Enflasyonun Maloluş Unsurları Üzerindeki Etkisinin Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yöntemine Göre Düzeltilmesi

(1)

M.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi .

Prof.Dr.Keı:ıan ERKURAL'a Armağan Yıl: ı.998, Cilt

xrv,.

Sayı:2, s.3 ı-46.

ENFLASYONUN

MALOLUŞ

UNSURLARI

ÜZERİNDl!:Kİ

ETKİSİNİN

GENEL

FİYAT DÜZEYİ MUHASEBESİ YÖNTEMİNE

GÖRE

DÜZELTİLMESİ

S. Burak ARZOV A" t.GİRİŞ

29

Numaralı Uluslararası Muhasebe Standardı'na göre eğer;

· a. Nüfusun geneli, servetlerini parasal olmayan varlıklarda veya istikrarlı yabancı , parada tutm,ayı tercih eder ve tutulan yerel paralar, alım gücünü korumak için hemen yatırıma dönüştürülürse,

b. Eğer kilmülatif olarak 3 yıl üst üste bir ülkede enflasyon yüzde yüzü aşarşa O ülkede hiperenflasyonun varlığmdan söz edilmekte ve enflasyon muhasebesi uygulamasına geçilmektedir.

Oysa ülkemiz uzun yıllardan beri sürekli olarak enflasyonun etkisirİdedir1•

Enflasyondan en. çok etkilenen ise ekonominin lokomotifi olan sanayi sektörü olmaktadır.

Bu nedenle maloluŞ unsurlarının enflasyondan arındırılması daha da önem kazanan bir olgu olarak karşımıza çıkm~tadır. Aşağıda hu türden bir arındırmanın nasıl yapılacağı

konusunda kapsamlı bir anlatım verilmeye çalı_şılmıştır. 2.GENEL FİYAT DÜZEYİ MUHASEBESİ 2.1.TANIM ve AÇIKLAMALAR

Klasik muhasebe sisteminin enflasyonist ortamda yanlış bilgi vermesi ihtimali karşısında, ABD Muhasebe İlkeleri Kurulu (Accounting Principles Board), genel fiyat düzeyindeki hareketleri muhasebe kayıtlarına yansıtan Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi (GFDM) U,ygulamasını teklif etmiştir. (APB,cilt 2, 1973:9008-9055). APB, tar.ihi maliyet sistemine göre hazırlanmış finansal tabloların genel fiyat düzeyine göre düzeltilmesi

, 'Arş.Gör. M.Ü. Sosyal Bilimler M.Y.O. .

1 _{Daha Fazla Bilgi için}_{: ARZOV A, S.BURAK., "Türkiye'deki Enflasyonun Tarihsel}Açıdan

incele.nmesi", Maımara Üniversitesi İstatistik ve Ekonometri Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Yıl: 1996, s.179- 189.

(2)

32 S.Burak ARZOV A

işleminden sonra, yeni tabloların eski tablolarla birlikte kullanılmasının uygun olacağı görüşündedir. (APB,cilt:2, 1973:9010)2

Bu yöntem, genel fiyat değişmelerinin finansal tablolar üzerinde oluşturduğu etkileri gidermek ve fiyat hareketlerinin ·işletmenin ekonomik durumunda· yarattığı değişmeyi belirtmek anıacı ile finansal raporların genel fiyat endeksleri ile ayarlanmasını öngören bir yöntemdir. Yani diğer bir ifade ile, finansal raporların bugünün para değerine göre belirtilmesini esas alan bir yöntemdir3.

Bu muhasebe yönteminde, geleneksel muhasebenin ilkeleri korunmakta, fark paranın nominal ve satın alma gücü değerinde ortaya çıkmaktadrr. Fiy'atlar genel seviyesindeki artışlar.paranın satın alma gUcünü artırmaktadır. Genel fiyat düzeyi muhasebesinde, dönem sonlarında finansal tablolardaki bilgilerin paranın satın alma g~cü cinsinden ifade edilmek üzere düzeltilmesi gerekmektedir. Genel fiyat düzeyi muhasebesinde düzeltmeler endeks (düzeltme katsayısı) yardımıyla olur. .Kullanılan endeks ise ekonomideki tüm· fiyat değişmelerini içeren güvenilir ve özellikli endeks olmalıdır4_•

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yönteminde nisbi fiyat hareketleri, geleneksel muhasebede dikkate alındığı ölçüde hesaba katılır. Diğer bir değişle eğer fiyatlar endeksle

düzeltilmiş maliyet değerinden daha yüksek ise, bu durumda dikkate alınmazlar.

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yönteminin an:ıacı; paranın satın alma gücü değiştiği gerçeğinden hareket edilerek, homojenliğini yitiren mali tabloların aynı para birimi ile ifade edilmesi, hasılat ve maloluşun paramn haiz olduğu değerle ifade edilmesi sonucu gerçek işletme sonuçlarına ulaşmak ve nakdi değerleri elde bulundurmaktan 4olayı

işletmenin uğradığı elde bulundurma kazancı ya da kaybını ortaya koymaktır. Ancak esas amacı; farklı dönemlerdeki Lira'yı dönem sonundaki Lira'nın satı? alma gücüne inqirgemektir.

Bunu şöyle örneklendirebiliriz:

1997 yılında 5.000.000.000-TL.'sına bir sabit kıymet aldığımızı varsayalım. 1997 ve" 1998 yılları için endekslerde sırasıyla 190 ve 228 olsun. Söz konusu bu sabit kıymetin 1998 yılındaki para birimi ile ifadesi şöyledir:

2 _AKGÜL, A.AZİZ., _"Enflasyonun İşletmeler _._{Üzerindeki Etkileri ve Enflasyon} Muhasebesi", ODTÜ Gelişme Dergisi, 8 (2),1987, s.195. ,

3 _{AKDOÔAN, NALAN.,} _"Enflasyon _{Muhasebesi''; Ankara}_·İ.T.İ.A _{Mali Bilimler ve} Muhasebe Yilksekokulu Yayınları, No: 1, Kalite Matbaası, Ankara, 1980, 's.89.

• PEKER, ALPARSLAN., "Modeı:n Yönetim. Muhasebesi", i.Ü.l.F. Muhasebe Enstitüsü Yayın lan, İstanbul 1988, s.312.

(3)

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Annağan 33

Sabit Kıyme~in Satın Alma Değeri X (Cari Yıl Endeksi I Satın Alma Yılı Endeksi) Buna göre;

5.000.000.000-TL. X ( 228 / 190) = 6.000.000.000-TL.

Burada 6_ milyar TL'sının neyi ifade ettiğini karıştırmamak gerekir. Söz konusu tutar, genel fiyat düzeyindeki değişmeleri yansıtmakta olup 1997 yılında 5 milyar TL'sına alınan

sabit kıymetin 1998 yılında 6 milyar TL'sına eş değerde olduğunu belirlemektedir. Yoksa bu değer sabit kıymetin 1998 yılındaki yenilenme maloluşunu yansıtmamaktadır. Sabi~ kıymetin yerine aynı koşullarda yenisfain alınması halinde harcanacak tutar olan yenileme

maloluşu ancak cari değerlerin esas alınması ya da özel fiyat endekslerinin kullanılması durumunda saptanabilir. Gefiel Fiyat endekslerine göre y~pılan düzeltmeler yalnızca tari.hi

maloluşlarm genel fiyat düzeyine göre duzeltilmiş tutarlarını bulmaya yardım etmektedir. . Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi, geleneksel mu)fasebenin düzeT)lemiş olduğu mali tablolara dayanmakta ve. hareket noktasını burası oluşturmaktadır. Bu nedenle söz konusu bu muhasebenin uygulanabilmesi için:

a)

Tarihi maloluş ile ifade edilmiş son Uç yıla ait mali tablolara,

,

b)

Fiyat endekslerine ve bu endeks sayılarından elde edilen düzeltme katsayılarıi)a ihtiyaç vardır. AyrıcaJ mali tablolarda yer alan bazı veriler hakkında (özellikle sabit

kıymetler, amortismanlar ve sennaye değişiklikleri gibi) ayrıntılı bilgiler gerekmektedir6• Bu yöntemde, öncelikle gelir ve giderleri satın alma gücü eşit para birimiyle

değerlendirmek gerekir. Böylece faaliyetten sağlanan kar ya. da zarar parasal kar ya da

I

zarardan arınmış _olur. Sonra borçlu ya da alacaklı olmanın karı ya da zararı saptanmalıdır.

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yönteminde varlıklar v~ borçlar parasal ve parasal olmayan olarak ayrılır. Fiyatlarda meydana· gelen değişmeler sonucunda parasal değerler parasal kazanç ya da parasal kayıp ortaya çıkartırken, parasal olmayan ·değerlerin parasal kaZianç ya da parasal kayıp ortaya çıkarma durumu söz konusu değildir.

'

5

. AKDOÔAN, NALAN; TENKER, NEJAT., ''Finansal Tablolar- ve Mali Analiz Teknikleri", Ankara 1992, s.426-427.

6 _U~AN,_NURi.,_{~'Enflasyon İşletme Karlılığı}_{ve Ölçülmesi", Enflasyon Muhasebesi:} ı Enflasyon Ortamında İşletme Politikal~rı, Vergilendirme ve Enflasyon Muhasebesi",

İstanbul Mülkiyeliler Vakfı, Eylül. 1990, s. 1'30. -·•

(4)

34 S.Burak ARZOV A

' .

Fiyatların arttığı dönemde elinde nakit ve 'parasal aktif bulunduran işletmeler zarar görürken, aynı dönemde borçlu olarak çalışan işletmeler ise kazançlı çıkarlar7_•

3. GFDM YÖNTEMİNE GÖRE İLK MADDE ve MALZEME (GEREÇ), YARI MAMUL (YARI ÜRETİK) ve MAMUL (ÜRl!:TİK) ÜZERİNDEKİ ETKİLERİN GİDERİLMESİ

Yarı mamul ve mamuller üretime sevk edildiklerinde, bunların üzerinde direkt işçilik

(Üretim Ayrık İşçiliği) ve Genel Üretim Giderlerinin (Üretim Ortak Maloluşu) de payı vardır. Dolayısıyla ·her ikisi de stokta kaldıkları süre ·içind,e meydana gelen fiyat artışlarını.

üretim sürecine taşırlar. Enflasyonun yarı mamul ve mamul üzerindeki etkisinin giderilmesi çalışması yapılırken adım adım gitmek gerekmektedir. Bu adımlar aşağıdaki gibidir:

1.

ADIM: Geleneksel Muhasebe Yöntemine göre düzenlenmiş yılbaşı ve yılsonu

bilançolarında gözüken stok kalemleri içindeki ilk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamullerin tutar olarak değerinin bulunması.

x (1.000.000) TL

STOKLAR 31: 12. 1996 (YILBAŞI) 31. 12. 1997(YILSONU)

iLK MADDE ve 8.100 12.500

MALZEME

YARI MAMULLER 9.500 10.300

\

MAMULLER 12.700 18.000

2.

ADIM: Yılbaşı Bilançosu rakamlarının tashihi için, dönem başında yer alan stok kalemlerinin hangi tarihlerde işletmeye girdiklerinin belirlenerek yaşlandırma işleminin yapılması.

Bu işlemin yapılabilmesi için stokların yıllık için stokların yıllık dönüş hızının bulunması gerekmektedir. Bu sayede ilk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamullerin stokta kalış süresi belirlenir. BulÜnan bu stokta kalış sureleri yardımıyla SÖZ konusu bu stok kalemler-inin üretim aşamasına DİMM(Gereç Ayrık Maloluş), Direkt İşçilik(Üretim Ayrık İşçilik) ve Genel Üretim Giderlerini (Üretim Ortak Maloluş) kaçar aylık zamanla

taşıdıklarının tespiti yapılarak, ilgili dönüştürme faktörleriyle çarpmak suretiyle döneme

taşınması işlemi tamamlanır. Bilindiği üzere stoklar üretime sevk edilmeden önce stokta kaldıkları süre boyunca enflasyondan etkilenirler. Fiyatlarda meydana gelen artışların mamullerin maloluşuna doğru aktarılması için, bunların stokta ne kadar süre kaldığının

7

HAClRÜSTEMOÔl'..U, RÜSTEM., "Maliyet Muhasebesi", Ders Kitapları A.Ş, İstanbul

(5)

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 35 .

. bilinmesi gerekir. Bu hesaplamalarda ancak stok devir hızının bulunması ile mUmkilndür. Buna göre:

1) İlk Madde ve Malzemenin Dönüş Hızı= Dönem içi alışlar/ Ortalama Stok

2)

Yarı mamul ve Mamul Dönüş Hızı= Üretim Maloluşu /Ortalama Mamul ve Yarı mamul Stok

3)

Ortalama Stok= (Dönembaşı Bilanço Değeri+ DS Bilanço Değeri)/ 2

4)

Üretim Maloluşu = DİMM+DİG+GÜG+Amortismanlar .

5)

Stokta-Kalış Süresi= 12 /Yıllık Dönüş Hızı

A.STOKT A KALIŞ SÜRELERİNİN BELİRLENMESİ x (l.000.000 TL)

Dönem İçi Alışlar 35.329 TL ı Üretim Maloluşu 95.300 TL

Yıllık Dönüş Yaklaşık Stokta kalış Yaklaşık

Hızı Değer Süresi Değer

İlk Madde ve 35.329/I0.30Q 3,43 3,00 12/3,43 3,50 4,00 Malzeme Yarı Mamul 95.300/25.250 3,77 4,00. 12/3,77 3,18 . 3,00 Mamul 95.300/25.250 . 3,77 4,00 12/3,77 3, 18 3,00 Tutarlar Ortalama !MM Stok 8. 100+ 12.500/2 10.300 TL ' Ortalama Y .Mamul (9.500+12.500) 25.150 TL ve Mamul Stok + (10.300 + '18.000)/2 B.YAŞLA'NDIRMA

Yaşlandırma işlemi yapılırken _üretime sevk edilen stokun, stokta kalış süresinin

hangi ayında meydana geldiği tam olarak bilinemeyeceği varsayımından hareketle, ortalama değer almak en doğru adım olacaktır. Buna göre;

(6)

36

S.Burak ARZOV _A

·Formü_{lü ile}_hesaplanır.

·

Bilindiği

_üzere_ilk

madde ve -_{malzemeler üretime}

sevk edilirken _Direkt

_~şçi\ik

ve GÜG'den

pay alamazlar. _Bundan

dolayı DİMM

_için

_{yaşlandırma}

işlemi

_yapılırken

_,

ortalama

DİMM

_Stokta

_Kalış

Süresi

hesaplanır.

Buna _göre

_{yapılan DİMM Yaşlandırması}

iş_{lemi Aşağıdaki} gibid_ir_:

Bl) DiMM _{Yaşlandırması:}

DiMM Stokta _Kalış

Süresi/ 2

Yarı

mamuller

· ise

~

belli bir üretim

_{aşamasından geçmiş}

ama _henüz_{üzerlerindeki}

i

ş

_{lemler bitmemiş}

olan maddelerdir. _Yan

mamul

aynı

_üretim

' _{sürecinin tiir sonraki}

safhas~

için

DİMM olabileceği

gibi, bir

işletmeye

_satılmak

için de

ayrılmış

olabilir. Her

_i\zı

durumd_a_da

_aynı

mamul üzerinde _hem

_DİMM

ve hem de

Dİ

_ve_GÜG

için

yapıp,

_toplam

stokta

kalış

_süre_l_eri

n belirlemek _ge_rekecektir.

Yukarıdan

_{elde veriler}

ışığında

_{yaşlandırma}

aşağıdaki _g_ibidir:

B2) _{Yarı mamul} için Yaşlandırma:· -. a) DIMM -Ay -1 .D\MM'nin _Stokta Kalış _Süresi 4 2.DlMM'nin _Yarı

Mamul Bünyesinde _Stokta

Kalış _Süresi

3/2

_{1,5_} TOPLAM SURE 5,5 YAKLAŞ_IK_SÜRE 1 5 ay -b) DİREKT İŞÇİLİK

-(İlk defa yarı _mamul_oluşumunda

ortaya _çıktığı_için ortalama değer _a_lınır) . ' ' . -1 .O_{rtalama Stokta} Kalış _Süresi ı,

3/2

_\,~ c) GENE_L_URET_İM GİDERLER\

(İlk defa _yarı_mamul

oluşumund_a_ortaya çıktığı _{için ortalama} değer alınır) _· . 1 .Ortalama _Stokta Kalış _Süresi

.

1 1

3/2

1 l ,5 J göre: Mam~ller _{için de} yaşlandırma _işlem_i

ayn.ı yan _mamullerde

(7)

,,

ProfDr.Kenan ERKURAL'a Armaoan

"'

37

83) Mamul İçin Yaşlandırma:

a) DİMM •·

' •' Ay '

l.DiMM'ııiıı Stokta Kalış Süresi '

_'

4 (Stokta Kalış

Sürelerinin Belirlenmesi

1 _Tal;ı_l_os_u_{ndan A}_l_{ınan Değer)}

-2.Yaı·ı Mamul Bünyesinde Stokta Kalış Süı:esi

.., (Stokta Kalış .) Sürelerinin Belirlenmesi \ ~

Tablosundan Alınan Değer)

3. Mamul Bünyesinde Ortalama Stokta Kalış.

312

1,5

Süresi · . .

-}OPLAM SÜRE 8,5

. Y AKLA_ŞIK SURE 8 ay

'ı

_b)

DİREKT İŞÇİLİK ~

1.Yarı Mamul Bünyesinde Stokta Kalış Süresi 3 (Stokta Kalış

' Sürelerinin Belirlenmesi Tablosı,ından Alınan Değer)

2.Mamul Bünyesinde Ortalama Stokta Kalış

.

312

1,5

Süresi . · '

TOPLAM SURE 4,5

YAKLAŞIK SURE 4 ay

"

c) GENEL URETİM GİDERLERİ.

~

!.Yarı Mamul Bünyesinde Stokta Kalış Süresi

..,

(Stokta Kalış

.)

Sürelerill'in Belirlenmesi .

Tablosundan Alınan Değer)

2.Mamul Bünyesinde Ortalama Stokta Kalış

Süresi ·

3 / '2: 1,5

tOPLAM SURE 4,5

(8)

S.Burak ARZOV _A 38 1 1 01 Yüzdelerindell

3.

ADIM: _Yarı mamullerin ve Mamullerin Ma o uş _uşum Hareketle _Ağırhkh Dönüştürme _{Formüllerinin} Hesaplanması

A.Bilindiği

_{uzere mamullerin}

ı~aloluşumu

_denince,

mamul~n maloluşunu

_<;>luşturan

aitler kalemlerinin _(DİMMG ;DİG;

GÜG) toplam içindeki payları anlaşılmaktadır.

:::>

Yan mamuller

henüz mamul hale _{gelmediklerinden,}

bunların ağırlıklı mal~\~~

d _\ · _d

ı ı _{yuzdelerını}

oluş_{umunun bulunması}

için tamamlanma

erece en oranın _{a mamu o}

uşum . ye_{nid~n hesaplanması} gerekmektedir. , 1 { A.MAMULLERİN MALOLUŞ OLUŞUMU 1 _{G\DER TÜRLERl} 1 _{MALOLUŞ OLUŞUMlJ} \ DlMM %43 Dl % \7 GUG ' %40 \ TOPLAM ' 1 _%₁₀₀

1

B.Y ARI _MAMlJLLERİN

MALOLUŞ OLUŞUMU TAMAMLANMA \ MAMULLERİN 1 A(HRUKU ₁ Y ARl MAMUL GİDER _DERECESİ MALOLUŞ MALOLUŞ_.

\ÇiN

TÜRÜ _ORANLAR\ OLUŞUMU OLUŞUMU MALOLUŞ OLUŞUM YÜZDESİ DIMM _%₁₀₀ 43 _43xl =43 _43/87x l _{00= 49} Dl _% ₇₀ 17 l7x0.7= l2 _l2/87x\OO = \4 GÜG _% ₈₀ 40 40x0.8= 32 _32/87xl00 = 37 TOPLAM 87 \00

Ağır_{lıklı Maloluş Oluşumu}

- Mamullerin

Malo\uş Oluşumu _x

2. Yukarıda

_hesaplanan

maloluş oluşum

_{yüzdeleri ve}

aylık

endeksler

_yardım•Y

₁

a

bulunacak _aylrk

_{dönüştürme}

faktörleri _sayesinde

Dönembaşı

_{Bilançosunda}

yer alan _stol<

kalemler_{inin düz}_e_ltilmesinde

kullanılacak ağırlıklı _{dönüştürme}

(9)

1

Prof.Dr.Kenan ERKURAL 'a Armağan 39

31.12.1996 Yılına ·Getirmek için Kullanılacak ·Endeksler

-Aylar Endeksler L Ocak 3.807 ~ Şubat 3.619 '---Mart 3.454 ~ Nisan > 3.366 '---Mayıs 3.272 ~ Haziran 3.197

-Temmuz 3.053 '----Ağustos 2.942 ~ Eylül 2.829 '---Ekim· 2.731 ~ Kasım 2.568 ~ Aralık

.

2.496 c Yıllık Ortalama 3.060 L ~.

.

,/ A.MAMULLER ~

...Qider Kalemleri Yaş (Ay) Dönüştürme

Faktörü

DIMMG 8 (12-8= 4.Ay Esas

Nisan I Aralık

.____ Alınacak)

3.366 / 2.496 = 1.349

DIG 4 ( 12-4= 8.Ay Esas Ağustos

/ Aralık

'---- Alınacak)

2.942 / 2.496

=

1 .178 GUG 4 ( 12~4= 8.Ay Esas

Ağustos I Aralık

--. Alınacak)

(10)

S.Burak ARZOV _A 40 ' ;Ti1

I

MALOLUŞ _OLUŞUM YUZDESl _AGlRLlKLl

DONUŞTÜRME FAKTOR~

1 %43 (\.349 x _{0.43) 0.580} ~ % 17 (l.178x0.17) 0.20

---%40 (\.178x0.40)' _0.471 ~ TOPLAM% _\00 \TOPLAM _1.251

B.

_{Y ARl MAMULLER} --ı Gider Kalemleri Yaş _(Ay) Dönüştürme _Faktörü

---D\MMG 5 ( 12-5= 7 .Ay _Esas Temmuz _I_Ara lık Alınacak) 3.053 _/_2.496₌ 1 .223

·

-D\G \ ( 12-\ = \\.Ay _Esas Kasım I Aralık 1 Alınacak) 2.568 _/_2.496 = 1 .029 _;_. GUG 1 (12-1- _{1\.Ay Esas} Kas_ı_m_I_Ara_lık · Alınacak) 2.568 _!_2.496₌ 1 .029 ;1'i\

MALOLUŞ OLUŞUM _YUZDES\

'AG\RLlKLl

DÖNÜŞTÜRME FAKTOR~

1 %49 ( 1 .223 x 0.49) ₌_0.599

---% 14 ( 1 .029xO.14) ₌_O_.₁₄₄

-%37 ( 1.029x0.37) ₌_0.38 1

----TOPLAM% 100 ıTOPLAM \.124 l ~

4.

Adım: _Tarihse\

Ma\o\uş Tutarlarına _Göre_{Düzenlenmiş}

Stok Ka\em\erinitıi_ Bulunan

_{Dönüştürme}

Faktörleriyle

_{Çarpılması}

Suretiyle Genel _Fiyat

_ouzeyı

Muhasebesi _Yöntemine

Göre Düzeltimin _Yapılması.

---ı 1 DÖNEMBAŞ\ 1 GFOGORE STOK _{BİLANÇOSUNDA} YER _{DÖNÜŞTÜRME} DÜZEL

TiLMiŞ

KALEMLERİ

ALAN TUT ARLAR

FAKTÖRÜ TUTARLAR (31.12.1996) ~ DIMM 8.100 (12-2₌₁₀_._~Y Esas 1 Alınacak) 2.731/ _8.861 2.496₌₁_.₀₉₄

----YARI MAMUL 9.500 1.124 10.678

-MAMUL 12.700 1 .255 15.959 _~ TOPLAM 1 30.30

_o,

35.418

(11)

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan

41

5. Adım:

Dönemsonu Bilançosunda Yer alan Stok Kalemleri

İçin Aynı

Yaşlandırmalar

Esas

Alınarak, Ağırlıklı

Dönüştürme

Faktörlerinin

Hesaplanması

ve

Dönemsonunda Yer alan Tutarların Düzeltilerek

Yeniden İfade Edilmesi. '

31.12.1997 Yılına Getirmek için Kullanılacak

Endeksler Aylar Endeks Ocak 2.370 Şubat 2.154 Mart 1.985 Nisan 1.494 Mayıs 1.371 Haziran 1.346 Temmuz 1.3~4 Ağustos 1.299 Eylül 1.232 Ekim 1.153 Kasım 1.083 Aralık 1.000 Yıllık Ortalama 1.387 A. MAMULLER

Gider Kalemleri Yaş (Ay)

Dönüştürme Faktörü

DIMMG 8 ( 12-8= 4.Ay Esas Alınacak)

Nisan

1.494

DIG 4 ( 12-4- 8.Ay Esas Alınacak

) Ağustos

1.299

GVG 4 ( 12-4- 8.Ay Esas Alınacak

) Ağustos

' 1.299

MALOLUŞ OLUŞUM YUZDESI AGIRLIKLI DÖNUŞTÜRME

FAKTORU %43 (1.494 x 0.43) - 0.642 % 17 (I.299'x O. 17) 0.220 %40 (1 .299 x 0.40) - 0.519 TOPLAM% 100 TOPLAM 1.381

(12)

42 _{S.Burak ARZOV A}

B.

YARI MAMULLER

Gider Kalemleri Yaş (Ay) . Dönüştürme Faktörü

DIMMG 5 (12-5= 7.Ay Esas Alınacak) _Temmuz

1.334

DIG 1 ( 12-1 = 11.Ay Esas Alınacak ) Kasım

1.083

GUG 1 (12-1=1 l.Ay Esas Alınacak) Kasım

1.083

MALOLUŞ OLUŞUM Yt'.JZDESI AGIRLIKLI DONUŞTURME FAKTORÜ

%49 ₍₁_{.334 x 0.49)}₌₀_.₆₅₃

% 14 ₍_1.₀₈₃_x₀_.1₄₎₌₀_.₁₅₁

%37 ₍₁_{.083 x 0.3}₇₎₌_0.400

TOPLAM% 100 TOPLAM 1.204

DONEMSONU _GFDGÖRE

STOK BİLANÇOSUNDA _{DÖNÜŞTÜRME} _{DÜZELTİLMİŞ}

KALEMLERİ _YER_ALAN _FAKTÖRÜ _TUTARLAR

TUTARLAR (31.12.1997) ' DIMM 12.500 (12-2=10. Ay 14.413 EsasAlınacak) = 1.153 YARf MAMUL 10.300 1.204 12.401 MAMUL 18.000 1.381 24.858 TOPLAM 40.800 51.672

6.

Adım: Son Yılın Bilançosunda Yer alan (Örnekte 1997 Yılı) İlk Madde ve

Malzeme Giderlerinin, Endeksler Yardımıyla Düzeltilerek Satılan Malın Maliyeti

Tablosunun Oluşturulmasına Esas Teşkil Edecek, Dönemim İlk Madde ve Malzeme

(13)

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan ₄₃

TARİHSEL DÖNÜŞTÜRME FAKTÖRÜ DÜZELTİLMİŞ

TUTAR TUTAR

(+) DÖNEMBAŞI 8.861 x 2.496 (4.Adımdan

DIMM STOK Gelen Tutar x Aralık 1996/

(3 l.12. l 996'dan + 8.100 Aralık 1997) +22.117

Gelen Tutar:)

(+)DÖNEM İÇİ

ALIMLAR

KASIM 1996 6.000 Kasım 96 / Aralık 97 = 2.568 15.408

OCAK 1997 5.000 2.370 (Bakınız: 5.Adım) 11.850

NİSAN 1997 10.600 1.494 (Bakınız 5.Adım) 15.836

HAZİRAN 1997 6.000 1 .346 (Bakınız 5.Adım) 8.076

EKiM 1·997 5.000 1.153 (Bakınız 5.Adım) 5.765

KASIM 1997 7.016 1.083 (Bakınız 5.Adım) · 7.598

ARALIK 1997 6.000 1 .000 (Bakınız 5.Adım) 6:000

TOPLAM 45.616 70.533

(-)DÖNEM

SONU DIMM

STOK - 12.500 5. Adım'dan Gelen Tutar - 14.413

(31.12.l997'den

Gelen Tutar)

DÖNEMİN 41.216 78 237

DİMMGİDERİ

7.

_{Adım: Enerji Giderleri, Endirekt İşçilik ve Bakım Onarım Giderleri gibi} anında nakit çıkışı yapılan Genel Üretim Giderleri (Üretim Ortak Maloluşu) dışında

(14)

'

.

·

44 S.Burak ARZOV A

Dönem içinde yapıldığı anda ödenen Genel Üretim Giderlerinin Satılan Malın

Maloluşu Tablosuna yansıtılmasında düzeltme yapmak için en son yılın , yıllık ortalama

endeksi esas alınır.

7.A. Adım: Sigorta ve Kira Giderleri Üzerindeki Etkilerin Giderilmesi

Sigorta ve kira giderleri gelecek aylara ve gelecek yıllara ait giderler grubunda yer

alırlar. Bu türden giderler için dönem başında peşin olarak ödeme yapıldığından,

enflasyondan en çok etkilenen giderler arasındadırlar. GFDM Yöntemine göre enflasyonun

etkisinden arındırılabilmeleri için peşin olarak ödenen tutarların, düzeltim ini yaptığımız yıldan önceki yılın endeksi ile düzeltimini yaptığımız yıl endeksinin birbirine bölünmesiyle

elde edilecek birimle çarpılması ve ilgili yıla getirilmesi gerekmektedir. O yıl içinde

giderleşen kısım da aynı yöntemle ilgili yıla getirildikten sonra peşin ödenen tutardan

düşülmeli ve net gider bulunmalıdır. Bu tutarın üstüne ilgili yıl ödemesinin yapıldığı andan,

ilgili yıl sonuna getirilmesiyle elde edilecek tutar eklenmeli ve yıl sonu bakiyesi

bulunmalıdır. Elde edilen bu bakiye GFDM yöntemine göre düzeltilmiş tutarları gösterir.

I

Dönüşlilnııe 1997 Dönllştl\rıııe

l lcsap Ödeme Tarihi Tarihsel f'aktörli 31.12.199 Yılında f'aktörll 31.12.1997

TllrO Tutar (31.12.96) 6 Tutarı Ödenen (31.12.1997) Tutarı

Tutar

Peşin Aral ık 19951 Aral ık 1996 /

Ödenen 3.700 Aralık 1996 4.740 Aralık 1997 11.831

Sigorta l 997'dc

G iderleşen (3700) 1.602 (4.740) 2.496 (1 l .8J IJ

1997 Haziran 1997 I

Öderııesi

o

1.07.1997 11.600 Aralık 1997 15.614

1997'clc

Gideri eşen (5.800) 1.346 (7 807)

31.12.1997

Bakiyesi 5.800 7.807

Peşin Aral ık 1995 / Aralık 1996 /

Ödenen 4.500 Aralık 1996 7.209 Aralık 1997 17.994

Kira l 997'de Gideri eşen (1.500) 1.602 (2.403) 2.496 (5.997) 31.12.97 3.000 1.602 4.806 2.496 11.997 1997 Aral ık 1997 I Ödemesi 3.800 Aralık 1997 3.800 1997'dc G iderleşcıı 31.12.1997 Hak iyesi 3.000 3.800 15.797

(15)

1

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 45

TARiHSEL TUTARLAR GFDM GORE TUTARLAR SiGORTA GiDERLERi (3.700)+(5.800)

=

9.500 (11.831)+(7.807)

=

19.638

KIRA GiDERLERi ( 1.500)

=

1.500 (5.997) ==- 5.997

8.

Adım: Tarihsel Malohış Bilgilerine Göre Düzenlenen Satılan Malın Maloluşu Tablosunun Dönemsonu Bilançosu Tarihine Göre Düzenlenmesi (Örnekte 31.12.1996)

Tarihsel Dönüştürme Faktörü GFD göre

SMM Düzelti im iş

Tablosu SMM Tablosu

1 .Dönemin DİMM 41.219 78.237

Alımları

2. Direkt İşçilik 16.520 1.397 ( 1997 Yılı Ortalama Endeksi) 22.913

Giderleri

3. Genel Üretim ' Giderleri

a. Eneıji Giderleri 7.600 1.397 10.541

b. Endirekt İşçilik 6.350 1 .397 8.807 c. Amortismanlar 7.806 Önceden Hesaplanmış 13.387

4.808 1.397 6.669

e. Sigorta Giderleri 9.500 Adım 7 / A 'dan Gelen Tutar 19.638 f. Kira Giderleri 1.500 Adım 7 i A'dan Gelen Tutar 5.997

ÜRETİM 95.300 166.189

MALOLUŞU 1

+ Dönembaşı YM 9.500 4.Adım 'dan Gelen Tutar x (Aralık 26.652

Stok 1993 /Aralık 1994)

- Dönemsonu YM 10.300 5.Adım'dan Gelen Tutar 12.401 Stok

+ Dönenıbaşı Mamul 12.700 4.Adım 'dan Gelen Tutar x (Aralık 39.784

Stok 1993 /Aralık 1994)

- Dönemsonu Mamul 18.000 24.858

Stok

(16)

46

S.Burak ARZOY A

SONUÇ

Ülkemiz uzun yıllardan beri yüksek enflasyonun etkisindedir.· Ekonominin tüm

bireylerini enflasyondan çeşitli şekillerde etkilenmektedirler. Ekonominin oyunsµları

kendilerini enflasyona göre doğru, dürüst ve tutarlı olarak ayarladıkları sürece hayatta

kalabilmektedirler. Ekonomide faaliyet gösteren en önemli bireylerde işletmelerdir.

İşletmeler varoldukları sürece ekonomik hayat dinamik olma özelliğini gösterir. Fakat

ülkemizdeki işletmeler kendilerini her ne kadar bu düzene adapte edebilseler de, bu

işletmelerle dolaylı ya da dolaysız şekilde ilişki içinde olanların i_şletme hakkında bilgi

alabilecekleri temel ve ek mali tablolar, enflasyondan arındırılıp hazırlanamadığı için

kişilerin anayasal hakkı olan haber alma özgürlüğü kısıtlanmış olmaktadır. İşletmelerin mali

tablolarında enflasyonun .meydana getirdiği etki kısmi ve geçici yöntemlerle beıtaraf

edilmeye çalışılsa bile, tamamen bir arındırma olmadığı sürece hem işletmeler gerçekte

kazanmadıkları gelirleri üzerinden vergi vermekte hem de üçüncü kişiler ilgilendikleri ya da

ilişki içinde oldukları işletme ile ilgili sağlıklı kararlar verememektedirler. Aslında ülkemiz

yasalarınca imkan tanınmayan bu olgu herşeyden önce bireylerin doğru, dürüst ve tutarlı

haber almasını kısıtlayıcı bir durum olmasından hareketle anayasanın 22. Maddesi

·'Haberleşme Hürriyeti" ne ve Basın Hürriyeti ile ilgili 28.Madde'de geçen "Devlet, basın

ve haber alma hürriyetlerini sağlayıcı tedbirleri alır" cümlesine aykırı bir durum

oluşturmaktadır. Ülkemizde vergi gelirlerinin artırılması konusunda da acilen enflasyon

muhasebesine geçilmesi gerekmektedir. Enflasyonun etkisi ve İdarenin yüksek vergi

oranları mükellefleri vergi kaçırmaya teşvik etmektedir. Çünkü kimse kazanmadığı ya da

kazandığından fazlası bir tutar üzerinden vergi vermek istemez. ·

Ülkemizde gerek kamunun ve özel sektörün verimliliği, gerek.İdare ile mükelleflerin

barışması açısından ve gerekse anayasadan doğan temel hak ve hürriyetlerin geliştirilmesi açısından enflasyon muhasebesine hemen geçmek zorunludur.