M.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi .
Prof.Dr.Keı:ıan ERKURAL'a Armağan Yıl: ı.998, Cilt
xrv,.
Sayı:2, s.3 ı-46.ENFLASYONUN
MALOLUŞUNSURLARI
ÜZERİNDl!:KİETKİSİNİN
GENEL
FİYAT DÜZEYİ MUHASEBESİ YÖNTEMİNE
GÖRE
DÜZELTİLMESİ
S. Burak ARZOV A" t.GİRİŞ
29
Numaralı Uluslararası Muhasebe Standardı'na göre eğer;· a. Nüfusun geneli, servetlerini parasal olmayan varlıklarda veya istikrarlı yabancı , parada tutm,ayı tercih eder ve tutulan yerel paralar, alım gücünü korumak için hemen yatırıma dönüştürülürse,
b. Eğer kilmülatif olarak 3 yıl üst üste bir ülkede enflasyon yüzde yüzü aşarşa O ülkede hiperenflasyonun varlığmdan söz edilmekte ve enflasyon muhasebesi uygulamasına geçilmektedir.
Oysa ülkemiz uzun yıllardan beri sürekli olarak enflasyonun etkisirİdedir1•
Enflasyondan en. çok etkilenen ise ekonominin lokomotifi olan sanayi sektörü olmaktadır.
Bu nedenle maloluŞ unsurlarının enflasyondan arındırılması daha da önem kazanan bir olgu olarak karşımıza çıkm~tadır. Aşağıda hu türden bir arındırmanın nasıl yapılacağı
konusunda kapsamlı bir anlatım verilmeye çalı_şılmıştır. 2.GENEL FİYAT DÜZEYİ MUHASEBESİ 2.1.TANIM ve AÇIKLAMALAR
Klasik muhasebe sisteminin enflasyonist ortamda yanlış bilgi vermesi ihtimali karşısında, ABD Muhasebe İlkeleri Kurulu (Accounting Principles Board), genel fiyat düzeyindeki hareketleri muhasebe kayıtlarına yansıtan Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi (GFDM) U,ygulamasını teklif etmiştir. (APB,cilt 2, 1973:9008-9055). APB, tar.ihi maliyet sistemine göre hazırlanmış finansal tabloların genel fiyat düzeyine göre düzeltilmesi
, 'Arş.Gör. M.Ü. Sosyal Bilimler M.Y.O. .
1 Daha Fazla Bilgi için: ARZOV A, S.BURAK., "Türkiye'deki Enflasyonun Tarihsel Açıdan
incele.nmesi", Maımara Üniversitesi İstatistik ve Ekonometri Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Yıl: 1996, s.179- 189.
32 S.Burak ARZOV A
işleminden sonra, yeni tabloların eski tablolarla birlikte kullanılmasının uygun olacağı görüşündedir. (APB,cilt:2, 1973:9010)2
Bu yöntem, genel fiyat değişmelerinin finansal tablolar üzerinde oluşturduğu etkileri gidermek ve fiyat hareketlerinin ·işletmenin ekonomik durumunda· yarattığı değişmeyi belirtmek anıacı ile finansal raporların genel fiyat endeksleri ile ayarlanmasını öngören bir yöntemdir. Yani diğer bir ifade ile, finansal raporların bugünün para değerine göre belirtilmesini esas alan bir yöntemdir3.
Bu muhasebe yönteminde, geleneksel muhasebenin ilkeleri korunmakta, fark paranın nominal ve satın alma gücü değerinde ortaya çıkmaktadrr. Fiy'atlar genel seviyesindeki artışlar.paranın satın alma gUcünü artırmaktadır. Genel fiyat düzeyi muhasebesinde, dönem sonlarında finansal tablolardaki bilgilerin paranın satın alma g~cü cinsinden ifade edilmek üzere düzeltilmesi gerekmektedir. Genel fiyat düzeyi muhasebesinde düzeltmeler endeks (düzeltme katsayısı) yardımıyla olur. .Kullanılan endeks ise ekonomideki tüm· fiyat değişmelerini içeren güvenilir ve özellikli endeks olmalıdır4•
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yönteminde nisbi fiyat hareketleri, geleneksel muhasebede dikkate alındığı ölçüde hesaba katılır. Diğer bir değişle eğer fiyatlar endeksle
düzeltilmiş maliyet değerinden daha yüksek ise, bu durumda dikkate alınmazlar.
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yönteminin an:ıacı; paranın satın alma gücü değiştiği gerçeğinden hareket edilerek, homojenliğini yitiren mali tabloların aynı para birimi ile ifade edilmesi, hasılat ve maloluşun paramn haiz olduğu değerle ifade edilmesi sonucu gerçek işletme sonuçlarına ulaşmak ve nakdi değerleri elde bulundurmaktan 4olayı
işletmenin uğradığı elde bulundurma kazancı ya da kaybını ortaya koymaktır. Ancak esas amacı; farklı dönemlerdeki Lira'yı dönem sonundaki Lira'nın satı? alma gücüne inqirgemektir.
Bunu şöyle örneklendirebiliriz:
1997 yılında 5.000.000.000-TL.'sına bir sabit kıymet aldığımızı varsayalım. 1997 ve" 1998 yılları için endekslerde sırasıyla 190 ve 228 olsun. Söz konusu bu sabit kıymetin 1998 yılındaki para birimi ile ifadesi şöyledir:
2 AKGÜL, A.AZİZ., "Enflasyonun İşletmeler . Üzerindeki Etkileri ve Enflasyon Muhasebesi", ODTÜ Gelişme Dergisi, 8 (2),1987, s.195. ,
3 AKDOÔAN, NALAN., "Enflasyon Muhasebesi''; Ankara· İ.T.İ.A Mali Bilimler ve Muhasebe Yilksekokulu Yayınları, No: 1, Kalite Matbaası, Ankara, 1980, 's.89.
• PEKER, ALPARSLAN., "Modeı:n Yönetim. Muhasebesi", i.Ü.l.F. Muhasebe Enstitüsü Yayın lan, İstanbul 1988, s.312.
Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Annağan 33
Sabit Kıyme~in Satın Alma Değeri X (Cari Yıl Endeksi I Satın Alma Yılı Endeksi) Buna göre;
5.000.000.000-TL. X ( 228 / 190) = 6.000.000.000-TL.
Burada 6_ milyar TL'sının neyi ifade ettiğini karıştırmamak gerekir. Söz konusu tutar, genel fiyat düzeyindeki değişmeleri yansıtmakta olup 1997 yılında 5 milyar TL'sına alınan
sabit kıymetin 1998 yılında 6 milyar TL'sına eş değerde olduğunu belirlemektedir. Yoksa bu değer sabit kıymetin 1998 yılındaki yenilenme maloluşunu yansıtmamaktadır. Sabi~ kıymetin yerine aynı koşullarda yenisfain alınması halinde harcanacak tutar olan yenileme
maloluşu ancak cari değerlerin esas alınması ya da özel fiyat endekslerinin kullanılması durumunda saptanabilir. Gefiel Fiyat endekslerine göre y~pılan düzeltmeler yalnızca tari.hi
maloluşlarm genel fiyat düzeyine göre duzeltilmiş tutarlarını bulmaya yardım etmektedir. . Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi, geleneksel mu)fasebenin düzeT)lemiş olduğu mali tablolara dayanmakta ve. hareket noktasını burası oluşturmaktadır. Bu nedenle söz konusu bu muhasebenin uygulanabilmesi için:
a)
Tarihi maloluş ile ifade edilmiş son Uç yıla ait mali tablolara,,
b)
Fiyat endekslerine ve bu endeks sayılarından elde edilen düzeltme katsayılarıi)a ihtiyaç vardır. AyrıcaJ mali tablolarda yer alan bazı veriler hakkında (özellikle sabitkıymetler, amortismanlar ve sennaye değişiklikleri gibi) ayrıntılı bilgiler gerekmektedir6• Bu yöntemde, öncelikle gelir ve giderleri satın alma gücü eşit para birimiyle
değerlendirmek gerekir. Böylece faaliyetten sağlanan kar ya. da zarar parasal kar ya da
I
zarardan arınmış _olur. Sonra borçlu ya da alacaklı olmanın karı ya da zararı saptanmalıdır.
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yönteminde varlıklar v~ borçlar parasal ve parasal olmayan olarak ayrılır. Fiyatlarda meydana· gelen değişmeler sonucunda parasal değerler parasal kazanç ya da parasal kayıp ortaya çıkartırken, parasal olmayan ·değerlerin parasal kaZianç ya da parasal kayıp ortaya çıkarma durumu söz konusu değildir.
'
5
. AKDOÔAN, NALAN; TENKER, NEJAT., ''Finansal Tablolar- ve Mali Analiz Teknikleri", Ankara 1992, s.426-427.
6 U~AN, NURi., ~'Enflasyon İşletme Karlılığı ve Ölçülmesi", Enflasyon Muhasebesi: ı Enflasyon Ortamında İşletme Politikal~rı, Vergilendirme ve Enflasyon Muhasebesi",
İstanbul Mülkiyeliler Vakfı, Eylül. 1990, s. 1'30. -·•
34 S.Burak ARZOV A
' .
Fiyatların arttığı dönemde elinde nakit ve 'parasal aktif bulunduran işletmeler zarar görürken, aynı dönemde borçlu olarak çalışan işletmeler ise kazançlı çıkarlar7•
3. GFDM YÖNTEMİNE GÖRE İLK MADDE ve MALZEME (GEREÇ), YARI MAMUL (YARI ÜRETİK) ve MAMUL (ÜRl!:TİK) ÜZERİNDEKİ ETKİLERİN GİDERİLMESİ
Yarı mamul ve mamuller üretime sevk edildiklerinde, bunların üzerinde direkt işçilik
(Üretim Ayrık İşçiliği) ve Genel Üretim Giderlerinin (Üretim Ortak Maloluşu) de payı vardır. Dolayısıyla ·her ikisi de stokta kaldıkları süre ·içind,e meydana gelen fiyat artışlarını.
üretim sürecine taşırlar. Enflasyonun yarı mamul ve mamul üzerindeki etkisinin giderilmesi çalışması yapılırken adım adım gitmek gerekmektedir. Bu adımlar aşağıdaki gibidir:
1.
ADIM: Geleneksel Muhasebe Yöntemine göre düzenlenmiş yılbaşı ve yılsonubilançolarında gözüken stok kalemleri içindeki ilk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamullerin tutar olarak değerinin bulunması.
x (1.000.000) TL
STOKLAR 31: 12. 1996 (YILBAŞI) 31. 12. 1997(YILSONU)
iLK MADDE ve 8.100 12.500
MALZEME
YARI MAMULLER 9.500 10.300
\
MAMULLER 12.700 18.000
2.
ADIM: Yılbaşı Bilançosu rakamlarının tashihi için, dönem başında yer alan stok kalemlerinin hangi tarihlerde işletmeye girdiklerinin belirlenerek yaşlandırma işleminin yapılması.Bu işlemin yapılabilmesi için stokların yıllık için stokların yıllık dönüş hızının bulunması gerekmektedir. Bu sayede ilk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamullerin stokta kalış süresi belirlenir. BulÜnan bu stokta kalış sureleri yardımıyla SÖZ konusu bu stok kalemler-inin üretim aşamasına DİMM(Gereç Ayrık Maloluş), Direkt İşçilik(Üretim Ayrık İşçilik) ve Genel Üretim Giderlerini (Üretim Ortak Maloluş) kaçar aylık zamanla
taşıdıklarının tespiti yapılarak, ilgili dönüştürme faktörleriyle çarpmak suretiyle döneme
taşınması işlemi tamamlanır. Bilindiği üzere stoklar üretime sevk edilmeden önce stokta kaldıkları süre boyunca enflasyondan etkilenirler. Fiyatlarda meydana gelen artışların mamullerin maloluşuna doğru aktarılması için, bunların stokta ne kadar süre kaldığının
7
HAClRÜSTEMOÔl'..U, RÜSTEM., "Maliyet Muhasebesi", Ders Kitapları A.Ş, İstanbul
Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 35 .
. bilinmesi gerekir. Bu hesaplamalarda ancak stok devir hızının bulunması ile mUmkilndür. Buna göre:
1) İlk Madde ve Malzemenin Dönüş Hızı= Dönem içi alışlar/ Ortalama Stok
2)
Yarı mamul ve Mamul Dönüş Hızı= Üretim Maloluşu /Ortalama Mamul ve Yarı mamul Stok3)
Ortalama Stok= (Dönembaşı Bilanço Değeri+ DS Bilanço Değeri)/ 24)
Üretim Maloluşu = DİMM+DİG+GÜG+Amortismanlar .5)
Stokta-Kalış Süresi= 12 /Yıllık Dönüş HızıA.STOKT A KALIŞ SÜRELERİNİN BELİRLENMESİ x (l.000.000 TL)
Dönem İçi Alışlar 35.329 TL ı Üretim Maloluşu 95.300 TL
Yıllık Dönüş Yaklaşık Stokta kalış Yaklaşık
Hızı Değer Süresi Değer
İlk Madde ve 35.329/I0.30Q 3,43 3,00 12/3,43 3,50 4,00 Malzeme Yarı Mamul 95.300/25.250 3,77 4,00. 12/3,77 3,18 . 3,00 Mamul 95.300/25.250 . 3,77 4,00 12/3,77 3, 18 3,00 Tutarlar Ortalama !MM Stok 8. 100+ 12.500/2 10.300 TL ' Ortalama Y .Mamul (9.500+12.500) 25.150 TL ve Mamul Stok + (10.300 + '18.000)/2 B.YAŞLA'NDIRMA
Yaşlandırma işlemi yapılırken _üretime sevk edilen stokun, stokta kalış süresinin
hangi ayında meydana geldiği tam olarak bilinemeyeceği varsayımından hareketle, ortalama değer almak en doğru adım olacaktır. Buna göre;
36
S.Burak ARZOV A
·Formülü ile hesaplanır.
·
Bilindiği
üzere ilkmadde ve -malzemeler üretime
sevk edilirken Direkt
~şçi\ik
ve GÜG'denpay alamazlar. Bundan
dolayı DİMM
içinyaşlandırma
işlemi
yapılırken
,
ortalamaDİMM
StoktaKalış
Süresi
hesaplanır.
Buna göre
yapılan DİMM Yaşlandırması
işlemi Aşağıdaki gibidir:
Bl) DiMM Yaşlandırması:
DiMM Stokta Kalış
Süresi/ 2
Yarı
mamuller·
ise
~
belli bir üretim
aşamasından geçmiş
ama henüz üzerlerindeki
i
ş
lemler bitmemiş
olan maddelerdir. Yan
mamul
aynı
üretim' sürecinin tiir sonraki
safhas~
içinDİMM olabileceği
gibi, bir
işletmeye
satılmak
için de
ayrılmış
olabilir. Her
i\zı
durumda daaynı
mamul üzerinde hem
DİMM
ve hem de
Dİ
ve GÜGiçin
yapıp,
toplamstokta
kalış
sürelerin belirlemek gerekecektir.
Yukarıdan
elde verilerışığında
yaşlandırma
aşağıdaki gibidir:
B2) Yarı mamul için Yaşlandırma:· -. a) DIMM -Ay -1 .D\MM'nin Stokta Kalış Süresi 4 2.DlMM'nin Yarı
Mamul Bünyesinde Stokta
Kalış Süresi
3/2
1,5_ TOPLAM SURE 5,5 YAKLAŞIK SÜRE 1 5 ay -b) DİREKT İŞÇİLİK-(İlk defa yarı mamul oluşumunda
ortaya çıktığı için ortalama değer alınır) . ' ' . -1 .Ortalama Stokta Kalış Süresi ı,
3/2
\,~ c) GENEL URETİM GİDERLER\(İlk defa yarı mamul
oluşumunda ortaya çıktığı için ortalama değer alınır) · . 1 .Ortalama Stokta Kalış Süresi
.
1 13/2
1 l ,5 J göre: Mam~ller için de yaşlandırma işlemiayn.ı yan mamullerde
,,
ProfDr.Kenan ERKURAL'a Armaoan
"'
37
83) Mamul İçin Yaşlandırma:
a) DİMM •·
' •' Ay '
l.DiMM'ııiıı Stokta Kalış Süresi '
'
4 (Stokta KalışSürelerinin Belirlenmesi
1 Tal;ılosundan Alınan Değer)
-2.Yaı·ı Mamul Bünyesinde Stokta Kalış Süı:esi
.., (Stokta Kalış .) Sürelerinin Belirlenmesi \ ~
Tablosundan Alınan Değer)
3. Mamul Bünyesinde Ortalama Stokta Kalış.
312
1,5Süresi · . .
-}OPLAM SÜRE 8,5
. Y AKLA_ŞIK SURE 8 ay
'ı
_b)
DİREKT İŞÇİLİK ~1.Yarı Mamul Bünyesinde Stokta Kalış Süresi 3 (Stokta Kalış
' Sürelerinin Belirlenmesi Tablosı,ından Alınan Değer)
2.Mamul Bünyesinde Ortalama Stokta Kalış
.
312
1,5Süresi . · '
TOPLAM SURE 4,5
YAKLAŞIK SURE 4 ay
"
c) GENEL URETİM GİDERLERİ.
~
!.Yarı Mamul Bünyesinde Stokta Kalış Süresi
..,
(Stokta Kalış
.)
Sürelerill'in Belirlenmesi .
Tablosundan Alınan Değer)
2.Mamul Bünyesinde Ortalama Stokta Kalış
Süresi ·
3 / '2: 1,5
tOPLAM SURE 4,5
S.Burak ARZOV A 38 1 1 01 Yüzdelerindell
3.
ADIM: Yarı mamullerin ve Mamullerin Ma o uş uşum Hareketle Ağırhkh Dönüştürme Formüllerinin HesaplanmasıA.Bilindiği
uzere mamullerinı~aloluşumu
denince,mamul~n maloluşunu
<;>luşturan
aitler kalemlerinin (DİMMG ;DİG;
GÜG) toplam içindeki payları anlaşılmaktadır.
:::>
Yan mamuller
henüz mamul hale gelmediklerinden,
bunların ağırlıklı mal~\~~
d \ · d
ı ı yuzdelerını
oluşumunun bulunması
için tamamlanma
erece en oranın a mamu o
uşum . yenid~n hesaplanması gerekmektedir. , 1 { A.MAMULLERİN MALOLUŞ OLUŞUMU 1 G\DER TÜRLERl 1 MALOLUŞ OLUŞUMlJ \ DlMM %43 Dl % \7 GUG ' %40 \ TOPLAM ' 1 % 100
1
B.Y ARI MAMlJLLERİNMALOLUŞ OLUŞUMU TAMAMLANMA \ MAMULLERİN 1 A(HRUKU 1 Y ARl MAMUL GİDER DERECESİ MALOLUŞ MALOLUŞ.
\ÇiN
TÜRÜ ORANLAR\ OLUŞUMU OLUŞUMU MALOLUŞ OLUŞUM YÜZDESİ DIMM % 100 43 43xl =43 43/87x l 00= 49 Dl % 70 17 l7x0.7= l2 l2/87x\OO = \4 GÜG % 80 40 40x0.8= 32 32/87xl00 = 37 TOPLAM 87 \00Ağırlıklı Maloluş Oluşumu
- Mamullerin
Malo\uş Oluşumu x
2.
Yukarıda
hesaplananmaloluş oluşum
yüzdeleri veaylık
endeksleryardım•Y
1a
bulunacak aylrkdönüştürme
faktörleri sayesinde
Dönembaşı
Bilançosundayer alan stol<
kalemlerinin düzeltilmesinde
kullanılacak ağırlıklı dönüştürme
1
Prof.Dr.Kenan ERKURAL 'a Armağan 39
31.12.1996 Yılına ·Getirmek için Kullanılacak ·Endeksler
-Aylar Endeksler L Ocak 3.807 ~ Şubat 3.619 '---Mart 3.454 ~ Nisan > 3.366 '---Mayıs 3.272 ~ Haziran 3.197 -Temmuz 3.053 '----Ağustos 2.942 ~ Eylül 2.829 '---Ekim· 2.731 ~ Kasım 2.568 ~ Aralık.
2.496 c Yıllık Ortalama 3.060 L ~..
,/ A.MAMULLER ~...Qider Kalemleri Yaş (Ay) Dönüştürme
Faktörü
DIMMG 8 (12-8= 4.Ay Esas
Nisan I Aralık
.____ Alınacak)
3.366 / 2.496 = 1.349
DIG 4 ( 12-4= 8.Ay Esas Ağustos
/ Aralık
'---- Alınacak)
2.942 / 2.496
=
1 .178 GUG 4 ( 12~4= 8.Ay EsasAğustos I Aralık
--. Alınacak)
S.Burak ARZOV A 40 ' ;Ti1
I
MALOLUŞ OLUŞUM YUZDESl AGlRLlKLlDONUŞTÜRME FAKTOR~
1 %43 (\.349 x 0.43) 0.580 ~ % 17 (l.178x0.17) 0.20 ---%40 (\.178x0.40)' 0.471 ~ TOPLAM% \00 \TOPLAM 1.251B.
Y ARl MAMULLER --ı Gider Kalemleri Yaş (Ay) Dönüştürme Faktörü ---D\MMG 5 ( 12-5= 7 .Ay Esas Temmuz I Ara lık Alınacak) 3.053 / 2.496 = 1 .223·
-D\G \ ( 12-\ = \\.Ay Esas Kasım I Aralık 1 Alınacak) 2.568 / 2.496 = 1 .029 _;_. GUG 1 (12-1- 1\.Ay Esas Kasım I Aralık · Alınacak) 2.568 ! 2.496 = 1 .029 ;1'i\MALOLUŞ OLUŞUM YUZDES\
'AG\RLlKLl
DÖNÜŞTÜRME FAKTOR~
1 %49 ( 1 .223 x 0.49) = 0.599 ---% 14 ( 1 .029xO.14) =O. 144 -%37 ( 1.029x0.37) = 0.38 1 ----TOPLAM% 100 ıTOPLAM \.124 l ~4.
Adım: Tarihse\Ma\o\uş Tutarlarına Göre Düzenlenmiş
Stok Ka\em\erinitıi_ Bulunan
Dönüştürme
Faktörleriyle
Çarpılması
Suretiyle Genel Fiyat
ouzeyı
Muhasebesi YöntemineGöre Düzeltimin Yapılması.
---ı 1 DÖNEMBAŞ\ 1 GFOGORE STOK BİLANÇOSUNDA YER DÖNÜŞTÜRME DÜZEL
TiLMiŞ
KALEMLERİALAN TUT ARLAR
FAKTÖRÜ TUTARLAR (31.12.1996) ~ DIMM 8.100 (12-2=10. ~Y Esas 1 Alınacak) 2.731/ 8.861 2.496= 1 .094
----YARI MAMUL 9.500 1.124 10.678 -MAMUL 12.700 1 .255 15.959 ~ TOPLAM 1 30.30o,
35.418Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan
41
5.
Adım:
Dönemsonu Bilançosunda Yer alan Stok Kalemleriİçin Aynı
Yaşlandırmalar
EsasAlınarak, Ağırlıklı
Dönüştürme
FaktörlerininHesaplanması
veDönemsonunda Yer alan Tutarların Düzeltilerek
Yeniden İfade Edilmesi. '
31.12.1997 Yılına Getirmek için Kullanılacak
Endeksler Aylar Endeks Ocak 2.370 Şubat 2.154 Mart 1.985 Nisan 1.494 Mayıs 1.371 Haziran 1.346 Temmuz 1.3~4 Ağustos 1.299 Eylül 1.232 Ekim 1.153 Kasım 1.083 Aralık 1.000 Yıllık Ortalama 1.387 A. MAMULLER
Gider Kalemleri Yaş (Ay)
Dönüştürme Faktörü
DIMMG 8 ( 12-8= 4.Ay Esas Alınacak)
Nisan
1.494
DIG 4 ( 12-4- 8.Ay Esas Alınacak
) Ağustos
1.299
GVG 4 ( 12-4- 8.Ay Esas Alınacak
) Ağustos
' 1.299
MALOLUŞ OLUŞUM YUZDESI AGIRLIKLI DÖNUŞTÜRME
FAKTORU %43 (1.494 x 0.43) - 0.642 % 17 (I.299'x O. 17) 0.220 %40 (1 .299 x 0.40) - 0.519 TOPLAM% 100 TOPLAM 1.381
42 S.Burak ARZOV A
B.
YARI MAMULLERGider Kalemleri Yaş (Ay) . Dönüştürme Faktörü
DIMMG 5 (12-5= 7.Ay Esas Alınacak) Temmuz
1.334
DIG 1 ( 12-1 = 11.Ay Esas Alınacak ) Kasım
1.083
GUG 1 (12-1=1 l.Ay Esas Alınacak) Kasım
1.083
MALOLUŞ OLUŞUM Yt'.JZDESI AGIRLIKLI DONUŞTURME FAKTORÜ
%49 ( 1 .334 x 0.49) = 0.653
% 14 (1.083 x 0.14) = 0.151
%37 ( 1 .083 x 0.37) = 0.400
TOPLAM% 100 TOPLAM 1.204
DONEMSONU GFDGÖRE
STOK BİLANÇOSUNDA DÖNÜŞTÜRME DÜZELTİLMİŞ
KALEMLERİ YER ALAN FAKTÖRÜ TUTARLAR
TUTARLAR (31.12.1997) ' DIMM 12.500 (12-2=10. Ay 14.413 EsasAlınacak) = 1.153 YARf MAMUL 10.300 1.204 12.401 MAMUL 18.000 1.381 24.858 TOPLAM 40.800 51.672
6.
Adım: Son Yılın Bilançosunda Yer alan (Örnekte 1997 Yılı) İlk Madde veMalzeme Giderlerinin, Endeksler Yardımıyla Düzeltilerek Satılan Malın Maliyeti
Tablosunun Oluşturulmasına Esas Teşkil Edecek, Dönemim İlk Madde ve Malzeme
Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 43
TARİHSEL DÖNÜŞTÜRME FAKTÖRÜ DÜZELTİLMİŞ
TUTAR TUTAR
(+) DÖNEMBAŞI 8.861 x 2.496 (4.Adımdan
DIMM STOK Gelen Tutar x Aralık 1996/
(3 l.12. l 996'dan + 8.100 Aralık 1997) +22.117
Gelen Tutar:)
(+)DÖNEM İÇİ
ALIMLAR
KASIM 1996 6.000 Kasım 96 / Aralık 97 = 2.568 15.408
OCAK 1997 5.000 2.370 (Bakınız: 5.Adım) 11.850
NİSAN 1997 10.600 1.494 (Bakınız 5.Adım) 15.836
HAZİRAN 1997 6.000 1 .346 (Bakınız 5.Adım) 8.076
EKiM 1·997 5.000 1.153 (Bakınız 5.Adım) 5.765
KASIM 1997 7.016 1.083 (Bakınız 5.Adım) · 7.598
ARALIK 1997 6.000 1 .000 (Bakınız 5.Adım) 6:000
TOPLAM 45.616 70.533
(-)DÖNEM
SONU DIMM
STOK - 12.500 5. Adım'dan Gelen Tutar - 14.413
(31.12.l997'den
Gelen Tutar)
DÖNEMİN 41.216 78 237
DİMMGİDERİ
7.
Adım: Enerji Giderleri, Endirekt İşçilik ve Bakım Onarım Giderleri gibi anında nakit çıkışı yapılan Genel Üretim Giderleri (Üretim Ortak Maloluşu) dışında'
.
·
44 S.Burak ARZOV A
Dönem içinde yapıldığı anda ödenen Genel Üretim Giderlerinin Satılan Malın
Maloluşu Tablosuna yansıtılmasında düzeltme yapmak için en son yılın , yıllık ortalama
endeksi esas alınır.
7.A. Adım: Sigorta ve Kira Giderleri Üzerindeki Etkilerin Giderilmesi
Sigorta ve kira giderleri gelecek aylara ve gelecek yıllara ait giderler grubunda yer
alırlar. Bu türden giderler için dönem başında peşin olarak ödeme yapıldığından,
enflasyondan en çok etkilenen giderler arasındadırlar. GFDM Yöntemine göre enflasyonun
etkisinden arındırılabilmeleri için peşin olarak ödenen tutarların, düzeltim ini yaptığımız yıldan önceki yılın endeksi ile düzeltimini yaptığımız yıl endeksinin birbirine bölünmesiyle
elde edilecek birimle çarpılması ve ilgili yıla getirilmesi gerekmektedir. O yıl içinde
giderleşen kısım da aynı yöntemle ilgili yıla getirildikten sonra peşin ödenen tutardan
düşülmeli ve net gider bulunmalıdır. Bu tutarın üstüne ilgili yıl ödemesinin yapıldığı andan,
ilgili yıl sonuna getirilmesiyle elde edilecek tutar eklenmeli ve yıl sonu bakiyesi
bulunmalıdır. Elde edilen bu bakiye GFDM yöntemine göre düzeltilmiş tutarları gösterir.
I
Dönüşlilnııe 1997 Dönllştl\rıııe
l lcsap Ödeme Tarihi Tarihsel f'aktörli 31.12.199 Yılında f'aktörll 31.12.1997
TllrO Tutar (31.12.96) 6 Tutarı Ödenen (31.12.1997) Tutarı
Tutar
Peşin Aral ık 19951 Aral ık 1996 /
Ödenen 3.700 Aralık 1996 4.740 Aralık 1997 11.831
Sigorta l 997'dc
G iderleşen (3700) 1.602 (4.740) 2.496 (1 l .8J IJ
1997 Haziran 1997 I
Öderııesi
o
1.07.1997 11.600 Aralık 1997 15.6141997'clc
Gideri eşen (5.800) 1.346 (7 807)
31.12.1997
Bakiyesi 5.800 7.807
Peşin Aral ık 1995 / Aralık 1996 /
Ödenen 4.500 Aralık 1996 7.209 Aralık 1997 17.994
Kira l 997'de Gideri eşen (1.500) 1.602 (2.403) 2.496 (5.997) 31.12.97 3.000 1.602 4.806 2.496 11.997 1997 Aral ık 1997 I Ödemesi 3.800 Aralık 1997 3.800 1997'dc G iderleşcıı 31.12.1997 Hak iyesi 3.000 3.800 15.797
1
1
Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 45
TARiHSEL TUTARLAR GFDM GORE TUTARLAR SiGORTA GiDERLERi (3.700)+(5.800)
=
9.500 (11.831)+(7.807)=
19.638KIRA GiDERLERi ( 1.500)
=
1.500 (5.997) ==- 5.9978.
Adım: Tarihsel Malohış Bilgilerine Göre Düzenlenen Satılan Malın Maloluşu Tablosunun Dönemsonu Bilançosu Tarihine Göre Düzenlenmesi (Örnekte 31.12.1996)Tarihsel Dönüştürme Faktörü GFD göre
SMM Düzelti im iş
Tablosu SMM Tablosu
1 .Dönemin DİMM 41.219 78.237
Alımları
2. Direkt İşçilik 16.520 1.397 ( 1997 Yılı Ortalama Endeksi) 22.913
Giderleri
3. Genel Üretim ' Giderleri
a. Eneıji Giderleri 7.600 1.397 10.541
b. Endirekt İşçilik 6.350 1 .397 8.807 c. Amortismanlar 7.806 Önceden Hesaplanmış 13.387
4.808 1.397 6.669
e. Sigorta Giderleri 9.500 Adım 7 / A 'dan Gelen Tutar 19.638 f. Kira Giderleri 1.500 Adım 7 i A'dan Gelen Tutar 5.997
ÜRETİM 95.300 166.189
MALOLUŞU 1
+ Dönembaşı YM 9.500 4.Adım 'dan Gelen Tutar x (Aralık 26.652
Stok 1993 /Aralık 1994)
- Dönemsonu YM 10.300 5.Adım'dan Gelen Tutar 12.401 Stok
+ Dönenıbaşı Mamul 12.700 4.Adım 'dan Gelen Tutar x (Aralık 39.784
Stok 1993 /Aralık 1994)
- Dönemsonu Mamul 18.000 24.858
Stok
46
S.Burak ARZOY ASONUÇ
Ülkemiz uzun yıllardan beri yüksek enflasyonun etkisindedir.· Ekonominin tüm
bireylerini enflasyondan çeşitli şekillerde etkilenmektedirler. Ekonominin oyunsµları
kendilerini enflasyona göre doğru, dürüst ve tutarlı olarak ayarladıkları sürece hayatta
kalabilmektedirler. Ekonomide faaliyet gösteren en önemli bireylerde işletmelerdir.
İşletmeler varoldukları sürece ekonomik hayat dinamik olma özelliğini gösterir. Fakat
ülkemizdeki işletmeler kendilerini her ne kadar bu düzene adapte edebilseler de, bu
işletmelerle dolaylı ya da dolaysız şekilde ilişki içinde olanların i_şletme hakkında bilgi
alabilecekleri temel ve ek mali tablolar, enflasyondan arındırılıp hazırlanamadığı için
kişilerin anayasal hakkı olan haber alma özgürlüğü kısıtlanmış olmaktadır. İşletmelerin mali
tablolarında enflasyonun .meydana getirdiği etki kısmi ve geçici yöntemlerle beıtaraf
edilmeye çalışılsa bile, tamamen bir arındırma olmadığı sürece hem işletmeler gerçekte
kazanmadıkları gelirleri üzerinden vergi vermekte hem de üçüncü kişiler ilgilendikleri ya da
ilişki içinde oldukları işletme ile ilgili sağlıklı kararlar verememektedirler. Aslında ülkemiz
yasalarınca imkan tanınmayan bu olgu herşeyden önce bireylerin doğru, dürüst ve tutarlı
haber almasını kısıtlayıcı bir durum olmasından hareketle anayasanın 22. Maddesi
·'Haberleşme Hürriyeti" ne ve Basın Hürriyeti ile ilgili 28.Madde'de geçen "Devlet, basın
ve haber alma hürriyetlerini sağlayıcı tedbirleri alır" cümlesine aykırı bir durum
oluşturmaktadır. Ülkemizde vergi gelirlerinin artırılması konusunda da acilen enflasyon
muhasebesine geçilmesi gerekmektedir. Enflasyonun etkisi ve İdarenin yüksek vergi
oranları mükellefleri vergi kaçırmaya teşvik etmektedir. Çünkü kimse kazanmadığı ya da
kazandığından fazlası bir tutar üzerinden vergi vermek istemez. ·
Ülkemizde gerek kamunun ve özel sektörün verimliliği, gerek.İdare ile mükelleflerin
barışması açısından ve gerekse anayasadan doğan temel hak ve hürriyetlerin geliştirilmesi açısından enflasyon muhasebesine hemen geçmek zorunludur.