Toplum Kalkınmasında Örnek Lider Hüseyin Köycü’nün Şenkaya Gazetesi

(1)

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7331

Number: 60 , p. 159-174, Autumn II 2017 Yayın Süreci / Publication Process

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 10.10.2017 10.11.2017

TOPLUM KALKINMASINDA ÖRNEK LİDER

HÜSEYİN KÖYCÜ’NÜN ŞENKAYA GAZETESİ

ŞENKAYA NEWSPAPER OF “HÜSEYİN KÖYCÜ, THE MODEL LEADER

IN THE DEVELOPMENT OF SOCIETY”

Yrd. Doç. Dr. Meriç Güven ORCID ID: orcid.org/0000-0003-2533-5272

Uşak Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yeni Türk Dili Ana Bilim Dalı

Öz

‚Şenkaya‛ gazetesi ‚ Erzurum’un Şenkaya ilçesinde eğitim ve kültür hayatına ağırlık verilerek 1950 yılından itibaren çıkarılmaya başlanan mahalli bir gazetedir. Gaze-te 34 sayı olarak çıkarılmıştır. 15 günde bir çıkarılan gazeGaze-tenin ilk sayısı 1 Haziran 1950 tarihinde, 34. ve son sayısı 15 Ağustos 1955’te yayılanmıştır. Gazete dikey ve sütun esaslı klasik ‚tipo sayfa‛ düzenine göre tertip ve tanzim edilmiş, düz ofset baskı tekniği ile ba-sılmıştır. ‚Şenkaya‛ gazetesi içeriğine göre fikir, dağıtım alanına göre yerel, yayın süre-sine göre süreli, ilgi alanına göre kültürel ve ebadına göre tabloid gazete normlarındadır. ‚Şenkaya‛ gazetesi aynı zamanda ilçenin de kurucusu olan Hüseyin Köycünün şahsi gayreti ile çıkarılmış, gazetede başyazıdan tefrikalara, haberden fotoğraflara kadar tüm içerik Hüseyin Köycü tarafından hazırlanmıştır. Hüseyin Köycü, molla ve müderris bir babadan tevarüs eden istidatlarla yetişmiş ileri düzeyde Arapça ve Farsça bilen, tarih, coğrafya ve edebiyata düşkün, içtimai ve iktisadi konularda kendini yetiştirmiş otodi-dakt bir kişi, askerî bir kumandan, siyasî bir otorite ve nevi şahsına münhasır fevkalede yetenekli misyon ve vizyon sahibi bir kimsedir. ‚Şenkaya‛ gazetesi‛ni bu yurt parçası-nın yükselmesi ve kalkınması yolunda sanatla sermayenin, ihtisasla el emeğinin, eski cevherlerle yeni ruhların bir arada toplanması amaç ve şiarı ile çıkarmıştır. Gazetede makaleler, denemeler, şiirler yanında bir kısmı ‚diktraksiyon‛ formatında olan ‚Kırk Hikaye‛ gibi hikayeler, ‚Kel Memet ve Kuru Memet‛ gibi meddah tarzı fıkralar, ‚Fe-dakârlar‛ gibi oynanmak için yazılmış piyesler ve ‚Dil Öğren‛, ‚Yedi Renk Sohbet‛ gibi edebî ve akademik eleştiri ve denemeler yayımlanmıştır. Şenkaya gazetesi akademisyen-ler tarafından, bölge gazeteakademisyen-lerinin en mükemmeli olarak gösterildiği gibi Ziya Gökalp'in Diyarbakır'da çıkardığı ‚Küçük Mecmua‛ gibi taşra basınının en olgun örneklerinden biri olarak da kabul edilmiş; üzerinde tarih, coğrafya, edebiyat, sosyoloji ve etnoloji yö-nünden ilmî araştırmalar yapılacak kadar olgun ve zengin bir gazete sayılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Şenkaya Gazetesi, Hüseyin Köycü, Yerel Basın, Toplumsal Kalkınma

(2)

Abstract

‚Şenkaya‛ newspaper was a local newspaper at a local scale that was released as of 1950 by considering the education and cultural life in the Şenkaya County of Erzu-rum. The newspaper was released for 34 issues. The first issue of the newspaper, which was released every fortnight, was released on June 1, 1950; and the 34th and last issue was released on August 15, 1955. The newspaper was released according to the classical ‚typo page design‛ based on vertical and column system; and was published with plain offset printing technique. ‚Şenkaya‛ newspaper was in the form of a idealistic newspa-per according to its content; a local newspanewspa-per according to distribution area; newspa-periodical newspaper according to publication period; a cultural newspaper according to interest area; and tabloid newspaper according to its size. ‚Şenkaya‛ newspaper was released with the efforts of Hüseyin Köycü, who was also the founder of the county, and all the content was prepared by Hüseyin Köycü from the editorial to periodical sections, from the news to the photographs. Hüseyin Köycü was a unique character who was grown up with the skills that were inherited from a father who was a mullah and lecturer, and knew Arabic and Persian at an advanced level. He was keen on history, geography and literature, and was self-educated, i.e. auto-didactic person on social and economic fields. He was also a military commander, a political authority and a unique person with ex-traordinary abilities and mission and vision. Hüseyin Köycü released the ‚Şenkaya newspaper for the purpose of developing this part of the country by merging the art and capital, specialty and handicrafts, old and new spirits. Articles, essays, and poems; sto-ries like ‚Forty Stosto-ries‛ in the format of ‚distraction‛, jokes in the form of encomiast like ‚Kel Memet and Kuru Memet‛; stage plays like ‚Fedakârlar‛ which were written to be staged; literary and academic critics and essays like ‚Dil Öğren‛, ‚Yedi Renk Sohbet‛ were released in the newspaper. ‚Şenkaya‛ newspaper was considered as the most per-fect newspaper among the local newspaper by academicians, and it was also considered as the most mature samples of country press like the ‚Küçük Mecmua‛ released by Ziya Gökalp in Diyarbakır. It was also considered as a rich and mature newspaper on which scientific research was conducted in terms of history, geography, literature, sociology and ethnology.

Keywords: Şenkaya Newspaper, Hüseyin Köycü, Local Press, Social Develop-ment

1. Giriş

‚Şenkaya‛ gazetesi Erzurum’un Oltu ilçesine bağlı bir köy iken henüz yeni ilçe olmuş Şenkaya ilçesinde eğitim ve kültür hayatına ağırlık verilerek 1950 yılından itiba-ren çıkarılmaya başlanan yerel bir gazetedir. 1955 yılının Ağustos ayına kadar yaklaşık beş yıl süre ile toplam 34 sayı olarak çıkarılmıştır. Gazetenin sahibi Hüseyin Köycü" dür. İdare yeri Yükseliş Caddesi No: 238 Şenkaya’dır. İlk sayısı 1 Haziran 1950 tarihinde çıkarılan ‚Şenkaya‛ gazetesinin ilk beş sayısı Erzu-rum’da Cinisli matbaasında, 6. sayısından 13. sayısına kadar İstanbul’da M. Latif Dinç-baş matbaasında, 13. sayısından 34. sayısına kadar İstanbul’da Anıl matbaasında dizilip

basılmıştır.

Gazetenin Erzurum’daki Cinisli mat-baası yerine İstanbul’da M. Latif Dinçbaş matbaasında dizilip basılması ile ilgili husus Şenkaya gazetesinin 15 Aralık 1950 Cuma günü yayımlanan sayısında ‚özür dileriz‛ başlığında duyurulmuş ve ‚Cinisli matbaa-sında mürettip yokluğu, iş çokluğu, matbaa müdürünün işe dikkat etmemesi, evvelki sayılarda olduğu gibi beşinci sayıda da yanlış-lıklar bulunması sebebiyle matbaa değiştiril-miştir‛ sözleriyle izah edilmiştir. İlk beş sayı-sında her ayın birinde 6. sayıdan itibaren ‚şimdilik on beş günde bir yayımlanacaktır diye duyurulmuşsa da gazetenin yayımlan-masında periyodik süreye uyul(a)mamıştır.

(3)

Toplum Kalkınmasında Örnek Lider Hüseyin Köycü’nün Şenkaya Gazetesi 161

Bunda gazetenin içeriğinin hazırlanması, dak-tilo ile yazılan yazıların İstanbul’a ulaştırılma-sı, İstanbul’da dizgi ve mizanpajının yapılıp gazetenin basılı duruma getirilmesi ile ilgili süre, ulaşım ve iletişimden kaynaklanan olumsuzluklar ve mücbir sebepler etkili ol-muştur. Gazete, 15 Ağustos 1955’te 34. ve son sayısı yayımlandıktan sonra yayın hayatına son vermiştir. Yayın hayatının sonlandırılma-sı ile ilgili olarak gazetede herhangi bir açık-lama yapılmamış, okuyucuya herhangi bir bilgi verilmemiştir. Gazetenin 34 sayılık bu yayımı, yazılı medya istatistikleri açısından kısa süreli ve az sayılı görülebilir. Ancak, zengin bir basın varlığının kendini gösterdiği ve adeta yayın patlaması yaşandığı II. Meş-rûtiyet Dönemi ve sonrası (Özkaya, 2016: 276) süreli yayınlar serüveninde, 39 sayı basılan ‚Musavver Muhit‛ gibi yayınların baskı sayı-sının, çağdaşlarına nazaran çok da az olmadı-ğı (Türk, 2014: 178) bu itibarla, tek kişilik yazar ve idareci kadrosu ile 34 sayı olarak yayımla-nan ‚Şenkaya gazetesi‛ nin baskı sayısının da azımsanmayacak bir sayı olduğu söylenebilir.

‚Şenkaya‛ gazetesinin yayımlanma sebebi 1. sayının 4. sayfasında Hüseyin Köycü tarafından ‚Şenkaya‛ gazetesi Ne İçin? Adlı yazıda izah edilmiştir. Buna göre: ‚Evvelce bir köy olan ‘Örtülü’, 946'da ilçe olup ve adı değişerek Şenkaya olmuştur. İşte ‘Şenkaya’ gazetesi bu yurt parçasının yükselmesi yolunda sanatla sermayenin, ihtisasla el emeğinin, eski cevherlerle yeni ruhların bir arada toplanmasına çalışacaktır. Yine bu gazete tarım, ziraat, imalat, alım-satım işlerinde bilginlerin nasihatlerini toplayarak vatandaşları aydınlatmağa çalışacaktır. Yani uzakları olmasa bile Şenkaya gençliğini tarla, bağ, bostan, dükkân ve tezgâhları başında yetiştirmeğe çalışacaktır. Bu gazete, Şenkaya Yükseliş Cemiyeti'nin fikirlerini yayacaktır.‛ denilerek gazetenin yayımlanması ile ilgili gerekçeli izah yapılmış, yöre insanı için gerekli böyle bir gazetenin çıkış sebebi ihtar edilmiş ve duyurulmuştur.

‚Şenkaya‛ gazetesi içeriğine göre fikir, dağıtım alanına göre yerel, yayın süresine göre süreli (ilk beş sayı aylık son yirmi dört sayı on beş günlük), ilgi alanına göre kültürel ve ebadına göre tab loid gazete normlarındadır. Dört sayfadan ve iki yapraktan müteşekkil ve beş sütun üzerinden oluşturulmuştur. Fiyatı on kuruştur. İlk sayısında her ne kadar ‚siyasi bir gazete‛ olarak çıkarılacağı duyurulmuşsa da devam eden sayılarda siyasi konular üzerinde durulmamış, siyaset ile ilgili haber ve yorumlara fazla yer verilmemiştir.

‚Şenkaya‛ gazetesi haber ve yazıla-rın, mümkün olan en az çaba ile algılanmasını amaçlayan, dikey ve sütun esaslı tipo sayfa ‚klasik sayfa‛ düzenine göre tertip ve tanzim edilmiş, tabaka kağıda düşük hızda baskı yapan ve kırım/katlama işleminden geçmesini zorunlu kılan düz ofset baskı tekniği ile hazır-lanmıştır. Mabat kısımları tutarlıdır. Yazıların sayfa ve sütun bilgileri doğru olarak verilmiş ve yazının devamı gazetenin daha sonra ya-yımlanan sayısında ilgili sayfa ve sütununda tamamlanmıştır. Metin ve başlıklardan oluşan yazılar, dikey anlayışa uygun olarak yerleşti-rilmiş ve hat çizgileri ile birbirinden ayrılmış-tır. Başlıklar, sütun genişliğinde tutulmuş ve sütun genişliğine uygun puntolarla verilmiş-tir. Sayfa boyutları ve marj ayarları sütun sayılarını materyallerin sayfa üzerine dengeli yerleştirilmesine imkan tanıyacak biçimdedir. Fontlar içerik ve tasarımla uyumlu olacak şekilde seçilmiş, yazılarda Time News Roman BT ve Arial BT gibi tipografiye uygun düz ve sade fontlar tercih edilmiştir.

İlk sayılarda daha az olmak ve gide-rek daha fazla kullanılmak üzere tipografik düzenleme ile fotoğraflar arasında uyumlu bir bloklama yapılmıştır. Bununla birlikte aynı, yan yana ya da arkalı önlü sayfada çok yakın olarak kullanılan ve siyah beyaz renklerden oluşan görsel unsurlar; başlıkların, sayfa dü-zenindeki leke dengesi ile uyumlu ve görsel etkisini bütünleyecek bir ahenk içinde

(4)

değil-dir. Mizanpajı tipo düzeninde yapılan ve kı-sıtlı imkanlarla hazırlanan gazetenin ilk beş sayısının sayfa düzenlemelerinde teknolojik yetersizliklerin de etkisiyle ‚tram nokta şiş-mesi‛, baskı mürekkep uyumsuzluğu ve ‚çift-leme, kayma‛ gibi bazı hata ve kusurlar görü-lür. Yazıların sütunlara yerleştirilmesine bağlı mizanpajla ilgili bu görsel hata ve kusurlar ve kısmi uyumsuzluklar, 6. sayıdan itibaren ye-rini düzenli bir yapıya bırakmış ve ‚Şenkaya‛ gazetesi 6. sayısından itibaren yayımlandığı zamana göre daha fotografik bir gazete görü-nümünde çıkmaya başlamıştır. Gazetede bu sayıdan itibaren konunun mizansenine uygun veya mahalli hayattan sahneler içeren müsta-kil görsellere de yer verilmiştir. Bununla bir-likte Türk basınında renkli resmin ilk defa 1908’de yayımlanan Musavver Muhit dergi-sinde kullanıldığı (Türk, 2014: 178) göz önüne alındığında, 1950’li yıllarda yayımlanan ‚Şen-kaya‛ gazetesinin görsel efekt açısından he-nüz bu gelişimi yakalayamadığı ve kendisin-den önce yayımlanan birçok dergi ve gazete-den geri kaldığı görülür.

Şenkaya‛ gazetesindeki yazılar ‚ters ve düz pramit, konuşma dili ve serbest ya-zım‛ tekniklerine ait örnekler içerir. Bununla birlikte yazı tekniği açısından değerlendirildi-ğinde ağırlıklı olarak ‚içinden geldiği gibi yazma‛ diye tanımlanan ‚serbest yazım tek-niği‛ne uygun yazıldıkları söylenebilir. Gaze-tedeki yazıların dili birbirlerinden kolayca ayırt edilecek bir özellik gösterir. Edebi türler-le ilgili yazılarda sanatkarane, haber yazıla-rında ise sade ve basit anlatım hakimdir. Ha-berler, gazetenin özelliğine ve misyonuna uygun olarak düzenlenmiştir ve ‚bilgi haber‛ formundadır. Haber cümlelerinde yoğunluk, açıklık, anlamlılık, devamlılık ve uygunluk gibi haberin esasını verecek şekilde 5N 1K olarak nitelendirilen ne(habere kaynak olay), nerede (olayın yeri), ne zaman (genelden öze-le olayın zamanı), nasıl (olayın yapılış ve meydana geliş süreci, niçin(olayın sebebi) ve kim olaya kaynak veya muhatap kişi sorula-rını ve bu sorulara verilen cevapları bulmak mümkündür.

Gazetede yakın karakterli başlıkların yan yana veya alt alta sıralanması ile ilk beş sayıda materyallerin sayfa üzerine dengesiz yerleştirilmesi biçiminde bazı kusurlar oluşmuştur. Bu sebeble yazıların bir kısmı ‚demarkaj” edilerek tekrar yayınlanmak zorunda kalmış, bu sayede evvelki sayılardaki kısmi yanlışlar devam eden sayılarda düzeltilmiştir. Bunun yanında gazetenin diğer sayılarında bir gazetenin maddi kusurları arasında gösterilen karışıklıklara yol açacak metin yığılması, başlık çatışması ve dengesiz dağılım gibi hatalar yoktur. İlk beş sayıdaki kusurlar ise 6. sayıdan itibaren yerini köklü gazetelerde görülen sayfa düzenlenmelerine bırakmış ve ‚Şenkaya‛ gazetesi 6. sayısından itibaren zamanın koşullarına göre modern bir gazete görünümünde çıkmaya başlamıştır..

2. Yöntem

Betimleyici yöntemin kullanıldığı ça-lışmada konu, tabii bir çerçevede ve doğal seyrinde incelenmiştir. Gazetedeki türler ve örnekleri belirlendikten ve veri tabanı aracılı-ğıyla elde edilen bilgiler değerlendirildikten sonra gerekli tasnif ve klasifikasyon (bölüm-leme) yapılmış ve ‚Şenkaya‛ gazetesinin ör-güsü ortaya çıkarılmıştır. Olgular arasında nedensellik ilişkisi aranmadan yürütülen yön-temle, bulguların evrene genellemesi sağlan-mış; araştırmanın ve araştırmacının nesnel olmasından yararlanmak ve nicel yöntemin özellikleri uygulanmak suretiyle anlamlı gö-rüşler elde edilmeye çalışılmıştır. Bu sayede çalışmanın hedefleri doğrultusunda hem ga-zete arşivi ile elde edilen verilerin hem de kültür öğelerinin ve sözlü verilerin bir arada değerlendirildiği analiz etme süreci gerçekleş-tirilmiştir.

3. Kavramsal Çerçeve

‚Toplum Kalkınmasında Örnek Lider Hüseyin Köycü’nün ‘Şenkaya’ Gazetesi‛ adındaki çalışma, amacı eğitmek ve bilgilen-dirmek olan bu sebeple haberlerinde açıklayı-cı ve yorumlayıaçıklayı-cı bir yaklaşım uygulanan, bilginin kelimelere yüklenildiği günümüz fikir gazeteciliği işlev ve misyonuna yakın ‚Şenkaya‛ gazetesini ve o gazeteyi çıkaran

(5)

Hüseyin Köycü’yü belgesel ve tarihsel metot-la ele ametot-lan bir referans çalışmasıdır. Uşak Ün-iversitesi BAP birimi nezdinde yürüttüğümüz ‚Anadolu Aydınlanmasında ‘Yerel’ Taşra Gazeteleri: ‚Şenkaya‛ Gazetesi Örneği‛ adın-daki projeden hareketle oluşturduğumuz bu çalışmanın kuramsal çerçevesini, 1 Haziran 1950 tarihinden itibaren ilk 4 sayısında aylık, sonraki 30 sayısında 15 günde bir olmak üzere 34 sayı olarak yayımlanan ‚Şenkaya‛ gazetesi oluşturmaktadır.

Anadolu taşrasında yerel olarak ya-yımlanan bu ve benzeri gazetelerin mevcudi-yeti, yayımlandıkları zaman, coğrafya ve ko-şullar göz önünde bulundurulduğunda ayrı bir önem ve kıymet taşır. Henüz bir köy iken yeni ilçe olmuş Anadolu kırsalının bir bölge-sinde imkansızlıklar içeribölge-sinde yayımlanan ‚Şenkaya‛ gazetesi eşdeğerinde herhangi başka bir gazete bulunmadığı gibi, toplum kalkınmasında ve o günkü Anadolu kırsalının gelişmesinde gazetelerin etki ve katkıları ile ilgili yapılmış ‚model‛ bir çalışma da yoktur. Bu itibarla kültür hayatının çeşitlenip zengin-leşmesinde gazetelerin işlevi ve yerel-taşra gazetelerinin rolü ve gelişimi hakkında litera-türde büyük boşluklar vardır. Söz gelimi Anadolu’nun en ücra bölgesinde coğrafyasın-da “girişi olup çıkışı olmayan” küçük bir köyünde (Örtülü köyü)‛ kültür ve bilim hayatı nasıl olmuş da bu kadar gelişmiş küçük bir köy olan Örtülü (şimdiki Şenkaya ilçesi) Türki-ye’nin okuma yazma ve yüksek tahsil oranın en yüksek olduğu birkaç ilçesinden biri ol-muştur? Bunda 1950 yılında çıkarılan ancak ta 1920’lu yıllarda Hüseyin Köycü’nün başlattığı eğitim hamlesinin ve 1930’lu yıllarda hayata geçirme düşüncesini taşıdığı fakat 1950’li yıllarda uygulama ve gerçekleştirme fırsatı ve imkanı bulduğu ‚Şenkaya‛ gazetesinin, gaze-tedeki yazıların, yazılarda dile getirilen dü-şüncelerin işlevi ve etkisi olmuş mudur? Ga-zetenin öyle bir etki ve işlevi olmuşsa bunun yansımaları nasıldır? soruları ışığında gazete-deki makalelerin, seri halde tefrika edilen

hikayelerin, piyeslerin, meddah tarzı fıkrala-rın, şiirlerin, ‚dil öğren‛ ve ‚yedi renk soh-bet‛ köşelerinin ve diğer türlerle ilgili örnek-lerin edebî yönden ve dil yönünden katkıları neler olmuştur? soruları yanıtlanmaya çalı-şılmıştır.

4. Bulgular

‚Şenkaya‛ gazetesi teşkili ve ortaya çıkarılması, gazetedeki yazıların hazırlanması ve türlere göre örneklerin oluşturulması ba-kımından diğer gazetelerden ayrılır ve onlara nispetle bazı farklılık ve özgünlükler taşır. Şenkaya‛ gazetesinin sağ üst köşesinde ‚Sa-hibi ve yazı işlerini idare eden Hüseyin cü" diye yazmaktadır. Gazete, Hüseyin Köy-cü’nün ferdi gayret ve çabası, şahsi fikir ve birikimin etkisi ile çıkarılmıştır. ‚Hüseyin Köycü süreç içerisinde gazetenin hem muha-biri, hem editörü, hem yazarı hasılı her konu-daki uygulayıcısı olmuştur. On beş günde bir yayımlanan bu gazeteyi önemli bir kısmı ‚diktraksiyon‛ formatında olan başyazıdan tefrikalara, haberden fotoğraflara kadar bir-çok yazı türüne ait yazılar Hüseyin Köycü tarafından kaleme alınmış, gazetede zaman zaman misafir yazarların yazılarına da yer verilmiştir.

Hüseyin Köycü alim, hafız ve molla bir şahsiyet, devrinin ünlü ozanı âşık Şenlik ile atışacak kadar güzel söz söylemeye yatkın şair bir kişidir. On iki yaşında iken ileri dü-zeyde Arapça ve Farsça öğrenmesi, on yedi yaşından itibaren idari görevlerde bulunması ve millî kurtuluş savaşı sırasında Avunder cephe komutanı olarak yer alması, özel okul açması, özel sağlık kurumu kurması, toplum-sal kalkınma amaçlı ‚Sarı Karton Projesi‛ni başlatması ve yürütmesi gibi sahip olduğu ‚bireysel yeti ve farklılıkları gazetenin çıka-rılmasını etkileyen etmenlerdendir. Bu itibarla ‚Şenkaya‛ gazetesinin çıkarılmasına vesile olan Hüseyin Köycü ile ilgili de literatür ça-lışması yapılmış ve Hüseyin Köycü, ‚Şenka-ya‛ gazetesi ile birlikte değerlendirilmiştir.

(6)

tari-hinde yayımlanan ‚Şenkaya‛ gazetesinin birinci sayısında gazetenin gelecek sayılarında yayımlanacak yazıların konu başlıklarını bil-dirmiştir. Bir kısmı tefrika halinde yayımla-nan: ‚Şenkaya’nın tarihçesi‛, ‚Şenkaya hava-lisinde eski eserler‛, ‚Oltu Millî İslâm Komi-tesi'nin neler yaptığına dair tarihçesi‛, Hare-keti Milliyenin tohumu olan ‚Kars Şurasının Tarihçesi‛ Allahu Ekber’de yatan Şeyh Sana-ni’nin Hikayesi, ‚Halk Âdetleri (folklor)‛, ‚Hasbuhallerden Parçalar‛‛Eski basından parçalar‛ ‚Diller ve dil araştırmaları", ‚Kars İslâm Millî Şûrası, Cenubi Garbi Kafkas Hü-kümeti‛, ‚Eski matbuattan seçme parçalar‛, ‚Dil öğren aziz köylüm"," Yarın bu köy‛, ‚Şa-şarım‛, ve ‚Halkevleri" öğretme ve bilgi ver-me amaçlı yazıların konu başlıklarından bazı-larıdır.

Hüseyin Köycü, gazetecilik yayını ve yayımı yaparken, halkın ilmen ve fikren gelişmesi, toplumun aydınlanması ve terakkisini gözetmiş; bu amaçla öğrenme, araştırma ve gözlem yolu ile elde ettiği bilgileri, çeşitli malumatları halkın anlayabileceği dil ile ve bilge bir kişi edasıyla ifade etmiştir. Hüseyin Köycü bu yazılarında Şenkaya halkının türlü müşküllerine çareler arayan, çözümler bulan ve üreten; halkı bilgilendiren, eğiten, yetiştiren ve sorunu olduğu konularda rehberlik eden, yol gösteren bir hâce-i evvel ‚ilk öğretmen‛ konumunda olmuştur.

5. Yorum ve Tartışmalar

Şenkaya ilçesinin kurulmasına öncülük eden ve yıllar sonra Şenkaya adı ile gazete çıkaran ‚Toplum Kalkınmasında Örnek Lider‛ Hüseyin Köycü, savaştan çıkmış binbir zorluk içerisindeki ülkede o günkü koşullar altında her yöreye okul açmanın ve maarif kurumları tesis etmenin zor olacağını düşünmüş, Oltu Savaş Şûrası Merkez İdare Heyeti Azası iken 1931 yılında TBMM üyelerine gönderdiği ve maarif konusundaki düşünce ve taleplerini dile getirdiği yazısında, daha o zamanlardan itibaren gazetenin işlevselliğine ve halkı eğitme ve aydınlatmadaki önemine işaret etmiş:

‚Devletimizin her köyde okul açması zor olacağından, Maarif Vekâleti bünyesinde kurulacak bir umumi müdürlük kapsamında, köylerde yaşayan vatandaşların eğitimi, çıkarılacak öğretici-eğitici gazetelerle sağlanmalıdır. Bu gazeteler köy yetkililerine ulaştırılmalı, köylüler bu gazetelerle eğitilmeli, eğitimi alanlar müfettişler marifetiyle ve özel usullerle imtihan yapılıp en az okur yazar durumda olan kimselere belge(okur-yazar belgesi) verilmelidir.‛ diyerek gazeteler vasıtasıyla da halkın eğitilmesini istemiştir. O, dönem Anadolusunda işlevsel böyle bir bir gazete çıkarılmasının gereğini ve önemini kavrayan ve bunu gerçekleştirmek için çalışan Hüseyin Köycü, ta o zamanlardan bunun fikri altyapısını hazırlamış ve Örtülü köyünün 1950’de ilçe yapılmasıyla bu düşüncesini pratiğe geçirmiştir.

Kurtuluş savaşı yıllarında düşmana karşı verilen mücadele yanında cehaletle mücadele de o zamanlardan itibaren bu yöre insanının en büyük hedefi haline gelmiş ve bu mücadele ‚Toplum Kalkınmasında Örnek Lider‛ Hüseyin Köycü’nün öncülüğünde topyekün biçimde verilmistir. Otodidakt bir insan olan Hüseyin Köycü, Milli Mücadele yıllarında fiilen içinde bulunduğu savaş or-tamında bile tahrir yapmaktan ve etüt etmek-ten uzak kalmamış; çalışma ve mütalaalarda bulunmak, tetkik ve tetebbular yapmaktan geri durmamıştır. Kurtuluş savaşı ile elde edilen zaferin kalıcı olması ve her alanda güç-lü bir toplum konumuna gelinebilmesi için eğitim alanında da hamleler yapılması ve gerçek bir savaş kazanılması gerektiğine inanmış; bunu Şenkaya ölçeğinde gerçekleş-tirmek için hamlelerini sürdürmüştür. ‚Savaş bize toplu olarak bilgi dairesinde çalışmayı öğretti‛ diyen Köycü, bu itibarla, eğitim ve öğretim konusu ile yakından ilgilenmiş, Cumhuriyet yıllarında başlatmış olduğu eği-tim seferberliğini sevk ve idare etmiştir. Örtü-lü köyünde (bugünkü Şenkaya ilçesinde 1928 yılında okulun ve 1930'lu yıllarda kütüphane-nin açılması, devamında iş ve meslek, zanaat

(7)

ve beceri kurslarının düzenlenmesinin ardın-dan Örtülü Köyü’nün 1946 yılında ilçe olma-sıyla birlikte cehaletle savaş ve aydınlanma dü-şüncesi hız kazanmış; toplumu eğitmenin ve ‚bilgi toplumu‛ haline getirmenin en önemli unsurlarından birisinin de geniş halk kitlele-rine ulaşmaya yardımcı olacak bir gazeteye sahip olmak gerektiği bilgisiyle, ileride adeta bir ‚mektep‛ vazifesi görecek gazetenin çıka-rılması uygulanmaya konmuştur. Bu itibarla Hüseyin Köycü bilgi ve birikimlerini ve göz-lemlerini yöre halkına anlatmak, yöre halkını eğitmek, bilgilendirmek amacıyla ta 1926’larda gerçekleştirmeyi arzu ettiği gazete çıkarma hayalini 1950 de gerçekleştirmiş; o günün koşullarına göre muazzam ve mühim icraatı ve çok önemli ve yadsınmaz işlevi olan “Şenkaya” gazetesini çıkarmıştır.

Gazeteci Köycü’ye göre: ‚Şenkaya‛ gazetesi, eğitimin gelişmesi ve yaygınlaşması ile ilgilenecek, yöre halkı gazetesi yardımıyla, görüşlerini açıklama ve duyurma imkanına kavuşacaktır.‛. Nitekim cehaletle ve geri kal-mışlıkla mücadeleyi amaç edinen ve gelişme ve ilerlemeyi esas alan gazetede, yayımlan-maya başlanmasından itibaren dünyadaki sosyal gelişmelere eşlenik Batı ile entegre olmuş yeni ve çağdaş bir insan tipi ve toplum yapısı oluşturacak çeşitli ilmî ve fikrî çalışma-lar, yayımlar yapılmaya başlamıştır.

Gazetedeki köşeler ve yayımlanan yazılar da bu amaca yönelik olarak düzen-lenmiştir. Bu itibarla ‚Şenkaya‛ gazetesi Ana-dolu’da, aile işletmesi şeklinde, eski teknolo-jiyle basılan, tirajı ve dağıtımı sınırlı, resmi ilan geliri için matbaacılar tarafından yayım-lanan yerel gazetelerden (Girgin 2001: 173) ayrıldığı gibi dördüncü kuvvet olarak siyasî nüfuz ve etki yaratan taşra gazetelerinden ve mahalli gazetelerden de olmamıştır. Gazete, şahsına münhasır bir çizgide, sosyal hayatın içinde, eğitim ve kültür ağırlıklı bir fikir gaze-tesi formatında çıkarılmıştır. Gazetenin bu yönüyle içeriği, düzenlenmesi ve yöntemi bakımından 1840’ta yayımlanan yarı resmi

nitelikteki Ceride-i Havadis’i andırdığı veya çağrıştırdığı görülür. Şenkaya gazetesi, ticari boyutu olmayan sosyal amaçlı ilanların gide-rek yaygın hale getirilmesi, sonraki sayıların-da bilim ve kültür yazılarına ve tefrika halin-de çevirilere yer vermesi, buna bağlı olarak tiyatrolarda oynanan tiyatro ve piyeslerin Türkçe tercümelerini yaparak yayımlaması (Ziyad 1993: 406), halka modern kültür ve yaşayışla ilgili güncel ve aktüel bilgiler ver-mesi, gelenek ve görenekleri ve muaşeret kurallarını öğretmesi gibi yönlerden Ceride-i Havadis gazetesini andırır.

Hüseyin Köycü gazetesini bir eğitim ve öğretim aracı gördüğü için O dönem Ana-dolu’sunda sosyal, kültürel gelişmeleri yön-lendiren, sağlık, eğitim, ulaşım ihtiyaçlarında hükümet ile halk arasında bağ kuran idareci olarak köy muhtarına ‚Köy Muhtarı Sen Bun-ları Bilir Misin?‛ başlığı altında sık sık ses-lenmiştir. Yerel yönetimlerle ilgili söz gelimi Köyde kaç kişi okuma bilir? Tarih, coğrafya, geometri, kimya ve ruhiyat dersleri neden bahseder? Köyünüzde bulaşıcı hastalık var mı ve koruma yollarını arıyor musun? Köyünüz-de okuma-yazma odası var mı ve ne tip kitap-lar mevcut? Köyünüzün içme suyu sağlığa za-rarlı mı? Muaşeret usulleri ne demektir? Köyde hayvan cinslerinin ıslahı için bir gayretiniz var mı ? gibi o dönemler için güncel olan ko-nularda sorular yönelterek görevin yerine getirilmesi ile ilgili hatırlatmalarda bulunmuş; sorduğu sorulara verdiği cevaplarla hem muhtarın hem köylünün bilinçlenmesini ve bilgilenmesini sağlamıştır.

‚Şenkaya‛ gazetesi, 1921 yıllarında Sarıkamış'ta askeri kaynaklar tarafından yayım-lanan Varlık Gazetesi'ne Oltu temsilcisi olarak ‚Hıfzızâde Hüseyin Sırrı‛ adıyla yazdığı yazı-lar bir taraf bırakılacak olursa hiçbir gazeteci-lik eğitimi almayan, gazetecigazeteci-lik geleneğinden gelmeyen ve gazeteci çevresinde yetişmeyen Anadolu’nun bu en ücra coğrafyasında doğ-muş, büyümüş birisinin tamamen ‚dad-ı isti-dat‛ ‚Hak vergisi yeteneğiyle‛ çıkarılan bir

(8)

gazetesi olarak görülebilir. ‚Şenkaya‛ gazete-si, ‚on beş günde bir çıkar siyasi gazete‛ düstu-ruyla yayımlanacağı duyurulmasına rağmen, gazetede siyaset ile ilgili yazılara çok az yer ve-rilmiş, ‚tanıtaç‛takinin aksine politik konulara girilmemiştir. Bu durum gazeteyi tanıma fırsatı bulmuş kişilerin de dikkatini çekmiş gazetenin siyasi bir gazete değil, muhtevasının mahalli incelemelere, mevzii folklor ve etütlere tahsis edilmiş bulunması hasebiyle ancak tenkit gaze-tesi olacağı dile getirilmiştir (Gobi 2005: 170). Bununla birlikte gazete memleket ahvalini hal-kın anlayacağı bir dille, ajans haberlerini daha açık ifadelerle halka duyurup anlatmış; gaze-tede sosyal hadiseleri tahlil eden yazılara fık-ralara, şiirler, edebi, ahlaki fıkra ve makalelere yer verilmiştir. Gazete, mahalli bir gazete olarak Şenkaya ve çevresinin dertlerini önemli konular halinde işlemiş; sorunlara çareler aramış, çözüm yolları göstermiştir. Halkı ça-lışmağa ve üretmeye teşvik edici misyon üst-lenmiş, böyle bir ödev ve sorumluluk içinde yayımlanmıştır. Gazetede Şenkaya’nın muh-taç olduğu kalkınma projelerine, bununla ilgili incelemelere ve halkın dikkatini çeken mahalli faaliyetlere yer verilmiştir.

Her vesile ile dilin önemine ve medeni toplum olmadaki rolüne değinen Hüseyin Köy-cü, yaptığı konuşma ve söyleşilerde sohbetler-de, dilin duygu ve düşünceleri anlatma ve nakletmede büyük ve önemli vasıta, bütün bir cemiyeti içine alan ve cemiyeti ayakta tutan önemli bir müessese olduğu bilgisi ile dile verdiği önemi göstermiş bu itibarla ‚Şenkaya‛ gazetesinde ‚Dil Öğren Aziz Köylüm‛ başlığı altında müstakil bir bölüm açarak o günün Türkiye’sinde kullanılan diğergâm, hodgâm, demokrasi, eçhel, erbab, antipati, kemâl, nakıs, rencide muhbir, kalori, gıda, vitamin tezvir, mütecaviz, gıda, ‚sigorta, randıman, turizm, sosyalizm, faşizm, rejim, vitamin, kalori" gibi yabancı asıllı yüzlerce kelimenin Türkçedeki karşılıklarını göstermiş, tanım ve açıklamalarını yapmıştır. Kelimelerin gerçek ve doğru anlam-larının cümle içerisindeki kullanımları ile orta-ya çıkacağını dile getiren Köycü, bu kelimeler-den bazılarını cümle içindeki bağıntıları ile

kullanmış; bazılarına ise bir etimolog tavrıyla yaklaşarak daha önce okuduğu gramer kitapla-rından ve sözlüklerden edindiği bilgilerden yararlanarak önce kök ve kökenleri ile ilgili morfolojik bilgiler vermiş, daha sonra etiyolo-jileri ile ilgili açıklamalarda bulunmuştur. Köycü seçtiği kelimelerin sözlük manasını bizzat kendisi vermiş, bu kelimeleri açıklamış veya tanımlarını yapmıştır. Mesela dalkavuk için ‚Bu kelimenin Türkçe olduğuna kaniyim, kavuk sallamak yerine gelir yani yerli yersiz hatır için haksız sözlere evet demek haksız işleri haklı görmek gibi bir nevi ahlaksızlık.‛ Ya da serkeş için, serkeş:‚ ser, Farsçadan baş, keş yine Farsçadan çekme demektir. Fakat buradaki baş çekmek iyi bir baş olmak demek değildir. Yani yerli yersiz ileri gitmek, fena işlere baş olmak bu da dalkavukluğun aksine olan bir nevi ahlaksızlıktır.‛ gibi. Ayrıca, par-don ve mersi kelimelerinin karşılığını verdik-ten sonra ‚Bu kelimeleri bir köylü için öğ-renmeye lüzum yoktur diyenler olur. Fakat biz öğrenelim, kendimiz konuşmasak bile bize hitaben konuşulursa afallamayalım.‛ diye tavsiye ve telkinde bulunmuştur.

‚Şenkaya‛ gazetesinde bir çoğu Hü-seyin Köycü’nün tecrübe ve denemelerine dayananan, bilgece bir biçimde oluşturulmuş, daha önce duyup derlediği veya konuya uy-gun olarak yaratıcı zekasıyla ürettiği özlü sözler ve atasözleri vardır. Şinasi’nin Durûb-ı Emsâl-i Osmâni’sindeki atasözlerini andıran ‚Günün Sözü‛ veya ‛Günün Manşeti‛ olabi-lecek hikemli ve tefekkürlü bu sözler, ‚Yedi Renk Sohbet‛ adını verdiği köşede hikmet ve felsefeye ait bilgiler, kıssalar, ibret verici hadi-seler, söz ve düşünceler halinde kısa ve veciz ifadelerle anlatılmış; felsefi derinliği olan bu sözler, darbı mesel “hikemiyatın ahkâmı” olarak ders çıkartılacak bir kompozisyonda ve ‚Bey-daba üslubu‛nda sunulmuştur.

Gazetenin toplum kalkınmasında ve aydınlanmasındaki etkisini ve eğitim öğretim hayatındaki işlevini iyi bilen Köycü, ‚Şenka-ya‛ gazetesinde eğitim ve kültür konularına ağırlık vererek okuyucuyu düşündüren, bilgi-lendiren türden yazılar yazmış, gazetede

(9)

uzun ve kısa hikaye, fıkra, bilmece, şiir, eleşti-ri, tarih birçok türün örneklerini vermiştir. Gazete tekniği açısından bir kısmı ‚diktraksi-yon‛ sayılabilecek daha çok dinlendirici, bilgi ve fikir verici bu yazılar, gazetenin farklı sayı-larında yayımlanmıştır. ‚Şenkaya‛ gazetesin-de dil, egazetesin-debiyat, sanat, kültür konularının yanında Millî Kurtuluş Savaşının Doğu cep-hesi ile ilgili oldukça önemli bilgiler de veril-miştir. Tarihi vesika niteliğinde olan bu bilgi-ler, Hüseyin Köycü’nün de kuruluşunda yer aldığı ve içinde bulunduğu ‚Oltu İslâm Millî Komitesi, Kars Millî İslâm Şurası ve Cenubî Garbî Kafkas Hükûmeti‛ nin süreç içindeki faaliyetleri ilgili olarak verilmiş; olaylar ‚za-manlılık, yazılılık, anlamlılık, önemlilik ve ilgi çekicilik‛ yönleriyle bizzat Köycü’nün ağzın-dan ve tahkiye tekniği ile anlatılmıştır.

Türlerin tasarımına, çeşitliliğine ve di-lin yetisine dayanılarak oluşturulmuş zengin bir içeriğe sahip ‚Şenkaya‛ gazetesi, diğer edebi türlerde olduğu gibi anlatı türleri içinde önemli bir yeri olan hikayeler yönünden de zengin bir sığaç ve dağarcığa sahiptir. Bun-lardan tefrika halinde yayımlanan ve şiir kı-sımları olmayan ve sadece nesirden müteşek-kil türküsüz (kara) Şeyh Sanani hikayesi tü-rünün en güzel örneklerindendir. Öyküsü Abdulkadir Geylaniye kadar götürülen ve Sana'dan olduğu maruf Sanani adında bir mü-ridin bir sebeple Abdulkadir Geylaniye darıla-rak bugünkü Oltu'ya oradan, Oltu'da medfun ve Mısır'dan geldiği anlaşılan meşhur Mısır-ı Zerimin ile birleşerek Osmanlı zamanında merkezi Ahıska olan Çıldır Eyaleti'ne bağlı ‚Ban Hisarı sancak‛ına (bugünkü adıyla Şen-kaya ilçesine bağlı Penek köyüne) gelmesi, Penek'te eski çağlardan beri Çoruh Irmakları boyunda yaşayan Hıristiyan Penek padişahı-nın kızı ‚Sarı Gelin‛e aşık olması, aşkına karşı-lık domuz çobanlığını kabul etmesi ve orada yaşaması, daha sonra Abdulkadir Geylaninin Sanani’yi kurtarmak için asker göndermesi ve Sanani’nin sevdiği (daha sonra Sarı Gelin tür-küsüne konu ve kaynak olacak kız) ile kaçarken

Penek padişahının askerleri tarafından Allahu ekber dağında yakalanıp öldürülmesi konu-sundaki hikaye, tefrika halinde ‚Şenkaya‛ gazetesinde yayımlanmıştır. Orijinali Harezm Türkçesi eseri ‚Nehcul Feradis‛te geçen hika-yenin, kitaptan ve konudan habersiz biri tara-fından farklı coğrafyada ve yerli hayat sahne-leri eklenerek düzülüp koşulması ve atraksi-yonlu bir hikaye haline getirilmesi başlı başı-na bir sabaşı-natkar ruh ve hayalinin sonucudur. Köycü, bu tahassulü ‚ortaya çıkacak olanı‛ gerçekleştirecek bir birikime, bunu bir dil ve ifade becerisine koyacak meziyete sahiptir.

Gazetede tefrika halinde yayımlanan ve her sayısında farklı bir konunun ele alındı-ğı‚ Kel Memet ve Kuru Memet‛ ile ‚Paşo Dayı ile Pişo Hala‛ kısa hikaye türünün en güzel örnekleri arasındadır. Her sayıda farklı bir konunun ele alındığı muhavere tarzındaki bu hikayeler, kahramanlarının kabareyi andı-ran samimi ve içten konuşmaları ile ilgi duyu-larak ve sevilerek okunmakta; sorgulayıcı ve sürükleyici içerikleri vasıtasıyla toplumsal mesajlar verilmekte ve sosyo-politik eleştiriler yapılmaktadır. Hikayelerden Kel Memet ve Kuru Memet‛ in kahramanları aynı bölgenin insanı iki kişidir. Kel Memet genç yaşlarda delişmen, rahat tabiatlı, ehl-i keyf ve biraz çele-bi ruhlu; Kuru Memet ise orta yaşlarda tecrübe-nin, aklın ve ferasetin kavrama ve tahaddüsün (sezginin) timsali iki komşudurlar. Diyaloglar-da Kuru Mehmet karakteri ile toplumsal du-yarlığı gelişmiş, iyi ve yüce amaçları savunan insan tipi; Kel Mehmet karekteri ile hodbin, toplumsal duyarlığı gelişmemiş, basit ve müs-rif ruhlu insan tipi canlandırılmak istenmiştir. Bu iki komşu güncel olaylar etrafında konuş-turulur ‚ Kel Memet ve Kuru Memet‛ arasın-daki muhavere ve münazaralarda hakikatin ortaya çıkartılması adına ele alınan ve o gün için gündemde olan konu, samimi bir şekilde müzakere edilir. Kişilerin iki yönlü bir etkile-şim içerisinde hem konuşmacı, hem dinleyici, hem gönderici, hem de alıcı olduğu ‚karşılıklı konuşma- iç diyalog‛larla kahramanların

(10)

ağzından toplumsal eleştiriler yapılır. Tahkiye metodu kullanılan ve alegorik olarak oluştu-rulan bu yazılarla bölge insanının olaylara bakışı anlatılır, toplum muhasebesi ve top-lumda aksayan ve yanlış giden durumun değerlendirmesi yapılır. Benzer biçimde ‚Pa-şo Dayı ve Pi‚Pa-şo Hala‛ da sembolik özellikleri olan kahramanlar o günün önemli konusu hakkında konuşturulur. Toplumsal ironi taşı-yan bu yazılarda okuyucunun olaylara bakışı değerlendirilir, toplumsal duyarlılığı sınanır.

‚Şenkaya‛ gazetesinde ‚Kırk Hikaye‛ adı altında seri hikayeler de tefrika edilmiştir. Hint edebiyatında ‚Kelile ve Dimne‛ye, Arap edebiyatında ‚Hikayet-i Erbain-i Subh u Me-sa‛ya dayandırılan ‚Kırk Vezir Hikayele-ri‛nde olduğu gibi ‚Şenkaya‛ gazetesinde tefrika edilen ‚Kırk Hikaye‛de de birbirinden bağımsız, fakat çerçeve hikaye ile birbirine bağlı farklı hikayeler anlatılmıştır. Hikayele-rin adı Arap edebiyatındaki enstantaneleri-olayları hatırlatacak ve çağrıştıracak biçimde seçilmiştir. Hikayeler, günlük hayatın ve ya-şayışın icabı olan gelişme aydınlanma, teka-mül, bilgi, görgü gibi toplumsal değerlere ve kabullere dikkat çeken, önem veren bir içerik taşır. Hüseyin Köycü’nün duyup işittiklerine, yaşayıp şahit olduklarına dayanan ve her birisinden bir ders çıkarılması amaçlanan bu hikayeler, bir kısmı başkasının gözünden fakat araya şahsi tecrübe ve mülahazaları da katılarak Köycü’nün ağzından anlatılmıştır. Köycü’nün bu hikayeler aracılığıyla toplumu eğitme, bilgilendirme, düşündürme; toplum-sal ders verme eğiliminde ve niyetinde oldu-ğu görülür.

Köycü ‚Şenkaya‛ gazetesinde yayım-lanmayan fakat sahnelenip gösterime sunulan başta ‚Rum Değirmencisi ve Ramiz Bey‛ ol-mak üzere ‚Sarhoş ve Ermeni Komitacı‛, ‚Ka-dın ve Bir Kuşun Konuşması‛ piyeslerini de yazmış, bu piyesleri köyün gençlerine roller vererek sahneye koymuş; ‚kağnı arabasıyla‛ turnelere çıkarak çevre il ve ilçelerde de sahne-letmiştir (İlgün 2005: 508-509). Köycü’nün sahnelenen ve ‚Şenkaya‛ gazetesinde de ya-yımlanan piyesi ise ‚Fedakarlar‛dır.

‚Fedakar-lar‛ Şinasi’nin manzum türdeki ‚Şair Evlenme-si‛ adlı komedisiyle başlayan tefrika geleneğine uyularak Halkevleri Genel Sekreterliğinin 25-3-1946 tarih ve 2 sayılı onayı ile sahnelendikten yıllar sonra ‚Şenkaya‛ gazetesinin 1 Haziran 1950 tarihli ilk sayısından başlayarak fakat arada bazı sayılar atlanarak 23 sayı halinde tefrika edilmiştir. Tefrika, 15 Ocak 1953’te yayımlanan 23. sayı ile bitmiştir. İsmiyle uyumlu olan piyeste her türlü zahmete göğüs gererek kendini toplumsal değer ve kıymetler uğruna feda eden (kimse)ler anlatılmıştır.

‚Fedakarlar‛ piyesini yazan ve bunu çevre köy ve kasabalarda sahneye koyan Hü-seyin Köycü köylerde ve ufak kasabalarda oynamaya elverişli eser olsun diye böyle bir piyes yazdığını mevzu dağınık gibi gözükse de hakikatte mevzunun bir olduğunu onun da ‚fe-dakârlık‛ olduğunu, başka ‚fe‚fe-dakârlık‛ piyesi mevcut olduğu için de zaruri olarak buna ‚Fedakârlar» adını verdiğini belirtir. Hüseyin Köycü ‚Fedakarlar‛ın ön sözünde; ‚Ne edi-bim, ne de şairlik iddiasındayım. Yalnız köy-lerde ve ufak kasabalarda oynamaya-elverişli bir piyes meydana getirmek istedim...‛ diye-rek böyle bir piyesi yazmaktaki amacını belir-tir ve ‚ufak kasaba ve köylerde edip ve şairler uzun müddet kalamayacakları için onların istek ve ihtiyaçlarını bilmezler ve onlara fikir telkininde de bulunamazlar.‛ diyerek bunun gerekçelerini dile getirir.

Hüseyin Köycü’nün Şenkaya gazete-sinde ele alıp işlediği temlerden ve yücelttiği hasletlerden birisi de fedakarlıktır. Köycü, toplum kalkınmasındaki aslî unsurlardan birisinin de fedakarlık olduğu gerçeğiyle ga-zetede fedakarlık kavramı yüceltilmekte, top-lumun iyiliği ve menfaati için kişilerden kendi çıkarlarından vazgeçmesi, kamu faaliyetlerin-de daha fazla yük altına girmesi, hizmetin getirdiği yüke diğerlerinden daha fazla kat-lanması istenmekte, böyle davranışlarda bu-lunanlar ise takdir edilmekte, şükranla anıl-maktadır. Nitekim gazetenin 01 Ekim 1950 tarihli sayısında sağ alt köşede bu kabilden fedakarlıkta bulunan Şenkaya eşrafından Hüseyin Yalçın, vesikalık fotoğrafının altında

(11)

‚Evini Hastaneye icarsız veren D.P. Başkanı Hüseyin Yalçın‛ diye yazılarak ve küçük bü-yük demeden hayırlı iş yapan herkesin feda-kar olduğu dile getirilerek haber yapılmıştır.

‚Şenkaya‛ gazetesinde çıkan haberle-rin başlığı ilginç, içerikleri dolgundur. Haber-ler konu başlıklarıyla uyumlu ve muhatabı olduğu kitleyi ikna edecek muhtevadadır. Haberlerin dili anlaşılır, ifadeleri yalın ve sağlamdır. Şenkaya gazetesinin 1 Haziran 1950’de yayımlanan 1. Sayısında ‚Hükümet Konağı Yapılacak‛, ‚Ziraat Bankası Şubesi Açılacak‛, ‚Hidro Elektrik Projesi İhale Edile-cek‛, ‚Tekel Memurluğu Açılacak‛, ‚Şenkaya İçme Suyu Şebekesi İhaleye Çıkarılmış, Şenka-ya’da Asliye Ceza Mahkemesi Kuruldu‛ ha-berleri mahallidir. Aynı türden haberler gaze-tenin devam eden sayılarında da verilmiş, böylece Şenkaya ve havalisinde yaşayan halk olup bitenlerden haberdar edilmeye çalışılmış-tır. Hüseyin Köycü gazetedeki yazıların bü-yük çoğunluğunu kendisi kaleme almış, bir kısım eski ve güncel yazıları ise okuduğu kitap ve gazetelerden seçmiştir. Hüseyin Köy-cü’nün cümlelerinde medrese eğitiminden kazandığı zengin ve derin bilginin etkisi ve izleri görülür. Cümlelerinde açık ve anlaşılır ifadeler kullanmış, meramını her türlü süsten uzak ve yapmacıksız biçimde anlatmıştır. İyi ve doğru yazma açısından değerlendirildi-ğinde, cümle örgülerinin sağlam ve mantığı-nın tutarlı olduğu söylenir.

İlçelerde yayımlanan yerel gazetelerin hemen hepsi devletten aldığı ve matbaacılık faaliyetlerinden elde ettiği gelirle yaşayabil-dikleri halde (Erdoğan 2007: 68-69)‛Şenkaya‛ gazetesi devletten herhangi bir destek alma-mış, bunun yanında matbaacılık faaliyetlerin-de bulunmamış bu sebeple ilave irat ve gelir edememiş; yayın hayatını kendi imkanlarıyla sürdürmüştür. Gazete eğitim- öğretim hayatı esas alınarak ve esas itibarıyla Köycü’nün ‚ne mutlu çalışanlara / çalışmaya alışanlara/ bil-gide yarışanlara ‛ veciz sözünde ifadesini bulan düstur ve amaçla yayımlandığı için

yayımlanması ile ilgili siyasi ve ekonomik herhangi bir amaç güdülmemiş, böyle bir saik ve gaye ile çıkarılmamıştır. Gazete Hüseyin Köycü’nün şahsi gayretleri ve ‚topluma hiz-met‛ ilke ve anlayışıyla çıkarılmıştır.

Amacı halkı durumdan haberdar et-mek olan gazete ilanları, mahalli ve yerel ga-zetelerde önemli bir gelir kaynağı olarak gö-rülür ve gazeteler masraflarını karşılamak ve gelirlerini artırmak için olabildiğince çok ilan almaya çalışır. ‚Şenkaya‛ gazetesinin 1 Tem-muz 1950 ‘de yayımlanan 2. sayısının 4. sayfa-sı ve 1 Ağustos 1950 ‘de yayımlanan 3. sayısayfa-sı- sayısı-nın 1. sayfasında ‚tüccarlar‛a hitaben yapılan çağrıda İlanlarınızı ‚Şenkaya‛ya veriniz. Çünkü herhangi bir ilan bir maksadı anlat-mak içindir. O halde Erzurum şehrindeki Tüccarlar iyi mallarını ucuz satışlarını Erzu-rum, Kars, Arvin, Karaköse’nin kasabalı ve köylülerine bildirmeli, ‚Şenkaya‛ gazetesine ilanlar vererek reklamlarını yapmalıdırlar. Çünkü müşterileri bunlardır. Bu gazetenin maksadı Şark vilayetlerinin köylülerine hitap etmek bunları mümkün mertebe aydınlat-maktır. Maksat bu iken elbette her çareye başvurarak gazete bu illerin her köşesine gi-decektir. Gazete ilanlarında genel temayül ve tercih, ticari ilanların daha çok yer alması olmakla birlikte bu husus, ‚Şenkaya‛ gazete-sinde farklı bir manzara arz eder. ‚Şenkaya‛ gazetesinde yayımlanan ilanlar, daha çok ticari boyutu olmayan, sosyal amaçlı ya da bazen ticari amacı gözeten ama sosyal hayata da katkı sağlayan ilanlar kategorisindedir. Gazetenin masraflarının karşılanmasında önemli bir gelir olan ticari ilanlar gazetenin 1 Haziran 1950 tarihli ilk sayısından başlayarak birçok nüshasında yayımlanmıştır.

‚Şenkaya‛ gazetesinde resmi ilanlar da vardır, ancak bu ilanlar daha azdır. ‚Kü-çük ilanlar‛ ve ‚resmî ilanlar‛ metin ve çerçe-veden oluşmuş, ticari ilanlarda tanıtım söz konusu olmasına ve reklam havası sezilmesi-ne rağmen görsel malzeme kullanılmamıştır. Ticari ilanlarda ise reklam havası

(12)

sezilmekte-dir ve nisbi olarak görsel malzemeler kulla-nılmıştır. Şenkaya gazetesinde yayımlanan ve bir mal veya hizmetin reklamının yapıldığı iletisinin duyurulduğu geniş kullanım alanlı düşük maliyetli reklam olarak tanımlanan ilanlar gazetenin ilerleyen sayılarında sık sık tekrarlanmış ve daha çok reklam ve ilana yer verilmiştir. İçerik, anlatım ve tasarımı bakı-mından son derece yalın olan bu ilanlar, ço-ğunlukla ilk örneği gazetenin 1 Haziran 1950’de 1. sayısının 4. sayfasında yayımlanan ‚Şenkaya’da Yükseliş Caddesinde Eski Posta-hane Karşısında Hüseyin Köycü mağazasında tenzilatlı eşya satışı var. Her nevi hayvan ve mahsulla mübadele yapılır.‛ biçimindeki ticari olan ilanlardır. Fakat gazetede ‚Vatandaş Tortum Şelalesi ile Erzurum’u Işıklandırma ve Kalkındırma Derneğine aza olunuz.‛ gibi ticari boyutu olmayan sosyal amaçlı ya da hem ticari amacı gözeten hem de sosyal haya-ta katkı sağlayan ‚26 Ekimde Başlayacak Olan Şenkaya Son Bahar Panayırına Gelmek İste-yen Büyük Ve Küçük Pehlivanlar Canbazlar Vesair Sana’atkarlarla Yarışlık At Sahiplerinin Şimdiden Belediyemizle Muhabereye Geçerek Adreslerini Bildirmeleri İlan Olunur. Şenkaya Belediye Başkanı‛ gibi ilanlar da vardır.

Osmanlılarda 1864’te gazetelerin ör-gütsel oluşumunu ve içeriğini kurallar altına alan Matbuat Nizamnamesi çıkarıldıktan ve 1864’ten başlayarak 1867’de Osmanlının tüm eyaletlerine yayılmak suretiyle ‚vilayet siste-mi‛ getirildikten sonra bu nizamnameye da-yanılarak her vilayette basım yayım ihtiyacını karşılamak üzere bir basımevi kurulmuş böy-lece uygulama ile o döneme kadar sınırlı bir yapı içinde bulunan bölgelerin kültürel geliş-melerinin sağlanması öngörülmüştür. Vilayet gazetelerinin oluşmaya başlaması ile her vila-yette kendi bölgesinin haberlerine yer veren gazeteler 1860’da Beyrut’ta Hadika al-Ah bar (Türkçe- Arapça), 1866’da Trablus garp’da Trablus garp (Türkçe-Arapça), 1867’de Gi-rit’de Girit (Türkçe – Rumca), 1869’da Bur-sa’da Hüdavendiğar (Türkçe – Ermenice), 1871’de Prızren’de Prizren (Türkçe_Sırpça), 1872’de Adana’da Seyhan (Türkçe _ Rumca)

gazeteleri yayımlanmıştır. Vilayet gazeteleri Osmanlı coğrafyasında Ortadoğu şehirleri ve Balkan şehirleri ile birlikte Konya, Bursa, Edirne, Trabzon, Kastamonu, Adana, Ankara, İzmir, Sivas, Elazığ gibi Anadolu şehirlerinde çoğalmaya başlamış (Koloğlu, 1994: 20-24); böylelikle yerel gazeteciliğin temelleri atılmış-tır. Ankara’da yayımlanan ve bütün Türki-ye’ye hitap eden ulusal ölçekli Ulus gazetesi bir yana bırakılırsa, Anadolu’da yayımlanan gazeteler büyük tirajlara ulaşamamıştır. İz-mir’de yayımlanan Anadolu, Ahenk, Hizmet gazeteleri 5000- 6000, Gaziantep’in Halk Dili 5000, Erzurum’un Envar-ı Şarkiye’si 1.700, Konya’nın Babalık’ı 1500, Bursa’nın Yeni Fi-kir’i 1200 tirajlıdır (Erdoğan 2007: 36). ‚Şen-kaya‛ gazetesinin kaç adet basıldığı kesin olarak belli olmamakla birlikte gazeteye 85 lira nakdi yardımda bulunan Pasinler-Köprüköy Gezici başöğretmeni Celal Avcı’ya hitaben gazetenin 15 Aralık 1952 tarih ve 25. sayısında yazılan ‚Açık Teşekkür‛de bu pa-ranın tanesi on kuruştan satılan gazetenin bir defalık bastırma(basım) parası olduğunun belirtilmesi, Şenkaya dışında yaşayan eğitimli kimselere, bürokratlara, ulaştırılmasının he-deflenmesi, ilanlarında Doğu Anadolu tacir ve esnaflarına yönelik duyurular yapılması ve onlara ulaştırılmaya çalışılması, kalan gazete-lerin kitap karşılığında değiştirilmesi gibi değişkenler sebebiyle bin adet basıldığı tah-min edilmektedir.

Köycü, gazeteci olarak, okumayı se-ven, kitap okumayı sevdiği kadar araştırma yapmayı, düşünce üretmeyi, araştırdığı ve düşündüğü konuları tartışmayı seven bilgi dünyasını sürekli yenileyen, geliştiren ve zenginleştiren verimli ve getirimli bir kimse-dir. Bunda okuduğu kitapların rolü olduğu kadar gezip gördüğü, süreli de olsa yaşadığı Ankara ve İstanbul gibi o dönem Anadolu insanının tahayyülünden uzak zengin ve ge-lişmiş Batı şehirlerinin ve oradaki hayatın, Başta Atatürk, Celal Bayar, Refik Koraltan, Turhan Bilgin, Rıfkı Burçak olmak üzere gö-rüştüğü tanıştığı devrin siyaset adamlarının, politikacılarının, iş adamlarının etkisi altında

(13)

kazandığı görgü ve gözlemin; nihayet çok okuyan ve araştıran bir insan olarak merak ve tecessüsle oluşturduğu büyük entelektüel bilgi ve birikimin etkisi vardır. Çok yönlü olması, on yedi yaşında mahalle muhtarlığı-daha sonra belediye başkanlığı yapması, mil-letvekili olmaya çalışması (milletvekilliğini on iki oyla kaybetmiştir), ilk defa ve belki Türki-yede tek olacak biçimde merkezi Ankara dı-şında ve ilçede olan parti (Ufak Parti) kurma-sı, böylelikle siyasi ve politik hayatın her saf-hasında aktif biçimde yer alması renkli ve hareketli şahsiyetinin teşekkülünde rol oyna-mış, onu aksiyoner bir kişi yapmıştır.

Bu kabına sığmayan şahsiyet, böylece görgü ve bilgi yoluyla elde ettiği kazanımları-nı toplumsal kalınmada uygulama imkakazanımları-nı bulmuş; sonuçları itibarıyla böyle bir başarıya ulaşmıştır. Onun okul çağlarından beri başla-yan kitap okuma alışkanlığı, çocukluk ve gençlik yıllarında da devam etmiş, dönemin birçok yerli ve yabancı yazarını okumuş, Okuduğu yayınlarda önemli gördüğü husus-ları ‚Şenkaya‛ gazetesinde ‚Eski Matbuattan Parçalar‛ başlığı altında yayımlamıştır. 2 Nisan 1923 tarihli Tan gazetesinden (Trabzon’dan Ali Şükrü İçin), 19 Nisan 1339 Tarihli Varlık Gazetesinden (Mustafa Kemalden Ordulara), 14 Kanunievvel 1922 Tarihli Tevhidi Efkarda (İsmet Paşanın Cevapları)‛ gibi dönemin tari-hi ile ilgili bilgileri okuyucularına aktarmıştır. ‚Şenkaya‛ gazetesinde aralarında Mevlana, Mehmet Akif, Namık Kemal, Fuzûli, Ziya Gö-kalp, Tevfik Fikret, Nabi, Huzuri, Yunus Emre gibi Türk yazar ve şairinin yanı sıra, az da olsa Dale Carnegie, ve Shaekespeare gibi yabancı yazarların (söz gelimi 15 mart 1951’de yayımla-nan 9. sayıda Shaekespeare ve Milert’in) yazıla-rına yer vermiş, onların görüş ve düşüncelerini duyurmuştur.

Köycü, kendi ilçesinden başlayarak zirai üretimi artırma, doğal kaynak kaybını azaltma, ulusal ve uluslararası konjonktüre uygun politikalar geliştirme ve yatırımların öncelikle kırsal alanlarda gerçekleşmesini

teşvik etme gibi bütün Doğu’yu hatta ulusal ölçekte bütün ülkeyi kapsayan kırsal kalkın-ma hareketini başlatır. Adına ‚Sarı Karton‛ dediği 5 ana kökten gelişen bir proje ve mo-delle kırsal kalkınma çabalarına ağırlık verir ve bunu Şenkaya ölçeğinde uygular. Kendisi bizzat konunun içinde ve işin başında olmak üzere bu konuda çalışma planları hazırlar, bununla ilgili iş bölümü ve taksimi yapar. Bu amaçla usta öğreticiler getirerek ilçe halkına türlü zanaat ve sanatlar öğretir. Gazetenin 15 Ağustos 1953’te yayımlanan 28. sayısında ‚Şenkaya Kasabasının Sayın Halkına Açık Mektup‛ başlığı altında İsimlerini tek tek saymak suretiyle Şenkaya halkından kalkınma ile ilgili beklentilerini bildirir. Hane halkı reis-lerinin kısa hal tercümesinden sonra kimin hangi işe yatkın olduğunu ve hangi işle uğ-raşması gerektiğini ad ve soyadları ile birlikte tek tek sayar.

Söz gelimi ilçe eşrafından Yusuf Çiftçi ve Kadir Yetimoğlu için kasaba çocukları ile alakadar olmak, kooperatif ve sair faydalı şirketleri teşvik, kütüphane açılmasına, sahne-ler kurulmasına yardım etmek; Dursun Bülbül için sıvacılığı bütün kaideleri ile öğrenmek, arazisini rençberlikten başka bir iş becereme-yen kardeşine terk etmek gibi. Liste bu şekilde uzayıp gider. İlçede yaşayan herkesin yeteneği ve yapabileceği işi önceden belirlenmiştir. Bu belirleme, ihtiyacı duyulan ve önceliği olan iş kolları ile unutulmaya yüz tutmuş iş kolları göz önünde bulundurularak yapılmıştır. Her-hangi bir yeteneği veya iş becerisi olmayanlar ise hayvancılığa ve tarıma yönlendirilmiştir. Toplum sosyolojisi ve işletme muhasebesi açısından önemli bir olgu olan ve gelişmenin ve ilerlemenin bir yöntemi olarak yapılan bu uygulama ile, kaynakların verimli ve getirimli kullanılması amaçlanmış, kırsal kalkınmanın kılgı ve ameliyesi yapılmıştır.

Köycü, imeceyi esas alan ve toplumsal kalkınmaya yönelik yapılan bu uygulama sırasında hangi işte ehil olursa olsun ve hangi işle uğraşırsa uğraşsın herkesten günde en az

(14)

3 veya 5 dakika ‚Şenkaya‛ gazetesi okumasını istemiştir. Bir günde okunması gereken süreyi ise kişinin okuma ve yazma durumu ve eğitim seviyesini göz önünde bulundurarak belirle-miştir. Türkiye’de 1958 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri Okuma-Yazma ve 1962 yılında Kadınlar Okuma-Yazma Seferberliğinin başla-tıldığı göz önünde bulundurulduğunda Köy-cü’nün; Türkiye tarihinde bir ilk olacak biçim-de köybiçim-de ilk özel okulu açarak ve kız çocukla-rını okula göndererek akabinde gazete çıkara-rak, yıllar önce kendi köyünde devamında ilçesinde okuma yazma seferberliğini başlat-mış olması başlı başına bir reform, sansasyonel bir hareket ve kendisi içinde sessiz bir şümdür. Bugün bu hareketin ve sessiz dönü-şümün etkisi ile daha önce okuryazar oranı düşük bir köy olan Anadolu’nun bu ücra ka-sabası, yüzde yüz olan okuma yazma seviye-sine ulaşmıştır. Bunda kendisinden sonrakiler için bir rol model oluşturacak ‚Şenkaya‛ gaze-tesinin ve o gazeteyi çıkaran Hüseyin Köy-cü’nün rolü ve kurucu ruhu etkili olmuştur.

‚Şenkaya gazetesi‛ yayımlandığı ve incelenme fırsatı bulduğu yıllarda bilim adam-larının da dikkatini çekmiş; bilim adamları yaptıkları değerlendirme ve mütalaalarda hem Hüseyin Köycü’den hem onun önemli eserlerin-den olan ‚Şenkaya‛ gazetesineserlerin-den takdirle söz etmiş; gazetenin kurucusu Hüseyin Köycü’yü ve Şenkaya gazetesini övgü ve sitayişle anmışlardır. Sosyolog ve fikir adamı Ziyaettin Fahri Fındıkoğlu öğrencisi Orhan Türkdoğan’la yaptığı bir sohbette Örtülü köyünün Şenkaya adıyla ilçe olarak kurulmasına ve mahrumiyet içerisindeki Doğu Anadolu’nun yeni ilçe olmuş bu taşra kazasında böyle bir gazete çıkarıl-masına vesile olan Hüseyin Köycü‛den bahisle: ‚Onun yaptıkları, yazdıkları, eserleri, başarıları, çıkardığı gazetenin hedefleri ve dünya görüşlerinin izahları, istikbalde sosyolojimizin hangi istikamette gideceğini bize gösterecektir.‛ demiştir (Türkdoğan 1978: 48). Orhan Türkdoğan ise: ‚gördüğüm bölge gazetelerinin en muhtevalı ve en ateşlisi olarak kabul edeceğim ‘Şenkaya’ gazetesi siyasi yönünden çok sosyal yönü ağır basan

bir aydınlama aracı olarak karşımıza çıkmakta ve kalkınmanın ana felsefesini ve yayılma alanını üç ana umdede toplayan bir yak-laşımla kalkınma sosyolojmize pek çok boyut-lar kazandırabilecek bir nitelik taşımaktadır (Türkdoğan 1978: 48).‛ demektedir.

‚Şenkaya‛ gazetesi Ziya Gökalp’in Diyarbakır'da çıkardığı ‚Küçük Mecmua‛ gibi Anadolu aydınlanması“Şenkaya ölçeği” nda önemli bir işlev görmüş; eleştirmenler ve aka-demisyenler tarafından ‚Küçük Mecmua‛nın işlevine benzer bir etki ve işlev çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bunun yanında ‚Şenka-ya‛ gazetesi akademisyenler tarafından, bölge gazetelerinin en mükemmeli olarak gösteril-diği gibi ‚Küçük Mecmua‛ ya benzer biçimde taşra basınının en olgun örneklerinden biri olarak da kabul edilmiş; üzerinde tarih, coğ-rafya, edebiyat, sosyoloji ve etnoloji yönünden ilmî araştırmalar yapılacak kadar olgun ve zengin bir gazete sayılmıştır. Şenkaya halkı üzerinde sanat, fikir ve kültür yönünden etki-ler yaratmış; yöre halkının ve okuyucuların zevkini, fikrini ilgilendiren eden çarpıcı ve dikkat çeker hizmetler yapmıştır.

6. Sonuç ve Değerlendirme

‚Şenkaya‛ gazetesi toplumsal ve kültürel hayatın canlı olduğu, aktüel örnekle-rinin ‚verimli ve getirimli‛ biçimde verildiği Doğu Anadolunun küçük bir yerleşim yer-inde yayımlanan ve yöre insanının kültürel dokusunu yansıtan yerel bir gazetedir. Gazete kitle iletişim araçlarının bulunmadığı veya kullanılamadığı iptidai şartlarda kendi imkan-larıyla ve kendine özgü özellikleri ile çıkarılan bir gazete olarak ayrı bir öneme sahiptir.

‚Şenkaya‛ gazetesi ilçenin kurucusu Hüseyin Köycünün şahsında ve tek kişilik yazar kadrosu ile çıkarılmıştır. Hüseyin Köycü, kendi kendisini yetiştirmiş bir şahsiyet, askerî bir kumandan, siyasî bir figür kısaca nev-i şahsına münhasır fevkalede yetenekli misyon ve vizyon sahibi ferasetli bir şahsiyet; devrinin ünlü ozanları ile atışmalar yapacak kadar şiire ve sanata düşkün; dini ve felsefi tartışmalar yapacak kadar alim, hafız ve molla bir kişidir. Millî kurtuluş savaşı

(15)

risinde yerel cephe komutanı olarak görev alması ve Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyet inde kurucu üyelik ve milletvekilliği yapması, genel merkezi ilçede olan siyasi bir parti kur-ması, Sarı Karton‛ adını verdiği kalkınma projesi ile ‚İngiliz eğitimci ve bilim adamı Tony Buzan’dan yıllar önce zihin haritalama metodu‛nu uygulaması şahsiyetini oluşturan ‚çok yönlülük, ve ilerililik‛ özelliğidir. İdea-lizmi, zihni birikimleri, sabır ve disiplini ise liderlik vasfını tamamlayan ve yaratıcı yönü-nü ortaya koyan yeti ve farklılıklarıdır. Gaze-tenin başarısını etkileyen ve özgün bir gazete olarak yayımlanmasını sağlayan bu ayırıcı nitelikler Köycünün şahsında tebellür ettiği (belirdiği) ve gazete Köycünün‛ sorumlu-luğunda‛ ve onun birikimleri ile çıkarıldığı için çalışmada, Şenkaya‛ gazetesi ve Hüseyin Köycü birlikte ele alınmıştır.

Çalışma ile 1950’ler Türkiyesinde küçük bir ilçe olan Şenkaya’da 5 yıl boyunca 34 sayı olarak çıkarılan ve Anadolu aydın-lanmasında rol model olan ‚Şenkaya‛ gazete-si, ‚gazetenin toplum hayatındaki etkisi ve rolü‛ bakımından incelenmiş ve değer-lendirilmiştir. Değerlendirme ile gazetenin dil, edebiyat, tarih, sosyal hayat, sanat ve eğitim açısından taşıdığı önem yanında o tarihte öyle bir coğrafyada hiçbir gazetecilik bilgisi ve alt yapısı olmayan birisi tarafından çıkarılmasının Türk matbuatı açısından olduğu kadar Türk sosyolojisi açısından da önemli olduğu ka-naatına varılmıştır. Çalışma ile Anadolu kırsa-lında ‚Şenkaya‛ gazetesine eşdeğer bir içerik ve zenginlikte hemen başka herhangi bir gaze-tenin bulunmadığı belirlendiği gibi, toplum kalkınmasında ve o günkü Anadolu kırsalının gelişmesinde ve kültür hayatının çeşitlenip zenginleşmesinde yerel gazetelerin etkisi ve rolü üzerine herhangi bir çalışmanın olmadığı da tespit edilmiştir.

Bu çalışma ile 1920-1930 yıllarında eğitim öğretim seferberliğini başlatan, okullar açan Örtülü köyünün ve 1950 sonrası okulları, kütüphanesi ve amfilerinde münazaraların,

münakaşaların ve bilgi yarışmalarının yapıl-dığı tartışma platformları ile Şenkaya ilçesinin iki farklı zaman dilimi arasındaki gelişimi irdelenmiştir. Çalışma sırasında gazetenin toplum hayatında meydana getirdiği büyük kültürel değişim ve dönüşüme “Şenkaya” gazetesi örneğinde tanık olunmuş ve bu deği-şim ve dönüşümde ‚Şenkaya‛ gazetesinin ve o gazeteyi çıkaran Hüseyin Köycü’nün proto-tip olarak rolleri, işlev ve etkileri anlamlı bu-lunmuştur.

Çalışma ile Anadolu’nun en ücra coğ-rafyasında ‚girişi olup çıkışı olmayan‛ bir ilçesinde kültür ve bilim hayatı nasıl olmuş da bu kadar gelişmiş, küçük bir yerleşim yeri olan Şenkaya, Türkiye’nin okuma yazma ve yüksek tahsil oranın en yüksek olduğu birkaç ilçesinden birisi olmuştur? Sorusu cevaplan-maya çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda 1950 yılında çıkarılan ancak ta 1920’lu yıllarda Hüseyin Köycü’nün başlattığı eğitim hamle-sinin ve devamı niteliğinde 1930’lu yıllarda hayata geçirme düşüncesini taşıdığı fakat 1950’li yıllarda uygulama ve gerçekleştirme imkanı bulduğu ‚Şenkaya‛ gazetesinin, gaze-tedeki yazıların, yazılarda dile getirilen dü-şüncelerin belirleyici ve biçimlendirici etkisi-nin olduğu kanaatine varılmıştır.

‚Şenkaya‛ gazetesi, Anadolu aydın-lanmasında ‚yerel‛ taşra gazetelerinin küçük bir örneği olarak önemli bir işlev görmüş; kendisinden sonra yayımlanan gazetelere ilham kaynağı olmuştur. Bu itibarla entelek-tüel kişilikli Hüseyin Köycü’nün uhdesinde ve onun emeği ile çıkarılan ve vasıf ve özellik-lerinden bazı kesitler verilen ‚Şenkaya‛ gaze-tesinin her yönüyle incelenmesi, Türk milli kültürüne tanıtılması ve kazandırılması gere-kir. Böyle bir çalışma Türk gazeteciliği açısın-dan bir hizmet ve sorumluluk, Türk milli kültürü açısından önemli ve gerekli bir dav-ranıştır.

(16)

KAYNAKÇA

Bulut, S. (1995). Erzurum’da İz Bırakanlar, (s.139-141), İstanbul: Alemdar Ofset Matbaası.

Erdoğan, İ. (2007). Türkiye’de Gazetecilik Ve Bilim İletişimi Yapısal Özellikler Sorun-lar Ve Çözüm Önerileri. Ankara: Pozitif Matbaacılık.

Çarbaş, S. (2013). Şenkaya ve Hüseyin Köycü, www.erzurumajans.com/senkaya-ve-huseyin-koycu-23628m.htm adresin-den erişildi.

Ergül, Z. (2006). Hüseyin Köycü, Şenkaya Postası, Şubat-Mart 4, s.7.

Girgin, A. (2001). Türk Basın Tarih’inde Yerel Gazetecilik, İstanbul: İnkılâp Yayınları. Gobi, A. C. (2005). Mektup, (Yay. Haz.: K.

İlgün).Toplum Kalkınmasında Örnek Lider Hüseyin Köycü (s.170-171). İstanbul: Aşama Matbaacılık

Hızlan, D. (2005). Kendini Değil Toplumunu Düşünen Örnek Bir Cumhuriyetçi, Hürriyet Gazetesi 22 Kasım 2005. www.hurriyet.com.tr › Yazarlar › Do-ğan HIZLAN adresinden erişildi. İlgün, K. (2005). Toplum Kalkınmasında Örnek

Lider Hüseyin Köycü, İstanbul: Aşama matbaacılık.

İlgün, K. (2005). Hüseyin Köycü ve Siyaset, Şenkaya Postası, Mayıs-Haziran 1, s.12-13.

Kırzıoğlu, F. (1975). Hüseyin Sırrı Köycü'yü Anarken, Konferans, Ocak 1975, Erzu-rum.

Koloğlu, O. (1994). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın, İstanbul: İletişim Ya-yınları.

Kutay, C. (2005). Kahraman Köycü, (Yay. Haz.: K. İlgün).Toplum Kalkınmasında Örnek Lider Hüseyin Köycü (s.76). İstanbul: Aşama Matbaacılık

Türkdoğan, O. (1978). Hüseyin Köycü'de Top-lum Kalkınma İdeolojisi. Atatürk Üni-versitesinin Kuruluşunun XX. Yılı

Armağanı IV. Kitap, (s.48-51), Erzu-rum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. TBMM (1993). Anadolu Ve Rumeli’de

Gerçekleşti-rilen Ulusal ve Yerel Kongreler ve Kongre Kentleri Bibliyografyası- Yerel Kongreler Kars, Ardahan , Oltu, Trabzon Örtü-lü'den Hafız Efendi zâde Hüseyin Sır-rı., (Editör: Başgül, Ali İ.). Cilt 2, TBMM Kültür No: 60, Ankara: Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.

MEGEP (2007).

elib-rary.bsu.az/books_rax/N_28.pdf adre-sinden erişildi.

Önal, S. (1971). Büyük Halk Adamı, Yurtsever, Sessiz Kahraman Şenkayalı Hüseyin Köycü, Türk Kültürü, Yıl XII Sayı: 135, s.192-194

Ören, D. (2003). Eğitimci Yönü İle Hüseyin Köycü, Erzurum Kalkınma Vakfı Erzu-rum'un Yetiştirdiği Önemli Şahsiyetler, 7 Nisan Kurtuluş Günü Münasebetiy-le Hüseyin Köycü’yü Anma Progra-mı, Şenkaya.

Özakman, T. (2009). “Cumhuriyet - Türk Muci-zesi “ İkinci Kitap, (s. 470-471), Ankara: Bilgi Yayınevi

Özkaya, H. (2016). Cumhuriyet Dönemi’nde Bir Eğitim Dergisi: Bolu’da ‚Altın Yaprak‛, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitü-sü Dergisi, Cilt:16, Yıl:16, Sayı: 1, 16, s. 273-299

Şenkaya Gazetesi. Sayı 1-5, 1950 Erzurum: Ci-nisli Matbaası; Sayı 6-12, 1950-1951 İs-tanbul: Latif Dinçbaş Matbaası; Sayı 13-34, 1951-1955, İstanbul: Anıl Mat-baası.

Türk, H. (2015). ‚II. Meşrutiyet Döneminde Bir Magazin Dergisi: Musavver Mu-hit‛, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 7, Sayı: Süreli Yayınlar Özel Sayısı (Yaz), s. 185-203.

Ziyad, E. (1993). ‚Ceride-i Havadis‛, İslam Ansiklopedisi, c. 7 (s.406), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.