Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

Bakımsızlıktan, ayak basmamış bir dere içine dönmüştü. (Kazakçası: Karavsızdıktanayakbaspağan jılğağa aynalğanedi.)

(Ö.S. IL. s.16).

Cümledeki partisip fonksiyonunda bulunan kelimeler" basmamış ve

baspağan" fiiııeri. Onlann aralarındagerek fonksiyonlarındaolsun ve gerekse bünyelerinde ekdeğişikliğinden başkabirfarklılıkyoktur.

b) -dık ve -ğan sıfat-fiili ekleri de iki şivedeki birbirinin karşılığı olarak

kullanılır;

Sıfat-fiiııerinçokluk ve iyelik eklerini almış hali Kazak Türkçesi'ne ait olmazsa da, Türkiye Türkçesi'nde-dık geçmişzamansıfat-fiilindegörülür. 1-567. Bu hususta da Ömer Seyfeddin'den örnek verelim:

Hatta oturduklarıevi bilesatmışlardı. (Kazakçası:Tipti otırğan üylerin de satkan cJi.)

(ö.s.n.s.!

Örnek climlede Türkiye Türkçesi'ndeki otur fiiline -duksıfatfiilinden sonra çokluk ve iye1ik eklerieklenmişse,buekıerin Kazak Türkçesi'ndekikarşılıklan(-ler ve-i) sıfat-fiili fonksiyonunundaki "ourğan" fiili sıfat olan ada eklenirler. Mesela,

oturduk-Iar-ıev-i"otırğanüy-Ier-i-n". Yanişöyle:Türkşivesinde:

Fiil+panisip eki+çokluk eki+iyelik eki, sonra isim+akkuzatif eki ise, Kazakşivesinde:

Fiil+partisip eki, sonra isim+çokluk eki+iyelik eki+akkuzatif ekidir. Kazak şivesindeki sıfat-fiilinbirözelliği de sayı veşahsa bağlı olarak fiil çekimine girmesidir: 2-3] 1.

OnıJüsipbck te, erip te özgertealmağan.(Türkçesi: Onu ne Jüsipbck ne de eripdeğiştirebilmiştir.)(E.I.s.27).

Örnekı.cki "özgerte almağan" (değiştirebilmiştir)fiilinde -ğan ekinin

bulunması, -ğan sıfat- fiilinin fiil çekimine girerek geçmiş zamanı

(yüklem/predicat/olarakkullanılışı)ifade etmesidir.

2/ Geniş Zaman Sırat Fiillerinin Karşılaştırılması

a) an ve-alın sıfat-fiilekleri iki şivcdeki birbirininkarşılığıolarakkullanılır. -atınpartisipinin daha eskidekişekli -atuğın/-etugın,ytuğın'dır.Kazakşivesindekibu partisip Türkiye şivesindeki karşılığıgibi geçmiş zamanı, gelecek zamanıve her zamanyapılmışolanoluşu,hareketi ifade ediyor.2.

Üç senelik kira olanbeşyüzkırklirapeşinverilecekti (Kazakçası: Üş jıldık kirebolatınbesjüzkırıklirabasında berilmekşiedi.) (Ö.S .lLs.17).

Türk şivesindeki -an geniş zaman sıfat-fiili geçmiş zaman manasını ifade

ettiğizaman, onun Kazakşivesindeki karşılığıbazen-ğan geçmiş7.amansıfat-fiili ile

yapılır:

Genç Türkler hiç beklenilmeyen Meşrutiyeti ilan edince, o da bütün

arkadaşlarıgibi şehre inmiş. silahını hükümete teslim etmiş ve köyüne gelmişti. (Kazakçası:Jas Türiktereşkütilmegen Konstitutsiyanı jariyalağannankeyin, ol da "'- barlık joldastarı sıyaku kalağa kelip. karnıarın ükimetke tapsırıp, avulınakelgen

edi.)

(Ö.S.II. s.123).

b) -r-ve-atın sıfat-fiileklerininkullanışı

En sonundaişeyarar bir evkiraladı. (Kazakçası:Ensonındaiskejaraytınbir üyjaldadı.) tçilir su varmı. (Kazakçası: ışelinsuv bar ma?)

c) -maz ve (-ma) --ytlnsıfat-fiileklerininkullanışı

-Evet öyle söylüyorlar. Fakat içine girilmez bir alem! ... (Kazakçası: -İya.

solay deydi. Degenmenişinekilinmeytin bir alem...) (Ö.S. II. s.3).

•

_..'

::.J

,.

3/ GellX:ek zamanSıfat-FiillerininKarşılaştınıması

a) -acak ve -mak(Şı) sıfat-fıileklerininkullanışı

-dık geçmiş zaman sıfat-fiilinin kullanılışında bahsettiğimiz gibi -acak gelecek zamansıfat-fiili de tekbaşınave kendisinden sonra çokluk, iyelik, durum eklerini alaraksıfat-fıil fonksiyonun-kullanılır:1-567.

Kendisine kaybedecek vaklimizolmadığını vatanınfedakar, azimkar gençlere muhtaçolduğunu anlattım. (Kazakçası:Özine karjamakvakllImızdın bolınağandığın,

Otannın jankeşti,ak niyeyttijastarğamuktaj ekendigin tÜsindirdim.) (A.H.M.s.74).

Görmeyen gözlerle etrafına bakıyor. göreceği büyükkadını düşünüyordu.

(KazakçaslOTanğalğanközdermenjan-ja~ınakarap,körmekşi meşhüreyelin oylap otıredi.) (Ö.S.II.s.73).

Cümledeki gelecek zaman partisipine eklenen iyelik eki(göreceğ-i) Kazakçasında eyel (kadın/kelimesine (eyel-i-n) akkuzatif ekinden (-n) önce

eklenmiştir.Yani Kazak Türkçesi'ndeki -n eki Türkiye Türkçesi'ndeki ak.kuzaıif

ekininkarşılığıdır.

Türkiye Türkçesi'nde gelecek zamansıfaı-fiilininolumsuzu başkada sıfal­

fiillerin olumsuz şekilleri gibi fiilin kök veya gövdesine -ma-ekin getirilmesiyle

yapılır.KazakTürkçesi'nde ise-makşıgelecek zamansıfaıfüIinin olumsuzunugeniş

zaman (jalpl/ocI/şak) ekiyde yapmak mümkündür. Çünkü Kazak şivesinin.k.endi özelliğinegöre, -ma olumsuz ekinden sonra-makşıeki eklenemez.

Kazak Türkçesi'nde-rı-ar,-er ve-maSı-mes,-bas,-bes,-pas,-pes ekleri tahmin edilen gelecek zaman sıfal-fiili (baljaldıkelerşak esimşesi)olarakkullanılır.Yani Türkiye Türkçesi'nde olduğugibi geniş zaman fonksiyonunda değildirler. Fakaı

Türkiyeşivesindeki genişzamansıfaı-fiileki gelecek zamansıfal-fiilifonksiyonunda

kullanıldığızaman, onlar birbirininkarşılığıolurlar.

Olm tabılarjer de jek. (Türkiye Türkçesi'nde: odun bulunur yer de yok.) (B.M.III.84-24).

En utanılır günahlarımı sıral köprüsüne asUm. (Kazak Türkçesi'nde: En uyalarkünelanmdı kıl köpırge aslım.)(A.K.)

Türkiye Türkçesi'nde-ası/-esigelecek zaman sıfaı-fiili nadiren kullanılır.

Onun Kazak Türkçesi'ndekikarşılığıgelecek zaman fonksiyonundakullanılan-aUn

genişzamansıfaı-fiilidir.

Çıkasıbir can için sana yalvarmam. (Kazak Türkçesi'ndeSığaıınbir janüşin sağan jalbannbaspın.).

Söz konusu olan Türkçe'nin iki şivesindekipartisipler kendilerinden sonra çokluk (köplik), iyelik (leveldik) ve durum (septik eklerini alarak ad işleyişinde

görülürler.

Mesela, gelene sor (kelgennen sura), gideceklere sen de kaul (ketelinderge sen dekosı!)misalierinde gelene (kelgennen), gideceklere(keıelinderge)kelimeleri iki

şivedekipartisip eklennin (-en ve -gen, ecek ve-eıin) yardımıylaisim gibikullanılan

fiiller.

Sözünkısasıiki şivedede parlisipler, kendilerinden sonra çokluk. iyelik ve durum eklerini alarak ad işleyişinde kuIlanırlar. -dık-ve -acak partisiplerinden

başkalan kendilerinden sonra çokluk. iyelik ve durum eklerini alarak partisip fonksiyonunda bulunamazlar. -dık ve -acak sıfaı-fiilleri Kazak Türkçesinde

kullanılmazlar.O yüzden sıfal fillerin isim çekim eklerini alarak partisip fonksiyonundabulunmazıKazak Türkçesi'neaiı değildir.Türkiye Türkçesi'ndesıfal­

fiiller fiil çekimine girmez. Kazak Türkçesi'ndeki ~ıfaı-fiillerzamana bağlıolarak

KAYNAKÇA

J.

I3anglıoğ!U,

.') IsYakov, A.Kazirgi Ka7.ak Tili.

Almaıı,

3. Korkmaz,

Z.Graıncr

Sözlüğü,

KlSALTMALAR

i. A.H.M.Ahmet

Hikmeı

"Çağlayanlar

2. A.K. Ayhan KIRDAR

3. RM. -Beyimbct MAYLiN,1I1.cilı

"' 4. E.I.·

Esmağambcl

5. Ö.S.·Ömcr

SEYFEDDİN'dcn