--"A~.U",,··...T....tl...r...,ki""ya...,t'""A"'"ra....s""tl""rm=al""ar....I~E""ns""'ti'""·tll...s""tl~D'""erg..."is"'-i-"S;::.ay"-'I"'13'-"='E.o.:rL::.::u"'"'ru~m"-""'19o<:9~9
...;;.-.217-KJYAFETNAMELER UZERtNE
Abdulkadir ERKALI
N'olafehm elyer ise nak§a baklpNakka~1
Biz nazar-btizlarzz ilm-i kryafet biliriz
Giri~:
yafet kelimesi Arap<;a olup 'bir kimsenin ardmca gitmek', 'iz takip tmek' manasma gelen "kvf' kOkUnden mii~taktlr. Eski Arabistan'da Ishlah olarak 'kaif yalmz yerdeki izleri takip eden ve bundan manalar <;Ikaran kimseleri degil, aym zamanda meslegi fertler arasmda benzerliklere, bilhassa ayaktaki benzerliklere istinaden akrabahk derecesini tesbit etmekten ibaret olan kimseler i<;in kullamlmakta idi.2
Klyafet kelimesi sonralarl Tiirk<;e'ye galat olarak elbise, ~ekil, suret, zahir ve klhk manalannda kullamlml~olup, bUyUk bir ihtimalle Fars<;a'dan ge<;mi~tir.3 Bir kimsenin sa<;, goz, el, ayak vb. gibi uzuvlanndan vedl~ goriinti~t1ndenonun ahlak ve karakter ozelliklerini, diger bir ifade ile zahirden batml vaslf1anm tahmin ve tesbit etmek olan ilme de"kiyafet" ilmi (physiognomy) denilmi$tir.4
tnsan vUcudu bir baklma ruhu·kaplayan, onu muhafaza eden adeta bir elbise, bir kIyafettir. TUrk Edebiyatl'nda bu konuda yazIlan eserlere 'Vesileta'l-irfiin' ve
'Zubdeta'l-lrfdn' gibi isimlerin dl~mda umumiyetle 'Kzyafetname' adl verilmi~tir.
Bu ilmin miltehasslsma ise'Kayif denilmeketdir.
Klyafet ilmi birbiriyle alakah alarak<;e~itligruplara aynlabilirse de genellikle
'Klyafetu'l-isr' ve 'Klyafetii'l-be~er' olmak Uzere iki ana gruba aynlmaktadlr.
'Klyafetii'l-isr', insanlarm Slgrr, katrr, merkeb vb. gibi hayvanlarm yoldaki ayak izlerinden bahseden bir ilimdir. Bu Hme vakIf olanlar, ayak izleri vasltaslyla genci
1 Atattlrk Univ. TilrkiyatAra~ttrmalanEnstitiisii Uzmam.
2 islam Ansiklopedisi, "Klyafet" maddesi, MEB, istanbul 1977, C.6, s.775. 3Tiirk Dili vc EdebiyatJ Ansiklopedisi, Dergah Yay. istanbul 1983. C.5, s.399.
4 Amil Celebioglu, "Klyafet ilmi ve A~emseddinzade Hamdullah Hamdi ile Erzurumlu
ibrahim Hakkl'nm Klyafetnameleri", Atatiirk Univ. Edebiyat Fakilltcsi Ar~tlrmaDergisi (Ahmet Caferoglu Ozel SaYlsl), Fasikiil:2, Sayl: 11, Ankara 1979, s.305.
....o.:A,,-,oE""r""ka..,I...:;o:KJ..,y.=.ati""et..,n""am=el~er-,tJ",,·z""er~in::.:e,--
--,,-.218-ihtiyardan, erkegi kadmdan ayut eder0 'Kryafetii'I-be§er' ise, insanm beden
yaplSlndan ahlaki vaslflarml tahmine ve uzuvlarmdan nesebini tesbite dairdir. Mevzu ve hususiyet itibarl ile klyafet ilmine pek yakm veya nisbeten uzak ve bu grupta tasnif edilebilecek rre~itli Him dallarl bulunmaktadrr. T~ktiprilluzade'ye gore ilmil'l klyafe'den dogan ilimler~unlardrr:
ilmii '§-§emat ve 'I-hayalan; insandaki ben vb.~eylere baklp onun irr diinyasml
ke~fetme,
ilmii 'I-kef veya ilmii 'I-esarir; ki~inin el, ayak veyay1lz hatlanna bakIp onun
i~diinyasmlke~fetme,
ilmii 'I-ektaf; ke~i ve koyunun kiirek kemigine baklP sav~, barl~, kIthk ve
bolluk konusundasonu~ ~lkarmak,
ilmii 'I-irafe; ~u anda meydana gelen bazl olaylardan hareketle gelecekteki
olaylar hakkmda akI1 yiiriitmek,
ilmii'l-ihtilac; organlarda gOrillen segirme, rrarpmb vb. durumlardan ileride
olacak olaylara dairsonu~ ~lkarmak,
ilmii 'l-ihtida bi 'I-berari ve 'I-akfar;sabra ve~ollerdeytin tayin etmek,
ilmii'l-riydfe;topragm nemine, bitkilerine ve orada barman canhlara bakarak
yer altl sulanm bulmak,
ilmii 'I-niizuli 'I-gays;yagInurun yaglp yagmayacagml tahmin etmek,
ilmii'lisr;iz siirmek.5
Arap~a'da klyafet ilmi kar~lhgmda daha ziyade "frraset" ilmi tabiri kullanllml~trr. Tasavvufi bir lstIlah olan 'firaset'; "Sezmek, hissetmek", "ke~fetme ve gaybl gtirme" anlamlarmda kullanllmaktadrr.6
Allah'm kalbine atbgl bir nur ile kulun, hakkl batI1dan, dogmyu yanh~tan, faydahYl zararhdan ayrrmasma ve muhataplarmm karakterlerini te~his etmesine 'ilahi frraset' adl verilmi~tir.7"Mtlminin frrasetinden sakmmlZ, zira0 Allah'm nuru ile bakar" mealindeki hadiste bu tiirfiraset i~aret edilmi~tir. Bu tiirfirasetin pratigi daha~oksufiler arasmda yaygmdrr.
Firaset konusuyla daha ~ok ilgilenen sufiler, bu terimi 'ilham' anlammda kullanml~lar ve bazl hallerde onu, gaybl bilmenin bir araCl olarak gormtl~lerdir. Miifessirlerin ~ogu gibi sufiler de, bir ayette ge~en "Miitevessirnin" (Hicr 15) kelimesinde ve "Sen onlarl sirnalarmdan tanrrsm" (Bakara 273) mealindeki ayetde de frrasetin kastedildiginisoylemi~lerdir.
5islam Ansiklopedisi, "Firaset" maddesi, TDVY, istanbul 1996, C.l3, s.116. 6 SUleyman U1udag, Tasavvufi Terimler Sozliigii, istanbul 1995, s.116.
----::A~.U~··.wT!.,!;U!:.Jrki...·y,:.!!au.t.!J!A~ra~s...,t1r~m~a""la'lJn'-'E""D~sti!:.!·t""lis'-!!U'-"'D~e;:.,jrg""is"-i-",S:!!.aY...ll~3:...E""rz...,ur,-"u""mul",,99,,-,9:...-
....;-219-I-Tarihi:
Beden yaplSI ve insanki~iligiarasmdaki mUnasebetler 90k eski dOnemlerden itibaren ilgi gekmi~ ve 18.YiizyIla dek bu konudage~itli ar~trrmalarve gOzlemler yapllml~tIr. insam tiplere gore ayrrmakte~ebbilsUilk once M.S. 5. YUzyIlday~aIm~ olan Yunan Hekimi Hipokrat'da gorulmektedir. SIhhat ve miza91a ilgili olarak insan vilcudu dem (kan), balgam, safra ve sevda olmak ilzere dM karl~lmihtiva ettigini sOyleyen Hipokrat'tan sonra M.S. 2. YUzyllda ya~ayan Bergamah Hekim Galilen, miza9larl demevi, safravi, balgami ve melankolik olmak UZere d(}rde aymr.
Kiitip <;:;elebi, "Ke~fll'z-zilnun" ve Osmanzade Taib "Ahliik-i Ahmed!" adh eserlerinde Bukrat ile ilgili bir 90k hikiiye anlatIlmaktadrr. Bunlardan biri~oyIedir:
"Eflatun bir dag tepesini mesken ittihazetmi~ti.Tepeye 9lkan yolunba~mda da bir nakka~ koydurmu~tu. Kendisiyle sohbet etmek isteyen ki~ilerin once suretlerini tasvir ettirir, firaset gozil ile 0 resmi tahkik eder, sohbete layIk g(}rUrse ziyaret~isine i1tifat ederdi."g
Eflatun'un insanlan 'derin ve sathi' olarak ikiye aylrdlgl ve Bukrat, Galilen, Eflatun, iladus ve Aristo'nun klyafet ilmi ile ilgili soz ve eserlerinin bahsi ve tercilmeleri islam alemindeki bu konuyla ilgili eserlerde de ge9mektedir. Vine Sasani HiikilmdarlNu~irevan i~inmemleketin hUkemasl birfrr~etkitablyazml~ve N~irevan'lDbu kitapla halka hiikmettigi rivayetedilmi~tir.9
Hint a1imlerinin de klyafet ilmi ile alakadar olduklarl bilinmektedir. Vislili manzum klyafetnamesinde:
Hind diyarmda var idi bir pfr Hayli ilm-i kiyafet ile~ehir beyitiyle bu hususu tesbit etmektedir.1O
isHimi devirde ise kiyafet hakIknda yazI!ml~ ilk eserin mUellifi imam Safi!'dir (767-819). imam Safi!'den sonra el Kindi'nin 'Risale fi'l-Rfirase'si, ibnill Batik (X. Yilzyd)'m Aristo'dan tercUme ettigi 'Kitabi's-siyase fi Tedbiri'r-Riyase' adh eseri ve Muhammed Zekeriya(X. YiizyIl)'nm 'el Mansuri'si butilrilnilkme~hur omekleridir. ibni Sina'nm da bu konu ile ilgili bir eseri oldugu kaynaklarda belirtilmi~tir.
8 Osmanzade Taib'den, Amil <;:;elebioglu, a.g.m., s.309. 9 TUrk Dili ve Edebiyatl Ansiklopedisi, C.5, s.340.
~A~.E,,"r!.!!k:!!Jal~:eKI£.ly:.!!.a~~etn~am~el~er~O,,-!·z~en!..!i·n~e,---
..--:-220-Bu eserlerdl~mdaFaluilddin Razi(o.1209)'nin 'Kitabtl'l-Firase', Taib Ensari Duna~ki'nin'Kitabti'IAdfib ve's-Siyasefiilmi'n-Nazari ve'l Firase,ll Arap9a olarak yazl1ml~miistakil klyafetnamelerin son omegidir.
Fars9a yaztlan Klyafetnamelerin ilki, Ke~an!(o.1392)'nin adlDl bilmedigimiz bir eseridir. Mirek (14. Yiizyll)'in 'Tuhfetii'l-Fakir'ini, Hemedani (o.1384)'nin 'Zahiretii'I-Miilt1k'unu ilk planda sayabiliriz.
2-Tiirk Edebiyatl'nda Ktyafetname:
Turk Edebiyatt'nda bu konuya temas eden ilk eser, Bedr-i Dil~ad bin Muhammed Orue'un Sultan II. Murad'a ithafen yazdlgl 'Muradname' adh mesnevisidir. Bu eserde Musiki ile ilgili 34. babda:
Su kim ag etlu durur ana nerm ala perdeyi 9alalar ola germ
gibibirka~beyitte, eilt goz rengi ile musiki arasmda milnasebetkurulmu~tur. Fatih Sultan Mehmed devrinde tamamlanan 'Selatin-name' adh eserin miiellifi SarlCa Kemal'in adl gegen eserinde:
Ki dilzdum Tfuki dilden iki name Firaset-namediir bir Sm-name beyitiyle iki eserini haber vermektedir.12
Nushasl meveut olan ilk miistakil eserAk~emseddinzadeHamdullah Hamdi (1449-1503)'nin manzum Ktyafetname'sidir. Bunun dl~mdayazllan diger Ttirk~e eserler ise~unlardlr:
Firdevsil Rfimi, Firasetname (II. Bayezid devri), Saban! Sivrihisar! (16. Yiizyll) manzum klyafet terefunesi, ilyas ibni isay! Saruhan! (0.1559), Klyafetname, Abdulmeeid ibni Seyh Nasuh (t>.1565) manzum klyafetname, Mustafa ibni Evrenos (II. Selim devri) Klyafetname, Balizade Mustafa Efendi (III. Murad devri) Klyafetii'l-Firase, Nigdeli Visall (16. YiiZYll) Vesiletii'l-irfan, Lokman bin Hiiseyin (17. Yiizyil) Klyafetii'l-insaniyye, Seyh Omeriil Halveti (17. YUzytl) manzum klyafetname tereiimesi, Orner Fani Efendi (0.1622) Klyafetname, Erzurumlu ibrahim Hakkl (1703-1780) Klyafetname, Gevrekzade Hafiz Hasan (0. 1801) tereiime eseri, Mustafa HamiPa~a (0.1878) Fenni Klyafet. .
Bu eserlerin ekserisi mensurdur. l;ogu Arap9a'dan tereiime edilmi~ olmakla beraber, tereiime tesirleriazve~e~itliilavelerle telifeyakla~anlarda vardrr.
11 Bu eser TOrk~e'ye 'Klyafetname' ismiyle ~evlflsl yapllml~tIr. Dlffia~ki, Ktyafetname, (l;ev. Salim Sadi), istanbul 1290,47S.
--"A~.U~··:....T!o.lU~r.=ikiuy~at...A:!!r.J!.aSil.!h~rm~al!!!a.!.!n~E~D!l!isti~·t~Us~n!....!D~e:.!.rglO!i2!.si....lS~auyllll>!.3~E~rz~u~r.!ium~1499"'9:.-
...:-221-TUrk Edebiyatl'nda bu tiireserlerin 18. Asra kadar artarak devam ettigini, dolaylslyla bu Hme kar~l bir alakanm mevcudiyetini gorilyoruz. Sonraki asrrda bu ilmekar~l ilgi azaldlgl gibi son devirlerde klyafet konusunun ciddiye ahnmadlgma ~ahitolmak mUmkiindlir.
Ttirk Edebiyatl 'nda manzum klyafetname tUrUnde yazrlan iie;: onemli eser bulunmaktadrr. Bunlar Hamdullah Hamdi, Visali ve tbrahim Hakkl'nm eserleridir.
, Hamdullah Hamdi'nin yazlh~ tarihi belli olmayan Kryafetname'si "feilatiin mefiiiliin feilun" vezniyle yazllml~, 153 beyitlik bir mesnevidir. Hamdele, salvele vena't bolumlerinden sonra insanlarm sirette bir, surette farkh yaratl1dlklanna, suretin siretle ni~an olduguna i~areti milteakip asrl konuya gee;:ilmi~tir. Yinni aItl ba~hk aItmda renk, yanak, boy, et, hareket, sae;:, ba~, aIm, kulak, ka~, goz, yUz, burun, aglz, ses, giilmek, dudak, boyun, omuz, e;:ene, sakal, bilek ve el, parmak, sm, karm, baldrr ile ilgili menfi ve miisbet ozellikleranlatrlml~trr. Nasihat bolUmiinde Hamdi, kendisine ve muhatabma baZl o~tler verdikten sonra, miinacaatla eserini bitinnektedir.
!kinci onemli eser olan Nigdeli Visa11'nin (lU620) Vesi/etu'/ irfan adlI mesnevisidir. "Feillitiin feiHitiin feiliin" vezni ile yazl1an eser 1002beyittir.13
Oe;:uncii ve en onemlilerinden olan tbrahim Hakl(}'nm Klyafetname'si
Marifetname'ninbir bolilmiiniiolu~turmaktadrr. 141 beyittenolu~aneser "miifteiliin
tailiin" vezniyle yazllml~trr. ibrahim Hakkl eserinin ba~larlDda insanm yUziinden huyu ve dl~ organlarmm gorUniimiinden de ahlakl hakkmda bilgi edinebilecegimizi soyler. ibrahim Hakkl'mn bazl ozelliklerinden yararlanarak ki~inin tahlile gee;:tigi organlar saylca daha e;:oktur. Omegin Hamdi'nin Klyafetname'sindekilerden fazla olarak kol, el, trrnak, gogiis, kasIk, cinsel organlar ozelliklerine gore de insanm karakteri tahmin edilmi~tir. ibrahim Hakkl, klyafetnamenin 6. KIsmmda kadm giizelligini belirleyen 32 ozellik verir. Bu niteliklere sahip olan kadmlar yazara gore hem gilzel hem de iyi huylu olurlar. Klyafetnamede yer alan son klsmmda ibrahim Hakkl segirmeler konusuna yer verir.
Oe;: kIyafetnamenin kapsamlarma baktlglmlzda lie;: ~airin de tip ve karakter smlflamasl yapmadlklarml goriiriiz. De;: eserde de once insan boyuyla huyu ve zeka diizeyi arasmdaki ili~kiyeyerverilmi~,daha sonra da yiiz ve kafa yaplsmdan beden yaplsma gee;:ilerek, dl~ organlarm gorUnii~leriyle ki~ininestetik yaplsl duygusal ve ussal ozellikleri arasmdakiili~kileredikkate;:ekilmi~tir.
Dl~ organlarda gorillen anonnallik ve sakathklar ya da toplumumuzun ah~llageldigi tipin dl~mda kalan tipler bu eserlerde de mizae;: ve karakter bozukluklarmai~aretetmektedirler.14
13Cevat Yerdelcn, Turk Edebiyatmdaki Klyafetnameler ve Nigdeli Visali'nin Vesiletii'l irfan adh Klyafetnamesi, Atattlrk Oniv. Sosyal Bilimler Enstitiisu, Yaymlanmarm~ Doktora Tezi, Erzurum 1988.
....£!A""'.E!i<Jr!,.!!ka:!!iI!:..:~KJ~Y:aaf'!!;.et~D:!!iam!!!e2Ie!<!r...!iJ~·ze:lo.!r~iD~e,- ..;-:..
222-3-Klyafetnamelerin Toplumdaki Psikolojik Etkileri:
Uluslarm yUzylIlar boyu siiregelen geleneklerinin olu~umunda toplumu yapan bireylerin hayal gU~lerinin, gOzlem ve deneylerinin paYI bliyt1kttlr. Ornegin Anadolu halkmm kt>rltik, topalbk, ~olakbk gibi bedensel sakathklarl ya da sa~ ve gOz rengi bakunmdanall~l1ml~m dl~mdakalanlan ugursuz,~okklsa boylularl fitneci ya da ~ok uzun boylularl aptal saymasl ruhbilimden ~ok toplumun kabpla~ml~ inan~larl ile ilgilidir. Buinan~larm temelinde deki~isel gt>zlem ve deneylerin yam Slra biiytik ol~iide hayal gUcilnlin ve insanoglunun genel ~izgi ve ab~l1an gt>rUniim
dl~mda kalanlan yadrrgama duygusu yatmaktadrr.15
Her sanatkar~uya da bubi~imdeyagmm ve toplumunun estetik degerlerinin, zevk anlaYl~mmderleyicisidir. Klyafetnameler, yaglarmm ve ait olduklan Osmanb toplumunun insanmm estetik gt>rtintimliyle ilgili ol~li ve degerleri, giizellik anlaYl~lmbUytikOl~ilde yansltmaktadlr. Klyafetnamelerin bir~ekli olan 'el fab, ytiz fah' veya 'ilmli'l-simya' da bu amaca yoneliktir.
Klyafetnameden biraz daha farkb olan simya,ger~ekinsanm maddeyege~en logosu izleyebilme olanagmm bulundugudur.i~tevedl~taher~eysimge aracllIgl ile dile gelir ve yileden geymeyi goze alan ki~i bu dille iy iye ya~amaYl zamanla ogrenebilir. Simya i~ insanladl~insanm birle~menoktasmayakla~tlflr.16 Dl~insan, yani insanm bedeni yaplSI, hali ve durumu iy insanm yani ruhun ve karakterin aynasldrr.
Klyafetnameleri inceledigimiz zaman Osmanb toplumunun begenilen insan tipi ~/}yledir: orta boylu, kiiytikb~h, yassl ve yuvarlak yiizlii, yassl ya da yuvarlak ytizlli, siyah ya da kumral sayb, siyah gozlii, siyah yayk~b,slk kirpikli, kOyUk elli, uzun ve yumu~ak parmakb, yurnu~aketlidir. Yani her ~eyi normal olyiide olanm ku~kusuzgUzel olacagl yoniindedir. ibrahim Hakkl'mn Klyafetnamesi'nde:
Her yeri evsat alan dilher alur hZ-gilman
Dizesiyle ifade edilen bugorii~, her yeri normal olyiide olanmku~kusuzgliZel olacaglnl anlatrr. Yine aymdii~linceyi Hamdullah Hamdi de~oyleifade eder:
Eyu yuze hu vas!alur kafi Mu'tedil ala cumle evsaji
Osmanh toplumundaki buideall:H~iilere baktlglmlZ zaman, bu idealol~iilerin ilk kaynagml ilk islam lilkelerinden geldigini gormekteyiz. <;Unkii islam dininin indigi Arap kavmi esmer, siyah sayb, orta boylu, siyah gozlU insanlardrr. Bunun iyin
15 Mime Mengi, a.g.m., s.209.
---,A~•.!=:O....T...,Il~r..l!Oki!..t·y~atwA""rC!!a~st~lr,!!;m!!!a""la"-,n,-!E""n""stiw·t",,Ds...Il,-,D",e...rgI""·,.,si-,S~a!..ty...I1....3...E","r...zu....r....u....mul,,,"99c:..:.9,--
~-223-san~m, beyaz tenli, mavi g6zlii insanlar menfi sayllmaktadrr. ilk islam iilkelerinde bu tipte insan olmadlgl i~in yadrrganml~ ve k6tilliige delalet edilmi~tir. Klyagetnameler'in Osmanh'ye terciime yolu ile geldigi i~in Osmanh toplumunda da bu tilr insanlar fitneci, yalancl olarak kabulg()rmii~tiir.
Osmanh toplumunda yukarlda tablosunu ~izdigimiz ideal insan tipinin dl~mdaki m~tldeolan insanlar toplum tarafmdan yan gozlebakllml~ve d~lanml~trr. 16...YilzyIi ~airlerinden Kose Melali, ~irkinligi yiiziinden miiderrisligi zamanm kazaskerlerince silrekli engellenen bir ~airdir. Meliill mtlderrislige laylk gorillmemesi iizerine yazdlgl manzumede hi~bir ~ey bilmedigi zamanlarda bile ~imdimiiderris olanlardan daha 'ilstiin oldugunu dilegetirmi~tir.
Melali gibi ~irkinligi yUZUnden devlet kademelerinde biiyiik gii~IUklerle kar~tla~anlardan biri de Abdurrezzak Efendi'dir. Abdurrezzak Efendi, kara kuru, ~irkin, ktsa boylu, fakat son derece de zeki biridir. Koca Raglp Pa;;a'nm sadrazam olduktan soma liyakatini ~ok iyi bildigi Abdurrezzak Efendi'yi gormezlikten gelmesi sadaret kethtldasmm dikkatini ~eker. Bu durumu Pa~a'ya sorunca Koca Raglp Pa~a ~u cevabl verir:"Filhakika pederi ile dost idik. Abdurrezzak Eendi 'nin
de ehliyetli oldugu malumdur. Ancak insana mevki ve makam i~inboy pos lazlmdlr.
Oyle bodur ve kesiru'l kaame ~elebiyimahall-i heybet olan divan-l (ileme hizmete
getirmekle erbdb-l mesdlihe maskara oluruz.,,17
Koca Raglp Pa~a'Yl tereddilte dii~tiren herhalde sadece Abdurrezzzak Efendi'nin klsa boyu yilzilnden mehabetini zedeleyici saplanttsl degil, aym zamanda klsa boylular hakkmda ilm-i klyafetinyerle~tirdigiolumsuz yargllardrr.
Vine Modem TUrk edebiyatmm da AbmetHa~im,Cahit Sltkl TarancI, Orhan Veli gibi bir~ok ~irkinivardlr. Bunlari~indeen~okdert edinen iseHa~im olmu~tur. Ha~im bu kuruntularl yilziinden insanlardan stlrekli ka~ar. Bu azabl ~oyle anlatlr:
"Dun gece gozume uyku girmedi. Once~u anlzmm~lkzklzgmmdiizeltsem ocaba nasll
olurum? Dedim. Sonra baktlm kiburnum da ku~lmeye muhta~tlr. Haydi onu
yaptim farzedelim. Ya gozlerimin rengini nasll degi~tirebilirim. Agzlmla yanaglm
arasmdaki izleri nasll silebilirim. Ya ~u bu derken kafayl dibinden kesip atmaktan
ba~ka ~areolmadlgml anladlm.,,18
Ahmet Ha;;im'in bu azablyla dile getirdigi "Ba~lm" adh~iiri ~okonemlidir. Yer yer ~lghga donii~enbu ~iir, ancak ~irkin olduguna inanan bir ~air tarafudan yaztlabilirdi:
Bihaber govdemegelmi~ konm~
Muteheyyic, mutekallis birba~
17Be~irAyvazoglu, Siretler ve Suretler, istanbul 1999, s.248. 18Ayvazoglu, a.g.e., s.252.
-'-!A...E...rka="-J:-"KJ...v...a...,fe""tD...a...m,..e,..Je,,-r-,,{)~ze....r...in,,,"e
-224-Ayzrzr sanki bu bQ§tan etimi Dmr-i ehrama muadil bir YQ§
Bu cehennemdeyeti~mi~kafaya
Kan/z bir /okmadzr ancak mihenim Ah Yarabbi nasz/ bir/e$ti
Bu~etinb(1$/a busu~sUZbedenim/9
Tevfik Fikret de "<;irkin" adh ~iirindebu azabl degi~ik bir biyimde dile getinni~ve yirkin olduklarml zanneden insanlarm ruh hallerini tasvireyah~ml~tIr:
Buru~ukhat/an#~kinyiiziiniin A~l/zr ~iiphe/ibir safvet/e Gii/iiyor zannolunurken oyle Bu muhakkir bakl$mdan goztlniin
Duccet-i ruhu bUtiinfarko/unur
B(1$kahi~birsebeb-i zilleti yok
o
da herkes gibi lakin menfurAh~irkinlik... Evet rahatl yok.20
Bunlann yamnda toplumlarda yirkinligi ya da buna benzer eksikligi yUzUnden toplumla ilgileri kesilen ki~iler alanlannI, ilgilerini b~ka alanlara kaydmnak, b~ka ~eylere gt)ntll baglamak zorunda kalml~lar ve toplumdan bekledikleri ilgiyi onlardan gortir olmu~lardlr. Buna omek olarak yukanda zikrettigimiz Kose MeHill yirkinligi yUztinden insanlardan goremedigi alakayl kedisinden gormll~ olmah ki "hUb-avaz ile sam u seher mavlayan" sevgili kedisi t)liince bir mersiye niyetine uzun bir 'Hirrenftme'yazml~tIr.
Kani0/ ber bakl$/l kani 0/~ir-izeman
Kani01vermeyen as/an ile kaplana eman
19AhmetH~im,BUtUn Siirleri, (Haz.:inci Engintin-Zeynep Kerman), istanbul 1987, s.96. 20 Ayvazoglu, a.g.e., s.254.
--!.A~.,!,CtJ"'-'T~U~r..!!:ki!.1·y~atwA:!.Jr"'la~stJ~r~m~a.l.!!laL!.!rIi..=E~n~sti~·t!.!:.6s:!.!Oil~D~e","rgii:i2!si....S.ual.l.Y~ll~J~E~rz~u~ru.l!.lllm-.o!l.L99~9~
...;;-.225-Kani0/ o/dugu yerde koymayan mar u 9iytin
NidelUm ah pisi ney/eye/um vah pisi
Sonu!; olarak Klyafetnamelerde beden yaplsl ve bu yaplyla birlikte gittigi varsayllan karakter ve ahlakla ilgili deger yargl1arma yerverilmi~tir.Bunun yamnda KlyafetDllmelerin genel!;izgiler i!;erisinde, konuyabakl~larmdadini etnoloji, folklor ve ruhbilimle benze~tigi ve birle~tigi noktalardan soz edebiliriz. Klyafetnamelerin yaz111~ nedenini de bu bakundan hem ki~inin kendi kendisini ahlakb insan olarak yeti~tirmesi, hem de toplumsal ili~kilerin uyumlu bir diizeyde yiirtltiHmesini saglamakttr.
