bir ol okt r. (2019: 19) e el ana lar alanlar hem kenr-dini b re e ar e me e de am e mi hem de ana lar n ara c l e bire lerin kri le ba e me olla-r ndan biolla-ri olaolla-rak alg n olla-recinde a am alan olm r.
B a n n amac , COVID-19 alg n recinde el ana lar gelene inin de i imini e geli imini incelemek, kor ma e ak ar m re lerinde kar la ri kleri e alg nla ba a kmadaki rol n de erlendirmek ir. B ama do r l nda alg n recinde lke-lerin el ana lar alan ndaki dene imleri incelenecek l al e l larara alanda el a-na lar n n kor nma , ak ar lma , opl l klara la labilirli i e aa-na lar n kar la
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
or nlara kar al nan edbirler, projeler, m nerileri e opl l klar n dikka i de er-lendirilecek ir. El ana lar alan ndaki dene imleri incelemek i in UNESCO belgeleri, sosyal medya ve haber sitelerinden ararlan lm r.
D n a Sa l k rg (WHO) araf ndan COVID-19 k re el bir alg n olarak ilan edildik en onra el ana lar na ili kin e i li e kinlikler er elenmi e a l eler kapa lmak or nda kal nm r. Salg n, el ana lar r nlerinin re iminde ak amalara ebep olm
-r. B ak aman n ge irdi i ekonomik or nlar n an ra el ana lar la birlik e ak ar lan l k l r e dene im pa la m da a alm r. B a dan om olma an k l rel mi-ra n ak ar lma e kor nma orla m r. m olarak el ana lar na ili kin bilgi e birikimin diji al pla formlar arac l la in anlara ak ar lma na ba lanm r. B alanda al an k r m, k r l , STK lar, m eler e ana lar e kinliklerini e rim i i g la-malar a da o al med a arac l la ger ekle irme e ba lam r.
1. UNESCO n n El Sana la Gelene i Alan ndaki al mala
UNESCO, COVID-19 kri i ra nda o al i ola on n e inden gelmek i in k l r emeldir 1 anla la kri reci le ba e mek e kri in k l r ek r ndeki ol
m-suz etki ini a al mak i in e i li faali e lerde b l nm r. ncelikle alg nla m cadele kap am nda k l r ek r nde ger ekle irilen al malara ili kin UNESCO n n k l r-den or ml Genel Direk r Yard mc Erne o O one ba kanl nda 28 Ni an 2020 rihinde ger ekle irilen anal oplan dan bah e mek erinde olacak r. Toplan da el a-na lar a-na ili kin aa-na lar n e ara c ek rlerin de eklenme i, ergiler d enlenme i
e Re iliAr giri iminin ha a a ge irilme i g ndeme gelmi ir. Re iliAr giri imi le sana lar n ge im ka sanaklar hakk nda fark ndal k ara mak, asana lara d n a ap nda g -r n -rl k ka and -rmak e me c bo l kla-r e ih i a la-r ele almak i in e le-rinin d l-ma n a lal-mak e ana lar g lendirme i al-ma la an poli ika e finan al mekaniz-malar geli irmek hedeflenmek edir. B do r l da farkl emekaniz-malarda 123 anal ar ma ger ekle irilmi ir.2
UNESCO n n ikinci e lem plan , opl l klar n alg n n ol m e kileri le ba a kma e a a an mira lar n na l rd rd klerini g rme i, farkl a a an mira dene-imlerinin belgelenme i e pa la lma i in Ya a an Mira e Co id-19 Pla form n k rmak olm r. Pla formda, lkelerin Co id-19 alg n recindeki om olma an k
l-rel mira g lamalar rnekleri er almak ad r.3
Ya a an Miras ve Covid-19 Pla form nda mira lara ili kin pa la mlarda b l nan pa da lar n ni er i eler, STK lar, el ek r k r l lar , Mill Komi onlar, m e, med a, erli halk, bakanl klar, beledi eler, gen ler e mira a c lar old g r lmek-tedir. Pla form, S le me nin 15. madde inde Topl l k, Gr p e Bire lerin Ka l m ba l al nda Her Taraf De le , om olma an k l rel mira n kor nma e kinlikleri er e e ine, opl l klar n, gr plar n e gerekli d r mlarda b mira ara an, rd ren ve nakleden bire lerin, m mk n olan en geni bi imde ka l mlar n a lama a e b nla-r n ne ime e kin olanla-rak i inla-raklenla-rini genla-r ekle inla-rme e ga nla-re edenla-r (2005: 167) ifade i ba lam nda de erlendirildi inde i birli i le ger ekle irilen kap a c bir g lama r-ne idir.
Pla formda, in in Shandong E ale i nde alg n n e ki i le el ana lar alan nda de-i de-im e ende-ilde-ik g lama f r a b l nd ifade edilmek edir. in in fakir e a geli -mi bir e ale i olan G i ho alg n nce inde eko-kalk nma ile b k l de i ile mi ir. Salg n recinde de G i ho E ale i ndeki Sh i lak o nak ile ilgili canl a nlar ap lm r. Un r a c e ak ar c Song Sh i ian, nak n canl a n pla form la
Mi F k , 2020, Y 32, Cilt 16, Sa 127
90 http://www.millifolklor.com
daha fa la in ana la n ifade e mek edir.4 B rnek e g r ld ere alg n
nceinde n ra ili kin fark ndal n ar r lma e eniden canland r lma na ili kin al -malar n rl a da ki inin ka l m la ger ekle irken alg n n bir ka an m e pla form n bir arar olarak e rim i i g lama arac l la lkeler ara ndaki me afe ok olm r. Pla form n g ermek edir: Folklor n a lma i in fi ik el ema ha a ak nl k ge-rekme . Gereken ek e hem fi ik el hem de anal d n ada ar olabilen a lard r (Ki a, 2019: 18).5
2. Ko ona i Tem illeri
Pla formda, el ana lar r nlerinin re imi e raf nda geli en pra iklerle alg ndan kor nma a al ld g r lmek edir. in de gelenek el ap m i ili i g la c X e Sh in e Yang Xiao ong, me c alg n nleme n emlerinden biri olarak b
-lerden bi ki el ke eler apm lard r. B lelikle ke e ap m la gelenek el in bb n birle iren eni bir form ol r lm r. Form, in an c d i in ararl olan an ibak e-ri el bile enlee-ri i ermek edir. Salg nda in anlara g en e m l l k erme i i in gele-nek el de enlerle lenmi ke elere b bi kiler/ ler dold r lm r.6 Lao
Demokra-ik Halk C mh ri e i nde i e r hlar e a ir ler gibi k e girebilecek k arl klar kork mak i in in an e ha an ben eri fig rler bir i are e ar olarak k lere giden
ollar bo nca erle irilmi ir. Fo o raf-1 deki b in an fig rleri, d ar dan gelen ir a c olabilecek ki ileri em il e mek i in ka k, g ne g l e ma ke akmak a-d rlar. K halk b embolle ir engellemek i ediklerini ifade etmektedirler.7
Fo o af-1: Vir lerden kor nmak i in ap lan fig r Fo o af-2: Mek ika da ap lan mlek
Mek ika da alg n ebebi le len bire lerin ir b la rmama i in k llerinin ak larak Fo o raf-2 de g r len mleklere kon ld b ebeple mleklerin bir hik e e e em illere d n g r lmek edir.8 mlekler, opl l n alg na nelik
g r n or a a ko mak ad r. n anlar n ir e b la ma kork n g ler n ne er-mekle birlik e len bire lerin k llerinin aklanma bire lerin k alla r ld n da g -ermek edir. Salg nla m cadele ederek lenler llar onra bir hik enin kahramanlar olarak eniden do acaklard r. le ki Campbell a g re kahraman, modern bir insan
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
olarak lm t r; fakat ebed insan -m kemmelle mi , belirsi , e rensel insan- olarak ye-niden do m t r. (Campbell, 2013: 31).
Dr. Bri an Warman e Dr. Sara Cle o, folklor n b n n B kon da ala edecek insanlar ar, ama bili or ( e bildi ini i bili or ): Hik elerin g c ar. Ve hik eler, folkloristin b e ba lant cephaneli indeki en inan lma ara lardan biridir 9 diye
ifade etmektedirler.
Hindi an da ana lar ir en kor nmak i in in anlar n ma gereken k rallar mi olojik fig rlerle g ermi lerdir. rne in; fo o raf-3 Ma ke ak fo o raf-4 i e El-lerini ka me ajlar n ermek edir.10 Sana lar gelenek el el ana lar re imleri le
al-g na kar fark ndal k ara ma ama lamak ad rlar. B ama do r l nda el ana lar r nlerini alg n hik eleri le karakterize etmektedirler.
Fo o af-3: Ma ke akan mi olojik fig rler
Fo o af-4: Ellerini ka an kad n re mi
3. El Sana la Gelene inin ile i ici G c
El ana lar gelene i r nle birlik e r n n ol rd l k l r de kapsamak-ad r. B ba lamda alg n d neminde r nle birlik e ol an alg n hik eleri e em illeri in anlara kri le ba a kmalar nda gerekli mo i a on a lamak ad r.
Salg n recinde in anlar n ir e kar kor nma amac la re ikleri ma keler de motiva on ar ran di er bir ara md r. Salg n nce inde in anlar n g nl k ha a a al
-k olmad ma -ke -k llan m n e lenceli e emboli-k h le ge irme-k amac la opl l -klar gelenek el mo iflerle l ma keler apmak ad rlar.
T rki e de ana al e a ar m al ma ke re imlerine ili kin faali e lere bak ld -nda b ma kelerin k llan m n n e ap m n n in anlara p ikolojik raha lama a lad d n lmek edir. rne in; T rki e de re am F nda ce T ncel, n anlar be a maske erine kendi r hlar n an an kendi i dikleri ma ke le daha m l olabili orlar. 11 d
-nce i le ma keleri al olarak k llanarak ana al al malar n rd rmek edir. Fo o raf-5 e Per da e Fo o raf-6 da Mek ika da ana ol la alg n n ol m e kileri a al lmak i in gelenek el mo iflerle ap lan ma ke rnekleri b l nmak ad r.
Fo-o raf-7 de er alan ma ke di er ma kelerden farkl l k g ermek edir. Sana , epe ilik
Mi F k , 2020, Y 32, Cilt 16, Sa 127
92 http://www.millifolklor.com
ana la birle irilerek re i i ma ke i K l rel kimli imin, aidi e d g m n e al-g na k l rel uyumumun sanatsal ifadesi12 olarak an mlanmak ad r.
Fo o af-5: Gelenek el a ar mlarla re ilen ma ke13
Fo o af-6: Mek ika da re ilen ma ke14
Fo o af-7: Sepe ar ma ke rne i15
B rnekler d nda Vie naml a ar mc lar n ma kelerin in anlar i in bir moda n-r olabilece ini d nerek i ek, b cek e ha an mo ifleri le lenmi ma keler re i i16; Odi ha n n Ra agada b lge inde i e el dok ma e i lemeli pam k ma keler
re ildi i g r lmek edir.17 S kon rnekler, el ana lar gelene ini alg n recinde
e de aman de erlendirmek i in al erna if ollar b lma rneklerinden i ade in anlar n i i hi e meleri i in b ld klar m ollar n ol rmak ad r. Topl mlar re ime i en b d r n n ne old na/na l an mlanaca na ili kin Jeana Jorgen en Folklor, Pan-demi e Si adl a nda n ifade e mek edir: Ge mi in ara lar n n gelece imi i ha al e mek i in k lland m er folklord r. Y ma kelerine giren ara c l k nedir? Folklor. Sosyal mesafe a da e den al ma la ili kili mi ah nedir? Folklor. Karan ina
n emleri? Folklor. 18
4. Salg n D neminde El Sana la Gelene ini Ko ma
Salg n nce indeki el ana g lamalar n n ba lar n n re imine de am edildi i ba lar n n i e ek e e rad g r lmek edir. rne in; Bo ana n n 2012 l nda Acil Kor ma Gerek iren Som Olma an K l rel Mira Li e ine ka de irdi i anak mlek yap m becerileri n r alg n d neminde g la c lar n e de pra ik ap klar ancak
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
o al i ola on nedeni le r nlerini da amad klar b n n k lar n n i e hen biline-medi i ifade edilmek edir. r nlerin da lma h nda e- icare al erna if e enek olarak pek ok lke araf ndan k llan lmak ad r. rne in; Namib a h k me i anaa k r-lar n r nlerini e rim i i a mar-lar na ard mc ol rken19 in de i e ana lar bire el
olarak in erne erinden a lar ger ekle irmek edir.
Bo ana n n Acil Kor ma Gerek iren Som Olma an K l rel Mira Li e i r-ne i alg n recinde acil d r mlar e acil kor ma nlemlerir-ne ili kin de erlendirme i g ndeme ge irmek edir. S le me nin 13. Madde i Di er Kor ma nlemleri al ba l -n -n c madde i-nde ellikle ehlike al -ndaki om olma a-n k l rel mira -n rlar hak-k nda n embilim el al malar n e ihak-k edilme i ifade edilmehak-k edir. S le me nin 17. Madde i i e Acil Kor ma Gerek iren Som Olma an K l rel Mira Li e ine n rlar n ka d na ili kindir (2005: 166-167). ki rnek g ermek edir ki, SOK M S le me i mi-ra / n r odakl bir acil kor ma mi-ra eji i belirlerken acil d r mlarda mimi-ra n d r m na de inmemek edir. B d r m Som Olma an K l rel Mira n Kor nma S le -me i nin alg n gibi kri d r mlar nda n rlar n kor nma e ak ar lma na ili kin ne
lemek edir/ lemelidir? or na an eremedi ini g ermek edir.
Salg n n e ki inin el ana lar alan ndaki di er bir rne i Polon a daki Krak M -e i -e kilil-eri araf ndan -erilm-ek -edir. B r-ecin g la c lar n n re im apmalar i in alg n n onlara daha fa la aman imk n an d bildirilmek edir.20 Salg n n el
sanat-lar alan nda mira a c lar na e g la c lar na ili kin ol ml e ol m nleri farkl rnekler erinden kar da ak ar lm r. B rnekler n rlar n kar la ri k-leri de g ndeme ge irmek edir. UNESCO, om olma an k l rel mira n kar la ri klere ili kin Taraf De le leri armak ad r. El ana lar gelene i le ili kili mira lar; ba lam ndan koparma, a r icarile me, ol m mlar, e re el bo lma, eri re im, k re elle me gibi bir ok nden ehdi al ndad r.21 Bu riskler, alg n recinde eni
o-r lao-r beo-rabeo-rinde ge io-rmek edio-r: Salg n recinde k l rel mira , eni ba lam e mek nlarda ba lam ndan kopma ehdidi le le i mi? B re e n rlara ili kin a r
icarile me ehdidi ar m /a ald m ?
Y kar daki rnekler erinden b or lar de erlendirildi inde ak ar c , ak ar lan e n r geni er e e inde ba lam n e rim i i g lamalarda a land g r lmek edir. Ancak b kar m, UNESCO n n pla form na erilen an lar er e e inde de erlendi-rilmi lkelerdeki g lama rnekleri a r n l olarak incelenememi ir. B nedenle n-r n ba lam ndan kopan-r lma ehdidine ili kin a n-r bin-r al ma gen-rekmek edin-r. Yine n- r-nekler erinden de erlendirildi inde r n a ek e e rad nda e-ticaret yolunun
m olarak k llan ld g r lmek edir. E- icare fi a kar la r lma n n ap labilme-ine olanak a lad ndan dola fi a aral klar ndaki denge i kor ma da a lamak a-d r. Un ra a r a-de er klemek ah a-de er i le irmek n r anlam la rma a r -hunun ve felsefesinin ka bolma na neden olabilmek edir. Salg nla m cadele recinde el ana lar re imlerinin e g lamalar n n ger ekle irilme i gelene in opl m al e bire el p ikolojik rol n birle irici e i ile irici g c n belirginle irmek edir. B rol, gelene in opl m al i ile me de erini g ermek edir.
Salg n ba lang c nda el ana lar gelene inin an n rl l n , fark ndal n ar rma a e ak ar c larla opl l n b l r lma amac na nelik al malar ger ekle irilirken alg n n e ki inin ar ma e recinin ama la ak an e i im al malar na o
nla-ld lenebilir. T rki e de el ana lar alan nda ger ekle irilen al malardan iki r-nek a a da n lmak ad r.
Mi F k , 2020, Y 32, Cilt 16, Sa 127
94 http://www.millifolklor.com
Fo o af-6 ve 7: Afi22
T rki e den S le me e akredi e olan Som Olma an K l rel Mira Derne i e Gelenek el Sana lar Derne i nin farkl o al med a kanallar arac l la a l e al -malar n , eminerlerini e konferan lar n alg n ba lang c ndan b ana de am e irdi i g r lmek edir. So al i ola on n de am e me i nedeni le el ana lar e i imlerinin e -rim i i g lamalar arac l la ger ekle irilme i gereklili i or a a km r. S -le me e akredi e olan Kla ik Sana lar Derne i irmi el ana n n renimi ak an e i im ol la ger ekle irmek edir.23 D n a Kaligrafi M e i de kaligrafi der lerine
uzaktan devam etmektedir.24 U ak an e i imin orl klar belirgin bir ekilde g r nmekle
birlik e nd f r a lar da b re e de erlendirilmek edir. Ha a Y ri I ano ich, Sk pe gibi e rim i i ile i im ara lar n k llanamad n i iraf ederek alg n recinde ak ar c lar n a ad diji al eknoloji i k llanamama problemini or a a ko ar. Salg n n-ce inde de el ana lar n n k ak an k a a ak ar m n engelle en b h alg n re-cinde diji al eknolojinin k llan m n n nemini ha rla m r. A r ca I ano ich, o al i ola on al malar na o nla ma i in nemli bir f r a olarak de erlendirmek edir: Ar k hi bir erde ko mam gerekmedi i, ba l old m o n bir program m olmad
e her e i apabilece im bir d nem ar (Tomilo a, 2020: 2). 5. Salg n n El Sana la Gelene ine Ekonomik Etkisi
Salg n recinde el ana lar n n kor nma e ak ar lma e rim i i g lamalar arac l la de am e i inden mira n kor nma h nda ri klerin e ki i a al lm r ancak el ana lar g la c lar n n alg ndan ekonomik olarak b k l de ol m e kilendikleri g r lmek edir. Ol m e kinin a al lma i in alg n recinde e alg n
onra nda ekonomik g c n ka an lma amac la e i li giri imlerde b l n lm r. r-ne in; ba lkeler fon de ek kampan alar d enlenmi ir. Mek ika, rlanda, Polon a,
i re, Fran a e L k emb rg da o al g enli i olma an ana lara demeler ap lma , Yeni Zelanda da da ana lar e k l rel dernekler i in fon ard m , Kore C mh -ri e i nde e pan a da ana lara ncelik a la arak kredi e-rilme i e Alman a da
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
k k i le melere e erbe al an ana lara fon ard m nda b l n lma a lanm -r.25
Salg n n el ana lar alan ndaki ekonomik e ki i b k oranda gelene in ak ar c la-r nda belila-rmek edila-r. U alala-r, el ana lala-r n la-re imlela-rini f ala-rlala-rda, pa ala-rlala-rda e a l e-lerde a a namamak ad r. U alar, k r m e k r l lar re imlerini e-ticaret yoluyla
opl l kla b l rmak ad r. Ancak her an n diji ale la ma imk n e beceri i b l n-ma abilir. B d r m diji al eknoloji k llan m n n k l rel mira n opl l kla b l ra-bilmedeki rol n g ler n ne ermek edir.
T rki e deki haber rnekleri incelendi inde mir/Fo a, Di arbak r e M la da el ap m ma ke re imine ba land g r lmek edir.26 B rneklerde ma ke re iminin
ge-nellikle ev kad nlar araf ndan ap ld e re imin ekonomik kalk nma de ekleme amac g g r lmek edir. Haberlerde kad nlar n re ime ka lmalar rg 2030 S rd r lebilir Kalk nma Hedeflerinin 5. Madde i Topl m al Cin i e E i li i hedefi kap am nda de erlendirilebilir. T rki e de kad nlar n ekonomi e e o al ha a a
ka-and r lma i in alg n d neminde geli irilen projeler nem a mak ad r. 6. P ojele e Topl l k Ka l m
UNESCO n n Co id-19 alg n na an olarak geli irdi i di er bir al ma en iyi g lamalardan ol an projeleri ilham almak i e enler i in bir referan nmak olm -tur.27 Projeler, aln ca el ana lar gelene i le ili kili de ildir. El ana lar gelene inin
de d hil old bir ok ana alan n kap amak ad r. Projenin ilgili old alan k l rel alanlar ba l la erilmek edir. B alanlardan el ana lar gelene i kap am nda de er-lendirilecek 137 proje b l nmak ad r. Projelerin emel amac ; k l rel ifadelerin e i li inin kor nmak e e ik e mek edir. El ana lar gelene i de k l rel ifadelerin e i li-li inin beli-lirginle i i alanlardan biridir. 137 projenin hangi lkede ap ld , projenin pa da lar e ncelikli ama lar ilgili a fada e lenmek edir. A a da er alan grafik-lerde e im gr plar n n proje a lar e pi edilerek gr plardaki lkelerin ka l m oranlar
ap anm r. A r ca projeleri ger ekle iren k r m r grafi inde, SOK M S le -me i nin ama lar ndan biri olan opl l k ka l m n n e pa da larla i birli inin oran e-rilerek d r m e pi i ap lm r.
Projelerin hangi e im gr plar n n dikka inde old or na ce ap ni eli inde olan a a daki grafik e lkelerin proje ni elikleri e gr plara d hil olan lke a lar i i -nalar de erlendirilmek i in incelendi inde dengeli bir da l m g r lmemek edir. rne-in; 1. Gr p a 14 lkenin proje i b l n orken 5. Gr p a 1 lkenin proje i b l nmak a-d r. B a-d r m, her lkenin projelerle ilgili a n a-dikka e olmaa-d n g ermek edir.
Mi F k , 2020, Y 32, Cilt 16, Sa 127
96 http://www.millifolklor.com
Grafik-1: Se im Gr plar n n Projeleri
A n lkenin projeleri de i a i ik el olarak de erlendirildi inde a a daki grafik ol mak ad r. Proje a en fa la olan gr p 1. Gr p r. eki grafik e 1. Gr p aki l-kelerin proje a lar fa lal la do r oran l olarak a a daki grafik e de proje a en fa la olan gr b n 1. Gr p old g r lmek edir. Sa bak m ndan ine en a proje e sahip 5. Gruptur.
Grafik-2: Se im Gr plar n n Proje Sa lar n n Oranlar
Som olma an k l rel mira n kor nma e ak ar lma nda h k me , kola la -ran e de ekle en bir i le e ahipken h k me d k r l lar da k l rel mira n belir-lenme i, kor nma e an nma re lerinde pa da lardan biridir. Proje or aklar ince-lendi inde erel ne imin e i il opl m n dikka inin nemli derecede old g r l-mek edir. B na ek olarak grafik e k r m, k r l , ajan , el ek r e erel ne im-ler ara projeim-lerin an ra lkeim-lerin or ak ha rlad projeim-lerin de arl S le me nin
i birli i ger ekle irme ilke i le r n g ermek edir. Projeler, UNESCO n n k l rden or ml Direk r Yard mc Erne o O one nin, 29 Mar 2020 arihli be a-n a-nda dile ge irdi i Saa-na lar de eklemek e herke ia-n k l re eri imia-ni a lamak i ia-n
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
or ak aba a ih i ac m ard r 28 d nce inin de e leme ge irilen bir rne ini ol
r-mak ad r.
Grafik-3: Proje i Ger ekle iren K r m T r Grafi i29
Son
B makale kap am nda elde edilen eriler om olma an k l rel mira n el ana -lar gelene i alan nda n r-lar n ak ar m n n e kor nma n n kri d r m-lar nda da de-am e i ini g ermek edir. Salg n n e kilerinin e k lar n n de erlendirilme i a n-dan nemli olan b e kinlikler, alg n onra nda da el ana lar gelene inin kor nma e ak ar lma re lerinde opl l klar n ek ikliklerini g ermek edir. Salg n onra nda a-na lar n ekonomik anlamda a-na l bir ol i leme i gerek i ine ili kin al malar ap l-ma gereklili i or a a konm r. B ebeple alg n onra nda el ana lar gelene inin kor nma h nda kor ma ra ejilerinin e faali e lerinin i me ka anarak eni
bo-larda ele al naca lenebilir. U g la c lar n b d nemde bo a kalmalar n n e ekonomik nden e kilenen ri kli i gr b ndan olmalar n n nedenlerinden biri genellikle bire el faali e lerde b l nmalar d r. B na ek olarak g la c lar n e i im d r mlar e eknolojik imk nlara ak nl k d r mlar g la c lar n alg n recinden e kilenme ora-n ora-n de i irmek edir. U g la c lar ora-n a ora-n imk ora-nlarla opl l a la labilirli iora-ni e diji-al eknoloji becerilerinin geli irilme ini a lama h lar nda g la c lar e k r mlar ara i birli inin nemi belirginle mek edir. B recin k olarak de erlendirilebilecek ikinci bir husus ise e icare , e rim i i a l eler e eminerler gibi in erne k llan m na ili kin enilik i fikirlerle o al med a k llan m n renmeleri gereklili idir. K -ak an k a a k l rel mira -ak ar m nda el ana lar alar n n d nemin eknoloji bilgi-ine ak f olma gereklili i b re e ha rlanm r. Salg n recinde el ana lar gele-ne i alan nda ger ekle irilen al malar n di er bir g erge i inan lar n, opl m al ka-b llerin g r n rl k ka and d r. S kon el ana lar re imlerinin e g lamalar -n -n rd r lme i e e- icare gibi pa arlama g lamalar -na ola-n ilgi-ni-n ar ma gele-ne- gelene-in eni mek n e ba lamlarda kor nd n e ak ar ld n g ermek edir. U a- rak
Mi F k , 2020, Y 32, Cilt 16, Sa 127
98 http://www.millifolklor.com
ili ki i a da aile i inde re im bi imlerinin erini ak an e i imin ald g r lmek-edir. U alar n b re me bi imine al k olmama gelene in ak ar lma n orla r-mak ad r. Salg n recinde ak an e i imler gelene in rd r lebilirli ine ka k a la-mak ad r ancak di di e renme le geli en a- rak ara ndaki ecr be ak ar m n n e ba n n anal mek nlarda a n e ki i ara mad g r lmek edir.
NOTLAR
1. UNESCO n n Co id-19 alg n n n k l rel mira a e ki i i in bk . https://en.unesco.org/news/unesco-sup-ports-culture-and-heritage-during-covid-19-shutdown
2. Re iliAr giri imi hakk nda a r n l bilgi i in bk . https://en.unesco.org/news/resiliart-artists-and-creati-vity-beyond-crisis
3. UNESCO La nche Pla form on Li ing Heri age and COVID-19 ba l kl a dan ararlan larak ol -r lan T -rk e me in i in bk . http://www.unesco.o-rg.t-r/Home/AnnouncementDetail/2476
4. in in a a an mira dene imi i in bk . https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00077
5. Andrea Ki a n n folklor n bbi me aforlarla ili ki i e opl l n ka l m na ili kin anali i i in bk . Ki a, Andrea. I Folklore Con agio ? . The Kiss Of Death Contagion, Contamination and Folklore. Logan: Utah State University Press, 2019.
6. in in ap m i ili i i in bk . https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00236
7. Lao Demokra ik Halk C mh ri e i a a an mira dene imi i in bk . https://ich.unesco.org/en/living-heri-tage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00021
8. Mek ika n n a a an mira dene imi i in bk . https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00227
9. Folklorun salg n n ol m e kileri le ba a kmadaki rol i in bk . https://carterhaughschool.com/folk-lore-now-um-theres-a-pandemic-going-on-or-how-folklore-will-help-you-weather-the-storm/
10. Hindi an n ana lar n n korona ir alg n n a lma n nlemek amac la ap re imler https://www.bbc.com/news/world-asia-india-52464028
11. A r n l bilgi i in bk . https://www.sabah.com.tr/cumartesi/2020/05/02/evini-atolyeye-maskeleri-tuvale-donusturdu
12. A r n l bilgi i in bk . https://www.cbc.ca/news/indigenous/indigenous-arts-crafts-mask-coronavirus-1.5541049
13. Sana lar Ven ca E anan, Viole a Q i pe Y pari e anne i Ga dencia Y pari araf ndan ap lan ma ke-lere ili kin a r n l bilgi i in bk . https://ich.unesco.org/en/news/unesco-launches-platform-on-living-he-ritage-and-the-covid-19-pandemic-13263 14. A r n l bilgi i in bk . https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00289 15. Fo o raf ka na i in bk . https://www.cbc.ca/news/indigenous/indigenous-arts-crafts-mask-coronavirus-1.5541049 16. A r n l bilgi i in bk . https://www.euronews.com/2020/04/13/vietnamese-designers-put-style-into-coro-navirus-face-masks 17. A r n l bilgi i in bk . https://www.thehindu.com/news/national/other-states/coronavirus-odisha-tribals-take-to-mask-making-for-livelihood/article31666806.ece 18. A r n l bilgi i in bk . https://www.patheos.com/blogs/foxyfolklorist/folklore-pandemic-and-you/ 19. A r n l bilgi i in bk . https://en.unesco.org/sites/default/files/issue_5_en_culture_covid-19_tracker-5.pdf 20. A r n l bilgi i in bk . https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00065
21. Tehdi ler i in bk . https://ich.unesco.org/en/dive&display=threat#tabs
22. Gelenek el Sana lar Derne i o al med a he ab i in bk . https://www.facebook.com/gelenekselsanatlar-dernegi/ Som Olma an K l rel Mira Derne i o al med a he ab i in bk . https://www.fa- cebook.com/ankarasokum/?ref=search&__tn__=%2Cd%2CP-R&eid=ARAE6Fv3ZaivhLuzlnd-NuTPsW8isUsR8y9qBdwEfmXu3gKCLPBV37ei3_wxjuBR573ekhEeZoFGb6j98 23. A r n l bilgi i in bk . https://www.klasiksanatlar.com/icerik/bolum/34/uzaktan_egitim.html 24. A r n l bilgi i in bk . https://www.calligraphy-museum.com/en/calligraphyschool/news/sokolniki-callig-raphy-school-invites-you-to-the-pointed-pen-online-course 25. A r n l bilgi i in bk . https://en.unesco.org/sites/default/files/issue_1_en_culture_covid-19_tracker.pdf
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
26. Haberlere ili kin a r n l bilgi i in bk . https://www.milliyet.com.tr/ege/focali-kadinlar-isbirligi-yapti-6201073; https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/gonullu-kadinlar-bulusup-gunde-2-bin-maske-uretiyor/; https://www.sabah.com.tr/gundem/2020/03/26/muglada-maske-uretimine-tam-gaz-de-vam-hedef-100-bin-maske
27. A r n l bilgi i in bk . https://en.unesco.org/creativity/covid-19
28. A r n l bilgi i in bk . https://fr.unesco.org/news/culture-besoin-vital-temps-crise
29. birli i le ger ekle irilen projelerin a lar her i birlik i k r m n hane ine a lan grafik ol r
l-m r.
KAYNAK A
Ar e ano de San Pablo Villa de Mi la Confecciona Ma carilla Ar e anale https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00289 (Eri im Tarihi: 22.06.2020).
Campbell, Jo eph (2013). Kahraman n Son Yolc l , e .: S. G r e , Kabalc Ya ne i, anb l. COVID-19 Re pon e https://en.unesco.org/creativity/covid-19 (Eri im Tarihi: 22.06.2020).
C l re & COVID-19 Impac & Re pon e Tracker https://en.unesco.org/sites/default/files/issue_5_en_cul-ture_covid-19_tracker-5.pdf (Eri im Tarihi: 08.07.2020).
https://en.unesco.org/sites/default/files/issue_1_en_culture_covid-19_tracker.pdf (Eri im Tarihi: 08.07.2020).
Di o in o In angible C l ral Heri age https://ich.unesco.org/en/dive&display=threat#tabs (Eri im Tarihi: 08.07.2020).
Ear hen are Po er and Dikopelo Folk M ic in Bo ana https://ich.unesco.org/en/living-heritage-expe-rience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00023 (Eri im Tarihi: 13.07.2020).
Effigie o ard off COVID-19 in Lao https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00021 (Eri im Tarihi: 02.07.2020).
E ini A l e e Ma keleri T ale D n rd https://www.sabah.com.tr/cumartesi/2020/05/02/evini-atol-yeye-maskeleri-tuvale-donusturdu (Eri im Tarihi: 15.07.2020).
Fo al Kad nlar birli i Yap https://www.milliyet.com.tr/ege/focali-kadinlar-isbirligi-yapti-6201073 (Eri-im Tarihi: 15.07.2020).
Folklore? No ? Um, There a Pandemic Going On? : or, Ho Folklore Will Help Yo Wea her The S orm https://carterhaughschool.com/folklore-now-um-theres-a-pandemic-going-on-or-how-folklore-will-help-you-weather-the-storm/ (Eri im Tarihi: 02.07.2020).
Folklore, Pandemic and Yo https://www.patheos.com/blogs/foxyfolklorist/folklore-pandemic-and-you/ (Eri im Tarihi: 12.08.2020).
God in Face Ma k : India Folk Ar i Take on Co id-19 https://www.bbc.com/news/world-asia-india-52464028 (Eri im Tarihi: 12.08.2020).
https://www.calligraphy-museum.com/en/calligraphyschool/news/sokolniki-calligraphy-school-invites-you-to-the-pointed-pen-online-course (Eri im Tarihi: 12.08.2020).
https://www.facebook.com/ankarasokum/?ref=search&__tn__=%2Cd%2CP-R&eid=ARAE6Fv3ZaivhLuz-lndNuTPsW8isUsR8y9qBdwEfmXu3gKCLPBV37ei3_wxjuBR573ekhEeZoFGb6j98 (Eri im Tarihi: 12.08.2020).
https://www.facebook.com/gelenekselsanatlardernegi/ (Eri im Tarihi: 10.07.2020).
https://www.klasiksanatlar.com/icerik/bolum/34/uzaktan_egitim.html (Eri im Tarihi: 10.09.2020). https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/gonullu-kadinlar-bulusup-gunde-2-bin-maske-uretiyor/
(Eri im Tarihi: 15.07.2020).
Impac on Craf and Fe i al in Poland https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00065 (Eri im Tarihi: 08.07.2020).
Kitta, Andrea (2019). The Kiss of Death Contagion, Contamination and Folklore. Logan: Utah State University Press.
La c l re, n be oin i al en emp de cri e https://fr.unesco.org/news/culture-besoin-vital-temps-crise (Eri-im Tarihi: 22.06.2020).
M la da Ma ke re imine Tam Ga De am: Hedef 100 Bin Ma ke https://www.sabah.com.tr/gun-dem/2020/03/26/muglada-maske-uretimine-tam-gaz-devam-hedef-100-bin-maske (Eri im Tarihi: 15.07.2020).
Odi ha Tribal Take o Ma k Making for Li elihood https://www.thehindu.com/news/national/other-sta-tes/coronavirus-odisha-tribals-take-to-mask-making-for-livelihood/article31666806.ece (Eri im Tarihi: 15.07.2020).
Reali aci n de Urna F neraria Ar e anale https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00227 (Eri im Tarihi: 02.07.2020).
Mi F k , 2020, Y 32, Cilt 16, Sa 127
100 http://www.millifolklor.com
Re iliAr Ar i and Crea i i be ond Cri i https://en.unesco.org/news/resiliart-artists-and-creativity-be-yond-crisis (Eri im Tarihi: 29.06.2020).
Sh i E hnic Hor e ail Embroider from G i ho Pro ince, China https://ich.unesco.org/en/living-heritage-experience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00077 (Eri im Tarihi: 02.07.2020).
Som Olma an K l rel Mira n Kor nma S le me i Mill Folklor 65 (Bahar 2005): 163-171. The Craf man hip of Chine e Tradi ional Incen e Making
https://ich.unesco.org/en/living-heritage-expe-rience-and-covid-19-pandemic-01124?id=00236 (Eri im Tarihi: 02.07.2020).
Tomilo a, Maria (2020). Le on from he Pandemic: Wha Diffic l ie We Encountered and What Use Cal-ligraphers Found in Self-I ola ion Calligrapher. No:3, s. 2-7.
Tradi ional Craf er Indigeni ing Face Ma k d ring COVID-19 Pandemic https://www.cbc.ca/news/indige-nous/indigenous-arts-crafts-mask-coronavirus-1.5541049 (Eri im Tarihi: 15.07.2020).
UNESCO La nche Pla form on Li ing Heri age and he COVID-19 Pandemic https://ich.unesco.org/en/news/unesco-launches-platform-on-living-heritage-and-the-covid-19-pandemic-13263 (Eri im Tarihi: 15.07.2020).
UNESCO S ppor Culture and Heritage during COVID-19 Sh do n https://en.unesco.org/news/unesco-supports-culture-and-heritage-during-covid-19-shutdown (Eri im Tarihi: 29.06.2020).
Vie name e De igner p S le in o Corona ir Face Ma k https://www.euronews.com/2020/04/13/viet-namese-designers-put-style-into-coronavirus-face-masks (Eri im Tarihi: 15.07.2020).
