Görsel sanatlar öğretmen adaylarının çevre bilinci düzeylerinin belirlenmesi

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

GÜZEL SANATLAR EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI

RESĠM-Ġġ EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI

GÖRSEL SANATLAR ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÇEVRE

BĠLĠNCĠ DÜZEYLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Hazırlayan

Ġsmail HELVACI

Ankara

HAZĠRAN, 2015

GÖRSEL SANATLAR ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÇEVRE BĠLĠNCĠ DÜZEYLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ

ĠSMAĠL HELVACI

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

GÜZEL SANATLAR EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

i

TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU

u tezin t m h kl r s kl d r K yn k g stermek koĢuluyl tezin teslim tarihinden itibaren 24 (yirmi d rt) y sonr tezden fotokopi çekilebilir

YAZARIN

Ad : ĠSMAĠL

Soy d : HELVACI

l m : GÜZEL SANATLAR EĞĠTĠMĠ Ġmz :

Teslim tarihi : 30.06.2015

TEZĠN

T rkçe Ad : G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Çevre ilinci D zeylerinin Belirlenmesi

Ġng l zce Ad : Investigating Preservice Art Te chers‟ Level Of Environment l Consciousness

ii

ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez y zm s recinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu y r rl nd ğ m t m k yn kl r k yn k g sterme ilkelerine uygun ol r k k yn kç d belirttiğimi ve bu b l mler d Ģ nd ki t m if delerin Ģ hs m it olduğunu bey n ederim

Y z r Ad Soy d : Ġsm il HELVACI Ġmz : ...

iii Jüri Onay Sayfası

Ġsm il HELVACI t r f nd n h z rl n n “G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Çevre ilinci D zeylerinin Belirlenmesi” dl tez ç l Ģm s Ģ ğ d ki j ri t r f nd n oybirliği ile G zi Üniversitesi G zel S n tl r Eğitimi An bilim D l ‟nd Y ksek Lis ns tezi ol r k k bul edilmiĢtir

DanıĢman Yrd Doç Dr G zin AYRANCIOĞLU

Resim-ĠĢ Eğitimi An bilim D l , G zi Üniversitesi ………

Üye Prof H ly ĠZ ÖLÜKOĞLU

G rsel ĠletiĢim T s r m l m , ………

TO Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi

Üye Prof ġeniz AKSOY

Resim-ĠĢ Eğitimi An bilim D l , G zi Üniversitesi ………

Tez Savunma Tarihi: 29/06/2015

u tezin G zel S n tl r Eğitimi An bilim D l ‟nd Y ksek Lisans tezi olm s için Ģ rtl r yerine getirdiğini on yl yorum

Prof Dr Servet KARA AĞ

iv

TEġEKKÜR

Y ksek lis ns ders s recim ve tezimin t m Ģ m l r nd desteğini esirgemeyen d n Ģm n hoc m Yrd Doç Dr G zin AYRANCIOĞLU‟n ve eğitim h y t m boyunc emeği geçen t m hoc l r m ,

Her z m n y n md ol n desteklerini hep hissettiğim ileme

Ç l Ģm m ve h y t m nl ml nd r n ArĢ G r Sevc n CANDAN‟ çok teĢekk r ederim

2015 Ġsm il HELVACI

v

GÖRSEL SANATLAR ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÇEVRE

BĠLĠNCĠ DÜZEYLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ

(Yüksek Lisans Tezi)

Ġsmail HELVACI

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Haziran, 2015

ÖZ

u ç l Ģm n n m c , geleceğin G rsel S n tl r ğretmeni olacak Resim-ĠĢ ğretmen d yl r n n çevre bilinci d zeylerinin belirlenmesi ve bu bilinç d zeyinin b z değiĢkenler ç s nd n incelenmesidir Ar Ģt rm da, 2014-2015 Eğitim Öğretim y l nd Gazi Üniversitesi ve K st monu Üniversitesi‟nde eğitim l n 278 Resim-ĠĢ ğretmenliği ğrencisinin g r Ģ ne b ĢvurulmuĢtur Nicel r Ģt rm desenlerinden t r m y ntemi ile gerçekleĢtirilen ç l Ģm d Çevre ilinci Ölçeği kull n lm Ģt r ilgi tutum ve d vr n Ģ boyutl r n n her birinde 20 m dde olm k zere; topl m 60 m ddeden oluĢ n lçek iki niversitedeki k t l mc l r eĢ z m nl ol r k uygul nm Ģt r Veriler SPSS 20 0 n liz program ile n liz edilmiĢtir Veriler norm llik testi sonuçl r n g re; p r metrik testlerden Tek Y nl V ry ns An lizi ğ ms z Grupl r T Testi y da nonparametrik testlerden Kruskall Wallis H Testi, M nn Whitney U testi ile ç z mlenmiĢtir Ar Ģt rm sonuçl r incelendiğinde; k t l mc l r n pu n ort l m l r n n lçek ort l m s n y k n bir değerde olduğu dol y s yl ort seviyede bir çevre bilinci g zlemlendiği sonucun ul Ģ lm Ģt r K t l mc l r n cinsiyetleri ile çevre bilinci d zeyleri r s nd ki iliĢki incelendiğinde; Tutum ve D vr n Ģ lt boyutl r nd nl ml f rkl l k tespit edilmiĢtir Çevreye y nelik olumlu tutum s hip ol bilme ve y r rl d vr n Ģ g stermede; erkeklerin k t l mc l r n k z ğrencilerden d h y ksek ortalamalara s hip oldukl r g r lm Ģt r Öğrenim g r len s n f d zeyi ile çevre bilinci d zeyleri r s nd ki iliĢki incelendiğinde; Bilgi lt boyutund nl ml f rkl l k tespit edilmiĢtir G rsel s n tl r ğretmen d yl r n n çevreye it ekolojik bilgiye s hip olm d zeyleri s n fl r nd ki d zey y kseliĢi ile doğru or nt l bir rt Ģ g stermiĢtir Çevreye y nelik bir eğitim y da ders l n ğretmen

vi

d yl r n n ders lm y n k t l mc l r g re d h y ksek bir bilgi tutum ve d vr n Ģ d zeyine s hip olduğu belirlenmiĢtir Eğitim l n n niversite ile çevre bilinci d zeylerinin değiĢimi r Ģt r ld ğ nd ise; G zi Üniversitesi ğretmen d yl r n n Kastamonu Üniversitesi‟ndeki ğretmen d yl r n g re; ekolojik bilgi d zeylerinde çevreye y nelik olumlu tutum s hip olm l r nd ve y r rl d vr n Ģ g stermelerinde d h y ksek pu n ortalamalar n s hip oldukl r g r lm Ģt r u bulgul r Ģ ğ nd G rsel S n tl r Öğretmen d yl r n n çevre bilinç d zeylerinin yeterli seviyede olm d ğ çevre eğitimi lm Ģ olm l r n k rĢ n lçeğin geneli ve lt boyutl r pu n ort l m l r nd ki d Ģ kl ğ n, k resel bir sorun ol n çevre eğitimi eksikliğini g sterdiği sonuçl r n ul Ģ lm Ģt r u eksikliği giderebilecek çevre eğitimi ç l Ģm l r y p lm s gerekliliğine y nelik nerilerde bulunulmuĢtur

An ht r Kelimeler: G rsel s n tl r eğitimi çevre bilinci çevre eğitimi ğretmen d yl r Sayfa Adedi : 67

vii

INVESTIGATING PRESERVICE ART TEACHERS’ LEVEL OF

ENVIRONMENTAL CONSCIOUSNESS

(M.S. Thesis)

Ġsmail HELVACI

GAZI UNIVERSITY

GRADUATE SCHOOL OF EDUCATION SCIENCES

June, 2015

ABSTRACT

This study aims to determine the environmental consciousness levels of pre-service art teachers, who are future visual arts teachers, and to examine such consciousness levels in terms of certain variables. The views of 278 pre-service art teachers attending Gazi University and Kastamonu University in the 2014-2015 academic period were taken. The Environmental Consciousness Scale was used in the present study in which survey method, which is a quantitative research design, was employed. The scale had three sub-dimensions: knowledge, attitude, and behavior. Each one of these dimensions consisted of 20 items. In other words, the scale was made up of 60 items in total. It was administered to the participants from the above-mentioned two universities simultaneously. The data were analyzed via SPSS 20.0. Based on the normality test results, the data were analyzed through one-way analysis of variance and independent samples t-test, which are parametric tests, or Kruskall Wallis H test and Mann Whitney U test, which are non-parametric tests. The participants were found to have a score average close to the scale average. Thus, the participants were found to have medium environmental consciousness. A significant difference was found between the environmental consciousness levels of the participants in the sub-dimensions of attitude and behavior by gender. The male participants were seen to have higher averages than the female participants in having positive attitudes towards environment and displaying behaviors beneficial to the environment. A significant difference was found between the environmental consciousness levels of the participants in the sub-dimension of knowledge by grade. The higher their grades were, the more ecological knowledge the pre-service visual arts teachers had. Those pre-service teachers

viii

who received training or course on environment had higher ecological knowledge, attitude, and behavior in comparison to those who did not receive such training or course. The pre-service teachers attending Gazi University were seen to have a higher score average in ecological knowledge, attitude, and behavior than the pre-service teachers attending Kastamonu University. Based on these findings, the pre-service visual arts teachers were found to have inadequate environmental consciousness though they received environmental education. Lowness of the score averages in the overall scale and its sub-dimensions shows the inadequacy of environmental education, which is a global issue. In the present study, some suggestions were made in regard to the necessity of environmental education practices to eliminate such inadequacy.

Key Words : Art education, environmental consciousness, environmental education, preservice teacher.

Page Number : 67

ix

ĠÇĠNDEKĠLER

TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU ... i

ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii

JÜRĠ ONAY SAYFASI ... iii

TEġEKKÜR ... iv

ÖZ ... v

ABSTRACT ... vii

ĠÇĠNDEKĠLER ... ix

TABLOLAR LĠSTESĠ... xii

ġEKĠLLLER LĠSTESĠ ... xiv

SĠMGELER VE KISALTMALAR ... xv BÖLÜM I ... 1 GĠRĠġ ... 1 Problem Durumu ... 1 AraĢtırmanın Amacı ... 3 AraĢtırmanın Önemi ... 4 AraĢtırmanın Sınırlılıkları ... 5 AraĢtırmanın Varsayımları... 5 Tanımlamalar ... 5 BÖLÜM II ... 7 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 7 Çevre ... 7 Çevre Sorunları ... 7 Su Kirliliği... 8 Hava Kirliliği ... 8 Toprak Kirliliği ... 9

x

Ġklim DeğiĢiklikleri ... 9

Türkiyede YaĢanan Çevre Sorunları ... 10

Dünya’nın Geleceği Ġçin Çevre Eğitimi ... 14

Çevre Eğitiminin Tarihsel GeliĢimi ... 16

Eğitim Kademelerindeki Çevre Eğitimi ... 22

Ġlkokul ve Ortaokulda Çevre Eğitimi ... 22

Üniversitede Çevre Eğitimi ... 24

Sanat, Çevre ve Çevre Eğitimi ... 25

Çevre Bilinci ... 27 Ġlgili AraĢtırmalar ... 29 BÖLÜM III ... 34 YÖNTEM... 34 AraĢtırmanın Modeli ... 34 ÇalıĢma Grubu ... 34 Verilerin Toplanması ... 35

Veri Toplama Aracı ... 35

Verilerin Analizi ... 36

Normallik Testi Sonuçları ... 36

BÖLÜM IV ... 38

BULGULAR ... 38

Birinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ... 38

Ġkinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ... 39

Üçüncü Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ... 40

Dördüncü Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ... 42

BeĢinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular... 44

BÖLÜM V... 46

SONUÇ, TARTIġMA ve ÖNERĠ ... 46

Sonuçlar ... 46

TartıĢma ... 47

xi

KAYNAKLAR ... 51 EKLER... 60 EK 1 Çevre Bilinci Ölçeği... 61

xii

TABLOLAR LĠSTESĠ

Tablo 2.1. Çevre Eğitimi Y kl Ģ ml r ... 15

Tablo 2.2. Doğ n n Korunm s n Y nelik Çevre Antl Ģm l r ve Uygul m Mevzu tl r . 18 Tablo 2.3. Tehlikeli M dde ve Kimy s ll r Y nelik Çevre Antl Ģm l r ve Uygul m Mevzu tl r ... 19

Tablo 2.4. Atmosferin Korunm s n Y nelik Çevre Antl Ģm l r ve Uygul m Mevzu tl r ... 20

Tablo 2.5. Denizlerin Korunm s n Y nelik Çevre Antl Ģm l r ve Uygul m Mevzu tl r ... 21

Tablo 3.1. K t l mc l r n Demogr fik Özellikleri ... 35

Tablo 3.2. Veri Topl m Ar çl r ... 35

Tablo 4.1. Çevre ilinci Ölçeğine Ait Ort l m ve St nd rt S pm ulgul r ... 38

Tablo 4.2. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Cinsiyete G re Çevre ilinci ilgi oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin T-Testi Sonuçl r ... 39

Tablo 4.3. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Cinsiyete G re Çevre ilinci Tutum oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin T-Testi Sonuçl r ... 39

Tablo 4.4. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Cinsiyete G re Çevre ilinci D vr n Ģ oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin M nn Whitney U Testi Sonuçl r ... 40

Tablo 4.5. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n S n f D zeyine G re Çevre ilinci ilgi oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin One W y ANOVA Sonuçl r ... 40

Tablo 4.6. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n S n f D zeyine G re Çevre ilinci Ölçeği ilgi D zeyi Ort l m ve St nd rt S pm ulgul r ... 41

Tablo 4.7. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n S n f D zeyine G re Çevre ilinci Tutum oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin One W y ANOVA Sonuçl r ... 41

xiii

Tablo 4.8. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n S n f D zeyine G re Çevre ilinci D vr n Ģ oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin Krusk l W llis Testi Sonuçl r ... 42 Tablo 4.9. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Çevre Eğitimi Dersi Alm Duruml r n G re Çevre ilinci ilgi oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin T-Testi Sonuçl r ... 42 Tablo 4.10. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Çevre Eğitimi Alm Durumun G re Çevre ilinci Ölçeği Tutum D zeyi Ar s nd ki F rk ĠliĢkin T-Testi Sonuçl r ... 43 Tablo 4.11. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Çevre Eğitimi Alm Durumun G re Çevre ilinci Ölçeği D vr n Ģ D zeyi Ar s nd ki F rk ĠliĢkin M nn Whitney U Testi Sonuçl r ... 43 Tablo 4.12. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Eğitim Ald kl r Üniversiteye G re Çevre ilinci ilgi oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin T-Testi Sonuçl r ... 44 Tablo 4.13. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Eğitim Ald kl r Üniversiteye G re Çevre ilinci Tutum oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin T-Testi Sonuçl r ... 44 Tablo 4.14. G rsel S n tl r Öğretmen Ad yl r n n Eğitim Ald kl r Üniversiteye G re Çevre ilinci D vr n Ģ oyutu Ort l m Pu nl r Ar s nd ki F rk ĠliĢkin M nn Whitney U Testi Sonuçl r ... 45

xiv

ġEKĠLLLER LĠSTESĠ

ġekil 2 1 T rkiye‟de illerin ncelikli çevre sorunl r h rit s . ... 11

ġekil 2 2 T rkiye‟de illerin ncelikli çevre sorunl r h rit s ... 11

ġekil 2 3 T rkiye‟de ncelikli ol r k g r len çevre sorunl r n n or nl r ... 12

xv

SĠMGELER VE KISALTMALAR

Bkz B k n z

Ç Ö Çevre ilinci Ölçeği

TU ĠTAK T rkiye ilimsel ve Teknolojik Ar Ģt rm Kurumu ÇġB Çevre ve ġehircilik k nl ğ

EPA Amerik Çevre Korum Aj ns NAAEE Kuzey Amerik Çevre Eğitimi irliği IEEP Ulusl r r s Çevre Progr m

UNEP irleĢmiĢ Milletler Çevre Progr m SPSS Veri An lizi P ket Progr m

http Web adresli kaynak sd Serbestlik Derecesi

f Frekans

p Anl ml l k D zeyi

N Veri s y s

ss Standart Sapma t t-testi için t degeri

% Y zde

X Aritmetik Ortalama vd. ve digerleri

1

BÖLÜM I

GĠRĠġ

u b l mde Problem Durumu Ar Ģt rm n n Am c Problem Alt Problemler S y lt l r T n ml r ve S n rl l kl r zerinde durulmuĢtur

Problem Durumu

D ny n n geleceğin giderek k t leĢtiği g n m zde h zl n fus rt Ģ k resel s nm doğ l k yn kl r n bilinçsizce t ketimi rt n çevre kirliliği s n yi lkelerinde g r len t ketim rt Ģ c nl t rlerinin yok olm s çl k ve susuzluk gibi problemler en nemli çevre sorunl r n oluĢturm kt d r (Abbas ve Ukoje, 2000; Erten, 2005; Erten; 2007; MacNeill, Winsemius ve Y kusjiki 1991) Çevre sorunl r hem ins n v rl ğ n tehdit etmekte hem de d ny y y Ģ nm z h le getirmektedir u sorunl r n n en b y k zelliği yerel değil k resel olm s d r. “Gezegenimiz y r l d r ve ins nl ğ n geleceği tehlikededir ” (Foster ve Magdoff, 2011). Çevre sorunl r n n yol çt ğ fel ketleri durdurm k için ise; ins nl r n v r ol n ve l Ģ l gelmiĢ d Ģ nce ve d vr n Ģl r nd n v zgeçmesi gerekmektedir (Erten, 2004; Erten, 2007).

Çevre sorunl r n ç z m bulunm s ve yeni sorunl r n oluĢm m s için çevre sorunl r n n f rk nd ol n bu sorunl r ç zmeye y nelik giriĢimlerde bulun n doğ l k yn kl r n t kenebileceğini bilen ve k yn kl r bu bilinçle kull n n bireylerin yetiĢtirilmesi gerekmektedir (Özdemir 2010 ) Çevre problemlerinin ç z m sadece teknoloji veya y s l rl değil yn z m nd bireysel d vr n Ģl r n değiĢmesi ile m mk nd r D vr n Ģl r n değiĢmesi ise tutum bilgi ve değer y rg l r n n değiĢmesini zorunlu k l r Çevreye k rĢ pozitif tutum ve değer y rg l r n n oluĢm s ise çevre eğitimi ile m mk nd r (Erten, 2003; Erten 2012) u ç d n çevre eğitimi genel eğitim s recinin bir b l m ve konusu olm kt n te çevreyi z msemiĢ; çevreyi y Ģ y n ve y Ģ t n bir y p l nm

2

içerisinde gerçekleĢtirilmektedir (Özdemir 2010 ) Çevre eğitimi ğrencilerin biliĢsel duyuĢs l ve psiko-motor ğrenme l nl r n hit p eder (Erten 2004) Çevre eğitimi kendisini t n y n çevreye k rĢ duy rl l k geliĢtiren ve b ylece kendileriyle de b r Ģ k ol n kendilerine s yg duy n bireyler yetiĢtirmek içindir (Wilson 1996) u bilgilerden d h te çevre eğitiminin n m c çevre dostu ve çevre bilincine s hip bireyler yetiĢtirebilmektir

Çevre bilinci; çevre bilgisi çevreye y nelik olumlu tutum ve y r rl d vr n Ģ geliĢtirmek ol r k t n ml n bilir (Erten 2012) Çevre bilgisi çevreye y nelik olumlu tutum ve y r rl d vr n Ģ çevre bilincinin ç gerekliliği y d bileĢeni ol r k d Ģ n lmelidir Çevre bilincinin ç bileĢeninden Çevre ilgisi; çevreyle ilgili ekolojik bilgileri if de eder Çevre bilincine s hip bir bireyin koruy c ğ v rl ğ n doğ d ki iĢlevini ve nemini bilmesi gerekmektedir ileĢenlerden ikincisi ol n Çevreye Y nelik Olumlu Tutum ise; çevre sorunl r n n neden olduğu duygul r çevre sorunl r n k rĢ t k n l n t v r ve bu sorunl r n ç z m için g sterilen heves ol r k t n ml n bilir Sonuncu bileĢen ise Y r rl D vr n Ģl r‟d r ireyin s hip olduğu çevre bilgisi ve çevreye y nelik olumlu tutumu d vr n Ģ d n Ģt rmesi çevreye y r r s ğl y n eylemlerde bulunm s y r rl d vr n Ģ g stermesi ol r k t n ml n r Çevre bilinci t m bunl r n bileĢimidir ve bileĢenlerden birinin eksikliği bireydeki çevre bilinci v rl ğ n yok eder (Erten 2004 2005 2006; Erten ve Aydoğdu 2011)

Y ksek ğretim kuruml r n n toplumun y Ģ m k litesini d h ileriye g t rebilecek don n m s hip bireyler yetiĢtirmeyi hedeflediği g z n ne l nd ğ nd glob l d zeyde y Ģ m k litesini tehdit eden çevre sorunl r yl s v Ģ edebilmek için bu kuruml r n çevre bilincine s hip nesillerin yetiĢmesinden sorumlu olduğu bir gerçektir u sebeple; çevre eğitiminde y ksek ğretim ğrencilerinin hedeflenmesi gerekliliği bilinmektedir (Johnson ve Mappin, 2005). Çevre bilincine s hip bir eğitimcinin çevreyle ilgili bu bilinci ğrencilerine Ģ l y bileceği bilindiğinden; ğretmen d yl r diğer y ksek ğretim kurumu ğrencilerinden yr lm kt d r (G ler 2009; Lewin-Benham, 2006; Malone ve Tranter, 2003; Phenice ve Griffore, 2003). Amerik Çevre Korum Aj ns (Environmental Protection Agency [EPA])‟n n form l eğitimde çevre eğitiminde b Ģ r y ul Ģ lm s için belirlediği sekiz n b Ģl ğ n Kuzey Amerik Çevre Eğitimi irliği (North American Association for Environmental Education [NAAEE]) çevre eğitimi k demelerinin çevre eğitimi için ğretmenlik eğitiminin gerekliliğinin (Gl sgow 1994). Hungerford ve Peyton (1994) t r f nd n geliĢtirilen ve UNESCO Ulusl r r s Çevre Progr m (Institute for

3

European Policy [IEEP]) iĢbirliği ile y y nl n n çevre eğitimi modelinin ort k nokt s ; çevre eğitimini verecek ol n eğitimcinin niteliğinin rtt r lm s n n b y k nem t Ģ d ğ d r Çocuğun y k n çevresinin ve bu çevredeki değiĢimlerin f rk n v rm s n s ğl y n, çevreyi konu l n s n ts l eğitim etkinliklerini içeren b Ģk bir deyiĢle; doğ ile bu k d r etkileĢimde ol n G rsel S n tl r dersi ğretmenliği çevre dostu bireyler yetiĢtirmekte d h b y k etkiye s hiptir (ġimĢekli 2004) Gelecek için çevreci bireyler yetiĢtirmekte G rsel S n tl r ğretmenlerinin de zincirin bir h lk s olm s isteniyors ; bu l n eğitimcilerinin çevre bilgisi çevreye y nelik olumlu tutum ve çevreye y nelik y r rl d vr n Ģl r g stermeleri; çevre bilincine s hip olm l r gerekmektedir

Çevreye y nelik tutumu ve bilinci belirlemeye y nelik ol r k y p l n ulus l ve uluslar r s birçok ç l Ģm ; eğitimin birçok k demesinde ğrencilerin ğretmen d yl r n n ve eğitimcilerin çevre bilinçlerinin yeterli d zeyde olm d ğ n dol y s yl çevreye y nelik olumlu tutum ve y r rl d vr n Ģ g steremediklerini s pt m Ģt r (Alp Ertep n r Tekk y ve Y lm z 2006; Atasoy ve Ert rk 2008; Ayd n CoĢkun K y ve Erd nmez 2011; Desjean-Perrota, Moseley, Cantu, 2008; Erol ve Gezer, 2006; F r t Sepetçioğlu ve Kiraz, 2012; G rb zoğlu-Y lm nc ve G z m 2011; Morgil Seçken Y cel Özy lç n-Oskay, Yavuz ve Ural, 2006; Paraskevopoulos, Korfiatis ve Pantis, 2003; ġ m 2003; Tikka, Ku tunen ve Tynys 2000; Y lm z Morg l Aktuğ ve G bekl 2002; Zak ve Munson, 2008). Anc k bu ç l Ģm l r incelendiğinde çevreye y nelik g r Ģlerin çok f rkl l nl rd ki kiĢilerden l nm Ģ olm s nd k rĢ n; s n ts l eğitim veren y da verecek olan bireylerle herh ngi bir ç l Ģm y p lm d ğ g r lmektedir Çevre eğitimi ile ilgili sorunl r sadece fen bilimlerine ve fen bilimleriyle p yd Ģ diğer l nl r ait bir sorun gibi d Ģ n lmekte; dol y s yl diğer l nl r y nelik çevre bilinci t r m ç l Ģm l r gerçekleĢtirilmemektedir K resel boyutt kendini hissettiren çevre sorunl r n nlemeyebilmede, çevre bilincine s hip bireylerin yetiĢtirilmesi gerekliliği g z n ne l nd ğ nd ; b t n eğitim l nl r nd çevre bilinci t r m l r ç l Ģm l r y p lm l ve elde edilen sonuçl r çevre bilincine s hip bireyler yetiĢtirmeyi hedefleyen çevre eğitimi geliĢtirme ç l Ģm l r n Ģ k tut bilmelidir

AraĢtırmanın Amacı

G rsel S n tl r dersi; çevreden ve çevrenin b t n bileĢenlerinden etkilenen bu etkilerden beslenen ve bunu yoruml y n bir ders niteliği t Ģ m kt d r u nedenle g rsel s n tlar dersi çevre ile ilgili f rk nd l ğ k z nd rm d nemli bir r ç ol bilecek y p d d r u

4

zellikleri b r nd r n bir dersin ğretmenlerinin ğrencilerine çevreye y nelik olumlu tutum ve d vr n Ģl r k z nd r bilmeleri için ncelikle kendilerinin çevre bilincine sahip olm s gerekmektedir u nokt d n h reketle ç l Ģm n n m c G rsel Sanatlar dersi ğretmen d yl r n n çevre bilinçlerinin belirlenmesidir Ülke politik l r nd d çevre eğitimine y nelik etkili ve k l c ç z mlerin hedeflendiği g n m zde; çevreye y nelik bilgi tutum ve d vr n Ģ d zeyi belirleme ç l Ģm l r n n y p lm s ve sorunl r n tespit edilmesinin gerekliliği ç l Ģm n n gerçekleĢtirilmesinin en b y k gerekçelerindendir Ar Ģt rm n n m c k ps m nd Ģ ğ d yer l n r Ģt rm problemine cev p r n c kt r G rsel S n tl r dersi ğretmen d yl r n n çevre bilinci d zeyleri nedir ve d zeyler r s nd b z değiĢkenler ç s nd n nl ml bir f rkl l k v r m d r?

Ar Ģt rm n n m c k ps m nd Ģ ğ d yer l n lt problemlere cev p r n c kt r: 1) G rsel S n tl r dersi ğretmen d yl r n n çevre bilinci d zeyleri nedir?

2) G rsel S n tl r dersi ğretmen d yl r n n çevre bilinci d zeyleri ile cinsiyet değiĢkeni r s nd nl ml f rkl l k v r m d r?

3) G rsel S n tl r dersi ğretmen d yl r n n çevre bilinci d zeyleri ile s n f d zeyi r s nd nl ml bir f rkl l k v r m d r?

4) G rsel S n tl r dersi ğretmen d yl r n n çevre bilinci d zeyleri ile eğitim h y tl r nd Çevre Eğitimi Dersi lm duruml r r s nd nl ml bir f rkl l k v r m d r?

5) G rsel S n tl r dersi ğretmen d yl r n n çevre bilinci d zeyleri ile ğrenim g rd kleri niversite r s nd nl ml bir f rkl l k v r m d r?

AraĢtırmanın Önemi

ug ne k d r y p l n çevre bilincini belirlemeye y nelik y p l n r Ģt rm l r incelendiğinde ğrencilerin çevreye y nelik bilgi eksikliği tutuml r n n yeterli d zeyde olm d ğ ve bunl r n d vr n Ģl r zerine ol n etkisinin ise ist tistiksel ol r k nl ms z olduğunu belirleyen ç l Ģm l r gerçekleĢtirilmiĢtir (Erten 2005) Y p l n ulusl r r s ve ulus l ç l Ģm l r incelendiğinde çevre bilincini belirlemeye y nelik ol r k y p l n ç l Ģm l r n fen bilimleri ve onun ile iliĢkili ol n bilim d ll r n it ğretim ğeleriyle s n rl k ld ğ g r lmektedir Al n y z n incelendiğinde G rsel S n tl r dersine y d G rsel S n tl r Dersi ğretmenlerine y nelik bir çevre bilinci d zeyi belirleme ve geliĢtirme ç l Ģm s eksikliğinin olduğu Ģikârd r Ar Ģt rm n n f rkl bir ğretmenlik l n nd y p lm s l n y z n zenginleĢtirecektir Çevre bilinci d zeyinin belirlenmesinde

5

b Ģk bir bileĢeni d hil eden bu ç l Ģm lkemizde rnek bir ç l Ģm olm s ç s nd n değerli ve nemlidir

AraĢtırmanın Sınırlılıkları

Ar Ģt rm 2014-2015 ğretim y l nd K st monu Üniversitesi Eğitim F k ltesi Resim-ĠĢ Öğretmenliği‟nde 63 ve G zi Üniversitesi Eğitim F k ltesi Resim-ĠĢ Öğretmenliği‟nde ğrenim g ren 215, toplamda ise 278 Resim-ĠĢ Öğretmenliği ğretmen d y nd n elde edilen veriler ile s n rl d r

AraĢtırmanın Varsayımları

Ar Ģt rm Ģ ğ d ki s y lt l r d y l ol r k geçekleĢtirilmiĢtir

1. Veri topl m r c ol r k kull n l n lçeğin r Ģt rm y uygunluğunun belirlenmesi için b Ģvurul n uzm n k n l r gerçeği y ns tm kt d r

2. Öğrencilerin “Çevre ilinci elirleme Ölçeği” m ddelerine verdikleri y n tl r samimi ve objektiftir.

Tanımlamalar

Çevre Eğitimi; Çevreye duy rl ve çevresel problemlerin ç z m nde etkin rol oynayan bireylerin yetiĢtirilmesini s ğl m k ve yetiĢmiĢ bu bireylerin d vr n Ģl r n n s rekli olm s n hedefleyen s ğl m bir insan-doğ iliĢkisi oluĢturm ç b s Çevrenin korunm s için tutuml r n değer y rg l r n n bilgi ve becerilerin oluĢturul bilmesi ve çevreye dost davran Ģl r n g sterilmesi ve bu d vr n Ģl r n sonuçl r n n g r lmesi sonucu

Çevre Bilgisi; Çevre problemleri ve bu problemlere it ç z m nerileri ekolojik l nd ki geliĢmeler ve doğ h kk nd ki t m bilgiler

Çevreye Yönelik Tutum; ireyin çevre sorunl r n ç zme ve nlemeye y nelik g sterdiği olumlu y d olumsuz t v r ve d Ģ nce çevreyle ol n etkileĢimde bireyin çevreye y nelik g sterdiği d vr n Ģ

6

Yararlı DavranıĢ; ireyin çevre sorunl r n ç zme ve nlemeye y nelik g sterdiği çevre dostu d vr n Ģ

Çevre Bilinci; Çevre bilgisi çevreye y nelik olumlu tutum ve y r rl d vr n Ģ n bileĢimi; çevreyle ol n t m etkileĢimde çevreyi bir değer ol r k g rerek onu korum y hedef lm on y r rl ol n eylemlerde bulun bilme.

7

BÖLÜM II

KAVRAMSAL ÇERÇEVE

u b l mde çevre ve çevre sorunl r çevre eğitimi ve çevre bilinci k vr ml r zerinde durulacak, l ny z nd çevre bilinci ile ilgili y p l n ulus l ve ulusl r r s ç l Ģm l r değinilecektir

Çevre

Çevre ins nl k t rihi boyunc s rekli bir değiĢim içerisindedir. Çevre k vr m n n birçok boyutunun bulunm s kesin s n rl r n n olm m s ve kompleks bir y p y s hip olm s gibi f kt rler t n ml n bilmesini zorl Ģt rm kt d r (Ġnced y 2002) Çevrenin ruhund ki bu değiĢkenlik nedeniyle on it bir çok t n m yer verilecektir

Çevre belirli bir l nd b Ģt ins n olm k zere t m c nl l r n etki ettiği sosy l f kt rler ile biyolojik kimy s l ve fiziksel koĢull r n b t n d r Çevre zellikle c nl n n yr lm z bir p rç s d r (Akm n vd 2012).

C nl l r zellikle ins nl r etkileyen ve c nl l rd n etkilenen d Ģ f kt rlerin t m ol r k d t n ml n bilmeltedir (G rmez 2015)

ozkurt (1999) çevreyi; “sosy lleĢtirilmiĢ bir doğ ” ol r k t n ml m kt d r Çevrenin ins n n eylemleriyle Ģekillendiğini ileri s rmektedir

T n ml m l rd nd nl Ģ l c ğ gibi çevre çok geniĢ bir k vr md r Çevre en temel t n m yl ; c nl ve c ns z v rl kl r n etkileĢim içersinde ve dengede bulundukl r ort md r (Erten, 2004).

Çevre Sorunları

Ġns n y p s gereği doğ yl iç içe bir y Ģ m s rd rm Ģ ve geliĢimi s r s nd elde ettiği bilgileri, zamanl doğ y h kmedebilmek için kull nm y b Ģl m Ģt r (K y 2012)

8

Ekolojik dengeye y p l n doğ n n y p s n ters m d h leler z m nl bozulm l r yol çm Ģ ve b y k sorunl r ort y ç km y b Ģl m Ģt r (G rmez 2015; K y 2012) u bozulm ins n t r f nd n bilinçsiz nc k s rekli bir Ģekilde tekr rl nm Ģt r ve bilinçsiz olunm s n k rĢ n ort y ç k n sonuçl r tes d f değildir Bilim ve teknolojideki geliĢmeler 1950‟li y ll rd hissedilir h le gelmiĢ ve 1970‟ten sonr nem k z nm Ģt r “T bi t n ins noğlund n intik m ” ol r k dl nd r l n ve giderek olumsuz y nde bir evrim geçirerek g çlenen bu sorunl r b Ģl c Ģu Ģekildedir:

Su Kirliliği

Su kirliliği; k rsu g l deniz ve nehir gibi su k yn kl r n n kirlenmesi kalitesinin d Ģmesi ve kull n l m m s d r Ģl c su kirleticileri ise evsel t kl r end stiriyel t kl r ve t r ms l t kl rd r (G rmez 2012) Ev t ğ ol n sul r n d Ģ r verilmesi sanayi tessilerinin akarsu ve g lleri kirletmesi g brelerin ve t r m il çl r n n yer lt sul r n k r Ģm s canl l r n y Ģ m k yn ğ ol n suyun c nl l r n y Ģ m n tehdit eder hale gelmesine neden olm kt d r Su kirliliği, Ģ r g breleme temizlenmeyen evsel ve end striyel t k sul r t nker k z l r kimy s ll r denizlere b r k l n t m z r rl l rd n kaynaklanmakta ve bu etkiler k rsul r n kirlenmesi denizde y s y n c nl l r n toplu l mleri içme sul r n n kirlenmesi s lg n h st l kl r n rtm s gibi sonuçl r doğurm kt d r (ġ hin 2012)

Sul r n kirlenmesi s dece ins nl r b k m nd değil sud y Ģ y n c nl l r ç s nd n d bir tehdit oluĢturm kt d r Suyun kirlenmesi sud y Ģ n b l kl r n da zehirlenmesine ya da bu zehirli su kul n l r k y p l n t r m sul m s n nn topr ğ d kirletmesine neden olm kt d r G n m zde temiz su s k nt s su kirliliğinin en nemli sorununu ol r k g r lmektedir Suyun kirlenmesini nlemek için ulus l d zeyde gerçekleĢtirilen b z nlemler yetersiz k lm kt d r GeliĢmiĢ lkeler sul rd n z r rl mikroorg nizm ve kirleticileri uzaklaĢt rm k için gerekli teknolojiyi geliĢtirmiĢ nc k geliĢmemiĢ lkelerde su kirliliği nedeni ile her y l milyonl rc kiĢi h y t n k ybetmektedir (Akm n vd 2012) z lkeler r tm sul r kull nm y b Ģl y c k k d r su s k nt s çekmektedirler

Hava Kirliliği

H v kirliliği; t ketilen fosil y k tl r ç plerin y k lm s r dyo ktif Ģ nl r nedeniyle meyd n gelen ve sit y ğmurl r k resel s nm ozon t b k s n n z r r g rmesi sis

9

oluĢumu gibi çevresel sorunl r yol çm kt d r (Erten 2004) H v kirliliği ins n s ğl ğ ç s nd n çok nemli bir sorundur Çok ğ r solunum yolu h st l kl r ve psikolojik etkilerle c nl l r zerinde olumsuz etkilere s hiptir H v kirliliği ins nl r bitkileri ve h yv nl r etkilemesinin y n nd iklim değiĢikliğine de neden olm kt d r Artan k rbondioksit mikt r ile ser etkisi rtm kt ve ozon t b k s incelmektedir (G rmez 2012) Özellikle h berlere s kl kl konu ol n Çin‟deki h v kirliliği ve bu lkedeki ğ r solunum yolu h st l kl r h v kirliliğinin ğ r sonuçl r n g zler n ne sermektedir Ülkemizde son y ll rd y p l n k nuni d zenlemelerle h v kirliliği nlenmeye ç l Ģ ls d l n n nlemler yetersiz k lm kt ve kirlilik giderek rtm kt d r (G rmez 2012)

H v kirliliği d ny n fusunun b y k bir k sm nd ciddi sağl k sorunl r n yol çm kt d r Ekonomik K lk nm ve ĠĢbirliği Örg t (OECD)‟de ciddi nlemler l nm d ğ t kdirde 2050 y l n k d r h v kirliliğinin prem ture l mlere yol ç n en nemli çevre ol y ol c ğ n ç kl m Ģt r (Ġncecik ve Ġm 2013)

Toprak Kirliliği

Topr k k rl l ğ topr ğ n f z ksel k my s l ve biyolojik y p s n n ins nl r n etkileri sonucu bozulm s ve z r r g rmesidir Topr k kirliliğinin b Ģl c sebepleri Ģu Ģekildedir (Akm n vd 2015; G rmez 2012):

 Asit y ğmurl r n n çevre için bir kirletici olm s

 KentleĢme s recinde topr ğ n yerleĢim l n ol r k kull n lm s  T r m il çl r n n bilinçsiz kull n m

 Ç pler ve r dyo ktif t kl r

 C v Molibden KurĢun ve K dmiyum gibi ğ r met llerin topr ğ k r Ģm s u etkiler topr ğ n k litesini d Ģ rmekte ve onun verimini etkilemektedir Çevre kirlenmelerinin en nce b Ģl y n ol r k k bul edilen topr k kirliliği erozyon ve toprak k ym s gibi etmenlerin de eklenmesiyle giderek korkutucu boyutl r ul Ģm kt d r (Foster ve Magdoff, 2011).

Ġklim DeğiĢiklikleri

Ġklim değiĢikliklikleri h v kirlenmesi ile bir iliĢki içerisindedir Tropik y ğmur orm nl r n n yok olm s s n rs z bir Ģekilde fosil y k tl r n n t ketilmesi gibi etkiler; ser

10

etkisinin oluĢm s ozon t b k s nd n c nl l r z r rl Ģ nl r n ul Ģm s n neden olm kt dol y s yl iklim değiĢiklikleri meyd n gelmektedir (Erten 2004) Ġklim değiĢikliği 21 Y zy ld k rĢ l Ģ l n ve ins nl ğ b y k lç de tehdit eden çevre sorunl r n b Ģ nd gelmektedir. Ekosistemler, Ġns n s ğl ğ h tt ins n neslinin s rd r lmesi b k m nd n tehdit oluĢtur bilecek olumsuz etkileri nedeniyle çok ciddi sosyo-ekonomik sonuçl r yol ç bilecek bir sorun ol r k değerlendirilen iklim değiĢikliği zellikle son y ll rd ulusl r r s g ndemin st s ral r nd yer lm y b Ģl m Ģt r (Foster ve Magdoff, 2011). Ġklim değiĢikliğinin T rkiye zerindeki ol s etkileri uzm nl rc Ģu Ģekilde belirtilmektedir (Yenilenebilir Enerji Genel M d rl ğ 2015):

 S c k ve kur k geçen d nemlerin s resinde ve Ģiddetinde rt Ģ ol c k ve bu rt Ģ kur kl k ç lleĢme ve erozyonu h zl nd r c kt r

 Ġklim kuĢ kl r n n kuzeye k ym s sonucu T rkiye d h s c k ve daha kurak iklim koĢull r n n etkisinde k l bilecektir

 T rkiye‟nin mevcut su k yn kl r sorunun yeni sorunl r eklenecek içme ve kull nm suyund b y k s k nt l r y Ģ y c kt r

 K r s l ekosistemler ve t r ms l retim sistemleri z r rl l rd ki ve h st l kl rd ki rt Ģt n z r r g rebilecektir

 S c kl kt ki rt Ģ ins n ve h yv n s ğl ğ zerinde olumsuz etkiler y p c k Ģ r s c kt n k yn kl n n h st l k ve l m or nl r rt c kt r

 Deniz seviyesi y kselmesine b ğl ol r k T rkiye‟nin yoğun yerleĢme turizm ve t r m l nl r n n yer ld ğ lç k l nl r su lt nd k l c kt r

 Mevsimlik k r ve k l c k r-buz rt s n n k pl d ğ l nl rd erimelere b ğl ol r k k r ç ğl r sel ve t Ģk n ol yl r nd rt Ģ ol c kt r

 Deniz k nt l r nd ki değiĢmeler deniz ekosistemleri zerinde olumsuz etkiler y r t c k deniz r nleri z l c kt r

Türkiyede YaĢanan Çevre Sorunları

Çevre sorunl r n n bel rlenmes ve değerlend r lmes ç n Çevre ve ġeh rc l k k nl ğ (ÇS ) t r f nd n periyodik ol r k ç l Ģm l r y p lm kt ve bu ç l Ģm l r n r porl r kamuoyu ile p yl Ģ lm kt d r T rk ye‟de son ol r k 2012 y l nd topl n n ver ler, 2014 y l nd r porl Ģt r lm Ģt r “T rkiye Çevre Sorunl r ve Öncelikleri Değerlendirme Raporu”n it dikk t çekici bulgul r Ģu Ģekildedir:

11 ,

ġekil 2.1. T rkiye‟de illerin ncelikli çevre sorunl r h rit s (ÇġB, 2014).

12 ġekil 2 1 ve 2.2 incelendiğinde;

 H v k rl l ğ n n en çok sorun olduğu ller; Ad y m n Ank r Ant ly Ard h n tm n tl s Çorum Den zl D y rb k r G z ntep H t y Iğd r Isp rt K hr m nm r Ģ K r b k K rs K st monu K r kk le K l s Koc el Kony M rd n Mers n Osm n ye S rt ġ rn k Zonguld k olm k zere topl m 27 l  Su k rl l ğ n n en çok sorun olduğu ller; Aks r y Am sy Artv n Ayd n

l kes r rt n yburt ng l urs Ç n kk le Ç nk r Ed rne Erz nc n H kk r Ġst nbul K rkl rel K rĢeh r K t hy M l ty M n s Muğl NevĢeh r N ğde R ze S msun S nop ġ nl urf Tek rd ğ Tr bzon Tuncel V n Yozg t olm k zere topl m 32 l

 At kl r n birinci en çok sorun olduğu ller; Afyonk r h s r Ağr lec k olu urdur D zce El z ğ Erzurum G resun G m Ģh ne Ġzm r K r m n K yser MuĢ Ordu S k ry Tok t UĢ k Y lov olm k zere 19 ld r G r lt k rl l ğ n n Adana ve EskiĢeh r‟de erozyonun se S v s‟d b r nc ncel kl sorun olduğu g r lmekted r

13

ġekil 2 3 incelendiğinde; 32 ilde su kirliliğinin (%39) 27 ilde h v kirliliğinin (%33 3) 19 ilde t kl r n (%23 5) 2 ilde g r lt kirliliğinin (%2 5) ve bir ilimizde erozyonun (%1 2) ncelikli çevre sorunu olduğu g r lmektedir

k nl kç r por değerlendirilmiĢ ve Ģu sonuçl r ul Ģ lm Ģt r:

 T r ms l il çl m n n doğru z m nd ve doğru mikt rl rd y p lm s gerektiği yr c t r m il c p ketlerinin yok edilmesinin kontrol lt n l nm s gerektiğine  T r m il çl r n n suy k r Ģm s n n engellenmesi gerektiğine

 Evsel k t t kl r n uz kl Ģt r lm s nd çeĢitli d zenlemeler y p lm s zorunluluğun

 H v k rl l ğ ile m c delede çevre dostu y k tl r y nelinmesi gerektiğine

 At kl rl ilgili ol r k m li ol n kl r s ğl n r k d zenli bir depol m geri d n Ģ m ve yeniden kull n m n y yg nl Ģt r lm s gerektiğine

 Çevreye y nelik bilinçlendirmeye nem verilmesi gerekliliğine  Çevre eğitimine vurgu y p lm Ģt r.

lgelere indirgenmiĢ çevre sorunl r ise Ģu Ģekildedir:

 Akden z lges nde topl m 8 l bulunm kt olup bunl rd n 6‟s nd (Ant ly H t y Isp rt Mers n K hr m nm r Ģ Osm n ye) h v k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunudur urdur‟d t kl r Ad n ‟d se g r lt k rl l ğ b r nc ncel kl sorundur Öncek d nemde olduğu g b 2012 y l nd d h v k rl l ğ b lgede en f zl g r len b r nc ncel kl sorun olmuĢtur

 Doğu An dolu lges nde 14 l bulunm kt olup bunl rd n 6‟s nd ( ng l Erzincan, Hakkari, Malatya, Tunceli, Van) su k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunudur 4 lde h v k rl l ğ (Ard h n tl s Iğd r K rs) 4 lde se t kl r (Ağr El z ğ Erzurum MuĢ) b r nc ncel kl çevre sorunudur lgede ncek d nemde b sk n ol n sorun t kl r olurken bu kez su k rl l ğ n pl n ç km Ģt r  Ege lges nde 8 l bulunm kt olup bunl rd n 4‟ nde (Ayd n K t hy M n s

Muğl ) su k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunudur 3 lde (Afyonk r h s r Ġzm r ve UĢ k) t kl r Den zl ‟de se h v k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunudur lgede ncek d nemde b sk n ol n sorun h v k rl l ğ yken bu kez su k rl l ğ n pl n ç km Ģt r

 G neydoğu An dolu lges nde topl m 9 l bulunm kt olup bunl rd n 8‟ nde (Ad y m n tm n Diy rb k r G z ntep K l s M rd n S rt ġ rn k) h v

14

k rl l ğ ġ nl urf ‟d se su k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunudur lgede ncek d nemde b sk n ol n sorunl r h v k rl l ğ ve t kl r olurken 2012 y l nd t kl r ncel kl çevre sorunu ol r k h çb r lde b ld r lmem Ģt r

 Ġç An dolu lges nde topl m 13 l bulunm kt olup bunl rd n 6‟s nd (Aks r y Ç nk r K rĢeh r NevĢeh r N ğde Yozg t) su k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunudur Ank r K r kk le ve Kony ‟d h v k rl l ğ K r m n ve K yser ‟de t kl r Esk Ģeh r‟de g r lt k rl l ğ S v s‟t erozyon b r nc ncel kl çevre sorunudur lgede ncek d nemde b sk n ol n sorun h v k rl l ğ ken bu kez su k rl l ğ n pl n ç km Ģt r

 Karadeniz lges nde 18 l bulunm kt olup bunl rd n 8‟ nde (Am sy Artv n rt n yburt R ze S msun S nop Tr bzon) su k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunudur 6 lde ( olu D zce G resun G m Ģh ne Ordu Tok t) t kl r 4 lde se (Çorum K r b k K st monu Zonguld k) h v k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunu olmuĢtur lgede ncek d nemde h v k rl l ğ ve t kl r b sk n sorunl r ken bu kez su k rl l ğ n pl n ç km Ģt r

 M rm r lges nde topl m 11 l bulunm kt olup bunl rd n 7‟s nde ( l kes r urs Ç n kk le Ed rne Ġst nbul K rkl rel Tek rd ğ) su k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunudur lec k S k ry ve Y lov ‟d t kl r Koc el ‟nde se h v k rl l ğ b r nc ncel kl çevre sorunudur Öncek d nemde olduğu g b 2012 y l nd d su k rl l ğ b lgede en f zl g r len b r nc ncel kl sorun olmuĢtur Çevre sorunl r n genel olar k g z t ld ğ nd ; D ny ‟n n t m d ny coğr fi y p s n n ve zelliklerinin değiĢime uğr d ğ , biyolojik t rlerin yok olduğu ve ekolojik dengenin bozulduğu g r lmektedir Çevre sorunl r n n en b y k zelliği b lgesel değil k resel olm s d r Çevre sorunl r ins nl r n; eğitimi y Ģ d ğ yer cinsiyet y d mesleğinden b ğ ms z ol r k t m n eĢit Ģekilde etkilemektedir (Erten, 2004). Özetle; D ny ‟y y kt tut n t m dengeler tehdit lt nd d r D ny ‟n n geleceği d Ģ n lerek dengesini koruyucu birĢeyler y pm k gerekliliği bir gerçektir (Kaya, 2012).

Dünya’nın Geleceği Ġçin Çevre Eğitimi

D ny ‟n n y Ģ m k zorund k ld ğ ciddi çevre sorunl r herkes t r f nd n k bul g rmeye b Ģl d ğ nd çevre eğitimi ile ilgili çeĢitli t n ml m l r d ort y ç km y b Ģl m Ģt r Ġlk kez 1964 y l nd W St pp t r f nd n çevre için eğitim t n ml nm Ģ ve

15

çevre için eğitimin konusu; ort m ve r c ol r k kull n lm s gerektiğini belirtmiĢtir (At soy 2015) Sonu gelmez isteklerini dizginleyebilen ihtiy çl r n g zeterek retim- t ketim s recini gerçekleĢtiren çevre bilincine ve duy rl l ğ n s hip ins n yetiĢtirme ihtiy c nd n doğ n çevre eğitimi; D ny ‟y k rĢ sorumluluk duygusu Ģ l m y m çl r Çevre eğ t m d ny n n d m d m sonunu getiren çevresel problemlerin ç z m için kilit rol oyn m kt d r (Erten, 2004). Çevre eğitiminin ç n m c Ger y (2002) t r f nd n Ģu Ģekilde belirtilmiĢtir:

1. Ekolojik çevreyi içerisine l n sistemin ve ins nl r n bu sistem içerisindeki rol n n nl ml nd r lm s

2. un eĢ z m nl ol r k D ny ile uyumlu Ģekilde y Ģ y bilmelerine y nelik d Ģ nceler geliĢtirmesi

3. Çevreye y nelik eylemlerde ktif rol l n ve kendini sorumlu hisseden bireyler yetiĢtirebilmesi çevre eğitiminin n m çl r d r

Çevre eğitiminde ç f rkl y kl Ģ md n s z edilmektedir Çevre eğitiminin; çevreden çevre h kk nd ve çevre eğitim Ģekilleriyle y p l nd r ld ğ bu ç f rkl yol Ģu Ģekildedir (Atasoy, 2015; Hassard, 2009):

Tablo 2.1. Çevre Eğitimi Y kl Ģ ml r Çevreden

Eğitim

Çevre ğretme ve ğrenmede bir r ç ol r k kull n lm kt d r Deneyimsel ğrenmenin zerinde durul r k b yle bir ğrenmenin kiĢisel ve hl ki geliĢim ç s nd n nemi vurgul nm kt d r Kirletmeye k rĢ k mp ny l r ve çevre bilinçlendirme f liyetleri gibi ğrenci projeleri n pl n ç km kt d r

Çevre Hakkında Eğitim

Öğretmenden ğrencilere kt r l n çevre ile ilgili k vr m olgu ve bilgileri k ps m kt d r yle bir y kl Ģ md kl sik ders nl t m l bor tuvar faaliyetleri ve bilgi verme gibi f liyetler çerçevesinde geleneksel ğretim y ntemleri kull n lm kt d r

Çevre Ġçin Eğitim

Doğ y ve doğ l k yn kl r n korunm s n temel l n bir korum c eğitim çerçevesinde ele l nm kt d r Çevre için eğitimin çevre korum ile ber ber v t nd Ģl r n çevre sorunl r n n ç z m nde eylemlerini (bireysel ve ort k) k ps y c k Ģekilde geliĢtiği s ylenebilir u b ğl md çevre için eğitim lg l n n çevresel krize k rĢ bir tepki ol r k d yoruml n bilmektedir Ayr c çevre için eğitim elgr t ildirisi (1976) ve Tiflis Dekl r syonu (1978) d hil olm k zere birçok ulusl r r s nl Ģm l r t r f nd n s vunul n bir y kl Ģ m olarak da belirtilebilir.

16

T m bu y kl Ģ ml r n ort k m c n n çevre eğitiminde de olduğu gibi çevre dostu d vr n Ģl r g steren bireyler yetiĢtirmek olduğu g r lmektedir (Kawashima, 1998). Ayr c çevreye y nelik verilen eğitim genel y nelik eğitim genel eğitimin bir p rç s olm l d r (Sanera ve Shaw, 1999). Çevre eğitiminin d h iyi nl Ģ lm s ve somutl Ģt r l bilmesi için çevre eğitimi t rihine yer verilmesinin f yd l ol c ğ d Ģ n lmektedir

Çevre Eğitiminin Tarihsel GeliĢimi

Çevre eğitimi k vr m çevre sorunl r n n kendini hissettirmesi ile ort y ç kt ğ nd n çevre sorunl r n n ort y ç k Ģ çevre eğitim t rihinin b Ģl d ğ t rih ol r k k bul edilebilir Çevre sorunl r ise b Ģl d ğ g nden beri ulusl r r s bir sorun bir ol r k g r lmektedir (ġ hin 2012) u sebeple çevre eğitimi t rihi de uluslarar s boyutl rd gerçekleĢmiĢtir Çevre eğitimine iliĢkin ilk ç l Ģm l r çevreye y nelik r Ģt rm l rl kendini g stermiĢ ve çevre eğitimi pl nl m s ilk kez 1970 D ny Çevre G n ‟nde gerçekleĢtirilmiĢtir

ug ne k d r ç ulusl r r s çevre konfer ns gerçekleĢtirilmiĢtir

Ġlk ol r k 1972 y l nd Stockholm‟de topl n n Çevre Konfer ns d r Stockholm Çevre Konfer ns ‟n n çevre sorunl r n y nelik ulusl r r s boyuttt çevre politik l r n n temellerinin t ld ğ bir d n m nokt s ol r k b k l bilir ( ilgiç 1995). Bu konferansta irleĢmiĢ Milletler Çevre Progr m (UNEP) oluĢturulmuĢtur

 1975 y l nd Stockholm konfer ns n n ç kt l r nd n yol ç k l r k UNESCO Çevre D iresi 136 ye lkede “Çevre Eğitimi Ġçin K yn kl r n Değerlendirilmesi Üye Devletlerin Gereksinimleri ve Öncelikleri” b Ģl kl bir nket uygul nm Ģt r Ç l Ģm n n m c lke y neticilerine ve eğitimcilere çevre eğitiminin d ny d ki durumunu g sterir bir fotoğr f çekebilmekti Elde edilen sonuçl r çevre eğitimin yetersiz ve niteliksiz olduğunu g stermiĢtir (Ün l ve D m Ģk 1999)

 Tiflis ildirgesi Tiflis‟te 1977 t rihinde topl n n glob l d zeyde bir belge ve çevre eğitiminin d n m nokt s d r Çevre eğitiminde ulusl r s bir iĢ birliğine iĢ ret edilmiĢtir UNESCO ve UNEP‟in ort k ç l Ģm l r ile t m d ny topluml r n kapsayacak eylemler y p lm s gerekliliği benimsenmiĢtir Tiflis bildirgesinde; çevre eğitimine y nelik niteliği gerçekleĢtirmek istedikleri ve ped gojik temelleri belirlenmiĢ ve b Ģl kl r h linde d zenlenmiĢtir (Ün l ve D m Ģk 1999)

 1987 y l nd irleĢmiĢ Milletlerce oluĢturulmuĢ D ny Çevre ve K lk nm

17

ulusl r r s boyutt t rt Ģ ld ğ ve ses getiren bir ç l Ģm olmuĢtur T ketimin bu denli h zl dev m ettiği bir d ny d ins nl r n geleceğinden b hsedilemeyeceği vurgul nm Ģt r

Ġkincisi Rio De J nerio‟d gerçekleĢtirilen Rio Zirvesi‟dir Rio zirvesinde beĢ belge ort y ç k r lm Ģt r unl r:

 Çevre ve K lk nm Rio ildirgesi  G ndem 21

 Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve S zleĢmesi  iyoçeĢitlilik S zleĢmesi

 Orm nl r n Y netimine Korunm s n ve S rd r lebilirliğine D ir Ġlkeler

Üç nc s ise; 2002 y l nd irleĢmiĢ Milletler t r f nd n Juh nnesburg‟t d zenlenen Çevre ve GeliĢim Zirvesi‟dir.

Direkt ol r k çevre ile ilgisi olm s d çevre ile ilintili içerikleri bulun n 1976‟d gerçekleĢtirilen Voncouver ve 1996 y l nd Ġst nbul‟d topl n n H bit t I ve H bit t II topl nt l r d gerçekleĢtirilmiĢtir (ġ hin 2012)

T rkiye‟de ise çevre 1982 An y s s ile birlikte k nunl r m zd yerini lm Ģt r An y s s n n 56 m ddesinde Herkes s ğl kl ve dengeli bir çevrede y Ģ m h kk n s hiptir çevreyi geliĢtirmek çevre s ğl ğ n korum k ve çevre kirlenmesini nlemek devletin ve v t nd Ģl r n devidir denilmektedir (ġ hin 2012) Ġlk çevre k nunu ise 1983 y l nd ç k r lm Ģt r u k nund n h reketle birçok y netmelik y r rl ğe girmiĢtir T rkiye‟nin t r f olduğu doğ n n korunm s n y nelik çevre ntl Ģm l r ve ulus l uygul m mevzu tl r t blod yer lm kt d r (K y 2012):

18

Tablo 2.2. Doğ n n Korunm s n Y nelik Çevre Antl Ģm l r ve Uygul m Mevzu tl r

SözleĢme Onay

Tarihi

Ulusal Mevzuat Yürürlülük

Tarihi R ms r S zleĢmesi (1971) 1994 Sul k Al nl r n Korunm s

Y netmeliği

2002/2005

D ny K lt r Ve Tabiat Mir s n n Korunm s H kk nd S zleĢme 1972

1983 Milli Parklar Kanunu

K lt r Ve T bi t V rl kl r n Koruma Kanunu

1983 1983

CITES (Nesli Tehlikede Olan Hayvan Ve Bitki T rlerinin Ulusl r r s Tic retinin D zenlenmesine ĠliĢkin S zleĢme 1973)

1996 Nesli Tehlike Alt nd Ol n Y b ni H yv n Ve itki T rlerinin

Ulusl r r s Tic retine IliĢkin S zleĢmenin Uygul nm s n D ir Y netmelikler 2001/2004 iyoçeĢitlilik S zleĢmesi (1992) 1997 -Orman Kanunu

-Bitki Genetik ÇeĢitliliğini Topl nm s Muh f z s Ve Kulln lm s H kk nd Y netmelik -H yv nl r Koruma Kanunu Ve Uygul m Y netmeliği -Av Ve Y b n H yv nl r n n Ve Y Ģ m Al nl r n n Korunm s Z r rl l r yl M c dele Usul Ve Es sl r Ahkk nd Y netmelik -Yaban H y t Korum Ve Yaban H y t GeliĢtirme S h l r Y netmeliği 1956 1992 2004-2006 2005 2004 Ç lleĢmeyle M c dele S zleĢmesi (1994)

1998 Milli Ağ çl nd rm Ve Erozyon Kontrol Seferberlik K nunu Toprak Korum Ve Ar zi Kull n m Kanunu

Ağ çl nd rm Y netmeliği

1995 2005 2003

19

T rkiye‟nin t r f olduğu tehlikeli m dde ve kimy s ll r y nelik çevre ntl Ģm l r ve uygulama mevzautl r T blo 2 3‟de yer lm kt d r (K y 2012):

Tablo 2.3. Tehlikeli M dde ve Kimy s ll r Y nelik Çevre Antl Ģm l r ve Uygul m Mevzu tl r

SözleĢme Onay

Tarih i

Ulusal Mevzuat Yürürlülük

Tarihi sel S zleĢmesi (Tehlikeli At kl r n S n rl r Ötesi T Ģ n m n n ve ert r f n n Kontrol ne ĠliĢkin S zleĢme 1989) 1994 -K t At kl r n Kontrol Y netmeliği -Tehlikeli At kl r n Kontrol Y netmeliği -Tibbi At kl r n Kontrol Y netmeliği -Amb l j ve Amb l j At kl r n n Kontrol Y netmeliği

-At k Y netiminin Genel Es sl r n ĠliĢkin Y netmelik

-At kl r n D zenli Depol nm s n d ir Y netmelik

-At kl r n Y k lm s n ĠliĢkin Y netmelik

1991 1995/2005 1993/2005 2004/2007/ 2011 2008 Cartegana iog venlik Protokol 2000

2003 - iog venlik k nunu

-G d ve Yem Am çl Genetik y p s DeğiĢtirilmiĢ Org nizm l r ve Ür nlerin Ġth l t ĠĢlenmesi Ġhr c t Kontrol ve Denetimine D ir Y netmelik 2010 2009 Stockholm S zleĢmesi (K l c Org nik Kirleitcilere ĠliĢkin S zleĢme-2001)

2010 -Tehlikeli M ddelerin Su ve Çerçevesinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrol

Y netmeliği

-Z r rl Kimy s l M dde ve Ür nlerin Kontrol Y netmeliği/Tehlikeli Kimy s ll r Y netmeliği

-Kimy s ll r n Env teri ve Kontrol H kk nd Y netmelik

-Elektrikli ve Elektronik Cih zl rd z Tehlikeli M ddelerin Kull n m n n K s tl nm s n D ir Y netmelik

- z Tehlikeli M ddelerin M st hz rl r n ve EĢy l r n Üretimine Piy s y Arz n ve Kull n m n ĠliĢkin K s tl m l r H kk nd Y netmelik -Tehlikeli Maddelerin Ve M st hz rl r n S n fl nd r lm s , Amb l jl nm s Ve Etiketlenmesi H kk nd Y netmelik 2005 1993/2001 2008 2008 2008 2008

20

T rkiye‟nin t r f olduğu tmosferin korunm s n y nelik çevre ntl Ģm l r ve ulus l uygul m mevzu tl r T blo 2 4‟de yer lm kt d r (K y 2012):

Tablo 2.4. Atmosferin Korunm s n Y nelik Çevre Antl Ģm l r ve Uygul m Mevzu tl r

SözleĢme Onay

Tarihi

Ulusal Mevzuat Yürürlülük

Tarihi Ozon T b k s n n n

Korunm s n D ir Viy n S zleĢmesi 1985

Ozon T b k s n Ġncelten Maddelere Dair Montreal Protokol 1987 1990 Ozon T b k s n Ġncelten M ddelerin Az lt lm s n D ir Y netmelik 1999/2008 M Ġklim DeğiĢikliği çerçeve S zleĢmesi 1992 2003 -H v K litesinin Korunm s Y netmeliği/H v K litesi Değerlendirme ve Y netme Y netmeliği -End striyel K yn kl H v Kirliliği Y netmeliği/End stri Tesislerinden Kaynaklanan H v Kirliliğinin Kontrol Y netmeliği/Sn yi K yn kl H v Kirliliğin Kontrol Y netmeliği 1986/2009 2004/2006/2009

Kyoto Protokol 1997 2009 -Yenilenebilir Enerji Kanunu -Enerji Verimliliği K nunu - y k Y km Tesisileri Y netmeliği -Egzoz G z Emisyonu Kontrol Y netmeliği 2007 2007 2010 2009

21

T rkiye‟nin t r f olduğu denizlerin korunm s n y nelik çevre ntl Ģm l r ve ulus l uygul m mevzu tl r T blo 2 5‟de yer lm kt d r (K y 2012):

Tablo 2.5. Denizlerin Korunm s n Y nelik Çevre Antl Ģm l r ve Uygul m Mevzu tl r

SözleĢme Onay

Tarihi

Ulusal Mevzuat Yürürlülük

Tarihi M rpol S zleĢmesi (Denizlerin Gemiler T r f nd n Kirletilmesinin Önlenmesine ĠliĢkin Ulusl r r s S zleĢme 1973)

1990 -Deniz Çerçevesinin Petrol ve Diğer Z r rl M ddelerle Kirlenmesinde Acil Duruml rd M d h le ve Z r r n T zmini Es sl r n D ir K nun ve Uygul m Y netmeliği -Gemilerden At k Al nm s ve At kl r n Kontrol Y netmeliği 2005-2006 2004 kreĢ S zleĢmesi (K r deniz‟in Kirliliğe K rĢ Korunm s S zleĢmesi 1992) 1994 -Sular H kk nd K nun -K y K nunu ve Uygul nm s n d ir Y netmelik

-Su Kirliliği Kontrol Y netmeliği -Tehlikeli m ddelerin Su Çerçevesinde Meden Olduğu Kirliliğin Kontrol ne ĠliĢkin Y netmelik

-T r ms l K yn kl Nitr t Kirliliğine K rĢ Sul r n Korunm s Y netmeliği

1926 1990-1992 1988/2004 2005 2004 rselon S zleĢmesi (Akdeniz‟in Kirlenmeye k rĢ Korunm s S zleĢmesi 1976) 1981 -Sul r h kk nd k nun -K y k nunu ve Uygul nm s n D ir Y netmelik

-Su Kirliliği Kontrol Y netmeliği -Tehlikeli maddelerin Su Çevresinde Neden Olduğu Kirlilğin Kontrol ne ĠliĢkin Y netmelik

-T r ms l k yn kl Nitr t Kirliliğine K rĢ Sul r n Korunm s Y netmeliği

1926 1990-1992 1988/1992 1988/2004/ 2005 2004

22

T m bu ntl Ģm l r incelendiğinde; çevre sorunl r n iliĢkin birçok d m n t ld ğ g r lmektedir T m bu nl Ģm l r n çevreye y nelik sorun nleyici uygulamalarda bulunm k sebebiyle y p ld ğ bilinmektedir. Kendisine ç z m olm s m c yl ç k r l n mevzu t y s ve bildirgelere r ğmen rt r k dev m eden çevre sorunl r bu sorunl r n ins n od kl ol c k Ģekilde değiĢtirilmesi gerektiği g r Ģ n ort y ç k rm kt d r Çevre sorunl r n ç z m ol bilecek tek oluĢum çevre eğitimiyle b t nleĢtirilmiĢ bir sistemde yetiĢen çevre dostu bireylerdir D ny ‟n n geleceği çevreye y nelik t m bileĢen bilgisine s hip ol n çevreyi seven ve çevreye y nelik y r rl d vr n Ģl r g steren “çevreyle dost” bireyler yetiĢtirebilmesine b ğl durumd d r

Eğitim Kademelerindeki Çevre Eğitimi

Ġlkokul ve Ortaokulda Çevre Eğitimi

Ġlkokul ve ortaokul bireyleri h y t ve bir sontr ki eğitim k demelerine h z rl y n 6-14 y Ģ r l ğ n k ps y n bir d nemdir Eğtiimin bu k demelerinin eğitimin b Ģl ng c ve temeli olduğu gerçeği g z n nde bulundurulduğund bu k demede verilen eğitimin nemi d h d rtm kt d r (Erol, 2005).

Ġlkokul ve ortaokulda verilen çevre eğitiminin m çl r Ģu Ģekilde s r l n bilir (Devlet Planlama TeĢkil t , 1997):

 Çevreyi sosy l fiziksel ve biyolojik çevre ğeleriyle bir b t n ol r k vermek,  Çevre ve s ğl k iliĢkisini k vr tm k

 KiĢinin s ğl kl bir çevrede y Ģ m s n n bir h k olduğu k d r b yle bir çevrenin oluĢturulm s ve s rd r lmesinin yn z m nd toplums l bir g rev olduğunu kavratmak,

 G rsel ol r k doğ l h y t t n tm k

 ireyi çevredeki doğ l v rl kl rl k yn Ģt rm k  ireye çevre değerlerinin nemini k vr tm k  Y k n çevreyi t n tm k

 ireyi s ğl kl çevrenin; ins n s ğl ğ ve geleceği için gerekli olduğu konusund bilinçlendirmek

 ozul n çevrenin toplum için doğur c ğ olumsuz sonuçl r dikk t çekmek  ireyi çevrenin zenle korunm s gereğine in nd rm k

23

 Çevreyi olumsuz etkileyen f kt rler konusund bilinçlendirmek

 ireye ins n n g nl k d vr n Ģl r nd n doğ n çevre kirliliğinin ne olduğunu kavratmak,

 Doğ l k yn kl r n s vurg nl ğ n n olumsuz sonuçl r n k vr tm k ve s vurg nl ğ nleyici d vr n Ģl r k z nd rm k; zellikle su enerji ve kâğ t s vurg nl ğ n ve olumsuz sonuçl r n yr nt l ol r k iĢlemek

 Kâğ t s vurg nl ğ n n ğ ç k yn kl r ve orm nl r n t ketimi ile ilgili b ğl nt s n kavratmak.

T m bu hedefler g yet g zel bir Ģekilde d zenlenmiĢ ve ide le ul Ģm kt etkili yoll r ol r k g r lse de uygul m d ki y ns m l r ile ilgili y p l n r Ģt rm l r z c sonuçl r tespit etmektedir (Atasoy, 2015):

 Ġlkokul ve ort okul seviyesinde ğrenimin gerçekleĢtirildiği s n f ğretmenlerin nitelikleri m fred t progr ml r ders kit pl r içeriği ve toplumun çevreye y nelik bilinci çevre eğitimini etkileyen f kt rlerdir

 Ders kit pl r incelendiğinde çevre eğitimine y nelik ol r k verilen nite ve konul r n birbiri ile iliĢkisiz olduğu g r lmektedir Verilmek istenen bilgi ile bu bilginin verilmesi için yr l n s renin uyumsuz olduğu ve z m n s k nt s y Ģ nd ğ çevre bilincinin lt boyutu ol n çevre bilgisi ğ rl kt bir eğitim verilmeye ç l Ģ ld ğ tespit edilmektedir

 Öğretmen merkezli ol r k verilen eğitimin kurb n çevre eğitimi olm kt d r Öğrenciyi merkezine l n f rkl ğretim metotl r n n kull n lm s n n bilgileri k l c yapmakta olduğu ğrencilerin deneyimleyerek ğrenebilmesinin en y r rl ğrenmeyi s ğl nd ğ bilgisine s hip olm s n r ğmen çevre eğitiminde de bu y ntemler kull n lm m kt d r Çevre eğitimi tek d ze bir Ģekilde verilmektedir u sebeple b yle verilen bir çevre eğitiminin geleceğe olumlu y ns m s beklenemez  Ders kit pl r nd çevre sorunl r n n geleceği ile ilgili çizilen korkutucu resim

ğrencileri olumsuz etkilemektedir

 Öğrencilere ders kit pl r nd çevre ile ilgili g sterilen m nz r resimleri ve s n f penceresinden d Ģ r y b k r k verilen çevre eğitimi hedeflerine ul Ģm kt yetersizdir.

 Gelecekteki ol s çevre sorunl r n y nelik ç z m nerilerinin ğrenciler için nl Ģ l rl k teĢkil etmemesi bireylerin çevre sorunl r çin y p l bilecekler konusund umutsuzluğ d Ģ rmektedir T m d ny ins nl r gibi ğrencilerin de

24

bizz t etkilendiği çevre sorunl r çok gerçek d Ģ ve ğrencilerin çok d Ģ nd nl t lm kt d r

 Verilen dersler toplumun çevre konsund ki duy rs zl ğ nedeniyle ğrenciler t r f nd n h y t geçirilememektedir

 Ders m fred tl r nd yer verilen k z n ml r r s nd çevre dostu bireyler yetiĢtirmeye y nelik ol r k tutum ve d vr n Ģ geliĢtirme hedefleri yetersizdir  Öğretmenlere temel bir çevre eğitimi verebilme yeterliliğine iliĢkin bir eğitim

verilemektedir.

 Programd yer l n çevreye y nelik genel ve zel m çl r uygul m y y ns t l m m Ģt r

 Ders kit pl r nd çevre eğitiminin gerekliliklerine uym y n resim okum p rç l r ve bilgiler bulunm m kt d r

 Çevre hl k ve çevre h kk na y nelik bir eğitim verilmediği, bu sebeple çevre sorunl r n n k kenlerine d ir bir bilgiye s hip ol m m kt d rl r Çevre sorunl r n n b Ģl ng c n çevreye ins n n etkisine k rĢ l k çevrenin tepkisinin çevre sorunl r ol r k kendini g sterdiğini bilmeyen bireyler çevreye y nelik sorumluluk geliĢtiremezler

u sonuçl r ğrencilerin ilkokul ve ort okul seviyesinde yeterli çevre bilgisi tutum ve d vr n Ģ d zeyine eriĢemediklerini g stermektedir

Üniversitede Çevre Eğitimi

T rkiye'de niversite ve y ksek teknoloji enstit lerinin içerisinde bulunan çeĢitli programlarla çevreye iliĢkin ol r k niversite ğrencilerine çevre dostu d vr n Ģl r k z nd r lm k istenmektedir. Bu dersler:

 Ekoloji

 T rkiye'nin Çevre Sorunl r  Çevre Hukuku Çevre Felsefesi  Ekosistemler

 Çevre ve Ġns n  Çevre iyolojisi  Çevre Eğitimi‟dir

25

zinciri, besin ğ h bit t rek bet biyolojik iliĢkiler ins nl r n ekosistemler ve doğ zerindeki etkileri T rkiye‟deli temel çevre sorunl r D ny ‟d ki temel çevre sorunl r çevre dostu bireysel ve toplums l d zeyde çevreye duy rl d vr n Ģ geliĢtirme ç l Ģm l r gibi konulara y nelik eğitim verilmektedir u dersler zellikle Ziraat, Orman, Biyoloji, Mim rl k Çevre M hendisliği iyoloji Öğretmenliği S n f Öğretmenliği Fen ilgisi Öğretmenliği‟nde eğitim l n ğrenciler için zorunlu ders k ps m nd d r Ayr ca, Bologna S reci‟ne g re revize y da adapte edilen derslerin progr ml r ve içerikleri çevreye y nelik iyiliĢtirilmiĢtir

irçok niversitede, ğrenciler t r f nd n kurulmuĢ çevre toplulukl r bulunm kt d r Bu topluluklar; s yleĢiler ğ ç dikme etkinlikleri gibi çevreye y nelik dikk t çekici eylemlerde bulunm kt d rl r Üniversitelerin lis ns st progr ml r k ps m nd d birçok b l m ve n bilim d l nd çevreye y nelik ders verilmektedir ( inb Ģ r n-T ys zoğlu 2005).

Sanat, Çevre ve Çevre Eğitimi

Ġns nl k t rihinin b Ģl ng c nd n itib ren birey, y Ģ m n birlikte dev m ettirdiği çevre ile v rl ğ n s rd rm Ģt r Ġns n bu s reçte kendine yer edinmek, b r nm k ve y Ģ m n s rd rmek m c yl ihtiy çl r n çevreden k rĢ l m Ģt r G n m z ins nl r n n kendinden soyutl d ğ çevre onl r için „yuv ‟n n kendisi olmuĢtur. Zamanla, y Ģ m nd bu denli nl ml nd rd ğ çevreyi g zlemlemeye ve taklit etmeye b Ģl m Ģt r Çevre bir if de ediĢ biçimi if denin bir r c , hatta ifade edilenin ta kendisi olmuĢtur

Çevresini g zlemleyen ins n y z n n t rihinden nce resmi g n m z nl y Ģ ile s n t keĢfetmiĢtir Anl ml nd r m d ğ kelimelere d k p y z m d ğ renkleri, cinsleri, cinsiyetleri ve birçok terimsel t n l r keĢfetmeden g rd ğ n ve n liz ettiği çevreyi konu alarak resmetmiĢtir ir g rsel obje ile ne nl tm k istediğini kendi y k n çevresini ve n s l bir yerde y Ģ d ğ n n s l h y t n s rd rd ğ n bize en s de ve en etkili Ģekilde sunmuĢtur Ġns n çevresinde g rd ğ n resimlerken yn z m nd onun bilimsel k yd n d tutmuĢtur T rih boyunc geliĢimini s rd ren ins n çevreden kopm m Ģ ksine çevreye uyum s ğl m Ģt r Her d neminde y Ģ d ğ çevreden etkilenmiĢ bunu her l nd olduğu gibi resim ve s n t l n nd g rsel boyutt sergilemiĢ ve sonraki nesillere bir mesaj, bir hediye vey eğitim m c ol r k b r km Ģt r Ġns n n s n ts l geliĢiminde çevrenin çok b y k etkisi olduğu, hatta y Ģ d ğ coğr fi ve iklimsel zelliklerin bile s n tç n n zg nl ğ nde b y k bir p y s hip olduğu Ģikârd r

26

S n t ve çevre ins n için yr lm z bir b t n h line gelmiĢ s n tç l r n çoğu g rsel eserlerinde nelerden etkilendiğini edebi bir dilde s yf l r y z ile d km Ģt r Örneğin Pic sso‟nun s n t k rĢ tutumunu etkileyen unsurl rd n d hi kiĢiliğinin y n nd kendi y r t c l ğ n h yr n olm s d r Y r tt kl r nd n çok bu y r t c l ğ nem vermesinin nedenlerinden biri; s n t doğ n n bir p rç s ol r k g rmesidir Pic sso bu d Ģ ncesini Ģu Ģekilde if de etmiĢtir:

…Herkes s n t nl m k istiyor Neden kuĢl r n t Ģ n nl m y ç l Ģm yorl r? Oys resim rneğinde ins nl r n ille de nl m l r gerekiyor HerĢeyin tesinde ins nl r s n tç n n zorunluluk nedeni ile ç l Ģt ğ n d ny n n k ç c k bir p rç s olduğunu ç kl y m s k d bu d ny n n bize zevk veren bir l y b Ģk Ģeyden d h f zl nemi hiçte gerektirmediğini bir anlayabilseler (Berger, 2010, s. 38).

Kurt Tucholsky‟nin; “ ir resim bin s zc kten d h f zl s n s yler” s z ; s n t zerine s ylenmiĢ s zlerin en zeli ve geçerli ol nl r nd nd r ( urke 2003) G r lmektedir ki g rsel lg l r m z besleyen ve nl m s recimizin etkili unsurl r nd n ol n g rsel sanatlar r nlerinin oluĢumund ilk ve en etkili k yn k çevredir S n t bu denli besleyen çevre s n t n eğitimi ile de bir iliĢki içerisindedir

S n t eğitimi ins nl rd mevcut bulun n estetik değerleri ve y r t c l ğ ilerletebilmede etkin rol almakt d r S n t eğitimi ile birey içerisinde bulunduğu toplumun k lt rel değerlerini z mseyebilmekte ve bu değerleri koruyup y Ģ t bilmektedir ( uyurg n ve Buyurgan, 2004; Kalyoncu, 2012).

S n t eğitiminin kiĢilerde geliĢtirdiği zellikler Ģu Ģekilde if de edilebilir:  S n t ile bireyler içsel zelliklerini d Ģ vur bilirler

 KiĢinin kendisini bulm s n ve keĢfetmesini s ğl r  Y r t c d vr n Ģl r geliĢtirilebilir

 Estetik h zl d Ģ nme ve problem ç zebilme g c n geliĢtirir (K r Ģoğlu 2002). S n t eğitiminin toplum ve birey lçekli y r rl r ç kç g r lmektedir Anc k s n t n bu g c değiĢen d ny n n bozul n çevresi içerisinde k ybolm kt ve etkisini yitirmektedir. S n t eğitimi ile çevre sorunl r nd n r h ts zl k ve endiĢe duy n bu d zensizlikten rah ts z ol n ve estetik k yg l r g derek ç z mler bulm y ç l Ģ n bireyler yetiĢtirmek hedeflenir ireylerin çevreye y nelik estetik duygul r geliĢtirmesi s ğl nm y ç l Ģ l r u nokt d n h reketle s n t eğitimi ile k z nd r lm y ç l Ģ l n estetik değerlerin çevre bilinci ile s k s k y bir iliĢki içerisinde olduğu g r lmektedir Ġns nl r n y Ģ d kl r ort m uyum s ğl m l r ve doğ ile rk d Ģ bir y Ģ m s rmeleri estetik değerlere ve

27

çevre bilincine eĢ z m nl ol r k hizmet eder S n t n dev m çeĢitliliği ve s rd r lebilirliği ç s nd n çevrenin korunm s gerekliliği ç kt r S n tç lar ve sanat eğitimcileri ise, kendisine k yn k s ğl y n çevreye z r r veren ve yok olm s n h zl nd r n her t rl etkiye duy rl l k g stermeli ve çevreye y nelik bilinçli d vr n Ģl r g stermelidirler u nedenle çevre bilinci geliĢtirmede s n t eğitimi oldukç k ymetlidir

Çevre Bilinci

Çevre bilinci k vr m ; çevre bilimlerinden politik y k d r çok çeĢitli kull n m l nl r n s hiptir Eğitim içesinde yer l n çevre bilinci k vr m ise; çevreye y nelik çevreyle ilgili bilgilere s hip çevreye y nelik olumlu tutum geliĢtiren ve bu bigi ve tutumu sonunda çevre için y r rl d vr n Ģl r d n Ģt ren bireylerdir (Erten 2005) Çevre bilinci birbirine b ğl ç lt k vr md n oluĢm kt d r: