I
MiMAR SiNAN ONiVERSiTESi
FEN
I
EDEBiYAT
FAKOLTESi
•
•
AYRIBASIM
(;ERiBA~ILIK
MUE
S
SESE
S
i
AbdD!kadir OZCAN
/
Osmanll Devleti'nde mOsellemlerin, timarl1 sipahilerin, gingene, yOrOk, tatar, evlad-1 fatihan, voynuk ve ak1nc1 gibi eyalet askeri statOsOndeki kurulu§lann zabitlerinden biri de geriba§ldlr.
Qeri, kelime olarak asker veya bir grup insan demektir. XV.
yOzyli kaynak ve vesikalannda ba§bug, serdar, serasker,
sipehsa-lar, sipehbed, sipehdar, serheng veya geribeyi olarak da gegen bu
tabir 1 "geriba§l" §eklinde MemiOkler'de, gerici, gericiyan olarak da Dulkadlrogullan'nda kullan1lml§t1r; Osmanl1lar'a onlardan gegmi§ ol-rnalldlr.2 Daha kOgOk rOtbeli zabitlere geri sOrOcOsO denirdi.
Bunla-nn ba§llca gorevi emrindeki gerileri bir yerden bir yere
gotOrmek-ti. Timar tasarruf eden geri sOrOcOieri yOkselerek geriba§l
olabilir-lerdi. A§ag1da ge§itli kurulu§larm geriba§1lan hakkmda k1sa bilgiler
verilecektir.
Mi.isellem <;eriba~1s1: Osmanl1 Devleti'nin ilk t~§kilatl1 askeri birlikleri Orhan Bey zamanmda kurulan yaya ve mOsellemlerdir.
<;e-riba§lnln, yayalardaki muadil zabiti yayaba§1d1r. Bu Padi§ah
zama-nmda ilk asker! te§kilat yap11irken, her nahiyenin timarlan bir
geri-ba§mln idaresine verilmi§, geriba§llar da sancak beyine
baglan-ml§tlr. MOsellem sancaklannda bir araya toplanmas1 uygun nahiye-ler grupland1nlarak bir geriba§mm idaresine veriiE(bilirdi.3 <;eriba§l
tayini beylerbeyi berat1yla yap1l1rd1. Bu makam bazan aile Oyeleri
arasmda el degi§tirebilirdi. Qogu zaman timannm bulundugu yerde
ikamet eden geriba§l, bazan uzak bir yerde de oturabilirdi. Mesela
SultanonO sancag1n1n geriba§ISI Eski§ehir'de otururdu. Yetki ve
sorumlulugu yayaba§llardan daha geni§ alan mOsellem
geriba§llan-nm yard1mC1lan da olurdu.4 Bu yard1mc1lar, hizmetleri kar§1l1gmda
geriba§lnln gelirinden hisse allrlard1. XVI. yOzyli sonlannda piyade-lerle birlikte mOsellem te§kilat1 kaldml1rken, mOsellemlerin reaya ya-ZIImalan geriba§1lan huzurunda yap1lm1§t1r.
OZCAN askeri XV. r, sipehsa-da gegen bu olarak da gec;mi§ al-di. Bunla-QERiBA~ILIK MUESSESESi
Sipahl ~eribatasa: Osmanll kuvvetlerinin as1l kalaballk k1smm1
olu§turan timarl1 sipahilerin en bOyOk kumandan1 beylerbeyidir. Onun alt1nda sancak beyi, alay beyi ve geriba§llar vard1. <;eri-ba§llar, sanca£pn bir nahiyelik bolgesinin amiridirler. CebeiO deni-len atl1 askerlerle dagrudan mOnasebet halinde alan sipahi geri-ba§llannln ba§llca gorevi hazar zamanl bulundugu yerde asayi§i saglamak, sefer zamanmda IOzumlu askerleri g1karmak ve emrin-deki geri sOrOcOieri vas1tas1yla gondermek, sava§tan sanra ise ge-rekli muafiyetleri tahsil etmekti. Hazar zamanmda sancak beyleri-nin pek emrinde say1lmayan ve nisbeten bag1ms1z alan geriba§1lara mOdahale edilmezdi. Mesela bolgesinde bir sue; i§lense, sugluyu sancak beyinin adamlan degil, geriba§l yakalard1. idam veya uzuv kesmeyi gerektirmeyen suglann cezasm1 geriba§l verir, ancak katl veya uzuv kesme gibi ag1r cezalara sancak beyi kan§1rd1. Her tOriO ceza kad1 tarafmdan kararla§tlrlllrdl.5 Sipahi geriba§llan c;agu za-man timar, bazan da zeamet ta?arruf ederler ve tapragmm bulun-dugu yerde atururlard1.6 Sancak beyi, alay beyi, suba§l ve c;eri sOrOcOsO gibi serbest timar tasarruf eden geriba§llar mmtakalan dahilindeki arazi sahiplerinden resim; mOsellemlerin kayun resmi ile badihevalarmdan hisse allrlard1. Keza timarlannda alan hayma-nalarm (gogebe) resimleri de c;eriba§llara aitti. Sefer alsun alma-Sin, suba§llar gibi geriba§llarm da yamaklanndan belli gelirleri vard1. Hemen belirtilmelidir ki, c;eriba§l timar gelirlerinin baz1smdan sancak beylerinin de hissesi vard1. Mesela cOrOm ve arus
resimle-rinin yans1 kendileresimle-rinin diger yar1s1 ise sancak beyleresimle-rinindi. 1557 de Harput sancag1 geriba§ISI 7200 akgelik timara tasarruf ediyardu. Bu gelir 1566'da 8000 a kg eye yukselmi§tir. 7
<;ingene geriba§ISI: XVI. yuzyll ba§lanndan itibaren Rumeli'de-ki gingeneler askerT maksatlar igin bir statOye baglanml§tlr. Merke-zi K1rkkilise alan ve Eskihisar-1 Zagra, Hayrabalu, Malkara, Dogenci-eli, incugez, GOmOicine, Yanbalu, Pmarhisar, Pravadi, Di-metaka, Ferecik, ipsala, Ke§an ile <;arlu dalaylann1 igine alan bir gingene livas1 ihdas edilmi§ ve gingeneler, daha .once te§kil edilen musellem te§kilatma sakulmu§lardlr. Tahrir defterle ri nde bun I ann statOieri "Kanun-1 seraskeran-1 liva-y1 <;ingene" veya "Kanunname-i k1ptiyan-1 vilayet-i Rumeli"8 ba§ll~lan altmda tesbit edilmi§tir. MOsel-lem te§kilatmdaki geriba§l, bu livada da mevcuttu. MOsellem ve
sipahi geriba§ISI ile ayn1 hak ve yetkilere sahip alan ve kanunna-melerde gagu zaman "seraskeran" alarak gec;en <;ingene livas1 c;e-riba§llan gingenelerden tayin edilmezdi. Bunlann hepsi timarll sipa-hi sm1f1na mensup beyzade veya sipasipa-hizadedir. Timarlan livan1n muhtelif bolgelerine dag1lm1§ haldedir. Ba§llca gorevleri, c;ingene
A. 6ZCAN
mOsellemlerinin sevkini yapmakt1. Gelir kaynaklarr da hemen he-men ayn1yd1. Tasarruf ettikleri serbest timar dahilindeki
gogebeler-den resm-i haymana ile badih&va denilen yaya, kagkun vb.
vergi-lerden ba§ka, cOrOm, cinayet ve gerdek resminin yans1 da
bun-larrndl. 1541 tarihli gingene Jivas1 kanununa gore, geriba§l
timann-da olup giftgilik yapan yOrOk, musellem, canbazan ve tatarlar,
geriba§lya 12 akge, reayadan say1lan yagc1 ve kureci taifeleri ise
22 akge gift resmi veriyorlard1. Ill. Murat devrinden itibaren diger
kurulu§lar gibi gingene te§kilatl da bozulmu§, devlet ricalinin yol-suzluklarr yOzOnden sipahi timarlan gingene ileri gelenlerine tevcih
edilmeye ba§lanml§tlr.9 XVII. yuzy1lda yaya ve musellemler gibi
gin-gene musellemleri de mukataaya baglanmi§Sa da 10 Rumeli
<;inge-neleri durumlarrn1 muhafaza etmi§ler, geriba§1l1k da variiQinl koru-mu§tur.
YOruk ve tatar «;:eriba§ISI: YOrOk defterlerinde seraskeran, yOrOk kanunnamelerinde ise geriba§l olarak gegen bu zabitlerin ba§lica gorevi, emrindeki yOrOk mOsellemlerini sefere sevk etmekti. Sipahi geriba§1larr ile ayn1 hak ve yetkilere sahipti. YOrOk geri-ba§llarr genellikle yOrOk taifesinden tayin edilirdi. Fakat maiyetinde-ki e§maiyetinde-kinci ve yamaklar gibi, bunlar arasmda da harigten gelen yani
kanunnamelerdeki ifadesiyle "yOrOge halt alan" ve ihtida edenler
bulunabilirdi. Kay1tlardaki "Veled-i Abdullah" kaydmdan bu
anla§ll-maktadlr. YOrOk kanunnamelerinde serasker bile olsalar bunlarrn cinslerinden glkmayacaklarr yani e§kinci ve yamakl1ktan kurtula-mayacaklan belirtilmektedir. Bu kay1ttan, kendilerinden eski
v-aziyet-lerinin icab1n1n istendigi, boylece yOrOk te§kilatmm zaafa
ugrama-masl igin e§kinci ve yamaklann seraskerlige gegmelerinin pek tee-viz edilmedigi, bu vazifeye daha ziyade diger berat sahiplerinin getirilmek istendigi anla§llmaktadlr. Bununla birlikte yOrOk defterle-rinde rastlanan Kurt, Salt1k, Gokmen, Kulka! vb. gogebe TOrkler'e has isimlere rastlanmas1, birgogunun geriba§l oldugunun ag1k
delili-dir. XVII. yuzy1l sonlarmda bir yOrOk geriba§ISinln tayin'i, yOrOk
tahrircisinin IOzum gormesi, teklif ve inhas1 ile, ilgili ki§inin de ibti-da mahlul olacak zeamet ve timarm geriba§lllk §art1yla kendisine
tevcihi yolundaki istidas1 Ozerine merkezden yap1lm1§ .ve durumdan
m1ntaka alay beyine bilgi verilmi§tir.11 Bu kay1ttan, yOrOk
geri-ba§llarrnm daha onceleri de ayn1 §ekilde tayin edilmi§ olabilecegi sonucu g1karrlabilir.
Sipahi taifesinden olduklanndan yOrOk geriba§1lan da gerek
ba-r!§ gerek sefer zamanlarrnda maiyetindeki yamaklardan resim
QERiBA$1LIK MOESSESESi
Rumeli'nin belli bolgelerine dag1lm1~ alan yOrOkler daha yogun olarak bulunduklan yerin ad1yla an1ilrlard1.
YOrOk geriba~1lannm adedi ba~lang1gta fazla degilken XVI.
yOzy1l sonlanndan itibaren artm1~t1r. Mesela Nald6ken yOrOklerinin
geriba~1 adedi be~ iken bu say1 1585'te 1 O'a, sekiz yli sonra 20'ye, 1602'de ise 42'ye g1km1~, fakat 1609'da 16'ya dO~mO~tOr.12 Bu durumda geriba~1 mmtakalan da zamana ve ihtiyaca gore b610-n0p degi~tirilmi~tir. <;;eriba~1 say1s1 artt1kca saha kOc;:OimO~, te~kilat
bozuldukga ise ortadan kalkml::?tlr.YOrOk defterlerinde, c;:eriba~liann
ikamet ettigi yerler de kaydedilmi~tir. Bu kay1tlardan, c;:ogunun
e~kinci ve yamaklarmm oturdugu koylerde kalmakla birlikte, ic;:le-rinde kasabalarda oturanlann da bulundugu, hatta baz1 geriba~lia
rm, sorumlu olduklan bolgeden oldukc;:a uzak yerlerde ikamet et-tikleri g6rC!Imektedir. YOrOk geriba~lannm emrine verilen yamaklann say1s1 mmtakalanna gore degi~irdi. Mesela 1602 de Silistre ve ha-valisindeki geriba~1lann 111 yamag1 varken, TekfurgoiO ve Hlrso-va'daki c;:eriba~liarm herbirinin sadece 18'er yamag1 vard1. Yine ayn1 tarihte Filibe'de bir geriba~1ya 79, diger birine ise 26 yamak
yazlim1~t1r. Bu farklli1gm, beratlannda kay1tl1 timar geliri mikdann-dan kaynaklanm1~ oldugu soylenebilir. Kanunnamelerde, geriba~lla
nn, maiyetindeki yamaklann evlilerinden her sene 50'~er, mOcerret-lerinden 25'er akge alacag1 kaydedilmi~tir. Fakat bu ifadeden ayn1 say1da yamaga sahip geriba~1larm her zaman ayn1 mikdarda para alacag1 anla~limamal1d1r. Nitekim 1566'da Filibe ve havalisindeki bir
geriba~1 105 yamag1ndan 5000 akc;:e al1rken Nigbolu ve ;>umnu mmtakasmdan diger birisi 1585'te 100 yamaktan 2665 akge almak-taydl. Eskizagra mmtakasmdan bir geriba~1 1543'te 91 yamagmdan 4500, Edirne havalisine ait diger biri 1585'te ayn1 say1daki yamak-tan 2675; Dobruca'daki biri 50 yamakyamak-tan 1500; Eskizagra'da ayn1 tarihte bir ba~ka geriba~1 ayn1 say1daki yamaktan 2250 akge ailyor-du. <;;eriba~1lar, Ozerlerine gelir kaydolunan bu resimleri sefere git-sin gitmegit-sin her sene tahsil ederlerdi. Ancak XVII. yOzyli ba~lann
dan itibaren bu usuiOn degi~tigi anla~1lmaktad1r. Nitekim 1609'da
geriba~1lar, toplanan meblagdan, sefere gittikleri zaman dorderbin,
gitmedikleri vakit iki~er bin akc;:e alm1~lard1r. Bu usuiOn sadece o s1rada m1 uygulandiQI, daha sonra devam edip etmedigi malum degildir.
Tanndag1 (Karagoz) yOrOklerinin de geriba~1 say1s1 gittikge
art-ml~, buna bagl1 olarak geriba~1i1k mmtakalan da gogalm1~t1r. Mese-la 1543'de alt1 bolgede 10 geriba~1 vard1. En fazla yamag1 alan
sorumluy-A. OZCAN
du; 155 yama~mdan y1lda 7020 akge geliri vard1. 30 yama~1yla en az yama~a sahip geriba§lnm geliri ise 150 akgeydi. XVI. yuzy1l aanlannda 15 mmtakaya aynlan ve 16855 ki§iden ibaret clan Kara-g6z yuruklerinin geriba§l adedi 47 idi. Gumulcine, Yenice-i Karasu ve Varna gibi, yuruklerin ya~un alarak bulundu~u yerlerin herbi-rinde uger dorder geriba§l bulunurken, yuruklerin seyrek aldu~u yerlerde bu say1 azalml§tlr. Tannda~1 yuruk geriba§llannm, yamaklanndan ald1~1 y1lllk vergi gelirleri de Naldoken yuruklerininki-ler gibi farkl1d1r. Fakat XVII. yuzy1lda mevcut ne clursa alsun, bu-rada da hasll1n 4000 akge ile sabitle§ti~i g6rulmektedir. Bundan da, art1k nobetli e§kincilerin herhangi bir hizmete g6nderilmesine degil, evvelkinin iki misli clmak ve e§kincilerden allnmak uzere, her ccaktan 4000 akge tahsiline onem verildigi anla§1lmaktad1r. Bu uygulama da yuruk te§kiliHmm bazulduguna ve 1slaha ihtiyac1 alduguna delalet etmektedir. Rumeli yuruklerinin en fazla bulun-duklan yer Selanik ve havalisidir. Bu b61ge yuruklerinin c;eriba§1lan dckuz mmtakada 13 tanedir. ilk iki yuruk taifesine gore bu fazla-llgm sebebi ocak adedinin goklugundand1r. Oldukga seyrek olarak Oskup ve i§tip arasma dagilml§ clarak ya§ayan Ofcabclu yurukleri-nin 88 ccagma bir geriba§l tayin edilmi§tir. Hatta birbirinden uzak ve yuruklerin tek tOk alarak bulundugu 9 acak igin geriba§l tahsi-sine luzum bile gorulmemi§tir. Ayn1 §ekilde, say1 bak1mmdan az clan Vize ve Dcgu Trakya bolgesindeki yuruklerin geriba§l adedi ise ba§lang1gta d6rtt0. Sonradan bunlann da say1s1 artm1§t1r. Keza Rumeli'nin onemli yuruk grubunu alu$turan ve Filibe mustesna Ka-radeniz sahili boyunca 250 km. lik bir alanda yerle§en Kacac1k .ta-tar ve yuruklerinin de ba§lang1gta dart geriba§ISI varken, bu say1 zamanla 19'a c;1km1§t1r.
Musellem statUsunde olan Anadalu'daki ellici yurukler de ccak lar halinde te§kilatlanml§tlr. Mesela Manisa yurukleri 48 acaga ay-nlml§lardl. Bunlar da hizmet zamanmda c;eriba§llan idaresinde sevk edilirlerdi.13 Yuruklerle a§ag1 yukan ayn1 statude alan ve Rur11elide bulunan tatarlar da geriba§llann idaresindeydiler. Kccac1k tatarlan gibi, gcgu zaman dahil cldugu yuruk grubunun geriba§lsma bagl1 alan Tatarlardan, daha kalabal1k alarak bulunduklan Yanbclu tara-fmda ayn geriba§1lar da tayin yap1lm1§t1r.
Evlad-1 fatihan geriba~1s1: XVII. yuzy1l ba§lar1ndan itibaren
te§kilatlarl bczulan yurukler ve tatarlar, ikinci Viyana Muhasaras1 (1683) ile ba§layan ve ylllarca suren Osmani1-Avusturya-Rusya sa-va§lan s1rasmdR evlad-1 fatihan ad1yla yeniden tahrir edilmi§lerdir. <;:eriba§1l1k, yeni statOde de varl1gm1 ve fonksiycnunu karumu§tur. Evlad-1 fatihan geriba§1lannm ba§l1ca vazifesi, scrumlu alduklan
QERiBA$1LIK MUESSESESi
yerlerde asayl§l muhafaza etmek ve vergi tahsili yapmak; sefer
vu-kuunda ise gerekli e§kincileri c;:1kanp gondermekti. Bu c;:eriba§llar
da kendi zabitlerinin arz1yla merkezden tayin edilirlerdi. Ellerine
beratlar, tasarruf etmeleri ic;:in de uhdelerine zeamet ve timarlar
verilmi§tir. Baz1 durumlarda bir kac;: kazanm c;eriba§IIIQI birle§tirile
-bilirdi. Mesela Manast1r, Pirlepe, Vodina ve Florina'daki evlad-1
fati-hanln c;eriba§ISI bir taneydi. Yenic;eri ocag1n1n ilgas1ndan sonra benzeri birc;:ok muessese gibi evlad-1 fatihan te§kilat1 da degi§iklige ugraml§ (1828), hamlanan kanunnameye gore zabitleri, bu arada c;:eriba§1lan maa§a baglaml§ ve her turlu masraflan Mukataat
Hazi-nesi'nden kar§llanmaya ba§lanml§tlr. 1828 y1l1 ba§larmda butun
Evlad-1 fatihan c;:eriba§1lar1n1n ald1g1 ucretin yekunu 37447
ku-ru§tu.14 Gorevleri ise kaza veya nahiye mudurlugune
donG§tGrul-mu§tur. Evlad-1 fatihandan tertiplenen dart taburun her birine
yine maa§ll c;eriba§llar tayin edilmi§tir. Evlad~l fatihan c;:eriba§IIIQI 5
Haziran 1845 tarihinde <;1kanlan bir fermanla bagll oldugu
te§ki-latm ilgas1yla birlikte kullan1lmaz olmu§tur.15
Voynuk c;eribal?ISJ: Ba§l1ca vazifeleri seferde alan ordunun,
devlet adamlannm atlarma bakmak, has ah1r ve c;ay1r hizmetlerini
ita etmek olan gayn muslim fakat c;ogu zaman Bulgar as1ll1
voy-nuklann ikinci derecede onemli zabitinin unvan1 da c;:eriba§1d1r.
Ka-nunnamelerde daha ziyade "voynuk seraskeri" olarak gec;en bu
gorevliler sipahi statusundeydi
ve
genellikle muslumanlardan tayinedilirlerdi. Bu tayinler Buyuk
ve
Kuc;:uk Mirahur agalar tarafmdanyapll1rd1. Voynuk c;eriba§llan voynuk beyine, o da mirahur
agalar-dan birine bagl1yd1. Goreve getirilen c;eriba§llara, voynuklar gibi
ba§tina degil icmalli timarlar tevcih edilirdi. Bu timarlar arpal1k
huk-mundeydi
ve
geliri oldukc;a yuksek topraklard1. Mesela Novaberdavoynuklannm c;:eriba§ISinln timan 8950 akc;:elikti.16
Voynuk c;:eriba§llannm ba§llca gorevi, bolgelerindeki voynuklan
zabturabt altma almak, mevsimi gelince yeterli say1da gucu kuvveti
yerinde sefer veya c;ay1r voynugunu toparlay1p, atlan ve diger
ge-rec;leriyle birlikte istanbul'a getirmek, bunlan hassa c;ay1rlannda
c;:al1§tlrmakt1.17 ikinci onemli gorevleri, baz1 vergileri toplay1p, bagl1
oldugu mirahura teslim etmekti. Voynuk c;:eriba§llannm bir ba§ka
gorevi, kendisine bagl1 voynuklar arasmda sue;: i§leyenleri cezalan
-dlrmaktl. Ancak bunlar da sipahi c;:eriba§1lan gibi hafif cezalan
ve-rebilirler, uzuv kesme
ve
katli gerektiren ag1r suc;:lann cezasm1bagl1 olduklan sancak ~eyleri verirdi. Bu cezalar mutlaka kad1
hu-zurunda murafaadan sonra verilirdi. Voynuk seraskerlerinin bir go
-revi de, kullanllmak uzere Defterhane'den verilmi§ voynuk tahrir defterlerini korumak ve i§i bitince geri getirip teslim etmekti.
Go-A. OZCAN
revlerini yapmayan, eksik yapan veya bir ba§ka yolsuzlugu gorOien geriba§llar cezalandlrlllrlardl. Bu cezalar gogu zaman, tasarruf et-tikleri dirligin ellerinden al1nmaS1, SUQU ag1rsa bazan da 610m §eklinde olurdu. Voynuk geriba§IIIQI, hasah1r halkmdan ylllarca hiz-met edip emektar olmu§ ki§ilere tekaudiyye olarak tevcih edilirdi.18 <;eriba§llardan terfi edenler Dergah-1 all muteferrikas1 olabilirlerdi.
Voynuk geriba§1larm1n gelirleri sadece tasarruf ettigi timar,a munhas1r degildi. Emrindeki voynuklann nakdl cerimelerinin -ki bu 1576 y1lmda 500 akgeydi- tamam1 onlara aitti. Aynca k1z1 evlenen voynuklar geriba§1ya evlenme vergisi (arus resmi) verirlerdi. Badi-heva ve baz1 §arap vergileri de onlannd1. Voynuk geriba§ISinln al-tmda, primkOr ve likator unvanl1 hristiyan zabitler vard1.Voynuk ge-riba§IIIQI, bagl1 oldugu muessese ile birlikte 1691 y1lmda lagvedil-mi§se de, iki y1l sonra tekrar kurulmu§, fakat bu tarihten itibaren bOyOk toprak kay1planna paralel olarak voynuk te§kilat1 da onemi-ni kaybetmi§, onemi-nihayet 1878 y1l1nda tarihe kan§ml§tlr.19
Eyalet askeri statOsOndeki ak1ncllann geriba§llanna ise daha ziyade toyca(tavige) denirdi. Bunlar1n ba§llca gorevi beylerinin emirlerini akmcllara bildirmek ve onlan sefere haz1rlamakt1.
NOTLAR
Tamk/anyla Tarama Sbz!D(JO, Ankara 1965, II, 861-869.
2 Omer Lutfi Barkan, XV ve XVI. Astrlarda Osmanlt imparatorlugunda Ziral
Ekonominin Hukukl ve Mall Esaslan: Kanunlar I, istanbul 1943, s.124.
3 Ba9bakanl1k Osmanli Ar9ivi (BOA), Tahrir Defteri (T 0 ), nr.247, s. 139, 230. 4 TO, nr. 112, s.70, 72.
5 Barkan, ayn1 eser, s.265-268.
6 Ayn Ali Efendi, Kavanln-i .A.!-i Osman der Hulasa-i Mezamln-i Oefter-i Divan,
istanbul 1280, s. 70.
7 Mehmet Ali Onal, XVI. Yuzytlda Harput Sanca(Jt (1518-1566), Ankara 1989, s. 47.
8 Barkan, ayn1 eser, s.243-244, 249-250.
9 Selanik1 Mustafa Efendi, Tarih-i Selanikl, ne9reden: Mehmet ip9irli, istanbul 1989, II, 471.
10 Ayn Ali, ayn1 eser, s.45.
11 Tayyib Gi:ikbilgin, Rumelide Yurukler, Tatarlar ve Evlad-t Fatihfin, istanbul 1957,s.62.
12 Gi:ikbilgin, ayn1 eser, ayn1 yer.
13 Feridun M. Emecen, XVI. As1rda Manisa Kazas1, Ankara 1989, s.132. 14 BOA, Cevdet-Asker1, nr.115.
olsuzlugu gorOien an, tasarruf et-a bet-azet-an det-a et-alum kmdan y1llarca
hiz-k tevcih edilirdi.18
geriba§ISinln
al-vardi.Voynuk ge-yllmda lagvedil-tarihten itibaren daha 1989, <;:ERiBA$1LIK MUESSESESi 15 BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.1 0.
16 Halil inalc1k, Fatih Devri Ozerinde Tetkikler ve Ve5ikalar I, Ankara 1957, 5. 152.
17 Avni Omer Efendi, Kanun-1 Sultan/. Mefhum-1 Oefter-i Hakanl, ne~reden: i5mail Hakk1 Uzunc;ar§lil, TTK-Be/leten, XV/59 (1951}, 5.393.
18 BOA, Muhimme Defteri,·
ru.
1,5.5,41; nr. 78, 5.834.19 Yavuz' Ercan·, Osman/1 imparatorlugunda Bulgar/ar ve Voynuklar. Ankara 1986, 5.61 vd.
