• Sonuç bulunamadı

Mikroskop kullanımında ortaöğretim öğrencilerinin öz yeterlik inançlarının incelenmesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Mikroskop kullanımında ortaöğretim öğrencilerinin öz yeterlik inançlarının incelenmesi"

Copied!
175
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

T.C.

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ORTA ÖĞRETİM FEN VE MATEMATİK ALANLARI EĞİTİMİ

ANA BİLİM DALI

BİYOLOJİ ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

MİKROSKOP KULLANIMINDA ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN

ÖZ YETERLİK İNANÇLARININ İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Ayşegül ÜNAL BAŞ

Ankara Haziran, 2013

(2)

T.C.

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ORTA ÖĞRETİM FEN VE MATEMATİK ALANLARI EĞİTİMİ

ANA BİLİM DALI

BİYOLOJİ ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

MİKROSKOP KULLANIMINDA ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN

ÖZ YETERLİK İNANÇLARININ İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Ayşegül ÜNAL BAŞ

Danışman: Prof. Dr. A. Eser ELÇİN

Ankara Haziran, 2013

(3)

i

JÜRİ ONAY SAYFASI

Ayşegül ÜNAL BAŞ’ın Mikroskop Kullanımında Ortaöğretim Öğrencilerinin Öz Yeterlik İnançlarının İncelenmesi başlıklı tezi ……… tarihinde, jürimiz tarafından Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Biyoloji Öğretmenliği Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Adı Soyadı İmza

Üye (Tez Danışmanı): ... ... Üye : ... ... Üye : ... ...

(4)

ii

TEŞEKKÜR

Tez çalışmamda emeğini, desteğini, bilgisini esirgemeden, her konuda sabır ve anlayışla yardımlarını sunan kıymetli danışmanım Prof. Dr. A. Eser ELÇİN’e,

Çalışmamın çeşitli aşamalarındaki yardımlarından dolayı değerli hocam ve bilim dalı başkanımız Sayın Prof. Dr. Mustafa YEL’e,

Katkılarından dolayı Yrd. Doç. Dr. Bülent Baki TELEF’e

Veri girişlerindeki yardımlarından dolayı Veysel ALTINTAŞ ve Hamza AYDOĞDU’ya,

Arkadaşım, meslektaşım, komşum Şerife SERTEL’e, Anketleri özenle cevaplayan tüm öğrencilere,

Yüksek Lisans Eğitimime başlamamı hiç istemeseler de, bitirmem için dualarıyla manevi desteklerini esirgemeyen canım anne ve babama,

İngilizce çeviriler konusundaki yardımlarından ötürü sevgili ağabeyim Fatih ÜNAL ve yengem Elif ÜNAL’a,

Çalışmalarım boyunca hayatımı kolaylaştırmak için elinden geleni yapan, sabır ve anlayışla desteğini hiç eksik etmeyen can yoldaşım, biricik eşim Erdem BAŞ’a teşekkürlerimi sunuyorum.

(5)

iii ÖZET

MİKROSKOP KULLANIMINDA ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN ÖZ YETERLİK İNANÇLARININ İNCELENMESİ

ÜNAL BAŞ, Ayşegül

Yüksek Lisans, Biyoloji Öğretmenliği Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. A. Eser ELÇİN

Haziran-2013, 156 sayfa

Bu çalışmanın amacı ortaöğretim öğrencilerinin, genel öz yeterlik algı düzeyleri ve mikroskop kullanımına ilişkin öz yeterlik inanç seviyelerinin belirlenerek karşılaştırmalar yapılmasıdır. Bu bağlamda öğrencilerin kişisel özelliklerinin, genel öz yeterlik düzeylerine ve mikroskop kullanımına yönelik öz yeterlik inançlarına etkileri de araştırılmıştır.

Çalışmanın örneklemini 2012- 2013 Eğitim-Öğretim yılında Ankara Nallıhan ilçe merkezindeki ortaöğretim okullarının 9. ve 10. Sınıflarındaki 712 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırma tarama modelinde betimsel bir nitelik taşımaktadır.

Veri toplama aracı olarak, kişisel bilgi formu, genel öz yeterlik ölçeği ve araştırmacı tarafından hazırlanan mikroskop kullanımında öz yeterlik inancı ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analizinde SPSS 17.0 programı, frekans, yüzde dağılım, aritmetik ortalama, T-Testi, varyans ve korelasyon analizi yöntemleri kullanılmıştır.

Elde edilen bulgulara göre Ortaöğretim öğrencilerinin genel öz yeterlik algıları “orta” düzeydedir. Genel öz yeterlik algılarının, cinsiyet, ailedeki birey sayısı, anne ve babanın hayatta olup- olmaması, eğitim durumu ve mesleği, aylık gelir, kendine ait odasının varlığı ve okuduğu sınıf değişkenlerine göre farklılaşmadığı görülmüştür. Ancak genel öz yeterlik düzeyi ile okul türü, seçilen alana ve akademik başarı durumu arasında anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Öğrencilerin mikroskop kullanımına yönelik öz yeterlik inançları “düşük” seviyede olup, anne-babalarının eğitim durumuna göre ve akademik başarıya göre farklılaşmazken; cinsiyete, sınıfa, okul türüne, seçtiği alana, okuldaki biyoloji laboratuvarı varlığına ve donanımına, ışık mikroskobu varlığına ve

(6)

iv

kişi başına düşen mikroskop sayısına göre anlamlı farklılık göstermektedir. Ortaöğretim öğrencilerinin genel öz yeterlik düzeyleri ile mikroskop kullanımına ilişkin öz yeterlik inançları arasında düşük düzeyde pozitif yönde anlamlı ilişki olduğu bulunmuştur.

Araştırmadan elde edilen sonuçların, ortaöğretim öğrencilerinin biyoloji derslerinde mikroskop kullanmasını geliştirmeye yönelik çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar kelimeler: Ortaöğretim öğrencileri, genel öz yeterlik, mikroskop, mikroskop kullanımında öz yeterlik inancı

(7)

v

ABSTRACT

INVESTIGATION OF SELF EFFICACY BELIEFS OF HIGH SCHOOL STUDENTS IN MICROSCOPE USAGE

ÜNAL BAŞ, Ayşegül

Master Degree, Department of Biology Teaching Thesis Advisor: Prof. Dr. A. Eser ELÇİN

Jun 2013, 156 pages

The aim of this study is to identify and compare the levels of general self-efficacy perceptions and self-self-efficacy beliefs of high-school-students in microscope usage. In addition, it intends to search for the effects of their personal characteristics on general self-efficacy levels and self-efficacy beliefs of the students in microscope usage.

The sample of the research consists of 712 students in 9th and 10th classes of in Nallıhan district of Ankara province, in 2012-2013 academic year. Descriptive survey method was utilized in the study.

“Personal Information Form”, “General Efficacy Scale” and “Scale of Self-Efficacy Belief in Microscope Usage” were employed in the study. Data analysis was utulised by using SPSS 17.0 program, frequencies, percentages, mean scores, t-test, correlation and analysis of variance.

According to the findings, it is deduced that general self-efficacy perceptions of high school students are at “medium” level. Significant differences can be observed between general self-efficacy level and school type, educational discipline and academic performance. Self-efficacy beliefs of high-school-students related to microscope usage tend to be “low”. While these beliefs are meaningful correlations with sex, class, school type, educational discipline, existence of biology laboratory in school and its equipments, existence of light microscope and number of light microscope per capita. Positive correlation at low level has been detected between general self-efficacy levels of high-school-students and their self-efficacy levels related to microscope usage.

(8)

vi

It’s thought that the results obtained from the research will contribute to the studies devoted to improve the usage of microscope by high-school-students at biology lessons.

Keywords: High school students, general self efficacy, microscope, self efficacy belief in microscope usage

(9)

vii İÇİNDEKİLER JÜRİ ONAY YAZISI……… i TEŞEKKÜR………. ii ÖZET………... iii ABSTRACT………. v

TABLOLAR LİSTESİ………...… xii

ŞEKİLLER LİSTESİ……….. xv

GRAFİKLER LİSTESİ.………...…. xvi

KISALTMALAR LİSTESİ……….. xvii

GİRİŞ ...1 1.1.Problem Durumu ...1 1.2. Problem Cümlesi ...5 1.3. Alt Problemler ...5 1.4. Araştırmanın Amacı ...6 1.5. Araştırmanın Önemi ...7 1.6. Araştırmanın Sınırlılıkları ...9 1.7. Araştırmanın Varsayımları ... 10 1.8. Tanımlar ... 10 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 12 2.1. Eğitim ... 12

2.2. Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları ... 13

2.3. Bir Bilim Dalı Olarak Biyoloji ve Önemi ... 14

2.4. Biyoloji Eğitimi ... 15

2.5. Biyoloji Dersi Öğretim Programı ... 15

2.5.1. Biyoloji Dersi Öğretim Programının Genel Amaçları………...17

2.5.2. Biyoloji Dersi Öğretim Programının Kazandırmayı Hedeflediği Temel Beceriler………...17

2.5.2.3. Bilim-Teknoloji-Toplum İlişkisi………19

(10)

viii

2.5.4. Biyoloji Dersi Öğretim Programında Yer Alan Ölçme Değerlendirme

Yaklaşımı……….22

2.6. Mikroskop ... 23

2.6.1. Mikroskobun Büyütme Gücü………24

2.6.2. Mikroskop Çeşitleri………...25

2.7. Öz yeterlik ... 39

2.7.1. Öz yeterlik İnancının Kaynakları………..41

2.7.2. Öz yeterlik İnançlarının Etkileri………45

2.7.3. Öz yeterlik Çeşitleri………...48

2.8. İlgili Araştırmalar ... 52

2.8.1. Genel Öz yeterlik İnançları Üzerine Yapılan Araştırmalar………...52

2.8.2. Biyolojiye Yönelik Öz Yeterlik İnançları Üzerinde Yapılan Araştırmalar...54

2.8.3. Biyoloji Eğitimi, Biyoloji Eğitiminde Araç, Gereç, Mikroskop Kullanımı Üzerine Yapılan Araştırmalar………..57

YÖNTEM ... 63

3.1. Araştırmanın Modeli ... 63

3.2. Evren ve Örneklem ... 64

3.3. Veri Toplama Araçları ... 64

3.3.1. Kişisel Bilgi Formu………...65

3.3.2. Çocuklar İçin Öz yeterlik Ölçeği………...65

3.3.3. Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnancı Ölçeği……….67

3.4. Verilerin Analizi ... 73

BULGULAR VE YORUM ... 76

4.1. KİŞİSEL BİLGİLER ... 76

4.1.1. Öğrencilerin Cinsiyete Göre Dağılımı………...76

4.1.2. Öğrencilerin Ailedeki Birey Sayısına Göre Dağılımı………77

4.1.3. Öğrencilerin Anne Eğitim Durumuna Göre Dağılımı………...77

(11)

ix

4.1.5. Öğrencilerin Anne Meslek Gruplarına Göre Dağılımı………..79 4.1.6. Öğrencilerin Baba Meslek Gruplarına Göre Dağılımı………..80 4.1.7. Öğrencilerin Annelerinin Sağ Olup-Olmamasına Göre Dağılımı………….81 4.1.8. Öğrencilerin Babalarının Sağ Olup-Olmamasına Göre Dağılımı…………..81 4.1.9. Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Ortalama Gelire Göre Dağılımı…………...82 4.1.10. Öğrencilerin Kendilerine Ait Odası Bulunup- Bulunmamasına Göre Dağılımı………...83 4.1.11. Öğrencilerin Sınıflara Göre Dağılımı………..84 4.1.12. Öğrencilerin Okul Türlerine Göre Dağılımı………84 4.1.13. Öğrencilerin Seçtiği ve Seçmeyi Düşündüğü Alanlara Göre Dağılımı…...85 4.1.14. Öğrencilerin Başarı Durumuna Göre Dağılımı………...87 4.1.15. Okulların Biyoloji Laboratuvarı Dağılımı………...88 4.1.16. Okulların Biyoloji Laboratuvarı Araç- Gereç ve Malzeme Bakımından Yeterliliğine Göre Dağılımı……….88 4.1.17. Okullarda Işık Mikroskobu Bulunup-Bulunmamasına Göre Dağılımı…...90 4.1.18. Laboratuvarda Kişi Başına Düşen Mikroskop Sayısının Yeterliliğine Göre Dağılım………91 4.2. ÖĞRENCİLERİN GENEL ÖZ YETERLİK İNANÇ DÜZEYLERİNE İLİŞKİN BULGULAR………...93

4.2.1. Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Düzeylerine İlişkin Toplam Puanları 93 4.2.2. Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı………...94 4.2.3. Ailedeki Birey Sayısı Değişkenine Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı………...95 4.2.4. Anne Eğitim Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı………..96 4.2.5. Baba Eğitim Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı………..97

(12)

x

4.2.6. Annenin Mesleği Değişkenine Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı……….98 4.2.7. Babanın Mesleği Değişkenine Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı……….99 4.2.8. Öğrencilerin Annelerinin Hayatta Olup-Olmamasına Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı……….101 4.2.9. Öğrencilerin Babalarının Hayatta Olup-Olmaması Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı……….101 4.2.10. Öğrencilerin Aile Aylık Ortalama Gelir Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı………102 4.2.11. Öğrencilerin Kendilerine Ait Çalışma Odası Bulunup- Bulunmamasına Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı………..103 4.2.12. Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Sınıf Değişkenine Göre Genel Öz

yeterlik İnanç Puanları Dağılımı………104 4.2.13. Öğrencilerin Okul Türü Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç

Puanları Dağılımı………...105 4.2.14. Öğrencilerin Okulda Seçtikleri ve Seçmeyi Düşündükleri Alan

Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı……….106 4.2.15. Öğrencilerin Akademik Başarı Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı………...108 4.3. ÖĞRENCİLERİN MİKROSKOP KULLANIMINA YÖNELİK ÖZ YETERLİK İNANÇLARINA İLİŞKİN BULGULAR………109

4.3.1. Öğrencilerin Mikroskop Kullanımına Yönelik Toplam Öz yeterlik İnanç Puanları………..109 4.3.2. Öğrencilerin Mikroskop Kullanımına Yönelik Öz yeterlik İnançları

Ölçeğinin Alt Boyutlarına İlişkin Puanları………112 4.3.3. Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………...116 4.3.4. Anne Eğitim Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop

(13)

xi

4.3.5. Baba Eğitim Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop

Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………..118

4.3.6. Sınıf Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………120

4.3.7. Okul Türü Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………...121

4.3.8. Öğrencilerin Seçtikleri ve Seçmeyi Düşündükleri Alan Değişkenine Göre Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………123

4.3.9. Akademik Başarı Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………..125

4.3.10. Okulda Biyoloji Laboratuvarı Bulunması Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………127

4.3.11. Okullardaki Laboratuvar Araç-Gereç, Malzeme Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………..129

4.3.12. Okulda Işık Mikroskobu Bulunması Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………131

4.3.13. Işık Mikroskobu Sayısının Yeterliliği Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları………133

4.4. ÖĞRENCİLERİN GENEL ÖZ YETERLİK DÜZEYLERİ İLE MİKROSKOP KULLANIMINA İLİŞKİN ÖZ YETERLİK İNANÇLARININ KARŞILAŞTIRILMASI.. ... 135 SONUÇ VE ÖNERİLER ... 137 5.1. Sonuçlar ... 137 5.2. Öneriler ... 140 KAYNAKÇA ... 142 EKLER ……… 152

(14)

xii TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 2.6.1.Mikroskop Büyütmeleri ... 25

Tablo 3.3.2 Öğrencilerin Genel Öz yeterlik Ölçeğinden Alabileceği En Düşük ve En Yüksek Puana Göre Genel Öz yeterlik Düzeyleri ...………...67

Tablo 3.3.3.1 Ölçekteki maddelerin Madde Toplam Korelasyonları ... 70

Faktör Ortak Varyansları ve Döndürme Sonrası Yük Değerleri ... 70

Tablo 3.3.3.2 Mikroskop Kullanımına Yönelik Öz yeterlik İnancı Toplam Puan Değerleri ... 72

Tablo 3.3.3.3. Mikroskop Kullanımında “Akademik Bilgiye Yönelik Öz yeterlik İnancı” Alt Boyutu Puan Dağılımı ... 72

Tablo 3.3.3.4 Mikroskop Kullanımında “Çaba ve Beceriye Yönelik Öz yeterlik İnancı” Alt Boyutu Puan Dağılımı ... 72

Tablo 3.3.3.5’Mikroskop Kullanımında “ Duyuşsal Öz yeterlik İnancı” Alt Boyutu Puan Dağılımı ... 73

Tablo 4.1.5.1 Öğrencilerin Anne Meslek Gruplarına Göre ... 79

Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 79

Tablo 4.1.6.1 Öğrencilerin Baba Meslek Gruplarına Göre ... 80

Yüzde ve Frekans Dağılımı ... 80

Tablo 4.1.9.1 Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Gelirlerinin... 82

Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 82

Tablo 4.1.12.1 Öğrencilerin Okul Türlerine Göre Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 85

Tablo 4.1.13.1 Öğrencilerin Seçtiği ve Seçmeyi Düşündüğü Alanlara Göre ... 86

Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 86

Tablo 4.1.14.1 Öğrencilerin Başarı Durumuna Göre Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 87

Tablo 4.1.16.1 Okul Türü- Laboratuvar Araç-Gereç, Malzeme Yeterliliği ... 89

Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 89

Grafik 4.1.17.1 Farklı Okullarda Işık Mikroskobu Bulunup-Bulunmamasına Göre Yüzde Dağılımı ... 91

Tablo 4.1.18.2 Farklı Okullara Göre Laboratuvarda Kişi Başına Düşen Mikroskop Sayısının Yeterliliği Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 92

Tablo 4.2.1.1 Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Düzeyleri Puan Dağılımı ... 93

Tablo 4.2.1.2. Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Düzeyleri Puanlarının ... 94

(15)

xiii

Tablo 4.2.2.1 Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları ve t Testi Sonuçları ... 95 Tablo 4.2.3.1 Ailedeki Birey Sayısı Değişkenine Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları ... 96 Tablo 4.2.4.1. Anne Eğitim Durumu Değişkenine Göre Genel Öz Yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları... 97 Tablo 4.2.5.1 Baba Eğitim Durumu Değişkenine Göre Genel Öz Yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları ... 98 Tablo 4.2.6.1 Annenin Mesleği Değişkenine Göre Genel Öz Yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları ... 99 Tablo 4.2.7.1 Baba Mesleği Değişkenine Göre Genel Öz Yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları ... 100 Tablo 4.2.8.1 Annelerinin Hayatta Olup-Olmamasına Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları ve t Testi Sonuçları ... 101 Tablo 4.2.9.1 Babalarının Hayatta Olup-Olmamasına Göre Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Puanları ve t Testi Sonuçları ... 102 Tablo 4.2.10.1 Öğrencilerin Aile Aylık Ortalama Gelir Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı ve Varyans Analizi Sonuçları ... 103 Tablo 4.2.11.1 Öğrencilerin Kendilerine Ait Odası Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanı Dağılımları ve t Testi Sonuçları ... 104 Tablo 4.2.12.1 Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Sınıf Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları ve t Testi Sonuçları ... 104 Tablo 4.2.13.1 Öğrencilerin Okul Türü Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı ve Varyans Analizi Sonuçları ... 105 Tablo 4.2.14.1 Öğrencilerin Seçtikleri veya Seçmeyi Düşündükleri Alan Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı ve Varyans Analizi Sonuçları ... 107 Tablo 4.2.15.1 Öğrencilerin Akademik Başarı Değişkenine Göre Genel Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı ve Varyans Analizi Sonuçları ..….……….108 Tablo 4.3.1.1 Öğrencilerin Mikroskop Kullanımına Yönelik Toplam Öz Yeterlik İnançları Puan Dağılımı ... 109 Tablo 4.3.1.2 Öğrencilerin Mikroskop Kullanımına Yönelik Toplam Öz yeterlik Puanlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 110 Tablo 4.3.2.1.1 Akademik Bilgiye Yönelik Öz yeterlik İnancı Alt Boyutu Puanlarının Dağılımı ... 112

(16)

xiv

Tablo 4.3.2.1.2 Akademik Bilgiye Yönelik Öz yeterlik İnancı Alt Boyutu Puanlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 113 Tablo 4.3.2.2.1 Çaba ve Beceriye Yönelik Öz yeterlik İnancı Alt Boyutu Puanlarının Dağılımı ... 114 Tablo 4.3.2.2.2 Çaba ve Beceriye Yönelik Öz yeterlik İnancı Alt Boyutu Puanlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 114 Tablo 4.3.2.3.1 Duyuşsal Öz yeterlik İnancı Alt Boyutu Puanlarının Dağılımı ... 115 Tablo 4.3.2.3.2 Duyuşsal Öz yeterlik İnancı Alt Boyutu Puanlarının Frekans ve Yüzde Dağılımı ... 115 Tablo 4.3.3.1 Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları ve t Testi Sonuçları ... 116 Tablo 4.3.4.1 Anne Eğitim Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları ... 118 Tablo 4.3.5.1 Baba Eğitim Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları ... 119 Tablo 4.3.6.1 Sınıf Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları ve t Testi Sonuçları ... 120 Tablo 4.3.7.1 Okul Türü Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları ... 122 Tablo 4.3.8.1 Öğrencilerin Seçtikleri Alan Değişkenine Göre Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları ... 124 Tablo 4.3.9.1 Akademik Başarı Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları ve Varyans Analizi Sonuçları ... 126 Tablo4.3.10.1 Okulda Biyoloji Laboratuvarı Bulunması Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı ve T Testi Sonuçları .. 128 Tablo 4.3.11.1 Okullardaki Laboratuvar Araç-Gereç ve Malzeme Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı ve t Testi Sonuçları ... 130 Tablo 4.3.12.1 Okulda Işık Mikroskobu Bulunması Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı ve T Testi Sonuçları .. 132 Tablo 4.3.13.1. Işık Mikroskobu Sayısının Yeterliliği Değişkenine Göre Öğrencilerin Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnanç Puanları Dağılımı ve T Testi Sonuçları .. 134 Tablo 4.4.1 Genel Öz yeterlik Ölçeği Puanları ile Mikroskop Kullanımına Yönelik Öz yeterlik Ölçeğinin Toplam ve Alt Boyutları Puanlarının İlişkisi ... 135

(17)

xv ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 2.6.2.1.1 Basit Işık Mikroskobunun Kısımları ...……….………..27 Şekil 2.7.1.1Öz yeterlik İnançlarının Kaynakları ..………45

(18)

xvi GRAFİKLER LİSTESİ

Grafik 4.1.1.1 Öğrencilerin Cinsiyete Göre Yüzde Dağılımı ... 76

Grafik 4.1.2.1 Öğrencilerin Ailedeki Birey Sayısına Göre Yüzde Dağılımı ... 77

Grafik 4.1.3.1 Öğrencilerin Anne Eğitim Durumuna Göre Yüzde Dağılımı ... 78

Grafik 4.1.4.1 Öğrencilerin Baba Eğitim Durumuna Göre Yüzde Dağılımı ... 78

Grafik 4.1.5.2 Öğrencilerin Anne Meslek Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı ... 79

Grafik 4.1.6.2 Öğrencilerin Baba Meslek Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı ... 80

Grafik 4.1.7.1 Öğrencilerin Annelerinin Sağ Olup-Olmamasına Göre Yüzde Dağılımı 81 Grafik 4.1.8.1 Öğrencilerin Babalarının Sağ Olup-Olmamasına Göre Yüzde Dağılımı 82 Grafik 4.1.9.2 Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Gelirlerinin Yüzde Dağılımı ... 83

Grafik 4.1.10.1 Öğrencilerin Kendilerine Ait Çalışma Odası Bulunup-Bulunmamasına Göre Yüzde Dağılımı ... 83

Grafik 4.1.11.1 Öğrencilerin Sınıflara Göre Yüzde Dağılımı ... 84

Grafik 4.1.12.2 Öğrencilerin Okul Türlerine Göre Yüzde Dağılımı ... 85

Grafik 4.1.13.2 Öğrencilerin Seçtiği ve Seçmeyi Düşündüğü Alanlara Göre Yüzde Dağılımı ... 86

Grafik 4.1.14.2 Öğrencilerin Başarı Durumuna Göre Yüzde Dağılımı ... 87

Grafik 4. 1.15.1 Okulların Biyoloji Laboratuvarı Yüzde Dağılımı ... 88

Grafik 4.1.16.2 Okulların Laboratuvar Araç-Gereç, Malzeme Yeterliliğine Göre Yüzde Dağılımı ... 89

Grafik 4.1.17.1 Okullarda Işık Mikroskobu Bulunup-Bulunmamasına Göre Yüzde Dağılımı ... 90

Grafik 4.1.18.1 Laboratuvarda Kişi Başına Düşen Mikroskop Sayısının Yeterliliğine Göre Yüzde Dağılımı ... 92

Grafik 4.2.1.3 Öğrencilerin Genel Öz yeterlik İnanç Düzeyleri Yüzde Dağılımı ... 94

Grafik 4.3.1.3 Öğrencilerin Mikroskop Kullanımına Yönelik Toplam Öz yeterlik Puanlarının Yüzde Dağılımı ... 111

(19)

xvii KISALTMALAR LİSTESİ : Aritmetik Ortalama f : Frekans % : Yüzde p : Anlamlılık Düzeyi N : Veri Sayısı ss : Standart Sapma sd : Serbestlik Derecesi

SPSS : İstatistik Programı (Statistic Package for Social Science) MEB : Milli Eğitim Bakanlığı

YÖK : Yüksek Öğretim Kurumu

(20)

BÖLÜM I

GİRİŞ

Bu bölümde araştırma probleminin ne olduğuna, araştırmanın amacına, araştırmanın önemine, sınırlılıklarına, araştırmaya başlarken yapılan varsayımlara ve tanımların hangi anlamlarda kullanıldığına ilişkin bilgilere yer verilmiştir.

1.1.Problem Durumu

Bilim ve iletişim teknolojilerinde gerçekleşen devrimsel nitelikteki gelişmeler nedeniyle yirminci yüzyıl, tarihteki her dönemden daha fazla toplumsal değişime tanıklık etmiştir. Son yüzyıldaki bu ilerlemeler, bilim ve teknolojinin sınırlarının hayal gücümüzün çok ötesinde olduğunu göstermektedir. Bu dönem DNA’nın gizeminin aydınlatıldığı, insanoğlunun genetik kodunun çözümlendiği ve antibiyotiklerin keşfedildiği bir dönem olmuştur. Ayrıca bilim ve teknolojinin ortaklaşa çalışması insan hayatına inanılmaz bir konfor getirmiştir.

Çağımızda bilim; sosyal, kültürel ve ekonomik hayatımızın önemli bir parçası olmuştur. Bu yüzden günümüzün demokratik toplumları bilimi ve bilimin topluma katkısını takdir eden, bilimin işleyişi ve bilimin ortaya koyduğu temel fikirler hakkında yeterli bilgiye sahip ve en önemlisi, bilimin ortaya koyduğu bilgi ve tartışmalara eleştirel yaklaşabilen bireylere, yani bilimsel okur-yazar bireylere ihtiyaç duymaktadır. Bilimsel okur-yazarlığın gerçekleştirilmesi, bireylerin bilim hakkındaki anlayışlarının toplumda bilim ve teknolojiyi ilgilendiren konularda tartışmalara katılabilecek ve bilinçli kararlar verebilecek şekilde geliştirilmesine bağlıdır (TTKB, 2013).

Bilim ve teknolojide son yüzyıldaki ilerlemeler, biyoloji bilimini ve alt dallarını oldukça genişletmiş, insanın kendini ve çevresini daha iyi anlamaya, öğrenmeye yönelik çalışmalarına yardımcı olmuştur. Biyolojinin, yaşamın anlaşılmasına sağladığı katkılar fark edildikçe, biyoloji eğitiminin önemi de artmıştır.

(21)

Milyarlarca yıl içerisinde oluşmuş dünya biyo-sisteminin biyolojik çeşitliliğinin sadece bir üyesi olan insanoğlunun, neslinin sağlıklı geleceği için mutlaka bağlı olduğu ekolojik parametreleri anlayabilmesi temel ve güncel bir biyoloji eğitiminden geçer. Biyoloji eğitimi farklı disiplinlerde; politikacı, planlamacı, ekonomist, avukat, hakim, vali, kaymakam, işletmeci, yönetim bilimci, din adamı v.s. gibi fen bilimleri dışındaki alanlar veya farklı mühendislik alanlarında çalışanlar, meslek yaşamları sırasında karşılaştıkları sorunları gerçek anlamda çözebilmeleri için, temel biyolojik konuları bilmeleri gerekir(Çetin, 2013).

Biyolojik bilimler günümüzde, bilgi ve kavramayı gerektiren en önemli alanları içerir. Günümüz öğrencileri, Biyoloji sayesinde kendilerinin ve ailelerinin gelişimi, beslenmesi, sağlığı, çevresi ve dünyada olagelen pek çok önemli ve ilginç gelişmeyi anlayabilmektedir. Dolayısı ile biyoloji bilgisi, herkesin eğitiminin gerekli bir parçasıdır. Biyoloji öğretimi, konusuna giren alanın ve ilgili unsurların ilgi çekici özelliklerini yansıtabilmelidir. Öğrenciler konuya aktif olarak katılmalı ve konu ile kendileri, yaşamları ve çevreleri arasında ilişki kurarak eğlenmelidirler. Her nerede olursa olsun, öğrencilerin biyoloji derslerini deneysel yapmaları gerekir. Öğrenciler, düşünmeye ve deney yapmaya yönlendirilmelidirler (YÖK, 1996).

Bireylerin ve toplumların gelişmesini sağlayan en etkin ve temel araç eğitimdir. Bireylerin gelişme ve ilerlemelere uyum sağlamaları, yaşamlarında karşılaştıkları sorunlara çözüm bulmaları ve tüm gereksinimlerini karşılayıp çevreleri ile iyi bir denge kurabilmeleri sistemli ve bilimsel etkinliklerle dolu bir eğitimle gerçekleşir (Çakal, 1994).

Yeni dönemde eğitimde beceri düzeyinin yükselmesi, bireyin kendini yetiştirmesi, geliştirmesi ve bireysel yeteneklerini sonuna kadar kullanması gibi yeterliklerinin ön plana çıkacağını belirten Numanoğlu’na (1999) göre, bireyin bilgi odaklı bir yaşamı öğrenme, analitik düşünme, sentez yapabilme, sorunları çözme ve etkili iletişim kurma gibi becerilere sahip olması beklenmektedir. Her şeyi bilmek yerine, hangi bilgiyi nereden ve nasıl sağlayacağını bilen, seçici davranan, yani öğrenmeyi öğrenen insana gereksinim duyulacaktır. Eğitimde, öğrencilerin araştırma yapması, yeniliklere uyum sağlaması, bilgiye ulaşması günümüzde bilgi teknolojilerini kullanarak gerçekleşebilmektedir. Milli Eğitim Temel Kanunu’nda, Türk Milli

(22)

Eğitiminin Temel İlkelerinden 13. Madde olan Bilimsellik İlkesi’nde : “Her derece ve türdeki ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç ve gereçleri, bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir. Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme ve yenileşmenin sağlanması bilimsel araştırma ve değerlendirmelere dayalı olarak yapılır. Bilgi ve teknoloji üretmek ve kültürümüzü geliştirmekle görevli eğitim kurumları gereğince donatılıp güçlendirilir; bu yöndeki çalışmalar maddî ve manevî bakımdan teşvik edilir ve desteklenir.” ifadeleri yer almaktadır (Milli Eğitim Temel Kanunu, 1973).

Eğitimde kalitenin arttırılması, kalıcı ve anlamlı öğrenmelerin sağlanabilmesi için eğitim teknolojilerinden yararlanılmalıdır. Biyoloji konularının pek çoğunun soyut olması, öğretmenlerin derste çeşitli materyalleri kullanmalarını ve laboratuvar uygulamaları yapmalarını gerekli kılmaktadır.

Laboratuvar çalışmaları, biyoloji öğretiminde önemli bir aktivite olup, bilimsel gerçeklerin anlaşılabilmesinde öğrencilere yardımcı olur. Işık mikroskopları genel biyoloji laboratuvar çalışmalarında en çok kullanılan aletlerden birisidir. Çünkü biyolojik materyallerin birçoğu insan gözünün görme sınırı altında olduğundan dolayı laboratuardaki deneylerin birçoğu da ancak mikroskop yardımıyla gerçekleştirilebilmektedir (Dikmenli, Türkmen ve Çardak, 2002).

Ancak okullarımızın fiziki yetersizliği, okullarda biyoloji öğretmeni bulunmaması veya biyoloji öğretmenlerinin laboratuvar ve mikroskop kullanımına ilişkin öz yeterlik algısının düşük olması, laboratuvarların araç gereç bakımından donanımsız oluşu, öğrencilerin motivasyonlarının düşük olması, öğretmenlerin yoğun biyoloji müfredatını yetiştirme gayesiyle deney ve laboratuvar uygulamalarına yeterli zaman ayıramaması, sınıf mevcutlarının kalabalık oluşu gibi nedenlerle öğrencilerin, biyoloji derslerinin temel materyali olan ışık mikroskobundan yeterince yararlanamadığı düşünülmektedir.

Ülkemizde liselerin dört yıla çıkarılmasıyla birlikte biyoloji dersi, öğrencilerin alması ve başarılı olması gereken önemli temel fen derslerinden biri olmuştur. Öğrencilerin biyoloji dersindeki başarılarını etkileyen pek çok faktörden biri de biyoloji öz yeterlik düzeyleridir. Bu nedenle biyoloji dersinde öğrencilerin başarılı öğrenmeler

(23)

gerçekleştirebilmeleri için eğitim-öğretim faaliyetleri düzenlenirken, biyoloji öz yeterlik düzeylerinin dikkate alınması oldukça yararlı olacaktır (Ekici ve Hevedanlı, 2010).

Öz yeterlik, bireyin belli bir performansı göstermek için gerekli etkinlikleri organize edip, başarılı olarak yapma kapasitesi hakkında kendine ilişkin yargısıdır (Bandura, 1997). Mikroskop kullanımında öz yeterlik ise, bireyin işlem basamaklarını doğru şekilde gerçekleştirerek mikroskop kullanabilmesine dair kendine olan inancı olarak tanımlanabilir.

Öncü’ye (2012) göre de, öğrencinin derslerindeki başarılarını etkileyen faktörlerden biri de öğrencilerin öz yeterlik düzeyleridir. Öğrencilerin başarılı öğrenmeler gerçekleştirebilmeleri yönünde eğitim-öğretim faaliyetleri düzenlenirken ve programlar geliştirilirken öz yeterlik düzeylerinin dikkate alınmasının önemli yararları vardır. Schunk, 1989’da yayımlanan çalışmasında “öz yeterlik algısı yüksek olan öğrencilerin, bir işi başarmada öz yeterlik algısı düşük olan öğrencilere oranla daha çok çaba gösterdiklerini ve daha uzun süreli çalıştıklarını” belirtmiştir. Bu nedenle bireylerin öz yeterlik algısı öğrenmeye motive edici ya da öğrenmeyi engelleyici faktörlerin başında gelmektedir.

Bandura'ya göre başarılı olmak için bazı becerilere sahip olmak değil; becerileri etkili şekilde kullanmak gereklidir. Ancak; kişinin bazı konularda becerileri olmasına karşın, başarabileceğine yönelik öz yeterlik inancı yoksa başarısızlığa uğrayabilir. Öz yeterlik algıları yüksek olan öğrenciler, kendilerine ilgi çekici, çaba harcamayı gerektiren hedefler koyarlar ve bunlara karşı sorumluluk duyguları yüksektir. Ayrıca, yaptıkları faaliyetlerde çok çaba sarf ederler. Başarısızlık ya da aksiliklerle karşılaştıklarında çabalarını arttırmaya ve bu gayretlerini korumaya çalışırlar (Bandura, 1997).

Yapılan çalışmalar, biyoloji öğretmen adaylarının, üniversitede kazandıkları deneyimlerin, mesleğe başladıklarında oldukça önemli hale geldiğini göstermektedir. Üniversitede, teknolojik aletler, laboratuvar araç- gereçleri ve mikroskop kullanımında iyi yetişen öğretmenlerin, öğrencilerinin de bu konularda deneyimler kazanmasına yardımcı olacağı ve öz yeterlik algılarını yükselteceği düşünülmektedir. Bu da okullarda teknolojik aletler ve mikroskop kullanımını yaygınlaştıracaktır.

(24)

Bu çalışmada öğrencilerin genel öz yeterlik algıları ve mikroskop kullanımına yönelik öz yeterlik inançları belirlenmeye çalışılacaktır. Öğrencilerin mikroskop kullanımına yönelik öz yeterlik inançlarının olumlu yönde yükseltilmesi, onlarda merak ve keşfetme arzusu uyandıracak; bu da onları, araştırmaya, sorgulamaya, öğrenmeye yöneltecek, kavram yanılgılarını düzeltecek, biyoloji derslerine karşı olumlu tutum geliştirmelerine, ilerdeki meslek seçimlerinde biyoloji alanına yönelmelerine yardımcı olacaktır.

1.2. Problem Cümlesi

Ortaöğretim öğrencilerinin genel öz yeterlik algıları ve biyoloji derslerinde mikroskop kullanımına ilişkin öz yeterlik inançları ne düzeydedir?

1.3. Alt Problemler

1. Ortaöğretim 9 ve 10. sınıf öğrencilerinin genel öz yeterlik düzeyleri,  Cinsiyet,

 Ailedeki birey sayısı,

 Anne ve babanın eğitim durumu,  Anne ve babanın mesleği,

 Anne ve babanın hayatta olup-olmadığı,  Ailenin gelir durumu,

 Kendine ait çalışma odası olup- olmadığı  Sınıfı,

 Okul türü,

 Seçtiği veya seçmeyi düşündüğü alan,  Akademik başarı durumu,

(25)

2. Ortaöğretim 9 ve 10. sınıf öğrencilerinin mikroskop kullanımına ilişkin öz yeterlik inançları,

 Cinsiyet,

 Anne ve babanın eğitim durumu,  Anne ve babanın mesleği,  Sınıfı,

 Okul türü,

 Seçtiği veya seçmeyi düşündüğü alan,  Akademik başarı durumu

gibi değişkenlere göre anlamlı farklılık göstermekte midir?

3. Okulların fiziki koşulları ve donanımı bakımından,

 Okulunda biyoloji laboratuvarı bulunup-bulunmaması,

 Laboratuvarın araç-gereç, malzeme bakımından yeterli olup-olmaması,  Laboratuvarda veya okulda ışık mikroskobu bulunup-bulunmaması,  Kişi başına düşen mikroskop sayısının yeterli olup-olmaması,

değişkenlerine göre öğrencilerin mikroskop kullanımına ilişkin öz yeterlik inançlarını anlamlı farklılıklar göstermekte midir?

4. Ortaöğretim 9 ve 10. sınıf öğrencilerinin genel öz yeterlik düzeyleri ve mikroskop kullanımına ilişkin öz yeterlik inançları arasında anlamlı bir fark var mıdır?

1.4. Araştırmanın Amacı

Bu çalışmanın amacı, Ortaöğretim 9. ve 10. sınıf öğrencilerinin genel öz yeterlik algı düzeyleri ve biyoloji derslerinde mikroskop kullanımıyla ilgili öz yeterlik inançlarını belirlemek ve çeşitli değişkenlere göre karşılaştırmaktır.

(26)

1.5. Araştırmanın Önemi

Biyoloji, günümüzde her bilim dalından daha fazla insanlığa hizmet eden bir bilimdir. Çünkü biyoloji bilimindeki gelişmeler, tıptan tarıma, sanayiden uzay çalışmalarına kadar birçok alanda insanlığa çok önemli katkılarda bulunmaktadır. Bu yüzden, biyoloji öğretimi ve biyoloji bilgisinin insan hayatındaki önemi tartışılmaz bir gerçek olarak karşımızda durmaktadır (Tosun, 2011).

Ekici (2003), bilimsel yöntemin, okullarda fen bilimleri ve biyoloji öğretim yöntemlerinin içinde yer almaya başlamasıyla, laboratuvar yönteminin özellikle biyoloji alanının öğretilmesinde en etkili yöntemlerden biri olarak benimsendiğini söylemektedir. Çünkü laboratuvar çalışmaları, daha çok duyu organına hitap eder ve dersin etkili olabilmesi için her türlü araç-gereci barındırır. Öğrencilere araştırma, inceleme beceri ve alışkanlıklarını kazandırır, gözlem yeteneğini geliştirir. Özellikle doğada meydana gelen olayları kendisine konu edinen fen bilimlerinin görmeden ve incelemeden öğrenilemeyeceği tartışma götürmez bir gerçektir. Fen bilimlerinin en güzel öğrenimi, yaparak- yaşayarak ve inceleme- gözlem yaparak öğrenmedir (Eschenhagen, Kattmann ve Rodi, 1998).

Öğrenciler, bilimsel yöntemi kullanarak soru sorma, araştırma yapma, problem belirleme, gözlem ve inceleme yapma, hipotez kurma, deney yapma, çeşitli laboratuvar gereçlerini kuralına uygun kullanma, veriler toplayıp bunları analiz etme ve sonuçlarla genellemelere ulaşma gibi beceriler kazanırlar. Bu amaçlara ulaşmak için yapılan faaliyetlerin tümüne laboratuvar çalışması denir. Laboratuvar ortamında öğrenciler, ilk elden somut deneyimler kazanır ve yaparak- yaşayarak öğrenmeye dayalı etkinliklerle fen alanındaki bilgilerini pekiştirerek kendileri için daha anlamlı hale getirirler. Laboratuvar, öğrencilerin hem fenle ilgili etkinliklere katılmalarına hem de bilimsel yöntemi tanıyarak takdir etmelerine olanak sağlar (Adey, Shayer ve Yates, 1995).

Biyoloji dersi için laboratuvara gelen bir öğrenci, psikolojik olarak dersin havasına bürünmüş olacağından; dersin başlangıcında öğrenciyi motive etmek için öğretmenin ayrı bir çaba sarf etmesine gerek kalmaz. Laboratuvar atmosferi, ortamdaki asit ve bazların kokusu, çeşitli deney aletleri veya bazı laboratuvarlardaki bitki, hayvan

(27)

numune ve maketlerinin öğrencileri motive edebileceği, yaratıcılık ve keşfetme kabiliyetlerini kamçılayacağı dikkate alınmalıdır (Bayraktar, Erten ve Aydoğdu, 2006). Laboratuvar, öğrencilerin pek çok beceri kazanmalarına fırsat sağlayan bir öğrenme öğretme ortamıdır. Laboratuvar olmadan, öğrencilerin anlamada güçlük çekebilecekleri biyoloji kavramlarını somutlaştırmak ve kavratmak kolay değildir. Ancak öğrenci birebir öğrenme faaliyetlerine katıldığında bilgilerin kavranması ve kalıcılığının sağlanması daha kolay olabilmektedir. Bu fırsatlar da ancak laboratuvarda sağlanabilmektedir (Ekici, 2009a).

Laboratuvar etkinlikleri, biyoloji öğretiminde bilimsel konuların anlaşılabilmesinde öğrencilere yardımcı olur. Çünkü laboratuvar dersleri sayesinde öğrenciler soyut kavramları somutlaştırarak daha iyi anlayarak öğrenebilirler. Biyoloji laboratuvarlarında yapılan araştırmalar genellikle biyolojik materyallerin incelenmesinde temel bir araç olan mikroskop kullanımına dayanır. Mikroskop, en genel tanımıyla, “gözle görülemeyecek kadar küçük objelerin büyütülmüş ve net görüntülerini elde etmeye yarayan ve mercek sistemlerinden ibaret olan optik bir alettir”. Mikroskop kullanımı hakkında ne kadar çok bilgi edinilir ve laboratuvar derslerinde ne kadar fazla yararlanılırsa, biyoloji öğretiminin o kadar başarılı olacağı söylenebilir (Dökme, Doğan ve Yılmaz, 2010).

Laboratuvar çalışmaları, öğrencilerin keşfetme duygusunu tatmalarında, psikomotor becerilerinin gelişmesinde etkilidir. Öğrenciler, yeşil bir yapraktan aldıkları kesitte stomayı yani bitkilerde gaz alışverişini sağlayan gözenekleri görünce bunu yaşama transfer ederek tüm canlılara oksijen ve besin sağlayan bitkileri korumanın neden gerekli olduğunu daha iyi kavrayacaklardır (Bayrhuber ve Kull, 1998). Laboratuvarda incelenen bir damla bekletilmiş havuz suyunda bulunan mikroskobik canlılar, yıllar önce yapılmış bir keşiftir; ancak bu keşiflerde öğrenciler bizzat yer almamışlardır. Oysa öğrenciler için asıl önemli olan, onların kişisel buluşlarıdır. Bu nedenle biyoloji derslerinde bu keşifleri öğrencilerin gerçekleştirmesine fırsat tanınmalıdır (Killermann, 1996; Eschenhagen ve diğerleri, 1998).

Bandura’nın ortaya attığı Sosyal Bilişsel Kuramın anahtar kavramlarından biri olan Öz yeterlik kavramı, Korkmaz (2011) tarafından çalışmasında, “belli bir işin başarılabileceğine ilişkin inanç” olarak tanımlanmaktadır. Bu inancın, işe ilişkin

(28)

davranışa teşebbüs edilip edilmemesi, bu davranıştaki devamlılığı, davranışa dair güdülemeyi ve sonuç olarak performansı etkilediğini ifade etmektedir. Öz yeterlik kavramı, bireyin bir eylemi planlaması, gerekli becerilerinin farkında olup örgütlemesi, yaşanabilecek zorlukları ve elde edilecek kazançları gözden geçirmesi sonucunda oluşan güdülenmeyi içerir. Güçlü bir öz yeterlik algısı, başarı, iyilik hali, kişisel gelişimi ve çeşitli becerilerin kazanılmasını sağlar.

Öğrencilerin bir konuda yüksek öz yeterlik düzeyine sahip olmaları ise pek çok faktöre bağlı olduğunu söyleyen Gökmen ve Ekici (2012), öğrenme stilini öz yeterlik düzeyini etkileyen önemli temel kavramlardan biri olduğunu belirtmektedir. Öğrencilerin bireysel özelliklerindeki farklılıklar, doğal olarak onların öğrenme süreçlerinde de görülmektedir. Kendi öğrenme kapasitesine ve yeteneklerine dair şüphe duyan öğrencilere kıyasla, bir beceriyi kazanma ya da bir konuyu öğrenmede yüksek düzeyde öz yeterlik inancına sahip olan öğrenciler, daha kolay uyum sağlamakta, daha sıkı çalışmakta, daha zorlayıcı öğrenme deneyimleri aramakta, zorluklarla karşılaştıklarında daha çok dayanıklılık ve başarı sergilemektedir (Pajares, 2002; Schunk, 1990, 1998; Zimmerman, 1989, 2000).

İlkokul 4. Sınıf Fen ve Teknoloji dersi öğretim programında bulunan “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesindeki “Mikroskop kullanarak gözle görülemeyecek kadar küçük bazı canlıları gözlemler” kazanımıyla mikroskopla tanışan öğrencilerin, ilk ve ortaöğretim programlarında yer alan farklı kazanımlarla mikroskop kullanma becerisine sahip olmaları beklenmektedir. İlk ve ortaöğrenimleri boyunca öğrencilerin mikroskop kullanımına ilişkin öz yeterlik inançları onların psikomotor becerilerini, bilimsel düşünme yeteneklerini, soyut kavramları öğrenme düzeylerini ve biyoloji dersi başarılarını doğrudan etkilemektedir.

1.6. Araştırmanın Sınırlılıkları

1. Araştırmanın örneklemi 2012-2013 Eğitim-Öğretim yılı I. Dönemi’nde Ankara ili Nallıhan ilçesindeki Ortaöğretim Kurumları (Bilal Güngör Anadolu Öğretmen Lisesi, Şehit Vural Arıcı Anadolu Lisesi, Nallıhan Sağlık Meslek Lisesi,

(29)

Şehit Ömer Boztepe Çok Programlı Lisesi, Fettah Güngör Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi) 9 ve 10. sınıflarında öğrenim gören 712 öğrenciyle sınırlıdır.

2. Araştırma mikroskop kullanımı konusuyla sınırlıdır.

3. Veri toplama araçları Kişisel Bilgi Formu, Çocuklar İçin Genel Öz yeterlik Ölçeği ve Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik İnançları Ölçeği ile sınırlıdır.

1.7. Araştırmanın Varsayımları

1. Araştırmada kullanılan yöntem, araştırmanın amacına, konusuna ve araştırma probleminin çözümüne uygundur.

2. Araştırmacı tarafından geliştirilen ve uzmanlar tarafından incelenen ölçme araçları, verileri elde etmede yeterlidir.

3. Öğrencilerin ölçme araçlarına verdiği cevaplar gerçeği yansıtmaktadır.

4. Örneklem grubu araştırma evrenini temsil etmektedir.

1.8. Tanımlar

Ortaöğretim: Ortaokul veya imam-hatip ortaokulundan sonra dört yıllık öğretim veren ve bütün öğrencilere ortaöğretim seviyesinde asgari ortak bir genel kültür vererek hayata ve yükseköğretime hazırlayan programların uygulandığı resmî ve özel örgün ortaöğretim okul veya kurumlarıdır.

Mikroskop: çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük cisimlerin birkaç çeşit

(30)

Öz yeterlik: Bireyin belli bir performansı göstermek için gerekli etkinlikleri organize edip, başarılı olarak yapma kapasitesi hakkında kendine ilişkin yargısıdır (Bandura, 1997).

Genel Öz yeterlik: Genel öz yeterlik, bir kişinin genel olarak stresli ve zorlu yaşam olaylarıyla başa çıkmadaki yeterlik inancını ifade etmektedir (Scholz ve Schwarzer, 2005).

Mikroskop Kullanımında Öz yeterlik: Bireyin işlem basamaklarını doğru şekilde gerçekleştirerek mikroskop kullanabilmesine dair kendine olan inancıdır.

(31)

BÖLÜM II

KAVRAMSAL ÇERÇEVE

2.1. Eğitim

Eğitim, en bilinen tanımıyla “bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir” (Ertürk, 1993). En geniş anlamı ile eğitim, toplumdaki kültürleme sürecinin bir parçasıdır. İnsanın kişilik yapısı, içinde doğduğu ve yetiştiği kültür tarafından belirlenir. Her toplum kendi kültürünün özelliklerini yeni kuşaklara aktarır. İnsanın çocuk, genç ve yetişkin olarak kendi toplumuyla bütünleşmesi, toplum içinde, etkinlik kazanması ve yetişmesi sırasında karşılaştığı bilinçli ve bilinç dışı öğrenmeler kültürel özelliklerin yeni kuşaklara aktarılmasıyla gerçekleşir. Kültürel özelliklerin yeni kuşaklara aktarılması kültürleme olarak da adlandırılabilir. Kültürleme, ailede, sokakta ve hemen her yerde bilinçli ya da bilinçdışı, yaygın, kendiliğinden oluşan ve bireysel olan öğrenmeleri de kapsar. Kültürlemenin amaçlı olarak yapılan kısmı eğitimdir (Fidan, 1996).

Demirel ve Kaya (2009), eğitimi, “Kişinin davranışlarında, kendi yaşantıları yoluyla, kasıtlı ve kalıcı olarak istendik değişiklikler meydana getirme süreci” şeklinde tanımlamaktadır.

Taşpınar (2005), eğitimi “bireyin yaşam için sahip olması gereken davranışları kazandığı ve bu davranışların oluşumunda kendine özgü nitelikleriyle aktif rol aldığı, yaşam boyu devam eden bir süreç” olarak tanımlamıştır.

Eğitim; öğrenmenin meydana geldiği her durum için söz konusu olduğuna göre ilkel ve modern tüm toplumlarda her an oluşmaktadır. Eğitim yoluyla insanların davranışlarının değişmesi gerçekleşebilmektedir (Türkoğlu, 1984). Eğitimin amacı, toplumdaki bireyleri çağdaş dünyanın uyumlu birer üyesi haline getirmek ve onları çağın gerektirdiği bilgi ve becerilerle donatmak olmalıdır. Çağdaş eğitimin amacı ise, Balay (2004) tarafından “bireylerin girişken, sorumluluk sahibi, yeni fikir ve buluşlar

(32)

üretebilen, bireysel ve grup aktivitelerinde yaratıcı ve uyumlu, araştırmacı ve kendi kararlarını alabilen kişiler olabilmesini sağlamak” olarak özetlenmiştir.

2.2. Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları

1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’na göre Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları:

Madde 2.

Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini;

1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik; laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;

2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;

3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;

Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır (Milli Eğitim Temel Kanunu, 1973).

(33)

2.3. Bir Bilim Dalı Olarak Biyoloji ve Önemi

Yaşamsal olayların bilinmezliği, insanın fiziksel yapısı, bitkiler ve hayvanlar hakkındaki araştırmalar çağlar boyunca toplumların uğraşısı olmuştur. Bunun temel nedeni, insanların doğaya hükmetme ve doğal kaynakları kullanma isteğinden kaynaklanmaktadır. Bireyin kendini tanıması, uygar ve bilinçli bir yaşamda doğal ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, biyoloji bilgisiyle gerçekleşmektedir.

Biyoloji sözcüğü Yunanca ‘Bios’ (Yaşam) ve seçmek, toplamak anlamına gelen (Legein) filinden türetilen ‘Logos’ (Bilim) kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. Biyoloji, canlı bilimi ya da yaşam bilimi olarak bilinmektedir. Ancak bu açıklama biyolojinin kelime anlamıdır. Bir bilim dalı olarak biyoloji, yaşamın işleyişini ve canlı organizmaların yapısını, fonksiyonlarını, gelişimini, evrimini, dağılımını ve sınıflandırılmasını inceler. Günümüzde biyoloji biliminin kapsamı, tüm canlılar ve gezegenden, hücre ve molekülleri kapsayan mikroskobik boyuta kadar oldukça genişlemiş, alt dalları çeşitlenmiştir.

İnsanın kendisini ve çevresini daha iyi anlayabilme çabası 20. yüzyılda biyolojinin önemini giderek arttırmıştır. DNA’nın kalıtımdaki rolünün anlaşılmasıyla moleküler biyolojideki gelişmeler hız kazanmış; biyoteknoloji alanında toplumun gelişmişlik, refah ve sağlık düzeyini iyileştirmeye yönelik çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Bununla beraber artan çevre sorunları, biyolojik ıslah yöntemleri, genetik mühendisliği ve tıp alanındaki gelişmeler, biyoteknolojik çalışmalar insan hayatını doğrudan etkilemekte ve biyolojiye olan ilgiyi ve gerekliliği arttırmaktadır.

Doğal kaynaklarımız, sürekli çoğalan ve tüketimi gittikçe artan insanoğluna yeterli olmayacak duruma gelmiştir. Toprak, bitki örtüsü, denizler, temiz su kaynakları ve atmosfer gün geçtikçe insanların tahribatına uğramaya devam etmektedir. Canlı ve cansız çevre önemli tehlikelerle karşı karşıyadır. Çözümü ise biyoloji bilimine dayanmaktadır.

Günümüzde biyolojik çalışmalar tıp, genetik, moleküler biyoloji ve biyokimya gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır. Kanser araştırmaları, genetik mühendisliği

(34)

uygulamaları, klonlama çalışmaları, bitki ve hayvanların ıslahı ile ilgili çalışmalar bütün insanlığı yakından ilgilendirmektedir (Doğan ve Ay, 2010).

2.4. Biyoloji Eğitimi

Öztürk (1994)’e göre insanların güzel ve doğal çevre, sağlıklı yaşama, üreme, beslenme, mutluluk ve barış içinde olma gibi istemlerine ulaşmada eğitimin; özellikle de biyoloji eğitiminin öneminin çok büyüktür.

Atıcı ve Bora (2004) biyoloji eğitimin öğrencilere kazandırmak istediği amaçları şöyle belirtmişlerdir:

 Canlı dünyası ile ilgili temel bilgiler kazandırmak.  Çevre ile canlıların ilişkilerini öğretmek.

 Bilimsel düşünüş yeteneği geliştirmek.

 Araç ve gereç kullanım yeteneğini geliştirmek  Laboratuvar deney tekniği öğretmek.

 Kendisine güven duygusunu geliştirmek.  Problem çözebilme kabiliyetini geliştirmek.

 Öğretim ortamlarında grupla çalışma kabiliyeti kazandırmak.

 Bilgi ve düşüncelerini başkalarına aktarabilme ve olayları çevresi ile tartışabilme yeteneğini geliştirebilmektir.

2.5. Biyoloji Dersi Öğretim Programı

Öğretim programı; okulda ya da okul dışında bireye kazandırılması planlanan bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsayan yaşantılar düzeneğidir (Demirel, 2005). Altunoğlu ve Atav’a (2005) göre eğitim sisteminin üç temel öğesi: öğretmen, öğrenci ve öğretim programlarıdır. Kalıcı ve etkili öğrenmelerin sağlanması, planlanan hedeflere ulaşılabilmesi ve amaçların en üst düzeyde gerçekleştirilmesi bu öğeler arasındaki uyuma bağlıdır.

(35)

Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı değişikliği ve diğer derslerdeki program geliştirme çalışmaları, biyoloji alanındaki hızlı gelişmeler, eğitim bilimleri, bilişsel psikoloji, ölçme ve değerlendirme alanındaki yenilikler; çeşitli gelişmiş ülkelerin fen bilimleri alanındaki program geliştirme çalışmaları, ortaöğretim kurumlarının üç yıldan dört yıla çıkarılması ve mevcut programla ilgili çeşitli öneriler biyoloji dersi için de bir program geliştirme çalışmasını gerekli hâle getirmiştir.

MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca yürütülen öğretim programları yenileme ve geliştirme çalışmaları çerçevesinde Biyoloji Dersleri Program Geliştirme Komisyonu kurulmuştur. İlgili komisyonca hazırlanan Ortaöğretim 9-12. Sınıflar Biyoloji Dersi Öğretim Programı, biyoloji öğretiminin dayandığı kavram ve teorileri, becerileri, tutum ve değerleri kapsamaktadır (TTKB, 2011).

Bilim ve teknolojideki gelişmeler ile bireylerin, toplumun ve ekonominin ihtiyaçlarında değişmeler öğretim programlarının belirli aralıklarla güncellenmesini zorunlu kılmaktadır. Ayrıca zorunlu eğitimin liseleri de kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmesi; ilkokul, ortaokul ve liseler için öğretim programlarının 12 yıllık zorunlu eğitimin hedefleri kapsamında gözden geçirilmesi ihtiyacını doğurmuştur.

Lise eğitiminin zorunlu hale gelmesi ve dolayısıyla lise çağındaki nüfusun tamamının lise eğitimi alacak olması, ortaöğretim içinde öğrencilerin ilgi, ihtiyaç, yetenek ve potansiyelleri bakımından daha önce hiç olmadığı kadar çeşitlenmesi anlamına gelmektedir. Öğretim programlarının da farklı ilgi, ihtiyaç, yetenek ve potansiyellere sahip öğrencilerin öğrenme ve gelişim ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde yeniden düzenlenmesi için çalışmalar devam etmektedir. Bu kapsamda yapılan çalışmalarda ilkokul, ortaokul ve lise öğretim programlarında bütünlüğün ve tutarlılığın sağlanması, öğretim programlarının tamamını gözden geçirmeyi gerektirmektedir. Bu gereklilikten hareketle, öğretim programlarının ve haftalık ders çizelgelerinin güncellenmesi çalışmalarına 2012 yılında başlanmıştır. Çalışmalar Şubat ayında tamamlanmış, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından kabul edilen değişiklik kararı, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi Mart 2013’te yayınlanarak yürürlüğe girmiştir (TTKB, 2013).

(36)

2.5.1. Biyoloji Dersi Öğretim Programının Genel Amaçları

01.02.2013 tarihinde yayınlanan Ortaöğretim Biyoloji Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programının Temel Amaçları:

• Biyolojide yer alan temel teoriler, kavramlar, süreçler ve uygulamalar konusunda yeterli bilgi, beceri ve anlayışa sahip,

• Biyoloji ve bilimle ilgili tartışmalara etkin olarak katılabilen ve bu tartışmaları değerlendirebilen,

• Günlük hayatta karşılaşacakları bilimsel bilgi ve uygulamaların bilinçli tüketicisi,

• Hayat boyu bilim öğrenmeye istekli bireyler yetiştirmektir.

2.5.2. Biyoloji Dersi Öğretim Programının Kazandırmayı Hedeflediği Temel Beceriler

2.5.2.1. Bilimsel Bilgiyi Anlama ve Uygulama

Biyoloji canlılık ve canlılarla ilgilenen, canlıların yapısını, işlevlerini, canlı ve cansız çevreyle ilişkilerini, dağılımlarını, değişimlerini ve çeşitliliğini inceleyen bir bilimdir. Günümüzde biyoloji pek çok alt disiplinden oluşan, kimya, fizik ve jeoloji gibi diğer bilim alanları ile ortak çalışma alanları bulunan ve çok hızlı gelişen bir bilim alanı haline gelmiştir. Biyoloji, sunduğu bilgiler ile doğayı anlamamıza büyük katkılarda bulunmakta ve toplumsal hayatımızda büyük dönüşümlere neden olmaktadır. Bireyleri bütün alt disiplinleri ile biyolojinin ön plana çıktığı günümüz dünyasına hazırlamayı hedefleyen biyoloji öğretim programının doğal hedeflerinden birisi, öğrencilerin biyolojinin temel teori, kavram ve prensiplerini anlamaları ve biyolojide kullanılan araştırma yaklaşımları hakkında bilgi ve anlayış kazanmalarıdır. Öğrencilerin biyolojiyle ilgili kazandıkları bu bilgi ve anlayışları, kendi hayatlarında kullanmalarının yanı sıra, toplum, çevre, endüstri, ziraat, sağlık ve teknoloji alanlarında biyoloji ile ilgili uygulamaları anlamada kullanmaları programın önceliklerindendir.

Bu bağlamda programda yer alan bilgi kazanımları biyolojide yer alan temel teoriler ve kavramlar ışığında, öğrencinin günlük hayatı ile ilişkili konular ön plana

(37)

çıkarılarak belirlenmiştir. Ayrıca programdaki çeşitli kazanımlar ve açıklamalar ile öğrencilerin biyolojinin ürettiği bilginin kullanım alanları hakkında bilgilendirilmesi hedeflenmiştir.

Bilimsel süreçte deney yapmanın önemli bir yeri vardır. Bu nedenle biyoloji dersi öğretim programında deneylere özel bir yer verilmiştir. Deneylerin gerçek amacına ulaşabilmesi için öğrencilerin sürecin bütün aşamalarında sosyal ve bilişsel olarak aktif rol almaları gerekir. Biyoloji dersi öğretim programı kapsamında yapılması beklenen deneylerin gerektirdiği araç ve gereçler genelde kolay ulaşılabilen türdendir. Fakat fiziksel ve teknik sınırlılıkların söz konusu olduğu durumlarda gösteri deneyi veya simulasyonlar gibi farklı yolların kullanılması önerilmektedir (TTKB, 2013).

2.5.2.2. Bilimsel Süreç Becerileri

Bilim eğitiminin temel amaçlarından ve bilimi anlamanın ön koşullarından birisi bilimsel bilginin üretimi sürecini anlama ve bu sürece ilişkin becerileri geliştirmektir. Bu nedenle biyoloji öğretim programının temel hedeflerinden birisi de öğrencilerin bilimsel düşünme ve araştırma sürecine dair anlayış ve becerilerinin geliştirilmesidir.

Bu noktadan hareketle programda belirlenen kazanımlar, öğrencilerin bilimsel araştırma-sorgulama, problemi belirleme, çözümüne ilişkin öngörülerde bulunma, problemin çözümü için uygun yöntemi belirleme, en uygun ve güvenli şekilde uygulayabilme, deney ve gözlemlerden toplanan verileri tablo, grafik, istatistiksel yöntemler veya matematiksel işlemler kullanarak sınıflandırma, düzenleme ve analiz etme, delillere dayalı çıkarımlarda bulunma ve sonuçları diğer bilimsel bulgularla karşılaştırma, bilimsel düşünceleri ve sonuçları raporlama ve sunma gibi birçok araştırma ve süreç becerilerinin geliştirilmesini sağlamak üzere kurgulanmıştır. Program kazanımlarında öğretmenlerden, öğrencilere konu ile ilgili “araştırma ve inceleme yapma”, “analiz etme” ve “değerlendirme yapma” gibi fırsatlar vermeleri, bu süreçler boyunca öğrencilerin yukarıda verilen anlayış ve becerilerindeki gelişimleri takip etmeleri ve desteklemeleri beklenmektedir (TTKB, 2013).

(38)

2.5.2.3. Bilim-Teknoloji-Toplum İlişkisi

Programda, öğrencilerin genelde bilimin özelde biyolojinin insan hayatındaki rolü, bilim tarihi ve bilim kültürü, bilim-teknoloji-toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimlerle ilgili bilgi ve anlayışlarının geliştirilmesi vurgulanmıştır. Bu bağlamda öğrencilerin biyolojide kazandıkları bilgi, beceri ve anlayışları kişisel, sosyal ve ekonomik alanlarda uygulayabilmesi, güncel biyoloji uygulamaları hakkında bilinçli değerlendirmeler yapabilmesi ve sürdürülebilir kalkınmanın ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel boyutlarını içselleştirebilmesi hedeflenmektedir.

Bu amaçla programda öğrencilerin biyoloji ile ilgili öğrendikleri bilgi, beceri ve anlayışları toplumsal bağlamlara transfer etmesine ve öğrencilerin bilinçli karar verme becerilerini geliştirmesine zemin hazırlayacak kazanımlar yer almaktadır (TTKB, 2013).

2.5.2.4. Bilime Yönelik Tutum ve Değerler

Bilim, kültürün en önemli ortak değerlerinden birisidir. Bilimin sunduğu bilgiler evreni ve hayatı anlamamızda büyük bir etki yapmıştır. Dolayısı ile bilim eğitiminin en önemli amaçlarından birisi bireylerin bilime yönelik tutumlarını geliştirmektir. Bu nedenle biyoloji öğretim programı, öğrencilerin özelde biyolojinin, genelde bilimin evreni ve hayatı anlamamızda yol göstericiliğini takdir etmelerini, doğa olaylarını anlamada bilimsel yaklaşımın ve sorgulayıcı düşünmenin önemini özümsemelerini, bilimin ve biyolojinin sunduğu bilgilerin sınırlılıklarını ve bunun nedenlerini fark etmelerini sağlamayı hedeflemektedir.

Bu bağlamda program, tüm ünitelerde öğrencilerin biyolojinin sunduğu bilgilerin hayatı anlamamıza sağladığı katkıları analiz etmeleri ve biyoloji ile ilgili olumlu tutum ve değerler geliştirmelerini sağlayacak kazanımlara yer vermiştir (TTKB, 2013).

(39)

2.5.2.5. Bilimsel Bilginin Doğasını Anlama

Bilim, sadece gerçekler, teoriler ve kanunlardan oluşmamaktadır. Sosyal bir aktivite olarak bilim, araştırmaları yürüten bilim insanları, bu bilim insanlarının sahip olduğu tutum ve anlayışlar, kullandıkları yöntem ve süreçler, içinde bulundukları toplum gibi birçok faktörü de içermektedir. Bu yüzden biyoloji eğitimi, örneğin DNA’nın yapısını ya da fotosentezi öğretmek veya öğrenmekten çok daha fazlasını içermelidir. Bu bağlamda biyoloji öğretim programı öğrencilerin bilimsel bilginin doğası konusundaki anlayışlarını geliştirmeyi hedeflemektedir. Bilimsel bilginin doğası konusunda programın hedef aldığı başlıca konular bilimsel bilginin delillere dayandırılabilir yapısı, bilimde kullanılan delillerin kaynakları ve niteliği, bilimsel bilginin değişebilir doğası ve değişimde etkin olan faktörler, bilimde kullanılan yöntemlerin çeşitliliği, bilimde öznellik ve nesnellik, bilimsel topluluğun yapısı ve bilim-toplum ilişkisidir.

Bu hedefe ulaşmak için bilimsel bilginin doğasının öğretimi hem ayrı bir konu olarak doğrudan biyoloji öğretim programına dâhil edilmiş, hem de programda yer alan diğer ünitelerde, bilim tarihinin incelenmesi, öğrencilerin bilimsel çalışma yapması veya yapılan bilimsel çalışmaları incelemesi gibi etkinlikler yapılması desteklenerek bilimsel bilginin doğasının öğretiminin sürekliliği sağlanmıştır (TTKB, 2013).

2.5.2.6. 21. Yüzyıl Becerileri

İçinde yaşadığımız yüzyılın beraberinde getirdiği toplumsal, bilimsel, teknolojik, çevresel ve ekonomik değişim ve dönüşümler, bireylerin bu değişim ve dönüşümleri anlamaları ve bunlara ayak uydurabilmeleri için çeşitli becerilere sahip olmasını gerektirmektedir. Eğitimin genel amacı olan bu becerilerin geliştirilmesine bilim eğitiminin de katkı vermesi gerekmektedir. Bu noktadan hareketle biyoloji öğretim programı öğrencilerin alan ve alana ilişkin bilgi, beceri ve tutumlarını geliştirmenin yanında, “21. yüzyıl becerileri” olarak adlandırılabilecek kişisel becerilerinin gelişimini de hedeflemektedir. Bu bağlamda öncelikle gözetilen beceriler analitik ve eleştirel düşünme, yaratıcılık ve yenilikçilik, problem çözme, bilişim, takım çalışması, girişimcilik ve sorumluluk bilincidir. Programda yer alan kazanımların içeriği ve yapısı bahsedilen becerilerin gelişimine destek olacak şekilde kurgulanmıştır (TTKB, 2013).

(40)

2.5.3. Biyoloji Dersi Öğretim Programında Öğrenme–Öğretme Yaklaşımı

Öğrenme, her bireyin öncül bilgi, beceri ve tutumlarına ve bireysel öğrenme stratejisine bağlı olarak gerçekleşen bir süreçtir. Öğrenme bireysel olduğu kadar sosyal bir süreçtir; öğrenmeye aracılık eden etkinliklere, öğrenme ortamının yapısına ve gerçekleştiği kültüre bağlıdır. Ayrıca öğrenilen bilgi ve beceriler otomatik olarak diğer durumlara transfer edilemez, öğrenmenin transferi öğrenme sürecinde ele alınması gereken bir durumdur.

Bu noktadan hareketle Biyoloji Dersi Öğretim Programında öğrenme, bireyin aktif olarak katıldığı, mevcut bilgi yapısının öğrenmede önemli rol oynadığı, sorgulama ve araştırmanın esas olduğu, diğer öğrenciler, öğretmen ve çevre ile etkileşim içinde gerçekleşen, öğrenilen bilginin gerçek ortamlara transferinin hedef alındığı bir süreç olarak değerlendirilmiştir.

Hazırlanan biyoloji öğretimi programının başarılı bir şekilde uygulanabilmesi, öğrencinin kendi öğrenme hedeflerini belirleyebildiği, bağımsız çalışma kadar diğer öğrencilerle birlikte çalışabileceği, öğrenme için anlamlı bağlamlar sunan öğrenme ortamlarının hazırlanmasına bağlıdır. Bu yüzden öğretmenlerin, öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarının, ön bilgilerinin, becerilerinin ve öğrenme stillerinin birbirlerinden farklı olduğu gerçeğinden yola çıkarak öğretim yaklaşımlarını çeşitlendirmeleri gerekmektedir. Programda öğrencilerin bireysel farklılıklarının dikkate alınmasında öğretmene geniş bir pedagojik özgürlük alanı bırakılmıştır. Öğretmen bir konuyu işlemek için aynı sınıf içinde bile öğrencilerin durumlarına göre her zaman farklı etkinlikler belirleyebilir. Ancak genel olarak biyoloji öğretim programının yapısı ve içeriği, araştırma ve sorgulamayı temel alan, öğrencilerin yıl boyunca değişik yöntem ve araç-gereç kullanımlarına zemin hazırlayan, kendilerini rahatça ifade edebildikleri, bireysel olduğu kadar diğer öğrencilerle işbirliği içinde çalışmasına imkan sağlayan öğretim yaklaşımlarını gerektirmektedir (TTKB, 2013).

Şekil

Tablo 3.3.2 Öğrencilerin Genel Öz yeterlik Ölçeğinden Alabileceği   En Düşük ve En Yüksek Puana Göre Genel Öz yeterlik Düzeyleri
Tablo 3.3.3.1 Ölçekteki maddelerin Madde Toplam Korelasyonları,   Faktör Ortak Varyansları ve Döndürme Sonrası Yük Değerleri
Tablo 3.3.3.3, Mikroskop Kullanımında “Akademik Bilgiye Yönelik Öz yeterlik  İnancı” Alt Boyutu Puan Dağılımı
Tablo 3.3.3.5.Mikroskop Kullanımında “ Duyuşsal Öz yeterlik İnancı” Alt Boyutu  Puan Dağılımı
+7

Referanslar

Benzer Belgeler

In this research, our study includes the findings of patients who were considered to require surgical treatment after radiological and clinical examination but did not

Kamu kuruluşunda ve özel okul bünyesinde çalışmakta olan öğretmenlerin belirli gün ve haftalarda yapılan sanat etkinlikleri hakkındaki görüşleri

Bu çalışmanın amacı farklı kurumlarda okul öncesi öğretmeni olarak görev yapan öğretmenlerin öz yeterlik inançlarının cinsiyet, yaş, mesleki deneyim ve

「國際文化祭」於自 11 月 27 日至 12 月 2 日連續 4 天中午,於本校醫學綜合 大樓前棟 1

Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde, TİEM 73’te orman iđiläri; Anonim KT’de bük aśĥābları,Rylands KT’de bök iđileri, Hekimoğlu KT’de bük eyeleri

Araştırmanın üçüncü hipotezi olan A tipi kişilik özelliğinin kariyerizm eğilimi üzerinde anlamlı bir etkisinin bulunduğu belirlenmiştir (β=.523, t=2.822,

Kontrol grubu ile karşılaştırıldığında; TCE grubunda korpus luteumda belirgin olarak azalmış angiogenez (kırmızı ok), germinal epitelde dejenerasyon (siyah ok) (Şekil

Hanımefendi'nin cenaze törenine katılan, çelenk gönderen, bizzat veya telefonla taziyede bulunan Kültür Bakanlığı Devlet Klasik Türk Müziği Korosu. mensuplarına,