• Sonuç bulunamadı

View of Ağlasun ve Isparta Derelerinin Bentik Faunası ve Su Kalitesinin Fizikokimyasal Parametrelere ve Belçika Biyotik İndeksine Göre Belirlenmesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "View of Ağlasun ve Isparta Derelerinin Bentik Faunası ve Su Kalitesinin Fizikokimyasal Parametrelere ve Belçika Biyotik İndeksine Göre Belirlenmesi"

Copied!
8
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

GİRİŞ

Dünyanın küresel ısınma tehdidi altında kalması su kaynak-larının önemini daha da artırmaktadır. Ülkemizin su kaynakla-rının kısıtlı olması kaynakların korunmasını zorunlu hale getir-mektedir. Akarsular akış yönünde uzun bir alandan geçmeleri ve göl, gölet, baraj ve denize döküldüklerinden dolayı kirlilik düzeyleri çevre kalitesi açısından oldukça önemlidir. Tüm di-ğer ekosistemlerde olduğu gibi akarsularda da oluşan kirlilik, içlerinde barındırdıkları faunayı da olumsuz olarak etkiler. Su kirliliğini belirlemeyle ilgili yapılan klasik çalışmalarda sadece fiziksel ve kimyasal verileri toplamakla yetinilmektedir. Oysa fiziksel ve kimyasal veriler ölçüm yapılan yerin o andaki duru-mu hakkında bilgi vermektedir. Daha uzun bir dönemde su kali-tesindeki değişimleri belirlemek için ek bir yönteme gereksinim duyulmaktadır. Bu da biyolojik su kalitesi tayin yöntemlerinin gelişmesine neden olmuştur [1]. Biyotik indeksler akarsuların su kalitesi seviyelerini belirlemede hem dünyada [2,3,4,5,6] hem de ülkemizde [7,8,9,10] kullanılmaktadır. Ülkemizde

Bel-çika Biyotik indeksi bazı akarsulara uygulanmış ve bu indekse göre akarsuların su kalitesi seviyeleri belirlenmiştir [11,12,13]. Ağlasun Deresi, Karacaören Baraj Gölü’nü besleyen kay-naklardan biridir. Bu kaynağın kirliliğinin tespiti hem Kara-caören baraj gölü açısından hem de çevre etkileşimi açısından oldukça önemlidir. Bu çalışmada Ağlasun Deresi’nin ve Ispar-ta Deresi’nin kirlilik seviyelerinin fizikokimyasal verilere ve makrozoobentik omurgasızlara göre belirlenmesi amaçlanmış-tır. Ağlasun Deresi’nde bugüne kadar su kirliliğinin tayinine yö-nelik tek bir çalışma bulunmaktadır. Bu çalışma fizikokimyasal verilere ve epilitik alglere göre su kalitesinin belirlenmesine yöneliktir [8]. Bu dere üzerinde makrozoobentik omurgasızla-rın tespitine yönelik hiçbir çalışma bulunmamaktadır. Ağlasun Deresi’nin makrozoobentik faunasının belirlenmesi ülkemizin biyolojik çeşitliliğinin belirlenmesi açısından oldukça önemli-dir. Elde edilen sonuçlar daha önce yapılmış çalışma ile kar-şılaştırılmış ve karşılaştırmalar sonucunda Ağlasun Deresi’nde bugünkü ve zaman içerisinde oluşan kirlilik düzeyleri de ortaya konmuştur.

Ağlasun ve Isparta Derelerinin Bentik Faunası ve Su Kalitesinin Fizikokimyasal Parametrelere

ve Belçika Biyotik İndeksine Göre Belirlenmesi

Hasan KALYONCU, Melek ZEYBEK

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, 32200 Isparta.

Özet

Bu çalışma Eylül 2006- Ağustos 2007 tarihleri arasında Ağlasun ve Isparta dereleri üzerinden seçilen 6 istasyonda yapılmıştır. Belirlenen istasyonlardan aylık periyotlarla fiziko-kimyasal su analizi için örnek alınmış ve taban büyük omurgasızları toplanmıştır. Çalışma sonucunda taban büyük omurgasızlardan Turbellaria, Gastropoda, Oligochaeta, Hirudinea, Crustacea ve Insecta sınıflarına ait olmak üzere toplam 41 takson teşhis edilmiştir. Elde edilen fizikokimyasal verilerle teşhis edilen bentik organizmalar arasındaki ilişki belirlenmeye çalışılmıştır. Taban büyük omurgasızlar içerisinde en baskın grup Insecta sınıfı olmuştur. Su kalitesi, fizikokimyasal verilere ve taban büyük omurgasızlara göre her istasyon için belirlenmiş ve birbirleriyle karşılaştırılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda Ağlasun Deresi ve Isparta Deresi’nde 3 farklı su kalitesi basamağı belirlenmiştir. Fizikokimyasal parametrelerden elde edilen su kalitesi sonuçlarının Belçika Biotik İndeksi (BBI)’nden elde edilen su kalitesi sonuçlarını desteklediği belirlenmiştir. Ağlasun Deresi I. ve II. kalite sınıfları arasında belirlenirken Isparta Deresi’nde belirlenen istasyonların aşırı derecede kirli olduğu gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Ağlasun Deresi, Makrozoobentik organizmalar, Su kalitesi, Akarsu.

Benthic Fauna of Ağlasun and Isparta Streams and Determination of Water Quality

According to Physicochemıcal Parameters and Belgium Biotic Index

Abstract

This study was carried out between September 2006 and Agust 2007, on 6 sites on Ağlasun Stream and Isparta Stream. On the chosen sites water samples for physico-chemical analyses and benthic macroinvertebrates were obtained monthly. A total of 41 taxa belong to Turbellaria, Gastropoda, Oligochaeta, Hirudinea, Crustacea and Insecta were determined. In addition, the relationship between the physico-chemical parameters and benthic organisms were determined. Insecta was found to be the most dominant group among benthic macro invertebrates. Water quality of each site were determined according to the physical-chemical data and benthic macro invertebrate organisms and compared with each other. The results of this study revealed that three different levels of water quality were present Ağlasun and Isparta Streams. The water quality results of physical and chemical supports the biological results obtained by using benthic macro invertebrates in Belgium Biotic Index. The sites on Ağlasun streams were determined at I. and II. classes while the sites on Isparta stream were highly polluted.

Keywords: Ağlasun Stream, Macrozoobenthic organisms, Water quality, Stream

Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 2 (1): 41-48, 2009 ISSN:1308-3961, www.nobel.gen.tr

Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : 17 Ocak 2008

(2)

Şekil 1. Çalışma alanı

MATERYAL VE YÖNTEM Çalışma Alanı

Ağlasun Deresi, Akdağın güney yamaçlarında, Ağ-lasun İlçesi Yeşilbaşköy üzerinde yer alan kayalık bir araziden kaynak bulur. Bu bölgede güçlü bir kaynaktan akarsu oluşur. Bu kaynaktan gelen su köylüler tarafından arazi sulamasında ve balık çiftliklerinde kullanılmaktadır. Ağlasun Deresi ilçeden gelen suları da alarak Isparta-Ağlasun karayolu kenarında Dereboğazı mevkiine doğru yönelir. Dereköyü geçtikten sonra yaklaşık 1 km çağlaya-rak akaçağlaya-rak Isparta Deresi ile birleşir. Isparta Deresi, Isparta ilinin evsel atıklarının etkisindedir ve Darıören Deresi ile birleşir. Ağlasun Deresi’nin karışımıyla beraber Çukurca Dere sularını da alarak Suçatı mevkine doğru ilerler ve Karacaören Baraj Gölü’ ne dökülür. 1. istasyon, Ağlasun Deresi’ni oluşturan en büyük kaynak üzerinde Yeşilbaş Köy’de yer alan balık lokantalarının üst kısmında ve kay-nak bölgesine oldukça yakındır. Kaykay-naktan çıkan suların bir kısmı kanallarla balık çiftliklerine aktarılır. 2. istasyon,

1. istasyona yaklaşık olarak 6 km mesafede Ağlasun çıkı-şında yer alır. 2. istasyonla 3. İstasyon arasında bir gölet yer almaktadır. 3. istasyon, 2. istasyona yaklaşık 5 km mesafede Dereköy’ün alt kısmında yer almaktadır. 4. is-tasyon, 3. İstasyona yaklaşık 4 km mesafede Harmancık yol ayrımında yer alan köprünün alt kısmında yer almak-tadır. 5. istasyon Isparta Deresi üzerinde yer alır ve Ağla-sun Deresi’ nin akarsuya karışmasından sonra meydana gelen etkileri gözlemek amacıyla belirlenmiştir. 6. istas-yona yaklaşık olarak 8 km mesafede yer alır. Dereboğazı denilen mevkide yer alan tünellerin üst kısmındadır. Bu birleşme yerinden önce 6. istasyon, 5. istasyona 3 km 4. İstasyona ise 7 km mesafede olup Çukurca Derenin Ispar-ta Deresine karıştığı bölgenin hemen alt kısmında yer alır. 2, 3 ve 4. istasyonlar yaz aylarında kurumuştur. Akış Ha-ziran ayında kesilmiş Eylül ayında tekrar başlamıştır. Ağ-lasun Deresi’nin uzunluğu yaklaşık 20 km olup, Isparta Deresi üzerinde yer alan istasyonlarda katıldığında çalış-ma alanı yaklaşık olarak 25 km’ lik bir uzunluğa sahiptir.

(3)

43

Tablo 1. Fizikokimyasal verilerin ortalama değerleri

ölçümler yapmak üzere Eylül 2006-Ağustos 2007 tarihleri arasında örnekleme yapılmıştır. Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında II., III. ve IV. istasyonlar kuruduğundan bu istasyonlarda örnekleme yapılamamıştır. İstasyonlarda su örnekleri su kalitesini en iyi gösterebilecek noktalardan 1 litrelik plastik şişelere alınmıştır. Alınan su numunelerinde Su Sıcaklığı (°C), Testo 915-1 marka oksijen-metre’nin sıcaklık göstergesi ile; pH değerleri, WTW pH 330i marka pH metre ile; Çözünmüş oksijen (Ç.O.: mgO2 L-1), WTW

oxi 340 marka oksimetre ile; Elektriksel iletkenlik (E.İ., µS cm-1), WTW cond. 330i marka elektriksel iletkenlik

ölçer kullanılarak arazide ölçülmüştür.

Asit bağlama yeteneği (ABY mmol L-1), Titrimetrik

metotla Merck. 11103 kit kullanarak; Magnezyun iyonu miktarı (Mg+2 mg L-1), ICP- OES Perkin Emler- Optima

2100 DV kullanılarak; Kalsiyum iyonu miktarı (Ca+2 mg L-1

), ICP- OES Perkin Emler- Optima 2100DV kullanılarak; Klorür iyonu miktarı (Cl- mg L-1), Spektrofotometrik

yöntemle Merck Nova 60-14897 kit kullanılarak; Nitrat azotu (NO3-N mg L-1), Spektrofotometrik yöntemle

Merck Nova 60-09713 kit kullanılarak; Amonyum azotu (NH4-N mg L-1), Spektrofotometrik yöntemle Merck

Nova 60-14752 kit kullanılarak; Nitrit azotu (NO2-N

mg L-1), Spektrofotometrik yöntemle Merck Nova

60-14776 kit kullanılarak; Orto-fosfat iyonu (PO4-P mg L-1),

Spektrofotometrik yöntemle Merck Nova 60-14543 kit kullanılarak ölçülmüştür. Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOI5

mgO2 L-1), Arazi çalışması sırasında şilifli cam şişelere

alınan su numuneleri, inkübatörde 20 °C’de karanlık ortamda bekletilip, 5 gün sonra oksijenmetre ile ölçüm yapılmıştır. 5. ve 6. istasyonlarda 1:1 ve 1:4 oranında seyreltme yapılmıştır. Toplam sertlik, Titrimetrik metotla laboratuar ortamında Merck. 11104 kit kullanılarak ölçülmüştür. Bütün laboratuvar ölçümleri Süleyman Demirel Üniversitesi Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezi’ nde yapılmıştır.

Belirlenen 6 istasyonda bentik makroomurgasız ör-nekleri, tabanda bulunan kaya, taş, çakıl parçalarının altı-nın ve sucul bitkilerin arasıaltı-nın, 50x30 ebadında demirden yapılmış ve 500 µ m gözenek açıklığı olan tül geçirilmiş saplı bentik kepçesi ile yaklaşık 20 dakika ve örnekleme noktası çevresinde 100 m’lik bir bölümde tarama yapıl-ması ile toplanmıştır. Toplama işlemi yapılırken kepçe akıntının ters yönünde dik olarak suda tutulmuş ve bentik kepçesinin önündeki taşlar yerlerinden oynatılarak veya ayakla karıştırılarak organizmaların akıntı ile beraber kepçede toplanması sağlanmıştır [14]. Bir litrelik cam kavanoza aktarılan örnekler, arazide % 70’lik alkolle tespit edilerek en kısa sürede laboratuara taşınmıştır. Or-ganizmalar gruplandırılmış, daha sonra gruplandırılan bu organizmalar, en alt taksonomik basamağa kadar teşhis edilmeye çalışılmıştır. Teşhis için Olympus marka stereo ve araştırma mikroskopları kullanılmıştır. Teşhisi yapılan örnekler % 70’lik etil alkolde standart kolleksiyon ma-teryali tipinde karanlık ortamda korunmaya alınmıştır ve Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Araştırma Laboratuarın-da saklanmaktadır. Fiziko-kimyasal verilerin Klee [15]’e göre yapılan su kalitesi değerlendirilmesinde dört ana ve üç ara sınıf olmak üzere yedi sınıf bulunmaktadır. Akar-suyun biyolojik su kalitesi tayini için kullanılan Belçika Biyotik İndeksi (BBI) De Pauw ve Vanhooren [16] esas alınarak uygulanmıştır.

BULGULAR

FizikoKimyasal Bulgular

Ağlasun Deresi ve Isparta Deresi üzerinde seçilen 6 istasyondan elde edilen verilere göre sıcaklık değerlerinin en düşük ortalama değeri 3. istasyonda en yüksek değer ise 6. istasyonda elde edilmiştir. Akarsu boyunca pH değerle-rinde büyük dalgalanmalar gözlenmemiş değerler tüm is-H. Kalyoncu ve M. Zeybek / Bibad, 2 (1): 41-48, 2009

(4)

Tablo 2. Ağlasun Deresi ve Isparta Deresi’nde teşhis edilen taksonlar ve örnekleme noktalarına göre dağılımları

tasyonlarda birbirine yakın bir seyir göstermiştir. Elektrik iletkenliği ortalama değerleri istasyonda yüksek olsa da maksimum değerler 5. (1168 µS/cm Ağustos) ve 6. (1176 µS/cm Ekim) istasyonlarda belirlenmiştir. Bu iki istasyon-da kış aylarınistasyon-da azalma gösteren değerler yaz aylarınistasyon-da ol-dukça fazla artış göstermiştir. Bütün istasyonlarda çözünmüş

oksijen değerlerinde büyük dalgalanma gözlenmemiş en yük-sek ortalama değer 6. istasyonda elde edilmiştir. BOI5 değerleri en yüksek 5. istasyonda tespit edilmiş bu istasyonu 6. istasyon takip etmiştir. Toplam sertlik en yüksek kaynak bölgesinde yer alan istasyonda belirlenmiştir. Klörür iyonu yine kirletici-lere maruz kalan istasyonlarda yüksek değerlerde gözlenmiş

(5)

45

Tablo 3. Örnekleme noktalarının su kalitesi özellikleri

ve en yüksek değer 5. istasyonda belirlenmiştir. Amonyum azotu, nitrit, nitrat azotu ve ortofosfat’ta en yüksek değerlere 5. istasyonda ulaşmıştır. Asit bağlama yeteneği 1. istasyonda ortalama değer olarak en yüksek değere ulaşmıştır. Kalsiyum ve magnezyum değerleri istasyonların kendi içinde aylara göre çok farklılık göstermemiş büyük dalgalanmalar kayde-dilmemiştir. En yüksek ortalama kalsiyum iyonu değeri 1. is-tasyonda, en yüksek magnezyum iyonu değeri ise 5. İstasyon-da belirlenmiştir. Ortalama değerler Tablo 1’de gösterilmiştir.

Biyolojik Bulgular

Eylül 2006 ve Ağustos 2007 tarihleri arasında yapılan bu çalışmada, toplam 15 531 birey incelenmiştir. Örnekleme noktaları arasında en fazla birey toplanan I. istasyon (5266) olup, en az birey toplanan V. istasyon olmuştur. Örnekle-me noktalarından toplanan bireyler Turbellaria, Gastropo-da, Oligochaeta, Hirudinea, Crustacea ve Insecta sınıflarına aittir. Turbellaria sınıfına ait 1 takson, Gastropoda sınıfına ait 1 takson, Oligochaeta sınıfına ait 1 takson, Hirudinea sınıfına ait 1 takson, Crustacea sınıfına ait 2 takson, Insecta sınıfına ait 35 olmak üzere, toplam 41 takson teşhis edil-miştir (Tablo 2). Yaz aylarında akarsuyun bazı bölümlerinin kuruması ve diğer istasyonlarda (1. istasyon hariç) suyun oldukça fazla azalması akarsuda var olan faunayı olumsuz yönde etkilemiştir.

Ağlasun Deresi’nde belirlenen istasyonlarda baskın or-ganizmalar değerlendirildiğinde 1. ve 2. istasyonlarda en baskın takson Gammarus sp. 3. ve 4. istasyonlarda Baetis

rhodani olurken Isparta Deresi üzerinde yer alan 5. ve 6.

istasyonlarda ise Chironomus thummi en baskın takson ol-muştur. Bu istasyonlarda bu organizmayı Tubifex tubifex takip etmiştir.

Sıklık Değerlerine bakıldığında 1. istasyonda devamlı bulunan taksonlar Dugesia sp., Gammarus sp., Baetis sp,

Baetis pavidus, Leuctra moselyi, Agabetus fuscipes, Simili-um sp. ve Chironomus sp.’dir. 2. istasyonda Gammarus sp,. Baetis rhodani, Leuctra hippopus, Hyropsyche fulvipes, El-mis maugetii, Similium sp. ve Chironomus sp., 3.

istasyon-da, Gammarus sp,. Baetis rhodani, Baetis lutheri,

Hyropsy-che fulvipes, HyropsyHyropsy-che sp., Similium sp. ve Chironomus sp., 4. istasyonda Baetis rhodani, Baetis lutheri,

Hyropsy-che fulvipes, HyropsyHyropsy-che sp., Similium sp. ve Chironomus sp.olmuştur. 5. ve 6. istasyonlarda ise devamlı bulunan

tak-sonlar Chironomus thummi ve Tubifex tubifex olmuştur. Ağlasun Deresi ve Isparta Deresi’ nde belirlenen istas-yonlardaki su kalitesi değişimi

Ağlasun Deresi’nde yapılan su kalitesi değerlendirmesi sonucunda Makrozoobentik organizmalara uygulanan yön-temle fizikokimyasal verilere uygulanan yöntem 1. 2. 5. ve 6. İstasyonlarda birebir örtüşmüş, 3. istasyonda Makrozoo-bentik organizmalara göre yapılan su kalitesi tayini fiziko-kimyasal verilerin sonuçlarına göre yarım basamak 4. istas-yonda ise I basamak sapma göstermiştir. Fakat elde edilen sonuçlar birbirlerini destekler mahiyettedir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Ağlasun Deresi’nin kaynak bölgesi olan 1. istasyonda, arazi çalışması boyunca sıcaklık değerlerinde çok fazla bir değişim gözlenmemiş ve sıcaklık değerleri mevsim-sel şartlardan etkilenmemiştir. İstasyonların tamamında pH değerlerinde büyük dalgalanmalar gözlenmemiş ve bütün istasyonlarda pH değerleri birbirine yakın bir se-yir göstermiştir. En yüksek pH değerlerine 5. istasyonda rastlanmıştır. Ağlasun Deresi, çözünmüş oksijen miktarı bakımından yüksek değerlere sahiptir. Çözünmüş oksi-jen değeri ve oksioksi-jen doygunluğu kaynaktan çıkan suyun belli bir mesafeden sonra havalanmasından ve oksijence zengin yan kolların katılmasıyla artış göstermektedir. En yüksek ortalama çözünmüş oksijen miktarı Ağlasun De-resinde 4. istasyonda ölçülmüştür (9.018 mg/l). Kirlenme akarsulardaki çözünmüş oksijen miktarını azaltmaktadır [17, 18, 19].

Sularda bulunan çözünmüş mineral maddelerin ve çözünmüş tuzların etkisi ile oluşan elektriksel iletkenlik, belirlenen 6 istasyon içinde en yüksek ortalama değer 1. istasyonda belirlenmiştir (919.4 µS/cm). En düşük ortalama elektriksel iletkenlik değeri ise 3. istasyonda (490 µScm-1) belirlenmiştir. Suyun elektriksel iletken-liği hem jeolojik etkilere hem de dış etkilere (kirliliğe) H. Kalyoncu ve M. Zeybek / Bibad, 2 (1): 41-48, 2009

(6)

bağlıdır [17, 20]. Isparta Deresi üzerinde yer alan 5. ve 6. istasyonlarda elektriksel iletkenlik değerlerinin yüksek çıkmasının nedeni Isparta ilinden gelen kirlilik yüküdür. Bu istasyonlarda sonbahar ve kış mevsimlerinde yapılan öl çümlerde elektriksel iletkenlik değerlerinde düşüş oldu-ğu saptanmıştır. Kalyoncu vd. [19], Aksu Çayı üzerinde yapmış olduğu çalışmada en yüksek ortalama elektriksel iletkenlik değerlerini çok kirlenmiş su kalite sınıfına dahil olan örnekleme noktalarında belirlemiştir. Klorür bakı-mından, 5. ve 6. istasyonlar hariç diğer istasyonlar düşük klorür miktarına sahiptir. Bu istasyonlarda (1, 2, 3 ve 4. istasyonlar) klorür değerleri birbirine oldukça yakın dü-zeylerde seyretmiştir. Klorür iyonunun en düşük ortala-ma değeri 1. istasyonda 2,6 mg/l olarak tespit edilmiştir. En yüksek ortalama değer ise 5. istasyonda 69.93 mg /l olarak tespit edilmiştir. Bu değer, bu istasyonun orga-nik bakımdan kirli olduğunu göstermektedir. Kirlenmiş sularda klorür miktarı da artış göstermektedir [15, 19].

Amonyum azotunun en düşük ortalama değeri (0,08 mg/l) 3. istasyonda, en yüksek ortalama değeri ise 5. is-tasyonda (8,744 mg/l) ölçülmüştür. 5. ve 6. istasyonlarda amonyum değerlerinin yüksek çıkmasının nedeni akarsu-ya katılan atık sulardır. Bu çalışmada elde edilen sonuçlar bu bilgilerle paralellik göstermektedir. Girgin ve Kazancı [21]’ ya göre nitrit azotu temiz sularda bulunmaz veya eser düzeyde bulunur. Organik kirlenmenin olduğu sular-da yüksek konsantrasyonlara ulaşabilir. Belirlenen istas-yonlardan Isparta Deresi üzerindeki 5. ve 6. istasyonlarda nitrit miktarı beklendiği gibi yüksek miktarlarda, diğer istasyonlarda ise düşük seviyelerde tespit edilmiştir. 5. ve 6. istasyonlar Isparta ilinden gelen kanalizasyon sularını aldığından nitrit değerleri yüksektir. Nitrit miktarının en yüksek değeri 5. istasyonda (ort. 0.939 mg/l), en düşük değeri ise 1. istasyonda (ort. 0,02 mg/l) saptanmıştır. Nit-rat azotu en düşük 4. istasyonda (ort. 1.12 mg/l), en yük-sek 6. istasyonda (ort. 2.45 mg/l) belirlenmiştir (Tablo 1). Akarsularda ortofosfatın yüksek değerleri akarsulara atık-su karışımını ortaya koyar. Bütün istasyonlar göz önüne alındığında 5. istasyon en yüksek ortofosfat değerine (or-talama 2.21 mg/l) sahiptir. Bu değer 4. su kalite sınıfını yani akarsuyun şiddetli derecede kirlenmiş olduğunu gös-terir. Atık su kirlenmesinde ortofosfat miktarı garantili bir indikatördür [20]. Bu istasyonu 6. istasyon takip etmiş ve akarsuyun bu bölümünde de kirliliğin halen etkili olduğu görülmüştür. Biyokimyasal oksijen ihtiyacı kirliliğin etkisi ile artış göstermektedir. Yoğun kirliliğe maruz kalan 5. ve 6. istasyon en yüksek değerlere sahiptir. En yüksek BOI5

değeri 5. istasyonda (0rt. 3.11 mg/L), en düşük BOI5 de I.

istasyonda (ort. 2.81mg/L) belirlenmiştir (Tablo 1). 5. ve 6. istasyonlarda biyokimyasal oksijen ihtiyacının yüksek, diğer istasyonlarda düşük çıkması beklenen bir sonuçtur.

Toplam sertlik değeri, elektriksel iletkenlik değerinde de olduğu gibi tek başına kirlilik göstergesi değildir.

Belir-lenen istasyonlarda en yüksek ortalama değer 1. istasyon-da (65.55 mg/L) belirlenmiştir. Bu bölümde kirletici etki-lerin olmaması burada var olan sertliğin tamamen jeolojik yapıdan kaynaklandığını işaret etmektedir. Kirleticilere maruz kalan 5. ve 6. istasyonlarda daha düşük değerler elde edilmiştir. Bu istasyonda kalsiyum ve magnezyum değerleri de oldukça yüksek düzeylerde belirlenmiştir.

Araştırma süresi boyunca Ağlasun Deresi ve Ispar-ta Deresi üzerinde belirlenen 6 isIspar-tasyonda Ispar-taban büyük omurgasızlar içerisinde en fazla bireyle temsil edilen grup Insecta olmuştur. Kazancı ve Dügel [11], Yuvarlakçay’da, Zamora-Munoz ve Tercedor [22], İspanya’da organik ola-rak kirlenmiş bir akarsuda yaptıkları çalışmada en fazla takson ile temsil edilen sınıfın Insecta olduğunu bildirmiş-tir. Ağlasun Deresi üzerinde bulunan 1. istasyonda toplam 24 takson tespit edilmiştir. En baskın takım Ephemerop-tera olurken bu takımı Amphipoda takip etmiştir. Meyer [23]’e göre Ephemeroptera takımına ait olan Baetis sp. organik olarak az kirlenmiş akarsu bölümünde yer almak-ta ve su kalitesi sınıfı II’ye dahil edilmektedir. Amphipo-da takımına ait olan Gammarus sp., az kirlenmiş akarsu kesimlerinde yoğun olarak bulunmaktadır [9, 10, 23, 25]. 2. istasyonda toplam 18 takson belirlenmiştir. En baskın takım Diptera olurken bu takım içerisinde Chironomus sp.

ve Simulium sp. en baskın taksonlar olmuştur. Bu takımı

Ephemeroptera takımı takip etmiştir. Ephemeroptera takı-mı içinde en baskın taksonlar Baetis türleridir. Bu istas-yonda Plecoptera ve Trichoptera takımlarına ait taksonlar bulunmuş ancak bunlar yüksek baskınlık değerlerine ulaş-mamıştır. 3. istasyonda toplam 19 takson belirlenmiş ve en baskın takım Ephemeroptera olurken bu takımı Diptera takip etmiştir. Diptera takımı içerisinde Chironomus sp.

ve Simulium sp. birey sayısı olarak oldukça yüksek

ra-kamlara ulaşmıştır. Yine Ağlasun Deresi üzerindeki 4. is-tasyonda toplam 17 takson belirlenmiştir. En baskın takım Ephemeroptera iken, Diptera ve Trichoptera diğer baskın takımlardır. Organizma çeşitliliğinin yüksek olduğu bu is-tasyonda, Plecoptera üyelerine çok fazla rastlanamamıştır. 5. istasyon Isparta Deresi üzerinde bulunmaktadır ve bu istasyonda toplam 6 takson belirlenmiştir. Organizma çe-şitliliğinin az olduğu bu istasyonda en baskın takım Dip-tera, onu takiben de Oligochaeta (Tubifex tubifex) takımı olmuştur. Diptera’dan Chironomus thummi, ve Simulium sp. en baskın taksonlar olmuştur. Isparta Deresi üzerinde belirlenen 6. istasyonda toplam 8 takson belirlenmiştir. En baskın taksonlar yine Diptera ve Oligochaeta olmuştur. Birey sayısı bakımından Diptera’dan Chironomus

thum-mi ve Chironomus sp., Oligochaeta’dan Tubifex tubifex en

baskın taksonlardır. 5. ve 6. istasyon Isparta ilinden gelen atık sularla şiddetli derecede kirletildiğinden dolayı tak-son sayısının az olması beklenen bir durumdur. Kirlilik ortamda var olması gereken çeşitliliği azaltmıştır. Yaz aylarında atık su karışımının minimum düzeye inmesi

(7)

fa-47 unada değişikliklere sebep olmuştur. Diğer aylarda

göz-lenemeyen organizmalara bu aylarda rastlanmıştır. Fakat kirlilik seviyesi yinede yüksek düzeylerde olmuştur (II-III ve III. kalite sınıfı).

Genel olarak istasyonlara bakıldığında Ephemeroptera ve Diptera takımının baskın olduğu gözlenir. Plecoptera takımı düşük baskınlıkta kalmıştır. Sadece 1. istasyonda en baskın taksonlar arasına girmiştir. 5. ve 6. istasyonda Plecoptera üyelerine hiç rastlanmamıştır. Bu durum Ple-coptera üyelerinin kirliliğe karşı çok hassas oluşundan kaynaklanmaktadır [2, 8, 14, 17, 23]. 5. ve 6. istasyonda

Chironomus thummi, ve Tubifex tubifex baskın olmuştur.

Yapılan çalışmalara göre bu taksonlar akarsuyun aşırı de-recede kirlenmiş bölümlerinde bulunurlar [8, 23]. Tric-hoptera takımı içerisinde en fazla Hydropsyche türlerine rastlanmıştır.

Fizikokimyasal parametrelerin ortalama değerlerine göre 1. ve 4. istasyonlar organik olarak çok az kirlenmiş veya hiç kirlenmemiş akarsu bölümüne, 3. istasyon orga-nik olarak az kirli, 2. istasyon ise orta derecede kirli akar-su bölümüne dahil olurken, 5. ve 6. istasyonlar aşırı dere-cede kirlenmiş akarsu bölümüne dahil olmuştur. BBI’ne göre yapılan değerlendirmede 3 farklı kirlilik basamağı belirlenmiş, 1. istasyon organik olarak çok az kirli veya hiç kirlenmemiş, 2., 3. ve 4. istasyonlar orta derecede, 5. ve 6. istasyonlar çok yoğun kirlenmiş akarsu bölümüne dahil olmuştur. İstasyonlarda her iki kalite değerlendirme sistemi sonuçları birbirini destekler mahiyettedir (Tablo 3). Kazancı ve Dügel [11] yaptıkları çalışmada BBI’ni Türkiye’de uygulamış ve fizikokimyasal parametrelerle uyum içerisinde olduğunu ifade etmiştir. Öz ve Şengörür [12], Melen çayında yaptıkları çalışmada BBI indeksi lanmışlar ve su kalitesini ortaya koymaya çalışmışlar, kul-landıkları diğer indekslerle uyum içerisinde olduğunu ifa-de etmişlerdir. Kalyoncu vd. [13] Aksu Çayı’nda BBI ile fizikokimyasal verilerin uyum içerisinde su kalite seviye-sini yansıttığını ifade etmiştir. Fakat fizikokimyasal veri-lerden elde edilen kalite değerlerinin daha iyi su kalitesini gösterdiğini belirtmiştir. Balık vd. [24] Küçük Menderes nehrinde yaptıkları çalışmada BBI’ini kullanmışlar ve be-lirlenen istasyonların su kalitesi değerlerinin aşırı derece-de kirli olduğunu ifaderece-de etmişlerdir. BBI, Türkiye’derece-de çeşitli bölgelerde akarsulara uygulanmış ve elde edilen sonuçlar akarsu kalitesini iyi şekilde yansıttığı yönündedir. Fakat bu çalışmaların çok az sayıda olması Türkiye’de kullanı-labilirliğinin belirlenmesini zorlaştırmaktadır. Bu konuda daha fazla çalışmaya gereksinim vardır ve farklı bölgeler-deki akarsularda da uygulanması gerekmektedir.

Daha önce Isparta Deresi ve yan kollarında yapılan çalışmalarda; Kalyoncu [8] Isparta Deresi ve Ağlasun De-resini su kalitesini alglere ve fiziko-kimyasal verilere göre değerlendirmiştir. Alglere uygulanan Saprobi indekse göre Isparta Deresi ve Isparta Çayı II-III. su kalite sınıfı olarak

bulunmuştur. Ağlasun Deresi’nde elde ettiği sonuçlarda ise 1. istasyon çok az veya hiç kirlenmemiş diğer istas-yonlarda ise orta derecede kirliliğin varlığını ifade etmiş-tir. Kalyoncu [10] yaptığı çalışmada Isparta Deresi’ni III. kalite sınıfı olarak tespit etmiştir. Çiçek [25], Darıören ve Isparta Dere’lerinin epilitik algleriyle su kalitesi üzerine yaptığı çalışmada Isparta Deresi ve Isparta Çayı’nı II-III. su kalite sınıfı olarak bulmuştur. Gülboy [26] yaptığı ça-lışmada, Isparta Deresi üzerinde belirlediği istasyonlarda su kalitesi değerini III. kalite sınıfı olarak tespit etmiştir. Ağlasun Deresi’nde kirlilik düzeyi değişim göstermemiş Isparta Deresinde ise artış kaydedilmiştir.

TEŞEKKüR

Bu çalışma Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu (SDÜBAP 1209-m-05 Nolu Proje) tarafından desteklenmiştir.

KAYNAKLAR

[1] Kazancı N, Girgin S, Dügel M, Oğuzkurt D, 1997. Akarsuların Çevre Kalitesi Yönünden Değerlendirilmesinde ve İzlenmesinde Biotik Indeks Yöntemi. İmaj Yayıncılık, 100s. Ankara.

[2] Hilsenhoff WL, 1988. Rapid field assessment of organic pollution with a family-level biotic index. Journal North American Benthological Society, 7(1): 65-68.

[3] De Pauw N, Hawkes HA, 1993. Biological monitoring of river water quality. In Walley Sj & Judd S (eds.), Rivers Water Quality Monitoring and Control. Aston University, Birmingham, UK, pp. 87-110.

[4] De Pauw N, Heylen S, 2001. Biotic index for sediment quality assesment of watercourses in Flanders, Belgium. Aquatic Ecology, 35: 121-133.

[5] Capitulo AR, Tangorra M, Ocon C, 2001. Use of bentic macroinvertebrates to assess the biological status of Panpean streams in Argentina. Aquatic Ecology, 35: 109-119. [6] Ghetti PF, 1997. I Macroinvertebrati nel controllo della

qualita di ambienti di acque correnti. Indise Biotico Esteso (I.B.E). Manuale di applicazione. Provincia Autonoma di Trento, Trento, Italy, 222 pp.

[7] Barlas M, İmamoğlu Ö, Yorulmaz B, Kiriş E, 2001. Sarıçay (Muğla- Milas)’ın su kalitesinin ve macrozoobentik omurgasızlarının incelenmesi. IV. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi, 5-8 Ekim 2001, Bodrum-Türkiye.

[8] Kalyoncu H, Barlas M, 1997. Isparta deresinde yoğun olarak belirlenen epilitik diatomların su kalitesine bağlı olarak mevsimsel değişimleri. IX. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu. 17-19 Eylül 1997. Eğirdir/Isparta, 310-324s.

[9] Kalyoncu H, Barlas M, Ertan OÖ, GÜLBOY H, 2004. Ağlasun Deresi’nin Su Kalitesinin Fizikokimyasal Parametrelere ve Epilitik Alglere Göre Belirlenmesi. Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 2 (12), 7-14.

[10] Kalyoncu H, 2006. Aksu Deresi Su Kalitesinin Fizikokimyasal Parametreler ve Epilitik diyatomelere Göre Belirlenmesi. H. Kalyoncu ve M. Zeybek / Bibad, 2 (1): 41-48, 2009

(8)

SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi (E-Dergi), 1(1-2), 14-25.

[11] Kazancı N, Dügel M, 2000. An Evulation of Water Quality of Yuvarlakçay Stream in the Köycegiz - Dalyan Protected Area South- Western Turkey. Doğa,T. J. of Zoology, 24, 69-80. [12] Öz N, Sengörür B, 2004. The Determining of Water Quality

with Biotic Indices in the Melen River and its Tributaries. Fresenius Environmental Bulletin, 13 (1), 69–70.

[13] Kalyoncu H, Yorulmaz B, Barlas M, Yıldırım MZ, Zeybek M, 2008. Aksu Çayı’nın su kalitesi ve fizikokimyasal parametrelerin makroomurgasız çeşitliliği üzerine etkisi. Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi, 20 (1), 23-33.

[14] Plafkin JL, Barbour KD, Gross SK, Hughes RM, 1989. Rapid Bioassesment Protocols for use in Streams and Rivers, Benthic Macroinvertebrates and Fish, EPA/444/4-89-001, Office of Water Regulations and Standards, U.S. Environmental Protection Agency, Washington, D.C. [15] Klee O, 1990. Wasseruntersuchen. Biologische Arbeitsbücher.

Quelle and Meyer, 230 p. Heidelberg.

[16] De Pauw N, Vanhooren G, 1983. Method for Biological Quality Assesment of Watercourses in Belgium. Hydrobiologia, 100, 153-168.

[17] Barlas M, 1988. Limnologische Untersuchungen an der Fulda unter besonderer Berücksichtigung der Fischparasiten, ihrer Wirtsspektren un der Wassergüte. Universitat Kassel, Ph. Dissertation Thesis, 138s, Kassel.

[18] Barlas M, 1995. Akarsu Kirlenmesinin Biyolojik ve Kimyasal yönden Değerlendirilmesi ve Kriterleri. Doğu Anadolu Bölgesi I. ve II. Su Ürünleri Sempozyumu, 465-479, Erzurum.

[19] Kalyoncu H, Barlas M, Ertan ÖO, ve Çavuşoğlu K, 2005. Aksu Çayı’nın Su Kalitesi değişimi Üzerine Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 37-45.

[20] Höll K, 1979. Wasser (Untersuchung, Beurteilung, Aufbereitung, Chemie, Bakteriologie, Virologie, Biologie) 6. Auflage de Gruyter, 586 p. Berlin.

[21] Girgin S, Kazancı N, 1994. Ankara Çay’ında Su Kalitesinin Fiziko-kimyasal ve Biyolojik Yöntemlerle Belirlenmesi. Türkiye iç Suları Araştırma Dizisi I, Özyurt Matbaası, 184 s. Ankara.

[22] Zamora-Munoz C, Tercedor AJ, 1996. Bioassessment of Organically Polluted Spanish Rivers, Using a Biotic Index and Multivariate Methods. J. N. Am. Benthol. Soc., 15 (3), 332-352.

[23] Meyer D, 1987. Makroskopisch- Biologische Feldmethoden zur Wassergütebeurteilung von Flieβgewässern, 3. Auflage, A.L.G., 6, 3000, 140 p. Hannover.

[24] Balık S, Ustaoğlu MR, Özbek M, Yıldız S, Taşdemir A, İlhan A, 2006. Küçük Menderes Nehri’nin (Selçuk, İzmir) Aşağı Havzasındaki Kirliliğin Makro Bentik Omurgasızlar Kullanılarak Saptanmasıi E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, Cilt/ Volume 23, Sayı/Issue (1-2): 61–65.

[25] Gülboy H, 2004. Isparta Deresi ve Bazı Yan Kollarında (Eğrim ve Darıören) Su Kirliliğinin Biyolojik ve Fizikokimyasal Yönden Belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 106 s, Isparta.

göre belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Konya. [26] Çiçek L, 2003. Darıören ve Isparta Dersinin Su

Referanslar

Benzer Belgeler

Hamle Dergisi ’nde bir kültür ve düĢünce hamlesi olarak dokuzuncu ve on dokuzuncu sayılar arasında olmak üzere her bir sayıda dönemin tanınmıĢ bir simasına

Sunulan bu olguda da, hastanın dıflkı örneklerinin yanısıra son bir ayda artan solunum sistemi flikayet- leri nedeni ile iki ayrı balgam örne¤i incelenmifl ve ikisinde de

Yine de şikayet etme tavırlarını incelemek için kullanılan araştırmaların çoğunda kültür ve toplum önemli bir etken unsur olarak kabul edilmiştir.. Çin ve

'R÷DO VXODUGD S+¶QÕQ VXGD DUWPDVÕ YH\D D]DOPDVÕ ED]Õ ELOHúLNOHULQ WRNVLVLWHVLQL HWNLOHU 5LYD 'HUHVLQGH QRNWDVDO YH ]DPDQVDO RODUDN S+ GH÷HUOHULQGH GH÷LúLP ID]OD ROPDPDNOD

Biyolojik analizler sonucunda Mudurnu Nehrinde Agriidae, Gyrinidae, Haliplidae, Baetidae, Leptoceridae, Leptophlebiidae, Chironomidae, Leuctridae, Coenagriidae,

EC Direktiflerine göre nitrit (NO 2 ) değerinin salmonidlerin bulunduğu sularda 0,01 mg/l ve cyprinidlerin bulunduğu sularda ise 0,03 mg/l değerlerine eşit veya bu

Bu sonuçlara göre Yazır formasyonu genel olarak toplam organik karbon içeriği açısından düşük değerler içermektedir.. Ancak Ispartaçay kesitinin alt düzeylerine

Muhteme- len Orta Miyosen'de gerçekleşen (Karaman 1988 d) sıkışma kuvvetleri sonucu batı/güneybatıdan devinen ofiyolitli karmaşık ile birlikte Jura-Kretase yaşlı