Şubat Ekonomi Bülteni (2019-13)

(1)

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

İ

KTİSAT FAKÜLTESİ AYLIK EKONOMİ BÜLTENİ

(2)

1

Bu Ay

1. Cari İşlemler Hesabında Dördüncü Kez Fazla ... 2

2. Dış Ticaret Açığında Gerileme ... 2

3. Dış Ticaret Haddinde Artış ... 4

4. Sanayi Üretiminde Düşüş ... 5

5. İşsizlik Oranında Artış ... 6

6. Enflasyon Oranlarında Artış ... 7

(3)

2

1. Cari İşlemler Hesabında Dördüncü Kez Fazla

Kasım 2018’de cari işlemler dengesi 986 milyon dolar fazla verdi. Geçen yılın Kasım ayında 4,4 milyar dolar açık veren cari işlemler böylece art arda dört kez fazla vermiş oldu. Bunun sonucunda cari işlemler açığı, 2018 yılının ilk on bir ayında 26,2 milyon dolara geriledi. 2017 yılının ilk on bir ayında cari işlemler dengesi 39 milyon 608 bin dolar açık vermişti. Cari işlemler hesabındaki bu gelişmeye neden olan en önemli etken dış

ticaret dengesinin Ekim ve Kasım aylarında fazla vermiş olması ve hizmetler dengesindeki fazlanın devam etmesi oldu.

Şekil 1

Ödemeler Dengesi

Kaynak: TCMB istatistiklerinden derlenmiştir.

2018 yılının ilk 11 ayında (Ocak-Kasım 2018), cari işlemler hesabının finansmanında Net Hata ve Noksan kaleminden kaynağı belirsiz 19 milyar 507 milyon dolar döviz girişi etkili oldu. 2017 yılını ilk on bir ayında bu kaynaktan sağlanan döviz girişi 729 milyon dolar olmuştu. 2018 yılının ilk on bir ayında doğrudan yatırımlar, geçen yılın aynı dönemine göre bir miktar azalarak 7 milyar 746 milyon dolar seviyesinde gerçekleşti. Portföy yatırımlarındaki 1,4 milyar dolarlık net çıkış Türkiye ekonomisinin son yıllardaki en önemli finansman kaynaklarından biri olan kısa süreli sermaye girişinin duraksadığının önemli bir göstergesi. 2017 yılının ilk 11 ayında portföy yatırımları net girişi 23 milyar 966 milyon dolar iken 2018 yılının ilk on bir ayında portföy yatırımlarında net çıkış 1 milyar 432 milyon dolar olarak gerçekleşti. Aynı dönemde dış borç net geri ödemesi 9,7 milyar dolar seviyesinde oldu. Sonuç olarak 26,1 milyar dolarlık cari açık ve finans hesabında oluşan 4,1 milyar dolarlık döviz çıkışının 19,5 milyar dolarlık bölümü kaynağı belirsiz net hata ve noksan hesabından karşılanırken, kalan 10,7 milyar dolarlık bölüm resmi rezervler kullanılarak

-39.608 729 -7.746 -23.966 -7.580 429 -26.185 19.507 -7.016 1.432 9.718 -10.753 -80.000 -70.000 -60.000 -50.000 -40.000 -30.000 -20.000 -10.000 0 10.000 20.000 30.000 Cari Denge

Net Hata ve Noksan Doğrudan Yatırım Portföy Yatırımı Toplam Dış Borçlanma Rezervler

2017- 11 Ay (Ocak-Kasım Dönemi) 2018 - 11 Ay (Ocak-Kasım Dönemi)

Döviz kurlarındaki artış ve büyümenin yavaşlaması dış ticaret açığının daralmasında ve cari işlemler hesabının fazla vermesinde etkili oldu.

(4)

3

seviyesine yükseldi. Bu oran Aralık 2017 döneminde %60 seviyesinde gerçekleşmişti. Aralık 2018’de en fazla ihracat yapılan ülke 1 milyar 205 milyon dolar ile Almanya olurken, bu ülkeyi sırasıyla 893 milyon dolar ile Birleşik Krallık, 741 milyon dolar ile İtalya ve 712 milyon dolar ile Irak izledi. Aynı dönemde en fazla ithalat yapılan ülke ise 1 milyar 786 milyon dolar ile Rusya olurken, bu ülkeyi sırasıyla 1 milyar 720 milyon dolar ile Almanya, 1 milyar 292 milyon dolar ile Çin ve 997 milyon dolar ile ABD izledi.

Şekil 2

İhracat, İthalat ve Dış Ticaret Açığı (GSYH oranı-%)

Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir.

2018 yılında toplam ihracat bir önceki yıla göre %7 artarak 168 milyar 23 milyon dolar, ithalat %4,6 azalarak 223 milyar 39 milyon dolar olarak gerçekleşti. Böylece 2018 yılı dış ticaret açığı bir önceki yıla göre %28,4 oranında azalarak 55 milyar 16 milyon dolara geriledi. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise 2017 yılında %67,1 iken 2018 yılında %75,3’e yükseldi. 2018 yılında imalat sanayi ürünlerinin toplam ihracat içindeki payı %92,9 olurken yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayi içindeki payı %3,5; orta teknolojili ürünlerin payı %64 ve düşük

teknolojili ürünlerin payı %32,6 oldu. Aynı yıl imalat sanayi ürünlerinin toplam ithalat içindeki payı ise %73,8 oldu. İthal edilen toplam imalat sanayi ürünlerinin %13,4’ünü yüksek teknolojili ürünler oluştururken %75,2’sini orta teknolojili ürünler, %11,4’ünü düşük teknolojili ürünler oluşturdu.

-12,1% -6,5% -7,2% -16,0% -14,0% -12,0% -10,0% -8,0% -6,0% -4,0% -2,0% 0,0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 İhracat/GSYH % İthalat/GSYH % DT Açığı/GSYH %

İhracat artışına rağmen ithalatın yüksek oranda azalması, Türkiye ekonomisinin ithalata bağımlı yapısı göz önüne alındığında reel üretimde bir daralma olduğuna işaret etmektedir.

(5)

4

3. Dış Ticaret Haddinde Artış

Kasım 2018’de ihracat birim değer endeksi, bir önceki yılın aynı dönemine göre %2,9 oranında azaldı. Aynı dönemde ithalat birim değer endeksi, bir önceki yılın aynı dönemine göre %1,7 oranında arttı. Bunun sonucunda Kasım 2018 dönemi dış ticaret haddi 99,8 düzeyine ulaştı. Dış ticaret haddinin 100’ün altında kalması Türkiye’nin dış ticarete konu olan mallarını, baz yıl ile karşılaştırıldığında göreceli olarak daha ucuza ihraç

edip ithal mallarını ise daha pahalıya satın aldığının bir göstergesidir. Eylül 2018 ve Ekim 2018 dönemlerinde düşüş seyri gösteren dış ticaret haddinin Kasım 2018’de artması Türkiye ekonomisinin lehine bir durum söz konusudur.

Şekil 3

İhracat ve İthalat Birim Değer Endeksleri ile Dış Ticaret Haddi (Yıllık Yüzde Değişim Oranları)

İhracat birim değer endeksi alt kalemlerine bakıldığında gıda, içecek ve tütün kaleminde %6,5; hammaddeler kaleminde (yakıt hariç) %2,8; imalat sanayi kaleminde %2,9 oranında azalma olurken yakıtlar kaleminde %8,8 oranında artış meydana geldi. İthalat birim değer endeksi alt kalemlerinde ise gıda, içecek ve tütün kaleminde %1, yakıtlar kaleminde %17,2 oranında artış olurken hammaddeler ile imalat sanayi kalemlerinde sırasıyla %2,5 ve %1,3 oranında azalma oldu.

-2,9 1,7 Dış Ticaret Haddi 99,8 94,0 96,0 98,0 100,0 102,0 104,0 106,0 108,0 110,0 -4,0 -2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 O ca.17 Şub .1 7 M ar .17 N is.17 M ay .17 H az .1 7 Te m .17 A

ğu.17 Eyl.17 Eki.17 _Kas.

17 A ra.1 7 O ca.18 Şub .1 8 M ar .18 N is.18 M ay .18 H az .1 8 Te m .18 A

ğu.18 Eyl.18 Eki.18 _Kas.

18

İhracat birim değer endeksi İthalat birim değer endeksi Dış Ticaret Hadleri

Dış ticaret haddi Kasım 2018’de bir miktar iyileşmesine rağmen 100 sınırının altında seyretmeye devam ediyor. Bu da Türkiye’nin yaptığı ithalatın göreceli olarak daha yüksek fiyatlı olduğu anlamına geliyor.

(6)

5

4. Sanayi Üretiminde Düşüş

Kasım 2018 dönemi sanayi üretim endeksi bir önceki yılın aynı dönemine göre %6,5 oranında, Ekim 2018 dönemine göre ise %0,3 oranında düştü. Endeksi oluşturan alt kalemler arasında, yıllık bazda en fazla üretim düşüşü %7,1 ile imalat sanayi sektöründe yaşandı. Aylık bazda en fazla üretim düşüşü ise %3,7 ile madencilik ve taş ocaklığı sektöründe oldu. Sanayi sektöründeki öncü göstergelerinden imalat sanayi kapasite kullanım oranı ise Aralık 2018’de, bir önceki ay gerçekleşen düzeyini koruyarak 74,1 oldu.

Şekil 4

Sanayi Üretim Endeksi ve Kapasite Kullanım Oranı

Kaynak: TÜİK ve TCMB verilerinden derlenmiştir.

İmalat sanayisinin performansını ölçmek adına kullanılan İmalat Satın Alma Yöneticileri Endeksi (Purchasing Manager Index-PMI), Ocak 2019’da bir önceki aya göre değişmeyerek 44,2 oldu. Son on aydır imalat sektöründe devam eden daralma Ocak 2019’da hız kesmesine rağmen devam etmekte ve PMI’ın bir önceki aya göre değişmeyerek 50 seviyesinin altında kalması imalat sanayisinin performansında istenilen iyileşmenin yaşanmadığına işaret etmektedir.

Kasım 116,7 Aralık 74,1 71,0 72,0 73,0 74,0 75,0 76,0 77,0 78,0 79,0 80,0 81,0 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0

Sanayi Üretim endeksi Kapasite Kullanım Oranı

2018 yılında yaşanan talep düşüşü, sanayide kapasite kullanım oranı ile üretimin düşmesine neden oldu. Sanayi sektöründeki bu daralma işsizlik oranında artış yaşanmasını da tetikliyor.

(7)

6

Şekil 5

Sanayi üretim Endeksi ve PMI

Kaynak: İSO ve TCMB verilerinden derlenmiştir.

5. İşsizlik Oranında Artış

Ekim 2018 döneminde işsizlik oranı, bir önceki yılın aynı dönemine göre %1,3 puan artarak %11,6’e ulaştı ve Mart 2017 döneminden beri en yüksek düzeye ulaştı. Bu dönemde işsiz sayısı 501 bin kişi artarak 3 milyon 788 bin kişi olurken istihdam oranı ise %0,1 puan azalarak %47,5 düzeyine geriledi. Ekim 2018 dönemi iş gücüne katılım oranı %0,6 puan artışla %53,7 düzeyine ulaşırken genç işsizlik oranı (15-24 yaş) geçen yılın aynı dönemine göre %3 puan artarak %22,3 oranında gerçekleşti.

Şekil 6

İşsizlik, İstihdam ve Genç İşsizlik Oranları

116,7 Kasım 18 44,2 40 45 50 55 60 80 90 100 110 120 130 140 N is.15 H az .1 5 A

ğu.15 Eki.15 _Ara.1

5 Şub .1 6 N is.16 H az .1 6 A

6 Şub .1 7 N is.17 H az .1 7 A

7 Şub .1 8 N is.18 H az .1 8 A

8

Sanayi Üretim Endeksi PMI Endeksi

22,3 11,6 43,0 44,0 45,0 46,0 47,0 48,0 49,0 -4,0 1,0 6,0 11,0 16,0 21,0 26,0

Genç işsizler (15-24 yaş arası) oranı % İşsizlik oranı % İstihdam oranı %

Mart 2018’den itibaren artış seyrinde olan genç nüfustaki işsizlik oranı Türkiye

ekonomisinin geleceği bakımından ciddi bir sorun olmaya devam ediyor.

(8)

7

Şekil 7

Nedenlerine Göre İş Gücüne Dahil Olmama

6. Enflasyon Oranlarında Artış

Ocak 2019’da Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), aylık bazda %1,06; yıllık bazda ise %20,5 oranında artış gösterdi. Gıda fiyatlarındaki sert yükseliş TÜFE’nin artmasında en etkili kalemlerden biri oldu. TÜFE’yi oluşturan ana harcama gruplarına göre yıllık en fazla artış %30,97 ile gıda ve alkolsüz içecekler grubunda oldu. Gıda ve alkolsüz içecekler grubunu sırasıyla %29,63 artışla çeşitli mal ve hizmetler grubu, %29,07 artışla ev eşyası grubu, %23,15 artışla eğlence ve kültür grubu, %17,99 artışla sağlık grubu izledi.

Şekil 8

TÜFE ve Yİ-ÜFE Oranları

Ocak 2019 dönemi Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ise aylık bazda %0,45, yıllık bazda %32,93 oranında arttı. Yİ-ÜFE’yi oluşturan ana sanayi gruplarına göre yıllık en fazla artış %61,49 ile enerji grubunda yaşandı. Enerji grubunu sırasıyla %32,43 artışla sermaye

İş Aramayıp çalışmaya hazır olanlar; 2 064 Ev işiyle meşgul; 10 917 Eğitim Öğretim; 4 491 Emekli; 4 640 Çalışamaz Halde; 3 986 Diğer; 2 084 20,35 32,93 33,45 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 O cak 1 5 Şub at 15 M ar t 1 5 N isa n 15 M ay ıs 15 H az ir an 15 Te m m uz 1 5 A ğus to s 15 Ey lül 15 Ek im 15 Kası m 15 A ral ık 15 O cak 1 6 Şub at 16 M ar t 1 6 N isa n 16 M ay ıs 16 H az ir an 16 Te m m uz 1 6 A ğus to s 16 Ey lül 16 Ek im 16 Kası m 16 Ar al ık 1 6 O cak 1 7 Şub at 17 M ar t 1 7 N isa n 17 M ay ıs 17 H az ir an 17 Te m m u z 1 7 A ğus to s 17 Ey lül 17 Ek im 17 Kası m 17 A ral ık 17 O cak 1 8 Şub at 18 M ar t 1 8 N isa n 18 M ay ıs 18 H az ir an 18 Te m m uz 1 8 A ğus to s 18 Ey lül 18 Ek im 18 Kası m 18 A ral ık 18 O cak 1 9

TÜFE Yİ-ÜFİ YD-ÜFE

Ekim 2018 döneminde iş aramayıp çalışmaya hazır olanların sayısı 2 milyon 64 bin kişi olurken ev işiyle meşgul olanların sayısı 10 milyon 917 bin kişi oldu. İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar ile ev işiyle meşgul olan kişiler yanında eğitim ve öğretim nedeniyle iş gücüne dahil olmayanlar 4 milyon 491 bin kişi, emekli 4 milyon 640 bin kişi, çalışamaz halde olanlar 3 milyon 986 bin kişi ve son olarak diğer sebeplerden dolayı iş gücüne dahil olmayanların sayısı 2 milyon 84 bin kişi oldu.

Özellikle Antalya’da yaşanan sert iklim koşulları nedeniyle tarım üretiminin zarar görmesi gıda fiyatlarının artmasına yol açtı.

(9)

8

malı grubu, %32,36 artışla ara malı grubu ve %24,95 artışla dayanıksız tüketim malı grubu izledi.

7. Ekonomik Güven Endeksi’nde Gerileme

Ocak 2019 dönemi ekonomik güven endeksi, bir önceki aya göre %4,2 azalarak 78,5 oldu. Endeksteki düşüşte endeks bileşenleri arasında yer alan inşaat sektörü dışında diğer sektörlerde yaşanan gerileme etkili oldu. İnşaat sektörü güven endeksi bir önceki ay 55,4 iken Ocak 2019’da 56,7’ye yükseldi. Aynı dönemde tüketici güven endeksi 58,2; reel kesim güven endeksi 95,4; hizmet sektörü güven endeksi 78,3; perakende ticaret sektörü güven endeksi 92,5 oldu.

Şekil 9

Ekonomik Güven Endeksi ve Bileşenleri

72,0 72,2 71,3 71,4 69,5 70,1 72,7 68,2 59,9 57,6 60,0 58,7 58,2 110,9 110,8 109,5 106,8 106,7 102,5 101,5 96,3 _90,4 _91,1 96,8 97,7 95,4 102,0 100,7 99,1 97,1 92,0 91,2 91,9 _88,0 79,4 75,7 79,8 81,5 78,3 106,2 104,7 102,6 100,3 97,1 94,4 97,3 _93,4 88,5 87,0 90,7 96,4 92,5 87,0 83,8 _78,9 _78,8 77,2 75,3 77,1 _68,8 57,3 58,7 56,6 55,4 56,7 105,2 104,0 _101,9 _99,9 96,3 _93,8 95,1 88,3 78,1 _75,2 80,6 81,9 78,5 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 0,0 100,0 200,0 300,0 400,0 500,0 600,0

Ocak 18 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18

Temmuz 18

Ağustos 18

Eylül 18 Ekim 18 Kasım 18 Aralık 18 Ocak 19

Tüketici güven endeksi Reel kesim güven endeksi Hizmet sektörü güven endeksi Perakende ticaret sektörü güven endeksi İnşaat sektörü güven endeksi Ekonomik güven endeksi

(10)

9

Yasal Uyarı

Bu bültende yer alan bilgiler güvenilir olduğuna inanılan ve kamuya açık olan kaynaklardan derlenmiştir. Bülten sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır, Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi’nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamaktadır. Bülteni hazırlayan akademisyenlerin kişisel görüşleri ve değerlendirmelerini içerebilir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgi ve değerlendirmelerin kesin doğruluğu ya da değişmezliği ile ilgili bir garanti vermemektedir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgileri herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu bültende yer alan bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaysız oluşabilecek zararlardan Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi hiçbir şekilde sorumluluk üstlenmemektedir.

Bu bültende yer alan bilgilere kişisel kullanımlar için izin verilmiştir, bunun dışında ticari ya da kamusal olsun herhangi bir kullanımda Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi’nin izni olmadan kısmen ya da tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır.

Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Elemanları Prof. Dr. Cengiz Bahçekapılı cbahcekapili@marmara.edu.tr Araş. Gör. Suat Aksoy suat.aksoy@marmara.edu.tr Araş. Gör. Buket Çetin buket.cetin@marmara.edu.tr