View of Muğla Üniversitesi Muğla Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Hasta Hakları Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi

MUöLA ÜNøVERSøTESø MUöLA SAöLIK YÜKSEKOKULU

ÖöRENCøLERøNøN HASTA HAKLARI KONUSUNDAKø BøLGø DÜZEYLERøNøN BELøRLENMESø* Hülya BAYBEK**bhulya_3@hotmail.com Feyza DERELù***ofeyza@hotmail.com ùnci BOZYER***ibozyer@mu.edu.tr Arzu KIVRAK***arzu_gkyz@mynet.com Kezban KALKAN**** Esra KOYUNCU ****

ÖZET

Çalıûma Muøla Üniversitesi Muøla Saølık Yüksekokulu (MSYO) öørencilerinin hasta hakları konusundaki bilgi düzeylerini ölçmek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıûtır

[1]

Çalıûmanın evrenini MSYO’nda okuyan 385 öørenci oluûturmuû, öørencilerin tamamı örnekleme alınmıûtır. Araûtırma, katılmaya gönüllü olan 286 öørenci üzerinde ve etik kurallar çerçevesinde yürütülmüûtür.

[2]

Çalıûmada 10 sorudan oluûan Kiûisel Bilgi Formu (KBF) ve 18 sorudan oluûan ve araûtırmacılar tarafından Amsterdam Hasta Hakları Bildirgesi’nden yararlanılarak geliûtirilen Bilgi Düzeyi Ölçme Formu (BDÖF) kullanılmıûtır.

[3]

Anket uygulamasından önce 20 öørenciye ön uygulama yapılarak anket formunun anlaûılırlıøı ve geçerliliøi test edilmiûtir (Cronbach’s ơ=0.0859). BDÖF’nun deøerlendirilmesinde doøru cevaplara “5 puan”, yanlıû cevapla “0 puan” verilerek toplam bilgi puanı hesaplanmıûtır. 90 puan üzerinden yapılan deøerlendirmede 0-30 “Az Bilen” 35-60 “Bilen” 65-90 “Çok Bilen” olarak gruplandırılmıûtır.

[4]

Çalıûmada bilgi puanı baøımlı deøiûken, kiûisel özellikler ise baøımsız deøiûken olarak kullanılmıûtır. Veriler bilgisayar ortamında SPSS 11.5 paket program kullanılarak deøerlendirilmiûtir. ùstatiksel deøerlendirmede independent sample t testi; tek yönlü varyans analizi (ANOVA), Kruskal Wallis çoklu karûılaûtırmada ise Least-Significant Difference (LSD) testi kullanılmıûtır.

[5]

Araûtırmada öørencilerin 90 puan üzerinden ortalama 78.93±9.44 puan aldıøı ve %95.1’inin “Çok Bilen” grupta bulunduøu tespit edilmiûtir. Kızların , 4.sınıfların, hemûirelik bölümü öørencilerinin, son mezun oldukları okulda saølıkla ilgili herhangi bir eøitim almayanların, saølık sektöründe çalıûmayanların), saølık problemi nedeniyle kendisi yada yakınları hastanede kalanların, ailesinde saølık sektöründe çalıûan bireyler

bulunanların, hasta hakları konusunda yayın takibi yapanların ve bu konudaki bilgilerinin yeterli olduøunu düûünenlerin bilgi puanlarının yüksek olduøu belirlenmiûtir.

[6]

Çalıûmada cinsiyet (t=2.205, p<0.05) ve sınıf (X2

KW=7.942, p<0.05) deøiûkenlerinin istatistiksel olarak önemli etkisinin olduøu; farkın 4.sınıf ile 1.sınıf ve 3. sınıf arasındaki farktan kaynaklandıøı tespit edilmiûtir.

[7]

Anahtar Kelimeler:

[8]

GøRøù

Bireyin yaûama hakkının tehlikeye girdiøi hastalık durumunda hastalar geliûen tıp teknolojisi, karmaûık saølık sistemi ve insancıllıktan uzaklaûan saølık uygulamaları karûısında kendilerini güçsüz ve korunmaya muhtaç hissetmektedirler. ùnsan onurunun korunmasını ve hastaya bir birey olarak gösterilen saygının arttırılmasını amaçlayan çabalara gereksinim duyulmuûtur. Bu gereksinim “Hasta Hakları” kavramını gündeme getirmiûtir (Zülfikar 1998). [9]

Hasta hakları, hastanın saølıøını olabildiøince geri alabilmesi için gereksinim duyduøu desteøi zamanında, eksiksiz olarak, en doøru biçimde, eûitlik, konfor ve saygınlık içerisinde alabilmesini saølamak üzere tanımlanmıûtır. (http://hhp.ktu.edu.tr/index). Bu kavram, esas olarak insan hak ve deøerlerinin saølık hizmetlerine uygulanmasını ifade eden hakları kapsamaktadır. Bu hakların baûında:insan olarak saygı görme, mümkün olan en yüksek düzeyde saølık hizmeti alma, bilgilendirme, tıbbi iûlemler için onay alınması, mahremiyet ve özel hayata saygı, bakım ve tedavi devamlılıøının saølanması gelmektedir (úahbudak 1992). [10]

Hasta, hekim ve hemûire iliûkilerinin temeli ve belirleyicisi olan hasta hakları, genel anlamda kiûinin kendi adına karar verebilmesini içerir (Zülfikar 1998). Birey saølıklı iken bu hakkını kullanması kolaydır ancak en zayıf ve baøımlı olduøu durum olan hastalıkta, haklarının suistimali ile karûı karûıya kalabilmektedir. Burada hastanın hakkının korunabilmesi için saølık ekibi üyelerine önemli görevler düûmektedir (Yılmaz 1991) .[11]

Hastaneye yatıû; hastada yeni bir role girme, rol kaybı, tanımadıøı ortamda, tanımadıøı insanlara baøımlı olma gibi nedenlerle her zamankinden daha fazla stres yaratmaktadır. Böyle bir durumda hasta, haklarını elde edemeyebilir (úahbudak 1992). [12]

Hastanın saølık bakımı ile ilgili haklarında var olan deøerler hemûirelik mesleøini çok yakından ilgilendirmektedir.Bu hakları uygulamaya geçirmek hemûirelere, hastaların iyileûmeleri için

koruyucu önlemler olarak saølıklarının devamlılıøını saølayıp,onları saølık planının bir parçası olarak düûünüp gerçek anlamda hastayla ortaklık kurmasını getirir(w.w.w google.tr.) [13]

Hemûire hastanın hastaneye yatıûı ile ilgili duygularını anlama uyumu kolaylaûtırma, saølık ekibini tanıtma, sorunlarına en iyi çözümü bulmasına yardım etme, kendi saølıøı hakkında kendi kararlarını vermesini destekleme, gibi iûlevlerini yerine getirerek hasta haklarını savunmalıdır (úahbudak 1992). [14]

Bireyin hasta rolüne girdiøi zaman sahip olduøu haklar konusunda Amerika birleûik devletlerinde 1973 yılında ‘Hasta Hakları Bildirgesi’ yayınlanmıûtır. Ayrıca 28-30 Mart 1994’te Dünya Saølık Örgütü Avrupa bürosunca yapılan toplantıda ‘’Avrupa’da Hasta Haklarının Geliûtirilmesi Bildirgesi’’ hazırlanmıûtır Hasta hakları konusuyla ANA (Amerikan Hemûireler Birliøi) ve Ulusal Hemûireler Birliøi aktif olarak ilgilenmiûtir. 1959’dan önce Ulusal Hemûireler Birliøi bir hasta hakları yasası çıkarmıûtır ve yasa tam olarak ûu durumları içermektedir; [15]

x Hastanın en üst düzeyde saølıøını tekrar kazanmasına yada korunmasına yardımcı olacak gerekli hemûirelik bakımının hastaya verilmesini,

x Hastaya bakan personelin, sorumlu olduøu hizmeti yerine getirecek eøitime, deneyime ve kiûiliøe sahip olmalarını,

x Hastaya bakan personelin, onun duygularına karûı duyarlı ve gereksinimlerine karûılık vermeye hazır olacaklarını,

x Doktorun belirlediøi sınırlar içinde hastaya ve ailesine, hastalıøı hakkında bilgi verileceøini ve böylelikle hastanın kendine yardım edilebileceøini ve ailesinin onu anlayıp, yardım etmelerini,

Bakım veren hemûirenin uygun ve yeterli düzeydeki kayıtları tutmaya, raporların hazırlanmasına yardımcı olmaları ve hastayla ilgili tüm kiûisel konularda mahremiyete önem verileceøini garanti etmektedir (Zülfikar 1998). [16]

GEREÇ VE YÖNTEM Çalıûmanın Tipi

Çalıûma Muøla Üniversitesi Muøla Saølık Yüksekokulu (MSYO) öørencilerinin hasta hakları konusundaki bilgi düzeylerinin belirlenmek amacıyla planlanmıû, tanımlayıcı bir çalıûmadır.[17]

Evren-Örneklem Seçimi

Çalıûmanın evreni MSYO’ da okuyan 386 öørencinin tümü oluûturmuû, öørencilerinin tamamı örnekleme alınmıûtır. 20 öørenci ön uygulamaya alındıøından, 35’i anket uygulamayı kabul etmediøinden, 44’ü de çalıûmanın yapıldıøı tarihlerde devamsız olduklarından çalıûma 286 kiûi üzerinde yürütülmüûtür. [18]

Araútırma Eti÷i

Çalıûma etik kurallar çerçevesinde yürütülmüû; araûtırmadan önce kurumdan yazılı izin, anket uygulamasından öncede öørencilere çalıûmanın amacı açıklanarak sözel olarak izinleri alınmıûtır.[19]

Veri Toplama Aracı

Çalıûmada birinci bölümde 10 sorudan oluûan kiûisel bilgi formu; ikinci bölümde ise “Avrupa’da hasta haklarını geliûtirilmesi bildirgesi” esas alınarak(3,4) araûtırmacılar tarafından hazırlanan ve 18 sorudan oluûan bilgi düzeyi ölçme formu kullanılmıûtır.[20]

Ön Uygulama

Örneklem dıûında kalan 20 öørenciye uygulanarak anket formunun anlaûırlılıøı ve geçerliliøi tespit edilmiûtir (Cronbach’s alfa=0.8590). [21]

Anket Uygulanması

Anketler 26.02.2004 ile 03.03.2004 tarihleri arasında yüz yüze görüûme yöntemiyle uygulanmıû; bir anketin cevaplaması ortalama 10 dk sürmüûtür.[22]

Verilerin De÷erlendirilmesi

Bilgi düzeyini ölçen soruların deøerlendirilmesinde doøru cevaplara “5 puan” yanlıû cevaplara “0 puan” verilerek her öørencinin toplam bilgi puanı hesaplanmıûtır. 90 puan üzerinden yapılan deøerlendirmede 0-30 puan “Az Bilen, ”35-60 puan “Bilen”, 65-90 puan “Çok Bilen”,olarak gruplandırılmıûtır.[23]

østatistiksel Analiz

Çalıûma verileri bilgisayar ortamına kodlanarak aktarılmıû, SPSS 11.5 paket program kullanılarak analiz edilmiûtir.Deøerlendirmede Frekans hesaplaması, independent sample t testi; tek yönlü varyans analizi (ANOVA), Kruskal Wallis testi;çoklu karûılaûtırma yöntemi olarak ise LSD testi uygulanmıû,anlamlılık seviyesi 0.05 olarak kabul edilmiûtir. [24]

BULGULAR VE SONUÇLAR

Araûtırmada öørencilerin 90 puan üzerinden ortalama 78.93±9.44 puan aldıøı ve %95.1’inin “Çok Bilen” grupta bulunduøu tespit edilmiûtir. [25]

Tablo 1. Cinsiyete Göre Ö÷rencilerin Hasta Hakları Konusundaki Bilgi Puanlarının Da÷ılımı(N=286) Cinsiyet N % X r SS Kız 198 69,2 _79,74

_r

Çalıûmada kızların erkeklere göre hasta hakları konusundaki bilgi düzeylerinin, daha yüksek olduøu ve arasındaki farkın istatiksel olarak anlamlı olduøu tespit edildi (p=0,047) (Tablo 1). Çalıûmada kızların ortalama bilgi puanları bazı araûtırıcıların (Zülfikar 1999) bildirimlerine benzer olarak erkeklere göre yüksek bulunmuûtur.[26]

Tablo 2. Ö÷rencilerin Bölümlerine Göre Hasta Hakları Konusundaki Bilgi Puanlarının Da÷ılımı Bölüm N % X±SS Hemûirelik 210 73,4 79.64±8.73 Saølık Memurluøu 76 26,6 76,97±10,98 Toplam 286 100,0 78,93±9,44 t=1,911 p=0,059

Araûtırmada öørencilerin bölümlerine göre hasta hakları konusundaki bilgi düzeyleri incelendiøinde hemûirelik öørencilerinin, saølık memurluøu öørencilerine göre bilgi düzeylerinin yüksek olduøu tespit edildi.(Tablo 2) [27]

Tablo 3. Ö÷rencilerin Sınıflarına Göre Hasta Hakları Konusundaki Bilgi Puanlarının Da÷ılımı (N=286) Sınıf N % _X

_r

_r

_r

_r

_r

_r

Çalıûmada öørencilerin sınıflarına göre bilgi puanlarının daøılımı incelendiøinde 4. sınıfların bilgi puanlarının 3. 2.ve 1.sınıflara oranla daha yüksek olduøu,(Tablo 3) sınıflar arasındaki farlılıøın istatiksel olarak anlamlı bulunduøu (p<0.05), bunun 4.sınıf ile 1. ve 3. sınıf arasındaki farktan kaynaklandıøı tespit edilmiûtir. 4.sınıf öørencilerinin bilgi puanlarının yüksek olmasının öørencilerin dört senelik teorik eøitimleri ve uygulama alanlarında hasta ve hasta hakları konusunda bilgilerinin pekiûmesinden kaynaklanabileceøi düûünülmektedir. [28]

Tablo 4.Ö÷rencilerin Sa÷lık Sektöründe Çalıúma Durumlarına Göre Hasta Hakları Konusundaki Bilgi Puanlarının Da÷ılımı (N=286)

Saølık sektöründe çalıûma durumu N % _X

_r

Evet 45 15,7 _78,66

_r

Hayır 241 84,3 _78,98

_r

Toplam 286 100,0 _78,93

_r

t= -0,115 p=0,909

Çalıûmada öørencilerin saølık sektöründe çalıûma durumlarına göre bilgi puanlarının daøılımına bakıldıøında (Tablo 4). saølık sektöründe çalıûmayanların bilgi puanları çalıûanların bilgi puanlarına yakın olduøu tespit edilmiû, istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıûtır.[29]

Saølık sektöründe çalıûanların hizmet verdikleri hastaların hakları konusunda daha bilgili olmaları beklenirken, çalıûmayan grupla yakın puan almalarının; çalıûanların, hasta haklarını bilme ve

uygulamaya geçirme konusunda yeterli donanıma sahip olmamalarından kaynaklandıøı düûünülmektedir. [30]

Tablo 5. Çalıúan Ö÷rencilerin Çalıúma Yıllarına Göre Hasta Hakları Konusundaki Bilgi Puanlarının Da÷ılımı (n=45)

Çalıúma yılı N % _X

_r

_r

_r

_r

_r

Araûtırmada çalıûan öørencilerin çalıûma yıllarına göre bilgi puanlarının daøılımı incelendiøinde (Tablo 5); 3 yıldan fazla çalıûan öørencilerin bilgi puanlarının daha yüksek olduøu tespit edildi. Çalıûma yılı artıkça bilgi puanının arttıøı saptanmıûtır.[31]

Tablo 6. Ö÷rencilerin Yakınları veya Kendileri Nedeniyle Hastanede Kalma Durumlarına Göre Bilgi Puanlarının Da÷ılımı (N=286)

Hastanede Kalma Durumu N % _X

_r

Evet 184 64,3 _79,40

_r

_r

Toplam 286 100,0 _78,93

_r

t =1,128 p=0,260

Öørencilerin yakınları veya kendileri nedeniyle hastanede kalma durumlarına göre bilgi puanları incelendiøinde (Tablo 6); kalanların ,kalmayanlara göre bilgi puanlarının yüksek olduøu tespit edildi (p!0.05). Kalanların bilgi puanlarının yüksek olmasının; hastane ortamında kalma süreleri içerisinde bu konuya empatik yaklaûımlarının artmasından kaynaklanabileceøi düûünülmektedir. [32]

Tablo 7. Ö÷rencilerin Ailesinde Sa÷lık Sektöründe Çalıúan Kiúi Olma Durumlarına Göre Hasta Hakları Konusundaki Bilgi Puanlarının Da÷ılımı (N=286).

Ailesinde saølık sektöründe çalıûan

kiûi olma durumu N % X

r

Olan 71 24,8 _79,94

_r

Olmayan 215 75,2 _78,93

_r

Toplam 286 100,0 _78,93

_r

t =0,010 p=0,902

Araûtırmada öørencilerin ailesinde saølık sektöründe çalıûan kiûi olma durumlarına göre hasta hakları konusunda bilgi puanları incelendiøinde (Tablo 7); Ailesinde saølık sektöründe çalıûan kiûi olanların bilgi puanlarının yüksek olduøu tespit edilmiûtir. Bu öørencilerin , hasta hakları konusunda yakınlarından bilgi almıû olmalarından dolayı bilgi puanlarının yüksek olduøu düûünülmektedir. [33]

Tablo 8.Ö÷rencilerin Hasta Hakları Konusundaki Yayın Takibi Yapma Durumlarına Göre Bilgi Puanlarının Da÷ılımı (N=286)

Hasta Hakları konusunda yayın takibi yapma durumu N % _X

_r

_r

_r

_r

Çalıûmada hasta hakları konusunda yayın takibi yapma durumlarına göre öørencilerin bilgi puanları incelendiøinde (Tablo 8), yayın takibi yapanların,yapmayanlara göre bilgi puanlarının yüksek olduøu belirlendi. [34]

SONUÇ VE ÖNERùLER

Kızların , 4.sınıfların, hemûirelik bölümü öørencilerinin, , saølık sektöründe çalıûmayanların, 3 yıldan fazla saølık sektöründe çalıûanların, , ailesinde saølık sektöründe çalıûan kiûi bulunanların,

kendisi yada yakınları hastanede kalanların, hasta hakları konusunda yayın takibi yapanların, bilgi puanlarının yüksek olduøu belirlenmiûtir. [35]

Çalıûmada cinsiyet (t=2.205, p<0.05) ve sınıf (X2_{KW=7.942, p<0.05) deøiûkenleri ile bilgi}

puanları arasında istatistiksel olarak anlamlılık tespit edilmiûtir. [36]

Araûtırma sonucunda “Çok bilen” grubun sayısının fazla olması sevindirici ancak Saølık Yüksekokulu öørencilerinin hepsinin konu hakkında bilgi sahibi olmaları beklenmektedir. [37]

Hemûirelik ve Saølık memurluøu bölümü öørencilerinin ders içeriklerinde hasta hakları konusuna yer verilmesi, öørencilerin bu konuda yayın takibi yapmaları konusunda teûvik edilmesinin yararlı olacaøı kanaatine varıldı.[38]

KAYNAKLAR

1. Hasta Hakları Hepimizin ùhtiyacı, Prof.Dr.úükrü Hatun, Internet Yayını (w.w.w google.tr.), Kocaeli, 2003.

2. (http://hhp.ktu.edu.tr/index)

3. ùahbudak, Ü.; Hastanede Yatan Hastaların Hasta Hakları Konusundaki Görüúleri, Hacettepe Üniversitesi Sa÷lık Bilimleri Enstitüsü, Hemúirelik Hizmetleri Yönetimi Programı Bilim Uzmanlı÷ı Tezi, Ankara, 1992.

4. Yılmaz, M.; Hasta Haklarının Hemúire, Doktor ve Yatan Yetiúkin Hastalar Açısından øncelenmesi Cumhuriyet Üniversitesi Sa÷lık Bilimleri Enstitüsü, Hemúirelik Programı Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 1991.

5. Zülfikar, F.; Hastaların Hasta Haklarını Talep Etme Durumları, Hacettepe Üniversitesi Saølık Bilimleri Enstitüsü, Hemûirelik Esasları Programı Bilim Uzmanlıøı Tezi, Ankara, 1999.[39]

* ;III. Ulusal Hemûire Öørencileri Kongresinde poster Bildir Olarak yer aldı.[40]

**; Muøla Üniversitesi,Muøla Saølık Yüksekokulu,Öøretim Üyesi,Muøla [41]

*** ; Muøla Üniversitesi,Muøla Saølık Yüksekokulu,Öøretim Görevlisi,Muøla[42]