AtatÃ¼rk Ãniversitesi TÃ¼rkiyat AraÅtÄ±rmalarÄ± EnstitÃ¼sÃ¼ Dergisi

(1)

~adeler

kümesi kemiyet ifadeleri ve keyfiyet ifadeleri olmak

~ere

iki

temel alt kümeye

ayrılmaktadır.

Günümüze gelinceye kadar, kemiyet ifadeleri kesinliklerinin kendilerine sağladığı kolaylık uyarınca yapılan çalışmalarla kendi terminolojisine ulaşıp kendi kısaltma

ve işaretleriyle oldukçe evrensellik kazanmıştır. Ancak, çok kere

duygusallığa varacak ölcüde kesinlikte uzaklaşan keyfiyet ifadeleri ile ilgili termiloji ve bu alana ait işaret ve kısahmalar pek evrensellik

kazanmamıştır. Dili bir kümeler kümesi olarak ele alan günümüzdil bilgisi anlayışı, her düzeydeki (fonetik, fonolojik, morfolojik, sentaktik, semantik vbg.) dil ögelerini dil bilgisi ulamı dediğimiz kümelere

yerleşltinnekte ve dil bilgisi kurallanru bu kümeler arasındaki ilişkileri

belirlemek üzerine kurmaktadır. Dil bilgisi kurallarının formüllere

indirgendiği ölçüde daha kavranılır olduğu bir gerçektir. Formüllerin

oluşturulabilmesi için de işlaret ve kısaltmalann gerekliliği açıktır.

Türkçe üzerine çalışanlar işaret ve kısaltma konusunda henüz ortak bir tutumdan uzaktırlar. Bu sebeple burada bu konuda örneklendirerek bir liste oluşturmayı amaçladım. Umarım ki, zamanla yanlışlar düzeltilir, eksikler tamamlanır, ilgililerin kullanabileceği ortak bir işaret ve

kısa1tmalar listesi oluşturulur .

(2)

iŞARET

ve KISAlTMALAR

o

_{A ,}

_i

_,

_{U , K , G ,}

_{_/ :}

_Fonolojik transkripsiyonda arkifonemleri (archiphoneme) gösterir.

Yani, _o={0v

,1.,

i.,

u,

ü,

o, e}; A={a,

e};

I={l,

1,

u,

ü};

U={u,

ü};

K={k,

q,

g,

ğ,

g};

G={g,

g,

ğ,

g}; '"

vb. :

boşluk (blanek) / susma (silence)

boş küme ; işaretsiz (onem vy

o

monem.

: Transliterasyon (örn. ">.1+" '+1 [e] r'

«çokluk eki»).

: "x", bir alıntı vy koynntudur.

"x"

"

«x»

: "x", bir kavramdır. (örn. «kedi.»

«gi.1:-», «okul çantası.». vbg.). Fonolojik transkripsiyon (örn. /+lAr/; /+lar/, /+ler/).

: Fonetik transkripsiyon (örn. [+lar],

[--_.J

[+ler]).

Ses ve hece sınırları (örn.

i. . . i

_{l.e.a.ll.t.ı...1.0.I}_I _{.d.ı...q.0.1)}

Ses sınırlannın gösterilmesine gerek duyulmadıgında, ":' (nokta), hece; "1"

(dikme), kelime vy moıfem sınırlannı

gösterir.

: Ögelerce işaretsiz vy eksilti işlemi gönnüş bölge.

(3)

...x

*

*x

*

: x*

•.--+

-+

· X[+]

-

X

+•.

[+]

+x[+]

+--

· +x

--[+]

· -x[+]

· -x

-x

.x_

Ögelerine ayrılması konu dışı. Nasıl

ayrılacagını biliyorsunuz vy ögrene celesiniz.

: "x", saymaca, uzlaşımsal (conven tionel) bir ögedir (örn. *gö-z «göz»,*gö-r- «gör-»).

: "x" konusunda acıklavıcı not var: bu nota bakınız. Yıldız sayİsı notun kaçıncı not oldugunu gösterir.

: Ögelerine art zamanlı olarak ayrılmış bütünlük (örn. *gö-z // *gö-r-; al

i l-d+ı+1

l+y-d+Hm;

gel-II-me+li;

öı-ıl-ü+yor+ll-muş+ca+sı+n+a). : "X", isim soylu (durgun i statique) bir ögedir (örn. göz [+]).

; "X", fiil soylu (devingen i dinamique) bir ögedir (öm. g1t-).

: "x", isim soylu ögelerden isim soylu

ögeleroluşturur (örn. gOz+l

a

k[+]). : "x", isim soylu ögelerden Ciil soylu ögeler oluşturur (öm. göz-fl e-).

: "x", fiil soylu ögelerden isim soylu ögeler oluşturur (öm. gid-i.ş[+J). ; "x",

riil soylu ögelerden

fiil soylu ögeler oluşturur (öm. gid-i 1-).

: Kelime başında ses vy ses öbegi : Kelime sonunda ses vy ses öbegi : Kelime içinde bece başında ses vy ...

(4)

..:x .

..:x+

((x

y)

z)

(x y)

LJ

i} 1 1

_Ixyzl

Ix

vi

U

~

: Kelime içinde hece sonunda ses vy ., .

: Kelime içinde herhangi bir yerde ses vy

: Fiil sonunda seS vy ses öbegi : İsim sonunda ses vy ses öbegi

: Fiile getirilen ek başında sesvy .. ,

: İsroe getirilen ek. başında ses vy .,.

: Yazılı metin içerisinde artık anlatım;

okurken bu kısmı atlayabilirsiniz.

: YaZIlı metin içerisinde ikincil adlandımıa vy açıklama metni.

: "x" ve "y", birinci sıradan; "'z",

bunların birleşimiyle ikinci sıradan anlam bloku oluşturur. (örn. (bu

CkOçük ev)) ).

: "x","y"nin tamlayam (belirten vy

niteleyeni)'dır. A.!1laID ili§kisi. (örn. ( bu ( güzel ev))).

: "x", "y" ve "z", biribirleriyle sıra

degiştiremezler(concatenation)(örn.i II

II Iban+ol II Iver-II

dig+i+n+izl ii Ikitab+II+1+1111

i Illoku-1l-muş+1I-t+u+mlIII}.

: "x", "y"den önce gelir. Sıra ilişkisi

(örn. i bir kaç i , i ev barq I).

(5)

x

~

y

o

Iy

~ z/

x -

y

.

x<§;y -~->

,

< X >y J

-,

v

..

x

,

y

-- i _.,

vy:

x / y //

.-

X //

Y

x

~

y

=

-

x=y

: "x", "y" kümesinin bir ögesi olarak yazılır(örn. ev? İZ , git- ~ Fl-). : "X" taşınacaktır.

: "y" ve '''z'', "x"indiziınsel baglamını

(contexte syntagmatique) oluşturur (örn.

i çO,Çuql , Ibu evI).

: "x" vy

'y',

her ikisi de geçerlidir; ikisinden biri seçilmelidir. (örn. Imektup yolla-I - Imektup gönder-I; q 

~

;

~

-

tı)

"x" , ·'y"ye örneksenmiştir (örn. Iki-çi-kI > Iküçükl ~ Ibüyükl).

: "y", "x"ten dogmuştur ; "x", "y"den

öncedir.

.: ·"x" v e "y"

: "x" veya / ya da "y"

: "x", "y"e karşıdır. karşı, karşısında

(versns)(örn.:gel-II-0-i-r // gel

i I-me-z).

: "x", "y"ye karşılıktır; "x". "y" ile temsil edilir.(örn. : trç. kapı ~frn. [e I l a ] porte).

: ·'x", "y" ile yaklaşık eşdegerdir; belli

şartlarda "x", "y" yerine kullanılır (örn.

Ipostala-I == I[posto ile] gönder-I

(6)

x

~

y

x::::.y

=

x=y

_ ;it _ x~y x<::>y X => y

u

E

. x

E

Y

. x

tt

y

: "x", "y" ile tam eşdegerdir: "x", "y" yerine kullanılır (örn. lözgürlükl ;;; Ihürriyet/.

: "x", "y" olarak. kabul edilebilir. Yakın anlamlılık. (örn. 19itmeyi düşünüyo

rumi ~ 19itmek isti.yorum/).

: "x", 'Y'yeeşittir;"x", .oy" demektir. Eş anlamlılık vy eş görevlilik (örn. SIT. 1+1Arl = SAT. 1+1Ar/).

: "x", "y"nin karşıtlaylun anlamlısıdu

(örn. : geli. r ~ gider ; iyi ~

kötü).

: "x" ve "y" kurallı olarak biri digerine

dönüşebilir (örn. Iben[ +]1 <::> Iban+l; I+dul <o:> I+dirl <::>

I+durl <o:> I+dürl <::> I+tul .,. <::> .../+tür/; I-arı <:::> I-eri <::> L

o rı <o:> i -zl <::> i -fll+l; i çocugu

gördüml <o:> Igördügüm çocukı).

: ."x", "y" olarak yazılır (örn. ( bu

küçük ev ) => İl ).

: kesişim.

: birleşim.

: "x", "y" kümesinin ögesidir. : "x", "y" kümesinin ögesi degildir.

(7)

---C-·] _.

. r-"'ıt ~

.

r" ""'

.p'''~

x

eY]

z

x ı

y

X ...

y

x

y

xyz ~

x

y

r",,",

x

y

, v

:>01

... !

: y z

i

x

: "y", aslında eksiktir YY işaretli degildir;

açıklık getirmek üzere eklenmiştir. (örn.

osm <C~" 'b[i]r')

: "x", "y"ye ufanır (örn. zannJt- , and,..

}ç- ,

birJdam).

: "x", gelişme sonucu "y" olur. (örn. etç.

edgD > SIT iYl1Ji «iyi»)

: "x", birleşme sonucu 'y'ye dönüşür

(örn. ltı ~ ldl : git- <:;> gid-II

er).

: "x",'Y' ile yer yy sıra degiştim

(metathese/permutation)(örn. topraq > torpa)$).

: "x","y" Ye "z" büzüşür' (contraedon)

(örn./tur-ur/ > /+dlr/) .

"x","y"yi kendisine benzetir (as similation)(örn. ben> men).

: "x","y" ile olan benzerligini bozar

(dissimilatian) (örn. attar > aqtar). : "x", "y" ile birleşir yy kaynaşır (örn. ng

+ rı

•

tş

..

ç , "vd).

: "x", "y" ile "z" arasına girer YY arasında

türer (örn. orta0ca > ortanca '·onanea").

{_, _, _}: {x,

y,

z} :

"x", "y" Ye "z", aynı dizisel (paradigmatique) kümenin ögeleridir.

(8)

Ix -

yı

II

n

x1

1=1

n!

i

ICE)

ICMB)

P

PCE)

: Söz konusu öge, "x" ve "y" kesim leri/bölgeleri de dahil "x" ile

'Y'

ara

sındaki kesimdelbölgede yer alır. (örn. 2.

asamada seslerin çıkaklan: lçift dudak

diş dudakl : ıdi ş - diş etil ; lön damak

__ orta damakl : lart damak +-;>- gırtlakl ... ; vbg.)

: i

=

1'den n 'ye kadar "x"lerin topl.

: i

=

ı' den n 'ye kadar "x"lerin çarp.

: ı'den n 'ye kadar sayıların çarpımı (faktöriyel hesabı).

: "E" olayının bilgi (infonnatif) degeri.

: Anlam bloklanmn sıra degiştinnesiyle ilgili enfonnasyon mil'tan.

: "E" olayının gerçekleşme olasılıgı.

1 ICE)

= -

logn P(E)

1

lCMB)

= -

logn m!(MS)

Sonuçlar, n

=

Z ıÇIn BIT

n =

10

ıçın HARTLEY

n = e ıçın NAT

olarak elde edilir. Yaygın olarak "BIT" kullanılır.

(9)

-1

GRAMER KATEGORiLERİİLE İLGİLİKıSALTMALAR

+f-

:

isimden fiiI yapan ek (örn. Igerek-Ht-I, Ibaş+la-I, /bos+!-I, Iboş+la-I, Ivas+!!:-/, Iboş+!:!-I, Igöz+!:!-I,

/az+ı+rn+sa-i, vb.)

+yF-

:

isimden fiiI yapan yardımcı fii} (örn. ladam +ol-I, Ihasta +et-I, Ihuy +ed-İn-I, Inamaz +kıl-I, Idert

+eı+1e-l, Iyol +yap-I, vb.)

-f-

:

fiilden fiil yapan ek (örn. Igör-i'J-I, Igör-üş-/. Idüş-ür-I, lara-o-I, laç-tlr-I, lak-ıt-I, Igör-üş-tür-t-I, vb.)

: fiilden isim yapan ek (örn. ltat...l, Ikaz-mal, lye-rnekJ,

/kav-ıkI, lyaz-ı/, Ibak-ıml, /bıc-kıl, Igez-in-til, I~,

vb.)

-s

:

fiilden sıfat yapan ek (örn. Ibık-kıni, iger-gini, Iyak

!!5!!iI,

Ica1ıs-kanl, Iyık-tl-ganl, I~, ltüken-me-zi, Iyat-avI, vb.)

+1 : isimden isim yapan ek (örn. I*gö-z-Ht/, Ituz+lukl,

/boya-rcı/, lyavru+Ett!i/, Idin+da+ıJ; lhakim+iyetf,

Idahil+ive/, ltazmin+atf, Igül+İstanl, vb.)

+S : isimden sıfat yapan ek (örn. liyi+Jf/, ltuz+lol,

Ikış+lıkl. Ibil-gi+siz/, iulus+al/, /kır+sal/, liki+ncil, liki+z/, 100+10/, la1tı+şar/, lev~, laziın+k3r/,

ldahil+i/, vb.)

+Z : isimden zarfyapan ek (örn. liyi+0/, !iyi+ce!, lasl+en!,

(10)

+g : keyfiyet (genre) (eri!, dişil, yansız, vb.) (örn. /ögre-n +ci+fJ/ (jrn. etudiant+fJ H etudiant+e), /çocuk+fJ/,

Ikurt+&/. /kitap~/, vb.)

+k

:

kemiyet : +tkl ={/+fj/} ; +çkl ={/+IAr/} ={/+e/} (örn. /ev+//~/, /ev+//+ler/, vb.)

; +kll

+1

ye

:

iyelik(+ş +k +he:+ilg : +i.yell ={/+ın/}, +iye12

={/+m+lz/} ; +iye21 ={/+ö/}, +iye22 ={/+ii+lzI} ; +iye3 ={/+fj/ ,/+n+/})

+he

:

hal eki (+he ={+tyn (tarnlayan), +tnn (tamlanan) +nyn (niteleyen), +nnn (nitelenen) ; +btn (belirten), +bln (belirtilen) ; +y1n (yalın), +551 (ses lenme), +yis (yüklem i sıni), +sft (sıfat), +zrf (zarf), +vrl (varlık), +ykl (yokluk), +i19 (ilgi), +çkm (çıkma), +oyr (aynlma), +ypl (yapılma),+vrm (vanna/vemıe), +ykş (yaklaşma), +blm (bulunma), +vst (vasıta), +brb (beraberlik), +grc (görece), +snr (sınırlama), +özn (özne), +nsn (nesne), +tml (tümleç) ;... vb.})

+tF :ta5viri fiil (örn. /geJ-//-e+bil-/, /ver-//-~-/, Idüşün

/I-e+dor-/, /uvu-//-V3+kal-T, vb.)_ J

-fo

:

olumlufiil: -fol-={/-e-/}; olumsuzfiil: -fos- ={/

mA-I} (örn. /oku-I/~-/, /oku-t-/l-ma-I, /az+ımsa-/l-lJ-/, /azJIDsa-//-ma-/, vb.)

-m : isim-fii1 (mastar/infinitif) (örn. /oku-//-ma/, /kaz-//

ına!, /ge1-I/-~, /gel-I/-me-yiş/, /bil-//-me-me+k/,

/biJ-//-se+//+kJ, /yaz-//-ma-d+ı+//+mJ, vb.)

-p : sıfat-fiil (participe) (örn. /oku-/l-yan/, /tanı-//-d+ı+k/, lçi.z-//-miş+//+~miş+!1S/,başla-//-r+//+!1S-0+sın/, /gid-//

~+//+0-~umJ, /git-//-me+li+//+~sin/, vb.)

-g

:

zarf-fiil (gemndium) (örn. /gel-//~-I, /bil-II-erekl,

/oh.-u-//-yup/, /anla-I/-ma-çH-dan/, /anla-//-ma+//dan/, /gör-/I-me-yince/, /gid-//-e+li/, /gör-II-e/ /gör-//-e/, vb.)

(11)

-//+e

:

emir (-0+S) (örn. /gel-//+iJ/ < Igel-//-ry/I+f/J-0-0+0 0 0/, /geI-//-me-//+0/ < /geI-//-me-~//+~ 0 0/, /gel

/1+0 sen e/ </gel-//-ry//+(jJ-ÇH-0~, /gel-/I+!...!!:.!!

oiz e/ < Igel-//-Ikt//+0-0+0 sen oiz el, /gel-//+inJ < /gel-/I-ry//+f/J-0+in 0 0/, /gel-//+in0iz/ < /gel-//-yt+-//+(jJ 0-0+in 0iz f/J/, /gel-//+sin/ < Igel-/I-yt+-//+fi}-f/J-0+0 (/) (/) [de-//+00+n+a] sini, /gel-//-[-me+//+si+n+i söyle-I/+f/J o+n+a] sini, vb.)

+e- : ek-fiil (yüklem fiili oluştunıeusu : etç. /+er-/ > /+İr-/ >

STT. /+i-! > /-KJ-/ > /+y-/ ; aynea bazı hallerde "01-

«

elç. bol-)" fiilinin de bu görevi yüklendigi görülür.) -kpz [aman] : kip (muzari (-kPm) ={/-it+/} ; hikfrye (-kph) ={/-d+/} ;

rivayet (-kpr) ={/-mlş+/} ; şart (-kpş) ={/-sA+/} ; emir

(-kpe) ={/-IH/}) (örn. : /okU-//-YOr+//+'!HH0/ , /oku-// yor+//+f/J-d+u+n! ,/oku-//-r+//+0-muş+f/J/ , /oku-//-ma yacak+//+fi}-sa+m/ , /oku-//-0+//+f/Hj+f/J/ , /gü:rel+//+f/J

miş+sin! , vb.)

+e-

-g

:

ek-fiiıin zarf-fiili (örn. : /oku-//-yor+//+0-ken/ .,. , /yorgundegil+//+0-kenl ... , Iyorgun // +ol-//-unea/...

~ Iyorgun //+0-ken/... , vb.)

[+e-]

-p :

ek-fiilin sıfat-fiili (örn. : /oku-//-r +ol-//-ao adamı ... ~ /oku-//-(/) +0-//-yan adamı ... , loku-//-ma-mış +ol-I/-an adaml... ~/oku-/I-ma-mış+0-//1f adamı ... , vb.)

+Ş : kişi (şahıs) (+ş +k : +şll (konuşan tek) ={/+(y)lmi,

/+cm/} , +ş12 (konuşan çok) ::={/+(y)Izi, /+I1m1,

/+°K/} ; +şZl (dinleyen tek) ={/+sln/, /+oii/, /+o/} ,

+şZZ (dinleyen çok) ={/+sln+lzI, /+ofi+Iz/} ; +ş3

(hakkında konuşulan) ={/-KJ!})

+c ihtimal kuvvetlendirme eki (eopula/koşaç) (/+Dlr/)

(örn. : hava /güzel //+f/J-0+0+//+r,j H hava /güzel //+f/J

0+0+//+dir./ ; [Sen] /çalış-//-mış+//+0-0+sın+//+dır.l ; vb.)

(12)

E12 : sona getirilen edat (örn. : Ali+//+0 0 geliyor., Ali+//+~ bile geliyor., Ali+//+0 dahi geliyor., Ne+0 diye bekliyorsun?, güze1+//+0 0 çalışıyor., arı+//+0 gibi

çalışkan bir ögrenci..., Sen+in için geldim., ben+İnI

vüz+ü+m+den olmuş

bir

iş ... , o+nuii

hakk+ı+n+da... omasa+//+nın üst+ü+n+de... , Ban+a

o

bak., Ev+//+e kadar git., Ban+a aitNr kitap .. :: rüzgar+//+8 ragmen gi tti., AIi+//+ye göre iş ... ,

edebiyat+//+8 dair bilgiler... , okul+//+Qill!...Q, geliyor., bu+n+dan sonra... , sen+den başka... , biz+den evveL., kim+//+den önce ... , dtin+//+den beri... ,

baş+//+ı+n+dan itibaren ... , ben+im+l e

0

gel., bu+n+uii+!a beraber... , ben+im için de mi söylü-// yor+//+!ar. vb.)

E13 : onaylama/degillemeedatı(örn. iyi+//+0 0 // iyi+//+0 degil)

E14 : katma edatı (örn. Ben+//+0 0 geldim. // Ben+//~ de geldim.)

EIS

:

soru yönlendiricisi vy vurgulama edatı (örn. : Sen+//+0

o

geldin. // Sen+//+0 mi geldin? : Sen+//+0 de geldin mi, gideriz.)

FZ- : geçişli fii! (örn. de-, söyle-o gör-, bak-o sev ne[+yi] ne yap-o ne et- , vb.)

Fl-

:

geçişsiz fiil (örn. gel- , git- , gir- , 'çık- , oyu- ,

yıka-n- , boş+a-I-; ne yap- , ne 01-, vb.)

EZI

:

cüm1emsiJer ve ünlemler (örn. ya o ah o

ha .

evet,

hayır, tt tt , vah vah obilakis, aks+i+n+e . 2!:!!!:

o ol-d+u , tamam, vb.)

EZZ ((BE) :

cüm1e başı edat1arı (örn. fakat,

ama,

yine. artık, hatta. işte, ancak, mesela, belki, eger , vb.)

Z12

:

zaman zarf]an (örn. hemen, daima , bazan, zaman

zaman , her zaman , ara+lık+sız , sür-ek+li ,

(13)

yaz+lar+ı , kış+ın ,ne zamanlar, henöz, daha,

vb.)

Zll

:

yer zarfları (örn. ev+de çalış-, okul+dan gel-, kutu+ya koy-, so+ya git-, so iç+i+n+de büyü-,

!!!±!!+de yat-, !!!±!!+ye var-, ~den geç-, vb.)

ZZ0

:

belirsizlik niteleme zarfIan (örn. bir + az uyu-, çok+ça bak-, iyi+ce küçült-, az+cık güzel, n+asıl çalış-, ne + kadar ye-, vb.)

ZZl

:

nicelik:zad1arı (örn. en güzel gün, daha güzel çalış-,

çok ye-, en çok oku-, daha çok kitap. daha az iş,

bir + az çalış-, hep çalış-, hiç çaIış-ll-ma-, ne + kadar koş-, vb.)

ZZZ

:

nitelik zarfIan (örn. güzel gorun-, ıyı konuş-,

!!.~+asıl uyu-, ne şekil+de düşün-, vb.)

GZZ

:

zarf-fıil (gemndium) (örn. gel-II-erek. gel-II-me-yip , gör-Il-önce, bil-II-e biI-li-e, vb.)

510 :

belirsiz belirtme sıfatlan (örn. bir kimse (ing. a , an) ,

bazı ögrenciler, hangi kitaplar, vb.)

511 :

belirtili isim tamlamalarımn belirteni (örn.

kitab+lI+ıli , kedi+ll+nili, AIi+II+niii, ders+1

I+ler+i+n+i ii , ders+ll+ler+i+ii+İ ii , ne[y]+ii+i ii ,

kim+I!+İii . vb.)

512 :

işaret sıfatlan (örn.

0

(ing. the, frn. le , la , les) bu , şu , o , 2;t!!+da+ki , masa+~+II+da+ki , yan+e+II+da+ki , hangi . ~de+ki • vb.)

P1Z

:

belirttne sıfat-fıilleri (örn. gel-II-en , geç-II-en , eski

II-me-miş , vb.)

513 :

sıralama sıfatlan (örn. ilk , son. hangi, bir+inci , iki+nci , on beş+inci , kaç+mcı • vb.)

(14)

SZl : niteleme sıfatları (örn. _sarı saçlar, güzel yollar, büyük bir ev ,dört köşe bir masa ,nasıl arkadaş , yuvarlak yüz. vb.)

SZZ : 2. ve n. niteleme sıfatları (iim. küçük sarı bir çiçek, vb.)

PZ2

:

niteleme sıfat-fiilleri (örn. su, ak-II-acak kan, vb.)

gel-II-en yolcu, ak-Il-ar

SZ4 : belirtisiz isim tamlamalarımn niteleyeni (örn.

okul+ll~ çanta+ll+sı, diş+ll~ fırça+//+sı ,

bey+I/+ler~ bey+ll+i • vb.)

fl,Aı24 : belinisiz isim tarnlamalarının mastardan yapılmış

niteleyeni(öm. çayır+//+fJ biç-//-me+ft makina+//+sı , çab§-/I-ma+fJ masa+ll+lar+ı , vb.)

53 :

belirli kemiyet s1fat1an (bir (ing. one) ,iki, üç, beş , bir+er, iki+§er, üç+er • iki+z , üç+üz, iki+li ,

beş+1i , kaç. kaç+ar . kaçHz, kaç+h , vb.)

İz

:

genel isimler(örn. kitap, okul, ordu, kedi , Ali ,

Ayşe, vb.)

İl

:

özel isimler (örn. [Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

A~türk ; [pogu Anadoludaki şehir] Erzurum : TU[rkiye] BI[limsel] T[eknik] Alraştırma] K[ummu] ; [bu] kitap. [... masamn üsttindeki] kitap; vb.)

Şz

:

zamider (örn. ben , sen, biz, siz. kim • ne , siz+iii+ki . adam+ıö[ 01+ki , AIi+niii[ 0]+ki . bu [adam] ,şu [okul] ,o [iş] ; vb.)

B

:

baglaçlar (örn. ve , ile , ya gerek ne ne ...• bem dA, '" ml ml . vb.) ya .,. hem , gerek ... dA '"

Tİ

:

tekrarlı isimler(örn. ı ana baba i, içoluk çocuk i , i yolyol i , i karı koca i , vb.)

(15)

TF- : tekrarlı fiiller (örn. i düş-e kalk-a i , i al-ış ver-iş i , i bil-e bil-e i , vb.)

YI

:

yüklem ismi (örn. Hava, güzel [hava] 0+//+~

d+i+0+//+0. ; Ali, dersini [dersJ çalış-Il-mış

[ögrencil 0+//+0-0+0+//+0. ; [Ben}, ders çalış-II

ma-yacag [ögrencil degil+//+~0+im+//+0.; [Sen], buraya gel-//-me-ff 0+//+0-0+0+//+0. ; [Ben], okula gel-//1!±! 0 +//+0-0+m+//+0. ; vb.)

Ö

:

özne (örn. Ali, geldi. ; Hava, güzel. ;

Komşumuzun küçük kızı, bahçedeki çiçekleri

kopanyor. ; vb.)

Y

:

([TJYF- -kp+ +ş) yüklem (örn. Ali, geldi. ; Hava, güzel. ; Çiçekler, açmıştı. ; Çocuklar, dün, bahçede, yeni dogmuş kuzUıarla oynuyordu. vb.)

T

:

llimleç(öm. Çocuklar, (ZT (dün» , (YT (bahçede» ,

(VT (yeni dogmuş lmmlarla» oynuyordu. ; vb.)

ZT

:

zaman tüınleci (örn. Çocuklar. dün, bahçede, yeni

dogmuş kuzularIa oynuyordu. ; vb.)

YT

: yer mmleci (örn. Çocuklar, dün, bahçede, yenı dogmuş kuzularla oynuyordu. ; vb.)

VT

:

vasıta tüınleci (örn. Çocuklar, dün, bahçede, yeni

dogmuş kuularla oynuyordu. ; vb.)

ST

:

sebep tümleci (örn. : Kitabım olmadıgı için

çalışamadım.;vb.)

ŞT

:

şart tünı1eci (örn. [Eger siz] bu kısaltmaları

dikkatle inceleyebilirsentt, [ben] dilbilgisi konusunda birçok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim. ; vb.)

DT

:

digertüm1eçler(örn. Kendisini sırılsıklam ıslatan

yagmnra ragmen beni görmege geldi.; vb.) 15

(16)

YF

;

yüklem fiili (örn. Hava, güzel [hava] 0+/i+~

d+i+0+II+I1l. ; Ali. dersİnİ [ders] çalış-II-mış

[ögreneiJ

o

+11+fH/)+0+11+f/J. ; [Ben]. ders çalış-II

ma-yacag [ögrenci} degil+ll+fHzH-im+II+f/J. ; [Sen], buraya gel-II-me-6 0+1/+fJ-f/J+f/J+//+f/J. ; [Ben], okula

gel-II-!:±:!. 0+11+fJ-f/J+m+II+f/J. ; vb.)

Ns2 : belinisiz nesne (birtür zarf) (örn. [BenI, ders çalış-II

ma-yacak {ögrenci] degil +11+rfr-0+im+II+(JJ. ; vb.)

Nsl : belirtili nesne (bir tür tümleç) (örn. Ali, ders+ll+i+n+i

[ders] çalış-//-mış [ögrenci] 0+/1+f/J-0+-0+11+0. ; [Ben],

kitab+II+ı+m+a [kitab+0+1i +a] bak-II-ıyor [hoca]

0+11+0-0+um+II+0. ; vb.)

TYF

:

ttimleçleriyle birlikte yüklemfiili (örn. Çocuklar, dün ,

bahçede, yeni dogmnş kaz.larla oynn-//

yor+II+6-d+u+0+11+0. ; vb.)

TYF- -kp : tümleçleriyle birlikte kiplenmiş yüklem fiili (örn.

Çocuklar, dün , bahçede , yeni dogmuş kuzularla

oYD.n-ll-yor+II+fJ-d+~/;+0.; vb.)

(BE (E22) : cümle başı edau (örn. Cevap veremiyorsun. Çünkü,

sorumu anlamadm. ; Okudum. Ama, pek anlamadım. ; Söylemek kolay. Fakat, yapmak zor. ; Ey Türk gençligi, birinci vazifen ... ; vb.)

H : hitap vy seslenme.

A : açıklayıcı (appositif) (örn. Atattirk'ümüzü, [yani]

Cumhuriyetimizin kumeusunu, Dünya durdukça

saygıyla 3nacagız. ; Evimde, [yani] en sevdigİm

ortamda, çalışıyorum. ; vb.)

_8

: ...

bloku vy takımı. bk. _G ; (örn. : (HB (Çocuklar)),

[siz] buraya gelin. ; (HBı (Ali», (HBZ (Ahmet», (HB3 (Fatma)), [siz} niçin geciktiniz'? ; Ey (HB (Türk

gençligi», birinci vazifen ... ; vb.;

(00

(Ali» ders çalışıyor. ; (001 (Ali)), (ÖBZ (Ahmet» ve (ÖB3 (Fatma) bahçede geziniyor. ; (ÖB (Sokakta

(17)

C

top oynayan çocuklar»), komşunun camını kırdılar. ; vb.;

Çocuklar (TB (çayırda(+kil çimenlerin üstünde» top oynuyor. ; Çocuklar (TBı (çayırda,» (TBZ

(çimenlerin üstünde» top oynuyor. ; Kitaplar (TBı

(koltukların üzerine», (TBZ (masanın altma»,

(TB3 (şöminenin önüne») atılmıştı. ; vb. ;

Semtin bütün çocukları, (YBı (çayırda çimenlerin üstünde top oynuyor[lar+ff-d+I+0]), (YBZ

(yuvarlanıyor[1ar+ ••d+ı+e

1) ),

(YB3 (itişip

tepişiyorıar+//~-d+!±!». ; vb. ;

Bugün, (NsB (dün verdiginiz yazıyı)) okudum. ;

(NsBı (Müşteri dosyalarını)), (NsBZ (adres defterlerini» ve (NsB3 (ortada bırakılmış

kitaplan» yerlerine koydunuz mu? ; vb. ;

(NBz (Sı (NBı «sı (sarı» (İı (saç»»+lı)) bir çocuk... ; vb. ;

(BBZ (NB (Sı (sarı saçlı») (BBı (Sl (bir» (İl (çocuk»» .. , ; (BBZ «BBı «bu) (çanta)))+nın)

(içindekiler)))+i biliyor musunuz? ; vb.)

_G

: ...

grubu vy öbegi. (örn. ÖG : ÖZne Grubu; YG :

Yüklem Grubu: NsG : N esne Grubu; ... vb. . Her grupta aynı dizi ögesinden bir vy daha çogu yer alabilir.

(örn. (ÖG (ÖB (Ö (Ali)))) ders çalışıyor. ;

(ÖG (ÖBı (Öı (Ali))), (ÖBZ (ÖZ (Ahmet))) ve (ÖB3 (Ö3 (Fatma»» bahçede geziniyor.;

(ÖG (ÖB (Sokakta top oynayan (Ö (çocuklar)) ,

komşunun camını kırdılar. ; .

(NsG (NsBı (Müşteri (Nslı (dosyalarını»», (NsBZ

(adres (Ns1Z (defterlerini»») ve (NsB3 (ortada

bırakılmış (Ns13 (kitaplan»») yerlerine koydunuz

mu? ; ... vb.)

:

cümle (örn. (C (ÖG (ÖB (Sokakta top oynayan çocuklar»), (YG (YB (komşunun camını kırdılar»))). ; vb.)

_ç

: .,.

çekirdegi (örn.

eç :

Sokakta top oynayan çocuklar, komşunun cam+lZ)+!!+ı+n+ı kır-tt-J1-ff d+ı+//+lar. ; vb. ;

(18)

öç :

Sokakta top oynayan çocuk+lZi+ll+lar, komşunun

camını kırdılar. ; vb. ;

Vç :

Sokakta top oynayan çocuklar, komşunun camını

[cam+lZi] kır-0-11-0-d+ıll0-lZi+~laT. : vb.)

Bg1

:

baglam (contexte) : Bir dil ögesinin; içinde, degerini vy anlamını ortaya koydugu, sözlü vy yazılı bütünlük. Bir ek vy kök, bir sesin; bir kelime, bir ek vy kökün; bir cümle, bir kelime vy kelime öbeginin; bir metin, bir cümle vy cümle öbeginin baglarnını oluşturabilir.

Mtn : metin (texte) : Anlatınun sözlü vy yazılı kısnu. Metin. tek boyutlu ve zamana baglı bir akış olarak üretilir ve algılanır; )'ÜZeyseldir.

Drm

:

durum (situation) : Anlatınun metin dışı olan ve metni anlamlı kılan kısnu. Durum, çok boyutlu ve zihinsel bir birikiın üzerine kurul ur ; derinliklere sahiptir. Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgı mızda, onları, ögelerinin baglamlarıylailişkilerini kura madıgınuziçinanlayamayız.

AtatÃ¼rk Ãniversitesi TÃ¼rkiyat AraÅtÄ±rmalarÄ± EnstitÃ¼sÃ¼ Dergisi