Belediyelerde Bütçe Saydamlığı: Mali Hizmetler Birim Yöneticileri Üzerine Bir Araştırma

(1)

101

Semih BİLGE1 Durdane KÜÇÜKAYCAN2

1_{Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi} Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü, sbilge@ogu.edu.tr

2_{Araş. Gör., Eskişehir Osmangazi} Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü, durdane@ogu.edu.tr

*_{Bu çalışma, Sakarya üniversitesi} tarafından düzenlenen 29.Türkiye Maliye Sempozyumunda yazarlarca bildiri olarak sunulmuş olup tekrardan revize edilmiştir.

Belediyelerde Bütçe Saydamlığı:

Mali Hizmetler Birim Yöneticileri

Üzerine Bir Araştırma*

Özet

Bu çalışmadaki amaç, belediye bütçelerinin saydamlığını araştırarak, belediye-lerce üretilen mali bilginin saydamlık, hesap verilebilirlik ve denetimi sağlamadaki yeterliliğini değerlendirmektir. Ayrıca mevcut uygulamalardaki sorun alanları tes-pit edilerek, çözüm önerileri de geliştirilmeye çalışılmıştır. Araştırma, Türkiye’deki 16 Büyükşehir Belediyesi, 65 İl Belediyesi ve 143 Büyükşehir İlçe Belediyesinin mali hizmetler biriminin başındaki başkan ve müdürlerini kapsamaktadır. Mevcut durumu betimlemeye yönelik olan çalışmada, tarama modeli kullanılmıştır. An-ket aracılığıyla veriler toplanmıştır. Katılımcılara toplam 224 adet anAn-ket yollan-mış, veri analizine uygun olarak geri dönen 56 anketin analizi, SPSS 20 prog-ramı ile yapılmıştır. Çalışma sonucunda, belediyelerin bütçe süreçlerinde yeterli saydamlık düzeyinin olduğu sonucuna ulaşılırken, bütçeyle ilgili bilgilerin kamu-oyuyla paylaşılmasında problemlerin bulunduğu tespit edilmiştir. Belediyelerde bütçe saydamlığı konusundaki farkındalığı artırması bakımından literatüre katkı yapması beklenen bu çalışma, mali hizmetler yöneticilerinin bütçe saydamlığı al-gılarını tespit eden ilk çalışma olması bakımından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler: Yerel Yönetimler, Belediyeler, Bütçe Saydamlığı, Mali

Hizmetler.

Budget Transparency in Municipalities: A

Research on the Manager of the Fiscal Service

Department

Abstract

This paper aims to research the budget transparency of Municipalities and then to evaluate the Municipalities of fiscal dates for transparency, accountability and audit. Also to find problems field of application and to think up new ideas. The re-search includes the manager of the fiscal service department of 16 metropolitan municipality , 65 provincial municipality and 143 metropolitan sub-provincial mu-nicipality. The study is a descriptive research designed by survey method. The data has been collected through a survey. 224 questionnaires have been sent to the participants by post, and the analysis has been conducted on only 56 res-ponses suitable for the data analysis. The data was analyzed by using SPSS 20 statistical packet program. In the study, it has been found that local governments have achieved adequate level of transparency in their budget processes, but the-re have been problems the-related to sharing the budgetary information with the pub-lic. This study is the first study that provided awareness of budget budget trans-parency of Municipalities in literatüre, also important to includes the perception on budget transparency the manager of the fiscal service department.

Keywords: Local Governments, Municipalities, Budget Transparency, Fiscal

(2)

102 _Giriş

Günümüzde hizmeti vatandaşa en yakın birimin götürmesi anlayışı, yerel yönetimlerin önemi-ni arttırmaktadır. Yerel yönetimlere verilen görev, yetki ve sorumlulukların artmasıyla beraber yerel hizmetlerin kalitesi de sorgulanmaya başlanmıştır. Yerel hizmet sunumunun mali göstergesi ise nere-ye ne kadar harcandığını gösteren nere-yerel yönetim bütçeleridir. Bu bağlamda yerel yönetimlerin gelir ve giderlerini gösteren bütçeleri, idarecilerin yerel hizmetleri sunumundaki başarısını ya da başarısız-lığını göstermektedir.

Ülke kaynaklarının kullanımında, kamu yönetici-lerin sorumluluklarını yerine getirip getirmediği-nin belirlenmesi, yolsuzlukların önüne geçilerek, kamuoyuna karşı yöneticilerin hesapverilebilirli-ğin sağlanması için kamu mali yönetiminde say-damlığın sağlanması gerekmektedir. Yerel yöne-timlerin, mali karar ve işlemlerinin sorgulanabil-mesi ve güvenirliği için bu idarelerin bütçelerin-deki bilgilerin, tam, sistemli ve doğru verileri içer-mesi önem arz etmektedir. Yerel yönetim birimle-rinde sağlanacak saydamlık, ulusal düzeyde say-damlığın artırılması yönünde önemli katkı yapa-caktır. Yerel yönetimlerin bütçelerinde saydamlı-ğın artması hem ülke ekonomisine katkı sağlarken hem de yöre insanına fayda sağlayacaktır.

Dünyada, saydam bir kamu mali yönetimi sağla-mak üzere saydamlığı sağlayacak standartlar oluş-turulmuştur. Saydamlığı sağlamaya yönelik olan bu standartların, ne kadarına uyulup uyulmadığı-nı belirlemeye yönelik çalışmalara ihtiyaç duyul-maktadır. Bu çerçevede yerel yönetimlerin büt-çelerinin saydamlığı, tartışılan ve araştırılan bir alan olmaya başlamıştır. İspanya ve ABD’deki ye-rel yönetim bütçe saydamlığını ele alan çalışmalar ile Uluslararası Bütçe Ofisi’nin (IBP-International Budget Partnership) pilot olarak belirlediği 10 ül-kenin yerel yönetimlerinin bütçelerinin saydamlı-ğını değerlendirmeye yönelik çalışmaları mevcut iken ülkemizde bu konuda yeterli çalışma yoktur. 1982 Anayasasının 127. maddesine göre ülkemiz-de, yerel yönetimler; il, belediye ve köyler ola-rak sınıflandırılmaktadır. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (KMYKK), Mahal-li İdare BirMahal-likleri ve Belediyelere Bağlı İdareleri de yerel yönetimler kapsamına almaktadır. Kamu maliyesinde reforma yönelik çalışmalar

çerçeve-sinde, 5018 sayılı KMYKK yürürlüğe konulmuş ve mahalli idare kanunlarında da yasal düzenleme-ler yapılmıştır. Yeni kamu mali yönetimi anlayışı çerçevesinde öne çıkan ilkelerden biri de saydam-lığın sağlanmasıdır. Yerel yönetimlerde saydamlı-ğının sağlanmasına, bu yapılan değişikliklerin kat-kı yapması beklenmektedir.

Ülkemizde yerel yönetimler denildiğinde akla ilk olarak belediyeler gelmektedir. Yerel yönetim sistemimiz içerisinde belediye ve belediye türle-ri, önemli bir yer teşkil etmektedir. Belediyelerde saydamlığın sağlanmasında ise mali verilerin ya-zılı olduğu bütçe, önem arz eden bir dökümandır. Çünkü belediyelerin vatandaşına sunduğu hizmet-leri gösteren gerekli mali bilgihizmet-leri içermektedir. Belediyelerin, 5018 sayılı Kanunun tanımladığı uluslararası standartlara göre bütçelerini hazırla-maları ve bütçe süreçlerini yürütmeleri gerekmek-tedir. Bu çalışmadaki amaç; belediyelerin bütçele-rinin saydamlığını araştırarak, belediyelerin vatan-daşa sundukları mali bilginin kanundaki saydam-lık, hesap verilebilirlik ile denetimi sağlayacak ye-terlilikte olup olmadığını incelemektir. Çalışmada öncelikle bütçe saydamlığı kavramı tüm yönleriy-le açıklanmakta, sonrasında ise yerel yönetimyönleriy-lerde bütçe saydamlığıyla ilgili olarak yapılan çalışma-lara yönelik literatür üzerinde durulmaktadır. Son bölümde ise belediyelerin bütçeleri üzerine yaptı-ğımız araştırmaya yer verilmektedir.

1.Bütçe Saydamlığı ve Yerel Yönetimlerde Bütçe Saydamlığı

Saydamlığın mevcut olmaması krizlerin önem-li nedenlerinden biri olarak kabul edilmektedir (Hürcan, Kızıltaş ve Yılmaz, 2000: 99; Jarmuzek, 2006: 1; Sak ve Güven, 2000: 88). Saydamlığın çok çeşitli boyutları vardır. Çalışmada kamu kay-naklarının kullanımında saydamlık üzerinde duru-lacağından mali saydamlık ve bütçe saydamlığı in-celenmektedir.

1.1. Bütçe Saydamlığı

Son yıllarda kamu kaynaklarının kullanımı ile ilgi-li olarak üzerinde durulan konuların başında mailgi-li saydamlık gelmektedir. Özellikle de 1997 yılında Doğu Asya’da yaşanan finansal krizin nedenleri-nin tartışılması sürecinde saydamlık üzerinde du-rulmaya başlanmıştır. Çünkü ekonomide yaşanan

(3)

103 gelişmelerin ve mevcut yapının resmini verecek

olan bilginin üretilmesinde birçok sorunla karşı-laşılmıştır. Doğru ve yeterli bilgiye ulaşılamamış-tır. Sonuç itibariyle de piyasalarda yeterli açıklı-ğın ve saydamlıaçıklı-ğın olmaması, krizin en temel ne-denlerinden birisi olarak kabul edilmiştir (Hürcan vd., 2000: 99). Ayrıca bu krizlerle, klasik bütçe-lerin ekonomibütçe-lerin maruz kaldıkları mali riskle-ri tanımlamada yetersiz olduğu da fark edilmiştir. Asya ekonomilerinde bütçe rakamları ülke misinin sağlam olduğunu gösterirken ülke mileri krizler yaşamıştır. Diğer birçok ülke ekono-misinin resmi bütçe hesaplarının da ekonomile-rin gerçek durumlarından daha bir iyi bir görünüm sergiledikleri gözlenmiştir.

Tüm bu gelişmeler başta uluslararası örgütleri (IMF-International Monetary Fund, OECD- Orga-nisation for Economic Co-operation and Develop-ment, WB-World Bank vb.), dünyada doğru bil-ginin üretilmesi ve yayınlanmasını sağlamak üze-re mali saydamlık konusunda çalışmalar yapmaya yönlendirmiştir. Mali saydamlık ile hükümetin ya-pısının ve fonksiyonlarının, mali politika planları-nın, kamu sektörü hesaplarının ve mali hedefleri-nin kamuoyuna açık olması hedeflenmiştir (DPT-ÖİK, 2000: 83). Mali saydamlık, hükümetin geç-miş, gelecek ve şimdiki faaliyetleri ile ilgili olarak kapsamlı ve anlaşılabilir bilginin sunulmasını sağ-lamaktır (IMF, 2007a: 1). Saydamlığın olmaması ise; kamu sektörünün hizmet kalitesi düşüklüğü-ne, kamu sektöründe etkinliğin azalmasına, yetkin olmayan kamu politikalarına ve çeşitli hükümet sorunlarına neden olmaktadır. Eğer zaman içinde mali saydamlık raporları, bütün ülkeler için uygun ve karşılaştırılabilir olursa, bu raporlar kamu sek-törünün hizmet kalitesinin değerlendirilebilmesi için temel veriler olarak ele alınabilecektir (Tanzi, 1999, http://www.imf.org/External/Pubs/FT/se-minar/1999/reforms/tanzi.htm, 26.12.2013). Mali saydamlığın nasıl sağlanabileceği konusunda IMF tarafından uluslararası standartlar oluşturulmuştur. Saydamlığın sağlanmasında uluslararası ölçütler-den kabul gören en önemli uygulama ise Mali Say-damlık ile İlgili İyi Uygulamalar Tüzüğü (Code of Good Practices on Fiscal Transparency)’dür. Tü-züğün asıl amacı; uzun vadede elde edilen veriler-le ülkenin mali sürdürüveriler-lebilirliğini doğru bir şekil-de şekil-değerlendirebilmek iken kısa vaşekil-deşekil-de etkin bir bütçe için bütçe dışı faaliyetler ve koşullu yüküm-lülükler hakkında yeterli bilginin üretilmesini sağ-lamaktır (Kızıltaş, 2007: 2). Bu amaçlar

doğrultu-sunda tüzükte, IMF üyesi ülkelerde desteklenme-si istenen dört temel ilke tespit edilmiştir. Bu dört temel ilke tüzükte ayrıntılı bir şekilde yer almakta-dır (IMF, 2007b):

Rollerin ve Sorumlulukların Belirgin Olması: Kamu kesiminin ekonominin kalan kısmından açık bir şekilde ayrılması ve kamunun politika ve yönetim rollerinin net bir biçimde ortaya konul-mak için kamunun yapısı ve fonksiyonları açık ol-malıdır

Bütçe Sürecinin Açık Olması: Bütçe metni, mali politika hedeflerini, makroekonomik çerçeve-yi, bütçenin hangi politikalara dayandırıldığını ve mali riskleri içermelidir. Bütçenin hazırlanmasının belli bir takvime göre yapılmalıdır. Bütçenin uy-gulanması, izlenmesi ve raporlanması için açık ve net süreçlerin oluşturulmalıdır.

Bilginin Kamuya Açık Olması: Kamuya, geçmiş, şimdiki ve geleceğe dönük planlanmış mali faali-yetlere ve temel mali risklere ilişkin kapsamlı bil-ginin sağlanmalıdır.

Uygulama ve Raporlama Süreçlerinin Açık Olma-sı: Denetim ve istatistiki veri yayınlamada, ülkele-rin bağımsız kurumları olmalıdır.

Yeni kamu mali yönetimi anlayışı çerçevesinde çı-kartılan 5018 sayılı KMYKK’nunda ise mali say-damlık, her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında denetimin sağlanması amacıy-la kamuoyunu zamanında bilgilendirmesinin sağ-lanması olarak ifade edilerek mali yönetim siste-mimize dâhil edilmiştir. Kamu mali yönetim sis-temimizde mali saydamlığın sağlanmasının ge-rekliliği açıkça ifade edilmiştir. Mali saydamlığın sağlanabilmesi için görev, yetki ve sorumlulukla-rın açık olarak tanımlanmalı, hükümet politikaları, kalkınma planları, yıllık programlar, stratejik plan-lar ile bütçelerin hazırlanması, yetkili organplan-larda görüşülmesi, uygulanması ve uygulama sonuçları ile raporların kamuoyuna açık ve ulaşılabilir olma-sı gerekmektedir (5018 sayılı Kanun, md. 7). 5018 sayılı Kanun 7. maddesinde sayılan bu hususlar, IMF tarafından belirlenen mali saydamlık stan-dartlarıyla bire bir uyumludur. Çünkü günümüzde hem makroekonomik istikrara hem de yetkin dev-lete (yönetme kapasitesi yüksek devdev-lete) ulaşılma-sı açıulaşılma-sından, kamu kaynaklarının tahsisinin yapıl-dığı bütçelerde ve buna ilişkin diğer mali

(4)

mevzuat-104 ta saydamlığın sağlanması, temel şart olarak kabul edilmektedir. Mali disiplinin sağlanmasında, kay-nakların stratejik önceliklere göre dağıtılmasında ve hem etkin hem de verimli kullanılması gibi te-mel bütçesel sonuçların sağlanmasında mali say-damlık önemli bir araç olarak görülmektedir (To-ker, 2002: 2).

Devlet hesaplarında mali saydamlığın sağlanabil-mesi için bütçe saydamlığının da sağlanması ge-rekmektedir. Bu iki kavram farklı olarak değer-lendirilebileceği gibi, literatürde mali saydam-lık ve bütçe saydamlığı kavramlarının birbiri ye-rine de kullanıldığı görülmektedir. Mali saydam-lıkla kamu mali raporlarının; açık, güvenilir, gün-cel, kapsamlı olması sağlanırken, hükümetin kamu politikalarını oluşturma sürecinin de kamuya açık olması sağlanır (IMF, 2013: 1). Bütçe saydamlığı

ise ilgili bütün mali bilgilerin tam, sistemli bir biçimde ve zamanında açıklanmasıdır (OECD,

http://www.oecd.org, 15.12.2013). 2002 yılında OECD bütçe saydamlığını tanımlamanın yanında “Bütçe Saydamlığı İçin İyi Uygulamalar Rehberi-OECD Best Practices for Budget Transparency” yayınlamıştır. Bu rehber IMF tarafından oluştu-rulan mali saydamlık standartlarına paralel olarak hazırlanmıştır. OECD tarafından oluşturulan bu rehberde, bütçe saydamlığını sağlamada kullanıl-ması gerekli olan mali tablolar ile uyulkullanıl-ması gere-ken yükümlülükler yer almaktadır (Ön bütçe rapo-ru, aylık raporlar, yıl ortası raporapo-ru, koşullu yüküm-lülükler, çalışanların emekli aylıklarına ilişkin yü-kümlülükler vb.). Bundan dolayı mali saydamlık yerine, bütçe saydamlığı kavramı OECD tarafın-dan kullanılmaktadır.

Mali saydamlık yeni bir kavram olarak karşımıza çıkmakta iken bütçe saydamlığının, bütçe hakkı-nın oluşmasına kadar gidebilecek bir geçmişinin var olduğu söylenebilir. Çünkü bütçeler, millet ta-rafından devlete emanet edilen kaynakların nasıl kullanıldığının belgesidir. Devlet faaliyetlerinin daha gözlenebilir ve doğru bilgileri içerir bir şe-kilde olması açısından saydamlık, kuşkusuz bütçe sürecinin açık, samimi ve doğru olmasını gerekti-rir. Çünkü bütçeler, politikacılar tarafından yapılan faaliyetlerin vatandaşlara karşı hesap verilebilirli-ğini artıran en önemli araçlardan biridir. Ayrıca, açıkça sunulmuş bir bütçe dökümanının zamanın-da ilan edilmesi, piyasaların hükümetin amaçları-nı değerlendirmesine yardımcı olur (Tosun, 2010: 29). Sonuç itibariyle bütçe saydamlığının

sağla-ması, mali saydamlığın sağlanmasına da katkı ya-pacaktır.

1.2. Yerel Yönetimler ve Bütçe Saydamlığı

Yerel yönetimler, toplumsal ihtiyaçları gidermek amacıyla hizmet üretmekte ve bunların finansma-nı için gelir toplamaktadırlar. Kamu yönetimi için-de yer alan bu idareler, kamu kaynaklarından pay almaktadır. Asıl fonksiyonları ise yöre halkının her türlü ortak ihtiyaçlarını en iyi bir biçimde karşıla-maktır. Yerel hizmetlerin yerine getirilmesi ve bu hizmetlerin gerçekleştirilmesinde harcamalar ya-pılmaktadır. Bu yapılan harcamaları, yerel halkın denetimine sunmaları, bu yönetimlerin mali ko-nudaki sorumluluklarının gereğidir. Seçimle gelen yerel yöneticilerin, seçmenleri tarafından mali de-netime tabi tutulması ya da başka bir ifadeyle ye-rel bütçe hakkının sağlanması, demokrasinin ger-çekleşmesinin vazgeçilmez şartıdır (Doğanyiğit, 1998: 103). Yerel yönetimler, konumları itibariy-le vatandaşa yakınlıklarından dolayı katılımcı ol-dukları düşünülen yönetim birimleridir. Bu açıdan yerel yönetimler demokrasinin beşiği olarak gö-rülmektedirler. Fakat yerel yönetimlerde, demok-rasinin uygulanması aşamasında hesap verebilir-liği, saydamlığı ve katılımcılığı sağlamada çeşit-li sorunlar yaşanmaktadır. Bu yaşanan sorunlar da birbiriyle bağlantılıdır. Katılımcılığın olmaması, saydamlığın olmamasına neden olmakla beraber idarecilerin hesap verme sorumluğunun oluşması-nı da engellemektedir. Katılımcılığın olması, say-damlığa katkı sağlarken hesap verme sorumluğu-nun da iyi işlemesine yardımcı olmaktadır. Yerel yönetim birimlerinde sağlanacak saydamlık, ulu-sal düzeyde saydamlığın artırılmasına da önemli katkılar yapacaktır.

Saydamlığın sağlanmasında uluslararası ölçütler-den kabul gören en önemli uygulama olan Mali Saydamlık ile İlgili İyi Uygulamalar Tüzüğünde yer alan standartlar, sadece merkezi hükümete yö-nelik değildir. Bu tüzükte kamu kesiminin tama-mına yönelik mali saydamlık standartları yer al-maktadır. Tüzükte geniş anlamda devlet kastedile-rek, bu standartlara, yerel yönetimlerin de uyma-sı beklenmektedir (Kızıltaş, 2007: 3). Ülkemiz-de mali saydamlığı sağlamadaki kanuni alt yapı, IMF’nin belirlediği standartlara paraleldir. 5018 sayılı Kanunda yerel yönetimlerin de genel yöne-tim kapsamındaki idareler içine alınmasıyla, ka-nundaki saydamlık, hesapverilebilirlik ile iç ve dış

(5)

105 denetim gibi kavramlar, yerel yönetimler için de

geçerli ve önemli hale gelmiştir.

Ülkemizde, kamu maliyesinde reforma yönelik çalışmalar kapsamında, mahalli idare kanunların-da kanunların-da yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu yapılan değişikliklerin, saydamlığının sağlanmasına katkı yapması beklenmektedir. İl özel idareleri, büyük-şehir belediyeleri, belediyeler, mahalli idare birlik-leri için çıkartılan kanunlar (5216, 5302, 5355 ve 5393 sayılı Kanunlar), yerel yönetimlerde saydam, hesap verebilen, etkin, katılımcı ve halkın beklen-tilerine cevap verebilen bir yönetim yapısı oluştu-rulmayı hedeflemektedir. Bu kanunlarda yapılan düzenlemelere göre; yerel yönetim birimlerinin meclis toplantıları halka açık ve toplantının yeri ve zamanı halka duyurulmaktadır, mecliste alınan ve kesinleşen kararların özetlerinin yedi gün için-de uygun araçlarla halka duyurulması zorunlulu-ğu getirilmiştir, faaliyet raporlarının kamuoyuna açıklanması ile stratejik plan hazırlanması süreci-ne üniversitelerin ve yerel sivil toplum kuruluşla-rının da katılımının sağlanması öngörülmüştür. Belediyeler için çıkartılan 5393 sayılı Belediye Kanunuyla (2005), seçilmiş yerel yönetim organ-larının çalışmalarına halk katılımını ve denetimini sağlamak için Kent Konseyi modeli ile yerel de-mokrasinin ve katılımın kurumsallaştırılması, ta-bana yayılması amaçlanmıştır (Yerel Yönetimler, Katılımcılık ve Kentsel Yönetim Komisyon Rapo-ru, 2009: 46). Kent konseyi, kent yaşamında: kent vizyonunun ve hemşerilik bilincinin geliştirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunması, sürdürülebi-lir kalkınma, çevreye duyarlılık, sosyal yardımlaş-ma ve dayanışyardımlaş-ma, saydamlık, hesap soryardımlaş-ma ve he-sap verme, katılım ve yerinden yönetim ilkeleri-ni hayata geçirmeye çalışmakla görevlendirilmiş-tir. Bu konuda belediyeler; sivil toplum kuruluşla-rının ve mahalle muhtarlakuruluşla-rının temsilcileri ile di-ğer ilgililerin katılımıyla oluşacak olan kent kon-seyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülme-si konusunda yardım ve destek sağlamakla görev-lidirler. Kent konseyinde oluşturulan görüşler, be-lediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alına-rak değerlendirilmektedir (5393 sayılı Kanun, md. 76).

Kanunlarla gelen zorunluklar yanında, teknolojik gelişmeler ve internet sayesinde, yerel yönetim bi-rimlerinin faaliyetleri hakkında, yerel kamuoyu-nu bilgilendirme ve paylaşma kültürü

geliştirilme-ye yönelik çalışmalar başlamıştır. Yerel yönetim-lerin internet sayfaları ve 4982 sayılı Bilgi Edin-me Hakkı Kanunu (2003), yerel yönetim birimleri-nin ürettikleri verilerin paylaşma kültürünün oluş-masına katkı yapmaktadır (Yılmaz, Emil ve Keri-moğlu, 2012: 313-314). Günümüzde, bu uygula-malar sayesinde mali/mali olmayan birçok bilgiye geçmişe kıyasla daha kolayca ulaşılabilmektedir.

2.Yerel Yönetimlerde Bütçe Saydamlığıyla İlgili Ampirik Literatür

Çalışmamız bütçe saydamlığı üzerine olmakla bir-likte mali saydamlık ve bütçe saydamlığı birbirini tamamlamayan kavramlardır. Bu açıdan hem mali saydamlık hem de bütçe saydamlığıyla ilgili lite-ratür beraber verilmektedir. Ayrıca genel anlam-da anlam-da bütçe sayanlam-damlığı denildiğinde merkezi yö-netim bütçesinin saydamlığı anlaşılmakta ve mer-kezi hükümetin bütçelerinin saydamlığı araştırıl-maktadır. Merkezi yönetim verilerine kolaylık-la ukolaylık-laşıkolaylık-larak uluskolaylık-lararası kuruluşkolaylık-lar (IMF, OECD, IBP vb.), ülkelerin saydamlık verilerini yayınla-maktadır. Yerel yönetimlerin bütçesinin, merke-zi hükümetin bütçesine kıyasla daha küçük olma-sı nedeniyle bu birimlerin bütçeleri genellikle gün-deme gelmemektedir. Bu yüzden yerel yönetimle-rin mali verileri üzeyönetimle-rinde tartışımalar yetersiz kal-maktadır. Ayrıca bu idarelerin verilerine ulaşmak biraz daha zordur. Tüm bu sebeplerden dolayı, ye-rel yönetimlerin bütçe saydamlığı, pek fazla bilin-meyen ve araştırılması zor bir alandır. Literatürde de yerel bütçelerin saydamlığını araştırmak ama-cıyla yapılan çalışmaların son yıllarda arttığı gö-rülmektedir.

IBP, bütçe saydamlığı üzerine kapsamlı çalışma-lar yapan kuruluşçalışma-lardan birisidir. IBP, ülkelerde-ki saydamlık düzeyini tespit edebilmek amacıy-la Açık Bütçe Endeksi (Open Budget Index-OBI) araştırması yapmış ve bu endekse göre ülkelerin saydamlık düzeylerini belirlemiştir. IBP’nin, 2006 yılında 59 ülke üzerinde yaptığı bu çalışma, 2008 yılında 85 ülkede, 2010 yılında 94 ülkede, 2012 yılında ise 100 ülke üzerinde yapılmıştır. Elde edi-len sonuçlar, IBP’nin web sitesinden iki yılda bir birçok dile çevrilerek kamuoyu ile paylaşılmakta-dır (IBP, 2006, 2008, 2010, 2012, http://internati-onalbudget.org/what-we-do/open-budget-survey/ full-report/).

IBP, yerel yönetimlerin artan önemi nedeniyle, ilk kez 2010 yılında belirlediği 10 ülkenin yerel

(6)

dü-106 zeydeki bütçe saydamlığını değerlendirme çalış-ması başlatmıştır. Arjantin, Brezilya, Bolivya, Hır-vatistan, Ekvador, Hindistan, Endonezya, Mali, Moğolistan ve Peru bu çalışmaya dâhil edilmiştir. Yapılan çalışmaya, 2012 yılında Tanzanya da ek-lenmiştir. IBP, Açık Bütçe Anketinden yararlana-rak sorular oluşturmuştur. IBP, bu ülkelerdeki ça-lışmaları sivil toplum kuruluşları ve akademik bi-rimlerin katkılarıyla yapmıştır (IBP, 2010, 2012, http://internationalbudget.org/what-we-do/major- ibp-initiatives/open-budget-initiative/subnational-work/).

IBP’nin yerel yönetimlerini değerlendirdiği ülke-lerden biri Hırvatistan’dır. Hırvatistan’ın 33 şeh-rini kapsayan çalışmada, yerel yönetimlerin bütçe süreçlerinde yeterli saydamlık düzeyine sahip ol-madıkları sonucu elde edilmiştir. Bütçe doküman-larının; sayıca yetersiz olduğu, yeterli bilgiyi sağ-layacak düzeyde bulunmadığı ve zamanında ya-yımlanmadığı tespit edilmiştir. İlk olarak IBP’in 2010 yılında yapılan çalışmasında, bütçe bilgile-rini elde etme skoru 57 iken söz konusu olan bu skor, 2012 yılındaki çalışmada 65’e çıkmıştır. Hırvatistan’ın 33 şehrinin puanı artmakla beraber bütçe sürecinde benzer problemlerin devam ettiği sonucuna ulaşmıştır (Bronic, Ott ve Urban, 2010, 2012).

Kroth (2012), IBP tarafından yukarıda isimleri ve-rilen on farklı ülkenin yerel yönetimlerinin büt-çe saydamlığı sonuçlarını değerlendirmiştir. Yerel yönetimlerde bütçe saydamlığının önemine vur-gu yapılan çalışmada, bu alanla ilgili çalışmaların az ve yetersiz olduğunu üzerinde durulmaktadır. Kroth, IBP’nin yaptığı çalışmada, on ülkenin yerel yönetimlerinin dört ortak probleme sahip olduk-larını tespit etmiştir: Bütçe ile ilgili bilgilere ka-muoyunun ulaşılabilirliğinde sorunlar bulunmak-tadır. Bütçenin içerdiği bilgiler halkın anlayabile-ceği düzeyde değildir. Yasal mevzuatın uygulan-masında yerel yönetimler arasında birliktelik yok-tur. Mali verilerin toplanmasında problemler mev-cuttur.

Beales ve Thompson (2010) tarafından yapılan çalışmada, Amerika’nın Virginya Eyaletine bağ-lı 134 yerel yönetim biriminin web sayfaları ince-lenmiştir. Web sayfalarında yayınladıkları bilgile-rin halk için yeterli düzeyde bilgi içerip içermediği araştırılmıştır. Yayınladıkları bilgiler için 100 üze-rinden puanlama yapılan 134 yerel yönetim

biri-mi karşılaştırılmıştır. Bütçe dokümanlarının doğru bilgilerle, zamanında ve halkın anlayabileceği bir şekilde yayımlanıp yayımlanmadığına kriterlerine göre değerlendirme yapılmıştır. Virginya Eyaleti-ne bağlı 134 yerel yöEyaleti-netim biriminin geEyaleti-nel itiba-rıyla mali saydamlığı sağlayamadıkları sonucuna ulaşılmıştır. En yüksek puanı alan yerel yönetim biriminin puanı 80 iken, 20 birimin puanı 50’den fazladır. Yerel yönetim birimlerinden 22’si 0 puan alırken, 13 birim 20 puandan az puan almıştır. Ay-rıca bazı yerel yönetim birimlerinin değerlendirme yapılabilecek bütçe ve mali bilgileri içeren bir web sayfalarının bile olmadığı gözlemlenmiştir.

Guillamón, Bastida ve Benito (2011) yaptığı çalış-mada, 2008 yılında Uluslararası Şeffaflık Örgütü-İspanya (Transparency International Spain) tara-fından İspanya’daki 100 belediyede yapılan çalış-madan elde edilen saydamlık ölçümlerini kulla-narak çeşitli analiz yapılmıştır. Bu analizlere göre vergi oranı yüksek olan şehirlerde saydamlık oranı daha yüksektir. Sol partilerin, saydamlığı sağlama-daki başarının sağ partilere oranla daha fazla ol-duğu sonucuna ulaşılmıştır. Nüfus yoğunluğunun, mali saydamlığı sağlamada pozitif yönde etki etti-ği görülmüştür. Nüfus yoğunluğu artıkça saydam-lık da artmaktadır. Ayrıca çalışmada İspanya’daki belediyelerde saydamlığın olmamasının sebebini, kanunların saydamlığı sağlamada yetersiz kalma-sının olduğu belirtilmektedir.

Alegre, Peñas, Santias ve Boubeta (2011) tarafın-dan yapılan çalışma, İspanya’nın Galiçya Bölge-sindeki 33 İspanya şehrinin bütçe saydamlığını de-ğerlendirmeye yöneliktir. Çalışmada IMF’nin ve OECD’nin saydamlık standartlarını bir araya ge-tirerek yerel yönetimlerde bütçe saydamlığı ölçeği oluşturulmuştur. Çalışma kapsamında yer alan il-gili belediyenin muhasebe hesaplarının ön deneti-mini yapan kamu çalışanları tarafından verilen ce-vaplara göre 33 belediye, bütçe saydamlık skor-larına göre sıralamışlardır. Logo şehri en yüksek saydamlık puanı alırken, Ponteareas şehri en dü-şük bütçe saydamlık puanı almıştır. Bu sıralamay-la da politik faktörlerin (yerel seçimlere katılım yüzdesi), mali faktörlerin (mali denge, belediye harcamaları) ve sosyo-ekonomik faktörlerin (nü-fus yoğunluğu, işsizlik oranı) ilişkisini analiz et-mişlerdir. Bütçe saydamlığı arttıkça yerel seçimle-re siyasi katılım yüzdesi artmaktadır. İşsizlik ora-nının yüksek olduğu şehirlerde bütçe saydamlığı düşüktür. Nüfus yoğunluğunun yüksek olduğu şe-hirlerde ise bütçe saydamlık düzeyi yüksektir.

(7)

107 Ülkemizde ise idarelerin saydamlığını

değerlen-dirmeye yönelik yapılan çalışmalar birkaç çalış-ma ile sınırlıdır (Hazçalış-man, 2005; Dülger, 2007; Es ve Şengül, 2009; Demirbaş, 2010; Küçükaycan, 2013).

Hazman’ın (2005) çalışmasında, Türkiye’deki bü-yükşehir belediyelerinin mali saydamlıkları ince-lenmiştir. Ulaşılabilirlik kriterine göre seçilen üç büyükşehir belediyesinde mülakat, gözlem, dökü-mantasyon incelemesi gibi nitel araştırma yöntem-leri kullanılmıştır. İlgili belediyeyöntem-lerin karşılaştırı-labilir nitelikte ve belli standartlarda istatistiki veri hazırlama konusunda başarılı olamadıkları sonu-cuna ulaşılmıştır. Bu belediyelerin bütçelerini ha-zırlamada ve uygulama sürecinde yetki ve sorum-luluk ayrımının yapılmasında açıklığın sağlama-sında yetersiz oldukları gözlemlenmiştir.

Dülger’in (2007) çalışmasında, Türkiye’deki büt-çe saydamlığının algılama düzeyinin belirlenme-si için maliye örgütlerinde IBP’a tarafından geliş-tirilen açık bütçe anketi uygulanmıştır. İki farklı ilde ve aynı ildeki iki faklı maliye örgütünde ye-terli düzeyde bütçe saydamlığının olmadığı sonu-cu elde edilmiştir. Ayrıca 5018 sayılı KMYKK’nın uygulanması mali anlamda bir reform niteliği ta-şımakla beraber uygulamadaki sorunların ortadan kalkmasının zaman alacağı sonucuna ulaşılmıştır. Es ve Şengül’ün (2009) çalışmasında, 5302 sayı-lı İl Özel İdaresi Kanununda belirtilen uygulama-ların, Kocaeli İl Özel İdaresi’ni göz önüne alına-rak, İl özel idare faaliyetlerinde şeffaflığının sağ-lanmasına yapacağı katkılar incelenmiştir. Vatan-daşların bu idarede yapılan işler konusunda bil-gi sahibi olarak idarenin karar süreçlerine hem te-kil hem de örgütlü olarak katılımının sağlanması-nın, idare yönetimde demokratikliği artıran bir un-sur olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Şeffaflığın sağ-lanması, il özel idaresi üzerindeki denetimi sağla-yacağından dolayı da hesap verilebilirlik sürecini güçlendirecektir.

Demirbaş’ın (2010) çalışmasında, 11 büyükşehir belediyesi, 16 il belediyesi, 32 büyükşehir ilçe be-lediyesi ve 11 ilçe bebe-lediyesi faaliyet raporu olmak üzere toplam 70 belediyenin faaliyet raporuna ilgi-li idarelerin web sitelerinden ulaşmıştır. Araştırma kapsamındaki bu belediyelerin faaliyet raporları-nın değerlendirilmesinde içerik analizi yapılmıştır. İçerik analizinde kullanılmak üzere ölçütler

oluş-turulmuştur. Ölçütleri sağlama konusunda en ba-şarılı belediyeler; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi (62 puan), Gaziemir Belediyesi (58 puan), Ordu Belediyesi (57 puan),İstanbul Büyükşehir Beledi-yesi (56 puan) iken en başarısız belediyeler; Mer-zifon Belediyesi (11 puan),Yozgat Belediyesi (13 puan), Büyükçekmece Belediyesi (16 puan), Esen-ler Belediyesi (17 puan)’dir. Faaliyet raporlarını belediye web sayfalarında yayınlanması yasal bir zorunluluk olmakla birlikte bu zorunluluğa uyma-yan birçok belediye olduğu sonucuna ulaşılmış-tır. Faaliyet raporu yayınlayan belediyelerin, bilgi-nin faaliyet raporlarında varlığını ön planda tuttu-ğu, bilgi kalitesinin ise ikinci planda kaldığı göz-lemlenmiştir.

Küçükaycan’ın (2013) çalışmasında, Türkiye’deki 16 Büyükşehir Belediyesiyle 16 Büyükşehrin İl Özel İdaresinin plan ve bütçe komisyon üyelerinin bütçe saydamlık algıları değerlendirilmiştir. Katı-lımcılardan, bulundukları yerel idaredeki uygula-maları göz önüne alarak idarelerin bütçe saydam-lıklarını değerlendirmeleri istenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre çalışmaya katılan idarelerin, büt-çe süreçlerinde izlenen uygulamalarda yeterli say-damlık düzeyine sahip olduğu sonucuna ulaşılır-ken, bu idarelerin bütçeyle ilgili bilgileri kamuo-yuyla paylaşılmasında problemlerin olduğu göz-lemlenmiştir.

3.Araştırma Planı, Yöntemi ve Bulguların Değerlendirilmesi

Bu bölümde araştırmanın amacı, kapsamı, yönte-mi ve kısıtları hakkında bilgiler verilerek araştır-ma bulguları değerlendirilmektedir.

3.1. Araştırmanın Evreni, Örneklemi ve Amacı

Araştırmanın evrenini, Türkiye’deki belediyelerin mali hizmetler biriminin başındaki başkan ve mü-dürleri oluşturmaktadır. Araştırmanın çalışma ev-reni ise Türkiye’deki 16 Büyükşehir Belediyesi, 65 İl Belediyesi ve 143 Büyükşehir İlçe Belediye-sinin mali hizmetler biriminin başındaki başkan ve müdürleri oluşmaktadır1_{. Katılımcılara toplam 224} 1 Yeni yasal değişiklikle (6360 sayılı Kanun) büyükşehir sa-yısı 30 olmasına karşılık, 30.03.2014 mahalli idare genel se-çimlerinden sonra ilgili belediyeler büyükşehir statüsünde de-ğerlendirilecektir. Ancak çalışma yapıldığı tarih aralığında

(8)

mev-108 adet anket yollanmış, veri analizine uygun olarak geri dönen 56 anketin analizi, SPSS 20 programı ile yapılmıştır.

Mali hizmetler birimleri, kamu idarelerinde 5018 sayılı kanunun 60. maddesinde belirtilen görevle-ri yürüten bigörevle-rimlerdir. Bu bigörevle-rimlegörevle-rin yaptığı görev-leri birkaçı ise ilgili kamu idarenin stratejik plan ve performans programının hazırlanmasını koor-dine etmek ve sonuçlarının konsolide edilmesi ça-lışmalarını yürütmek, izleyen iki yılın bütçe tah-minlerini de içeren idare bütçesini, stratejik plan ve yıllık performans programına uygun olarak ha-zırlamak ve idare faaliyetlerinin bunlara uygunlu-ğunu izlemek ve değerlendirmek, ayrıntılı harca-ma programı hazırlaharca-mak ve hizmet gereksinimle-ri dikkate alınarak ödeneğin ilgili bigereksinimle-rimlere gönde-rilmesini sağlamak, bütçe kayıtlarını tutmak, büt-çe uygulama sonuçlarına ilişkin verileri toplamak, değerlendirmek ve bütçe kesin hesabı ile malî ista-tistikleri hazırlamaktır. Mali Hizmetler birimin ba-şında 5018 sayılı kanunun 60. maddesinde belirti-len görevleri yürüten yönetici, büyükşehir beledi-yelerinde mali hizmetler daire başkanı iken diğer belediyelerde mali hizmetler müdürü olarak ifade edilmektedir. Çalışmanın bundan sonraki bölüm-lerinde her iki yöneticiyi kapsayan mali hizmetler birimi yöneticileri ifadesi kullanılacaktır.

Belediyelerdeki mali işlemleri idare eden mali hiz-metler birimi yöneticileri, belediyelerindeki uygu-lamaları da bire bir gözlemleme imkânına sahip-tirler. Bu yöneticiler, belediye bütçesini hazırlayan kişiler olmalarından dolayı belediyelerin bütçe sü-recindeki eksikliklerini iyi bilmektedirler. Çalış-ma kapsamındaki belediyelerin bütçe saydamlığı-nı incelemek üzere belediyelerin bütçelerini yapan mali hizmetler birimi yöneticileri özellikle seçil-miştir. Bu bağlamda çalışmadaki amaç; belediye bütçelerinin saydamlığını araştırarak, belediyeler-ce üretilen mali bilginin saydamlık, hesap verile-bilirlik ve denetimi sağlamada yeterliliğini değer-lendirmektir.

cut belediye sayıları çalışmada belirtildiği gibidir. Bu nedenle toplam 2950 belediyeden, belde belediyeleri ve büyükşehir ol-mayan belediyelerin ilçe belediyeleri çalışmanın kapsamı dı-şında bırakılmıştır.

3.2. Araştırmanın Yöntemi ve Kısıtları

Araştırma, mevcut durumu betimlemeye yönelik bir çalışmadır. Veri toplamada anket yöntemi se-çilmiştir. Çalışmada belediyelerin bütçe saydam-lığını değerlendirmek için 19 sorudan oluşan bir anket formu kullanılmıştır. Kullanılan anket for-mu, ilgili literatür ve ampirik uygulamaları içeren çalışmalar incelenerek oluşturulmuştur. Anket for-mu üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm, katılım-cıların kişisel durumlarına ilişkin bilgileri (cinsi-yet, yaş ve eğitim seviyesi) ile çalıştıkları belediye ve belediye başkanlarının mensubu oldukları par-tiyi belirlemeye yönelik sorulardan oluşmaktadır. Anketin ikinci bölümünde ise yerel yönetimler-de bütçe saydamlığını yönetimler-değerlendirmek için Alegre vd. (2011) tarafından oluşturulan bütçe saydamlığı ölçeği kullanılmıştır. Bu ölçeğin orjinali, ingiliz-ce olup 15 sorudan oluşmaktadır. Çeviri-yeniden çeviri yöntemiyle türkçeye çevrilmiştir. Anketin üçüncü bölümünü oluşturan 16., 17., 18. ve 19. sorular ise belediyelerdeki bütçe sürecinde yasal mevzuatımızda yer alan ifadelerin uygulanabilir-liğini değerlendirmek üzere tarafımızca hazırlan-mıştır. İkinci ve üçüncü bölümde yer alan sorular, beşli likert tipi ölçeğe göre hazırlanmış ve katılım-cılardan görüşlerini kesinlikle katılmıyorum, ka-tılmıyorum, kararsızım, katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum olmak üzere sırasıyla 1’den 5’e kadar puanlamaları istenmiştir.

Anket uygulaması, Aralık 2013 ile Şubat 2014 ta-rihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Belediyelerin resmi internet sayfaları tek tek incelenerek mali hizmetler birimi yönetici isimleri ve mail adresle-ri tespit edilmiştir. Yöneticilerden kimlikleadresle-rini be-lirtmeden anketi doldurmaları istenmiş olup han-gi belediyenin yöneticisinin hanhan-gi cevabı verdi-ği bilinmemektedir. Bu bağlamda anketi cevapla-yan yöneticilerin objektif olduğu varsayılmakta-dır. İsimleri ve mail adresleri bulunan yöneticile-re anket linki online olarak yollanmıştır. İsimleri-ne ulaşılamayan mali hizmetler birim yöİsimleri-neticile- yöneticile-rine ise belediyelerin bilgi edinme sayfaları aracı-lığıyla anketimizin linki verilmiştir. Bilgi edinme sayfaları etkin bir şekilde çalışmayan belediyeler olduğu için çalışma kapsamında yer alan belediye-lerin tamamına anket ulaştırılamamıştır. Tarafımı-za ulaşan anketlerin 56’sı araştırmaya dâhil edil-miştir. Çalışmada, 56 katılımcının vermiş oldukla-rı veriler üzerinden değerlendirme yapılmıştır. An-kete katılım yüzdesi %25’dir. Daha fazla bir

(9)

katı-109 lım yüzdesini yakalamak çalışmada

hedeflenmiş-tir. Ayrıca anket uygulaması süreci içerisinde ocak ayı sonunda anket sayısı (35) az olduğu göz önü-ne alınarak ikinci kez yöönü-neticilere mail atılmıştır. Elde edilen sonuçlar mali hizmetler yöneticilerinin görüşlerini doğrultusunda oluşturulmuştur. Bele-diye bütçesini hazırlama görevi beleBele-diye başkanı-na aittir. Mali hizmetler birim yöneticileri kendile-rine verilen talimatları yekendile-rine getirmektedirler.

3.3. Ölçeğin Güvenirliği

Ankette kullanılan ölçeğin güvenirliğini ölçmek için güvenirlik analizi yapılmıştır. Ankette yer alan 19 ifadenin yer aldığı ölçeğin sorularının içsel tu-tarlığına baktığımızda Cronbach’s Alpha (α) değe-ri 0,944’dür. Alpha değedeğe-ri 0 ile 1 arası değer alır ve kabul edilebilir bir değerin en az 0,7 olması arzu edilir (Altunışık, Coşkun, Bayraktaroğlu ve Yıldı-rım, 2010: 124). Cronbach α değerinin (0,944) ol-ması, ölçeğin güvenirliğinin yüksek olduğunun bir göstergesi olarak kabul edebiliriz.

3.4. Ankete Katılanların Demografik Dağılımları

Ankete katılan yöneticilerin %53,6’sı, 40-49 yaş aralığında yoğunlaşmakla birlikte ankete katılan-ların %28,6’lık kısmı, 50 yaş üzerindedir. cıların %17,9’u, 31-39 yaş aralığındadır. Katılım-cıların %75,’i erkeklerden oluşurken %25,0’i,

ka-dınlardan oluşmaktadır. Bu katılım düzeyi, kadın-ların belediyelerde üst yöneticiler arasındaki tem-sil oranının erkeklere kıyasla daha düşük oldu-ğunun da bir göstergesidir. Katılımcıların %7,1’i lise, %78,6’sı üniversite, %10,7’si yüksek lisans, %3,6’sı doktora mezunudur. Mali hizmetler biri-mi yöneticilerinin eğitim seviyelerinin yüksek dü-zeyde olduğu görülmektedir. Ankete katılan mali hizmetler birimi yöneticilerinin belediye başkan-larının mensubu oldukları siyasi partileri itibarıy-la %35,7’si Adalet ve Kalkınma Partisi, %21,4’ü Cumhuriyet Halk Partisi, %10,7’si Milliyetçi Ha-reket Partisi ve %7,1’i Barış ve Demokrasi Partisi iken %25’i beyanda bulunmamıştır. Katılımcıların çalıştıkları belediyeleri sınıflandırırsak %17,9’u büyükşehir belediyesi, %35,7’si büyükşehir ilçe belediyesi ve %28,6’sı il belediyesi iken %17,9’u beyanda bulunmamıştır. Büyükşehir ilçe belediye-leri ve il belediyelerden geri dönüş oranı yüksek olmuştur.

3.5. Araştırma Bulguları ve Bulguların Değerlendirilmesi

Araştırma kapsamında oluşturulan ölçekteki her bir ifade dört başlık altında incelenmiştir.

3.5.1. Bütçe Sürecinin Açık Olması

Ankette yer alan (1., 2., 3., 4. ve 5. sorular) bele-diyelerdeki bütçe sürecinin saydamlığını sorgula-yan ifadelerdir.

Tablo 1: Bütçe Sürecinin Açık Olması

Bir No’lu ifade; belediyemizin bütçe tahminleri ile öngörülen temel ekonomik varsayımlar hem

gerçekçi ve hem de doğru bilgilerden oluşur.”

Katılım Derecesi Sıklık % Kesinlikle Katılmıyorum 2 3,6 Katılmıyorum 0 0,0 Kararsızım 6 10,7 Katılıyorum 24 42,9 Kesinlikle Katılıyorum 24 42,9

İki No’lu ifade; “muhalefet partilerinin meclis üyelerine, belediyemizin bütçe rakamları bütçe

toplantılarından önce sunulur; bütçe takvimi içerisinde muhalefetin bütçe verilerini analiz edebilmeleri için yeterli zamanları vardır.”

Katılım Derecesi Sıklık %

Kesinlikle Katılmıyorum 2 3,6

(10)

110

Kararsızım 2 3,6

Katılıyorum 30 53,6

Kesinlikle Katılıyorum 22 39,3

Üç No’lu ifade;“mali yıl içerisinde, belediye bütçesinin uygulama aşamasında kullanılan

ödenekler ve toplanan gelirlere ilişkin periyodik veriler, meclise tam zamanında sunulur.”

Dört No’lu ifade; “belediye bütçesinin kesin hesapları, idaremizin yönetiminin başarı ya da

başarısızlığını tüm yönleriyle gösterir biçimde hazırlanmaktadır.”

Katılım Derecesi Sıklık % Kesinlikle Katılmıyorum 2 3,6 Katılmıyorum 0 0 Kararsızım 4 7,1 Katılıyorum 24 42,9 Kesinlikle Katılıyorum 26 46,4

Beş No’lu ifade; “belediyenizin bütçe tasarısı, Mecliste tüm detaylarıyla tartışılarak karara

bağlanır.” Katılım Derecesi Sıklık % Kesinlikle Katılmıyorum 0 0 Katılmıyorum 2 3,6 Kararsızım 4 7,1 Katılıyorum 28 50,0 Kesinlikle Katılıyorum 22 39,3

Bütçe sürecinin saydamlığını sorgulayan (1., 2., 3., 4. ve 5. sorular) ifadelere, katılımcıların genel iti-bariyle yüksek bir katılım düzeyi vardır. Bu beş ifadenin katılım düzeyinin aritmetik ortalaması alındığında da ortalamanın yüksek olduğu tespit edilmiştir (4,16).

Katılımcıların büyük bir kısmı (%85,8’i), bütçe tahminlerinin gerçekçi ve doğru olduğuna inan-maktadırlar (bir nolu ifade). Bu inancın yüksekli-ğine karşın uygulamada belediye bütçelerinde ya-şanan sapmaların çokluğu bu noktada bir proble-min olduğunu göstermektedir. Mali hizmetler yö-neticileri, belediyelerindeki bütçe tahminlerinin gerçekçi ve doğru bilgilerden oluştuğunu düşün-mektedirler. Muhalefet partilerinin meclis üyeleri-ne, belediyenin bütçe rakamları bütçe

toplantıla-rından önce sunulduğu ve bütçe takvimi içerisin-de muhalefetin bütçe verilerini analiz eiçerisin-debilmele- edebilmele-ri için yeterli zamanları olduğuna dair %92, 9 gibi yüksek bir oranda katılım vardır (iki nolu ifade). Katılımcılar, kanunda belirtilen sürelere (5 gün ko-misyonda, 20 gün mecliste yapılan görüşmelere) bağlı kalındığına inanmaktadırlar. Bütçe takvimi-nin bütçe ve muhasebe yönetmeliğinde ifade edil-diği şekilde yerine getiriledil-diği görülmektedir. Bu-rada araştırılması gereken bir başka husus ise ka-nundaki sürelerin bütçelerin analiz edebilmesi için yeterli olup olmadığıdır. Muhalefetin bütçe veri-lerini analiz edebilmeleri için yeterli zamanlarının olması, belediye meclislerinde hem iktidar partisi hem de muhalefet partileri için bütçeyi değerlen-dirmeleri açısından son derece önemlidir. Bu açı-dan üyelerin bütçeyi analiz edebilmeleri için

(11)

ye-111 terli zamanlarının olması için yönetmelikteki

sü-reler artırılırsa saydamlığın sağlanmasına da kat-kı yapılacaktır.

Mali yıl içerisinde, belediye bütçesinin uygulama aşamasında kullanılan ödenekler ve toplanan ge-lirlere ilişkin periyodik verilerin, meclise tam za-manında sunulduğuna dair % 82,1’lik bir katılım oranı vardır (üç nolu ifade). Belediyelerin, bütçe süreçlerinde takip ettikleri bütçe hazırlama takvi-mine bağlı kaldıkları görülmektedir. Belediye büt-çesinin kesin hesapları, belediye yönetiminin ba-şarı ya da baba-şarısızlığını tüm yönleriyle gösterir biçimde hazırlandığına dair %89,3’lük bir katılım düzeyi vardır (dört nolu ifade). Belediyenin büt-çe tasarısının, Mecliste tüm detaylarıyla

tartışıla-rak karara bağlandığına dair de yüksek bir katılım düzeyi (%89,3’lük) vardır (beş nolu ifade). Büt-çenin oluşturulması sürecinde belediye meclisle-rinde izlenen yöntemlerin ve uygulamalara ilişkin yöneticilerin saydamlık algı düzeyi yüksektir. Hal-kın temsilcilerini bir araya getiren bu meclislerde, bütçelerin detaylı bir şekilde görüşülmesi bütçe hakkının sağlanması açısından saydamlığın artma-sına katkı yapmaktadır.

3.5.2. Mali Hesapların Kapsamı ve Bilginin Kamuoyuna Açık Olması

Ankette yer alan (6., 7., 8., 9., 10. ve 11. sorular) belediyelerin bütçe bilgilerinin kamuoyuna açıklı-ğını sorgulayan ifadelerdir.

Tablo 2: Mali Hesapların Kapsamı ve Bilginin Kamuoyuna Açık Olması

Altı No’lu ifade; “belediyenin mali hesapları, tamamen idarenin gerçek mal varlığını yansıtacak

şekilde oluşturulur (Amortismanlar, envanterler ve muhasebeleştirilemeyen faturalar doğru bilgileri içerir.” Katılım Derecesi Sıklık % Kesinlikle Katılmıyorum 2 3,6 Katılmıyorum 2 3,6 Kararsızım 0 0,0 Katılıyorum 24 42,9 Kesinlikle Katılıyorum 28 50,0

Yedi No’lu ifade; “belediyenin mali hesapları, idarenin ödenmesi gereken borçları ve yükümlülükleri

tam olarak yansıtacak bilgileri içermektedir.”

Sekiz No’lu ifade; “belediyemizde gider bütçesi hazırlanırken harcama planları etkinlik analizleriyle

(fayda-maliyet analizi, yöneylem araştırması vb.) beraber sunulur.”

Dokuz No’lu ifade; “belediyemizin bütçesini hazırlarken vatandaş katılımının sağlanmasına gereken

(12)

112 Katılım Derecesi Sıklık % Kesinlikle Katılmıyorum 2 3,6 Katılmıyorum 16 28,6 Kararsızım 18 32,1 Katılıyorum 14 25,0 Kesinlikle Katılıyorum 6 10,7

On No’lu ifade; “belediyemizin bütçe bilgileri, vatandaşların istedikleri zaman ulaşıp istişare

edebilmeleri amacıyla hem online olarak yayımlanır hem de vatandaşların yazılı talebi halinde vatandaşlara yazılı olarak sunulur.”

Onbir No’lu ifade; “belediyenizin personel istihdamı ile ilgili düzenlemeleri standartlara bağlı ve

kamuoyuna açıktır.” Katılım Derecesi Sıklık % Kesinlikle Katılmıyorum 4 7,1 Katılmıyorum 6 10,7 Kararsızım 4 7,1 Katılıyorum 26 46,4 Kesinlikle Katılıyorum 16 28,6

Belediyelerin bütçe bilgilerinin kamuoyuna açıklı-ğını sorgulayan ifadelerin (6., 7., 8., 9., 10. ve 11. sorular) aritmetik ortalamasının, ölçeğin ilk beş ifadesine kıyasla katılım düzeyinin daha az olduğu tespit edilmiştir (3,7). Bu bölümde alt başlıklar ha-linde; belediyelerin muhasebe sistemi, finansman sistemi ve işe alım sürecinin saydamlığı incelen-miştir. Sonuçlara göre katılımcıların çoğunluğu-nun, belediyenin mali hesaplarına güven duyduk-ları görülmektedir. Bu durum, belediyelerin mal varlıkları, ayrılan amortisman değerleri ile muha-sebeleştirilemeyen ama sonradan muhasebeleştiri-len faturaları ve borç yükümlülüklerine ilişkin bil-gilerinde gerçekliliğin sağlanması açısından son derece olumlu bir sonuçtur. Elde edilen sonuçların belediyelerde kullanılmakta olan tahakkuk esaslı bütçeleme sisteminin iyi işlediğinin bir gösterge-si olduğunu da söyleyebiliriz. Etkin bir muhasebe sisteminin belediye faaliyetleri hakkında zamanın-da ve güvenilir bilgi sağlayarak sayzamanın-damlığın art-masına katkısı vardır.

Belediyelerin kamuoyu ile paylaşılan mal varlığı ile borç ve yükümlülüklerine ilişkin mali hesapla-rın doğruluğuna ilişkin %92,9’luk yüksek bir katı-lım düzeyi vardır (altı nolu ifade). Yöneticiler mali hesapların doğruluğu ve güvenirliğine inanmakta-dırlar. Aynı inancın belediyenin ödenmesi gereken borç ve yükümlülüklere ilişkin bilgilerin doğrulu-ğu yönünde de oldudoğrulu-ğu görülmektedir (yedi nolu ifade).

Belediyelerin gider bütçelerini hazırlanırken, har-cama planlarıyla beraber fayda-maliyet analizi ve yöneylem araştırılması gibi tekniklerin sunulup sunulmadığına yönelik sekiz nolu ifadeye, yöne-ticilerin %57,2’lik katıldıklarını beyan ederken, %17,9’u bu ifadeye katılmamıştır. Bu ifadeyi, di-ğer ifadelerle kıyasladığımızda ortalaması oldukça düşüktür (3,5). Katılımcıların %17,9’u bu analiz tekniklerini harcama planlarıyla beraber sunma-dıklarını beyan etmektedirler. Bütçe sürecinin en önemli kısımlarından biri olan gider bütçesinin ha-zırlanmasında kullanılması gerekli olan bu analiz

(13)

113 tekniklerine harcama planlarıyla beraber yer

veril-mesine gereken önemin verilmediği görülmekte-dir. Sınırlı belediye bütçesindeki kaynakları nere-ye ve ne kadar harcarsak topluma ne kadar fay-da sağlarız?, elimizdeki kaynakları en doğru na-sıl kullanabiliriz? gibi kaynak kullanımındaki ras-yonelliği sağlayacak bu uygulamaların harcama planlarının yanında yer verilmesi gerekmektedir. Fayda-maliyet analizi ve yöneylem araştırılması-nın harcama planlarıyla beraber sunumunun ya-pılmaması bu tekniklerin kullanılıp kullanılmadı-ğı sorusunu da akla getirmektedir.

Belediyelerin bütçelerinin oluşumunda vatandaş katılımının sağlanmasına gerektiği kadar önem ve-rilip verilmediğine ilişkin dokuz nolu ifadeye yö-neticilerin %35,7’si katıldıklarını beyan ederken, %32,2’si katılmamıştır. Belediye bütçesinin hazır-lanmasında vatandaş katılımının sağlanamaması anket içerisinde en düşük ortalamaya sahip ifade-dir (3,1). Katılımcılığın olmaması, saydamlığın ol-mamasına neden olmakla beraber idarecilerin he-sap verme sorumluğunun oluşmasını da engelle-mektedir. Vatandaşın bütçe sürecine dâhil edil-mesi belediye yönetiminin etkinliğini artıracaktır. Katılımcılığı sağlayabilmek için vatandaşın büt-çeyi “belediyenin bütçesi” olarak algılaması ye-rine, “benim belediyemin bütçesi” diye bütçesi-ne sahip çıkması gerekmektedir. Belediyeler, va-tandaşın belediye bütçe sürecine ilgisini ve katı-lım isteğini sağlamaya yönelik adımlar atmalıdır. Nitekim Özmen ve Zeren (2010) tarafından Kara-man il merkezinde (531 vatandaşla) yapılan alan araştırmasında vatandaşlar, katılımla ilgili istek-lerini rahatlıkla dile getirmekte ve katılıma istekli oldukları görülmüştür. Buna karşın katılmayla il-gili faaliyetlerde bir hayli çekingen kaldıkları so-nucuna ulaşılmıştır. Benzer şekilde belediyelerde-ki bütçe sürecine katılımın, halkın bütünü tarafın-dan arzu edilen, ancak uygulama noktasında çok önemli zorluklar yaşanan bir davranış biçimi oldu-ğunu söyleyebiliriz.

Belediyelerin bütçe verilerini vatandaşla payla-şıp paylaşmadıklarına yönelik hazırlanan on nolu ifadeye yöneticilerin %64,3’ü katıldıklarını beyan ederken, %21,5’i bu ifadeye katılmamıştır. Bele-diyelerin vatandaşlarına bütçeye ilişkin bilgile-ri, hem online hem de talepleri halinde yazılı ola-rak verilmekte olduğu sonucu elde edilmekle bera-ber, katılımcıların kendi aralarında ortak bir nokta-da uzlaşmadıkları görülmüştür. Katılımcıların bir

kısmı bu ifadeye katılırken %21,5’i katılmamak-tadır. Bu ifade ile hem online hem yazılı veri ta-lebini karşılama düzeyi değerlendirilmeye çalışıl-mıştır. Web sayfalarında bütçe bilgilerine yer ve-ren belediyeler, bu bilgileri internet sayfalarından edinmelerini istedikleri için bilgi edinme sayfala-rından bütçe bilgilerine ilişkin sorulara vatandaş-larının yazılı talebini karşılayabilirler. Bu bakım-dan belediyelerin yazılı talepleri cevaplamak ye-rine web sayfalarını kullanabilirler. Katılımcıların %35’i bütçe verilerini vatandaşla paylaşmadıkları-nı ifade etmelerinin sebebi vatandaş tarafından bir talebin olmadığı için paylaşım yapılmadığı yönün-de yönün-de olabilir. Nitekim Akyıldız ve Demir tarafın-dan (2011) yapılan çalışmada, Uşak Belediyesi ve Uşak Valiliğine Bilgi Edinme Hakkı (BEH) ama-cıyla vatandaşlar tarafından yapılan başvurular in-celenmiştir. 2007, 2008 ve 2009 yıllarında toplam 583 başvuru ilgili idarelere yapılmıştır. Uşak ili ör-neğine göre, halk ve yöneticiler BEH’in içeriği ve önemi konusunda yeterli bilgiye sahip olmadığı, halkın büyük bir çoğunluğunun bu haktan siz ve yararlanmamakta olduğu; bu haktan haber-dar olan sınırlı bir kesim ise “BEH”i “dilekçe hak-kı” ile karıştırıldığı gözlemlenmiştir.

İdarelerin personel istihdamıyla ilgili düzenleme-lerinin standartlara bağlı olup olmadığını değer-lendiren on bir nolu ifadeye yöneticilerin %75’i katıldıklarını beyan etmektedirler. Kararsızların ve katılmayanların oranı %25’dir. Mali hizmetler yö-neticilerinin çoğunluğuna göre belediyelerde per-sonel politikaları sağlıklı bir şekilde işlemektedir. Katılımcıların %25’i, belediyelerin istihdam po-litikalarının iyi işletilmediğini düşünmektedirler. Oysaki 22.02.2007 tarihli Belediye ve Bağlı Ku-ruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmeliği ile bele-diyelerde personel istihdamı standartta bağlanmış-tır. Aynı şekilde 5393 sayılı kanunun 49. madde-sine göre belediyelerin personel giderleri topla-mı bir önceki gerçekleşen bütçe gelirlerinin yeni-den değerlenmesi sonucu bulunacak miktarın nü-fusu 10.000’den az olan belediyelerde %40’ını di-ğer belediyelerde ise %30’unu aşması halinde yeni personel istihdamı yapılamayacağı kararı mevcut-tur. Uygulamada, bahsi geçen sınırlamalardan do-layı belediyelerin hizmet satın alımı yapması ve de bağlı işletmelerde istihdama yönelik uygulamalar-dan kaçınılması, %17,8’lik katılmama sonucunun gerekçesi olabilir. Fakat mali hizmetler yöneticile-rinin çoğunluğuna göre belediyelerde personel

(14)

is-114 tihdamında standartlara uyulduğunu ifade

etmek-tedirler. 3.5.3. Uygulama ve Raporlama Süreçlerinin _{Açık Olması}

Ankette yer alan (12., 13., 14. ve 15. sorular) be-lediyelerin bütçe harcamalarının uygulama ve iz-leme esaslarının kamuoyuna açıklığını sorgulayan ifadelerdir.

Tablo 3: Uygulama ve Raporlama Süreçlerinin Açık Olması

Oniki No’lu ifade; “belediyemizin, ihale süreçlerindeki düzenlemeler ve uygulamalar şeffaf, tarafsız ve

rekabetçi koşullarda oluşturulur”

Onüç No’lu ifade; “merkezi yönetim tarafından sağlanan mali yardımlarda (bağış ve hibeler), merkezi

yönetim, diğer belediyelerin haklarını göz ardı etmeden eşit koşullarla bütçemize katkıda bulunur”

Ondört No’lu ifade; “belediyemizin bütçe harcamalarının en az %70’i ön denetime tabi tutulmaktadır.”

Katılım Derecesi Sıklık % Kesinlikle Katılmıyorum 2 3,6 Katılmıyorum 4 7,1 Kararsızım 6 10,7 Katılıyorum 26 46,4 Kesinlikle Katılıyorum 16 28,6 Beyanda Bulunmayan 2 3,6

Onbeş No’lu ifade; “Sayıştay’a sunulan; belediyenin mali yapısını gösteren belgeler ve raporlar, Sayıştay’ın

idarenin faaliyet sonuçlarının ölçümünü ve performans değerlendirmesini sağlayabilecek niteliktedir.”

(15)

115 Belediyelerin bütçe harcamalarının uygulama ve

izleme esaslarının kamuoyuna açıklığını sorgula-yan ifadelerin (12., 13., 14. ve 15. sorular) orta-laması incelendiğinde en düşük katılım düzeyi on üçüncü ifadedir.

Belediyelerin ihale süreçlerinin şeffaf, tarafsız ve rekabetçi koşullarda yapılıp yapılmadığına sorgu-layan on iki nolu ifadeye, %89,3’lük yüksek bir katılım vardır. Bu bölümün ilk ifadesinde, beledi-yedeki ihale süreçlerindeki saydamlık düzeyi sor-gulanmaktadır. 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu-nun “İhale Komisyonları” başlıklı 6’ncı madde-sine göre, belediyelerdeki ihale komisyonlarında-ki süreçleri bire bir takomisyonlarında-kip eden katılımcılar, beledi-yelerdeki ihale sürecinin 4734 Sayılı Kanun ama-cı doğrultusunda işlediğini ifade etmişlerdir. Yük-sek bir katılımın düzeyinin olması, belediyelerde yapılan ihalelerde; saydamlığın, rekabetin ve gü-venirliğin sağlanması ile belediye kaynakların ve-rimli kullanılması açısından son derece olumlu bir sonuç olarak görebiliriz. İhale komisyonunun bir üyesi olan bu yöneticinin verdiği cevaplarının ya-nında bu ifadenin, belediye meclis üyelerine soru-lup, cevapların da belediye başkanının olduğu par-tiden üyeler ve muhalefet partilerine mensup üye-lerin görüşleri ile daha fazla anlam kazanacağı dü-şünülebilir. Bilge ve Küçükaycan’ın (2013) çalış-masında, belediye meclis üyelerine belediyedeki ihale süreçlerindeki saydamlık düzeyi sorgulan-mıştır. Meclis üyelerinin %74,1’i ihale sürecinin saydamlığını inandıklarını ifade ederken %25,9’u inanmamaktadır. Ve bu ifadenin diğer ifadelere göre genel ortalama içindeki ortalamasının (4,29) yüksek çıkması, yerel yönetimlerdeki ihale süreç-lerinin saydamlık için yeterli seviyede olduğunun bir göstergesi olabilir sonucu elde edilmiştir. Merkezi yönetim, tarafından sağlanan mali yar-dımlarda (bağış ve hibelerde) diğer belediyelerin hakları göz ardı edilmeden adil bir şekilde idarele-re pay aktarımı olup olmadığını sorgulayan on üç nolu ifadeyle yöneticilerin %53,6’sı katıldıkları-nı, %17,8’lik kısmı katılmadıklarını beyan etmiş-lerdir. Bu ifadeye katılmayanların olması, merke-zi yönetimin, belediyeler arasındaki mali yardım-ların paylaşımında eşitliği sağlayamadığına yöne-lik bir algının var olduğunu göstermektedir. Ancak bu algıyı ölçmeye yönelik değerlendirmelerde ge-nel bütçe vergi gelirlerinden pay verilmesi düzen-lemesiyle, bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluş-ların yürüttüğü programlar çerçevesinde sağlanan

destekler ile Maliye Bakanlığı bütçesinden bele-diyelere yardım olarak aktarılan ödenekler arasın-da bir ayırım yapılması gerekmektedir. Soruarasın-da- Soruda-ki kararsızların oranının (%28,6) yüksek olması-nın sebebinin; sorudaki parantez içinde yer veri-len “bağış ve hibeler” ifadesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Genel bütçe vergi gelirlerinden verilen paylar kanundaki standart kriterlere tabi iken bağış ve yardımların dağıtımında ise bakan-lıklar ve ilgili kurumların hazırladığı çeşitli kriter-ler mevcuttur. Fakat bağış ve yardımların gerçek-leştirilmesinde politik yaklaşımlar sergilenebil-mektedir. Bağış ve yardımların ne kadar, ne için ve kime sorularının yanıtlarını da kapsayacak dü-zenli raporlar hazırlanarak kamuoyuna açıklanma-lıdır. İfadenin standart sapmasının diğer ifadelere kıyasla daha yüksek çıkması katılımcılar arasında fikir ayrılığının olduğunu göstermektedir. İkiden fazla grubun karşılaştırılması için uygun test ista-tistiği One-way ANOVA’dır (Altunışık vd., 2010: 200). One-way ANOVA testi yapılarak belediye-lerdeki siyasi partilere göre değişimin olup olma-dığına bakıldığında, AKP’li belediyelerin merkezi hükümete olan güvenleri daha yüksek iken diğer partilere ait olan belediyelerde daha düşük bir gü-ven algısı tespit edilmiştir. Belediyelerin mensubu oldukları partilere göre belediyeler aralarında ista-tiksel açıdan anlamlı bir fark yoktur (Sayfa sınırla-ması dolayısıyla elde edilen istatiksel tablolara yer verilememektedir.).

Belediyelerdeki harcamaların ön denetime tabi tu-tulup tutulmadığını sorgulayan on dördüncü ifade-ye, yöneticilerin %77,8’i katıldıklarını beyan eder-ken, %10,7’lik kısmı bu ifadeye katılmamıştır. Katılımcılar, 5018 sayılı Kanunun 60. maddesine göre belediyelerdeki harcamaların ön malî kontrol faaliyetini yürütmekle görevli olan mali hizmetler biriminin başındaki yöneticilerdir. Ön mali kont-rol; belediyelerin gelir, gider, varlık ve yükümlü-lüklerine ilişkin mali karar ve işlemlerinin; idare bütçesi, bütçe tertibi, kullanılabilir ödenek tutarı, harcama programı ve diğer mevzuat hükümleri-ne uygunluğunu ve kaynakların etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılması bakımından ya-pılan kontrolü kapsamaktadır. Bu ifadeye yüksek bir katılımın olması, yöneticilerin büyük bir kısmı-nın kanuni zorunluğu yerine getirdiği ve ön mali kontrole gereken önemi verdiklerinin bir gösterge-si olabilir.

Belediyelerde mali denetimden sorumlu olan ku-rum olarak Sayıştay’a sunulan verilerin ve

(16)

rapor-116 ların doğruluğuna ilişkin olarak sorulan ifadeye, yüksek bir katılım (%89,3) düzeyi vardır. Mali hizmetler biriminin başındaki yöneticiler, beledi-yelerin verilerine ve raporlarına saydamlığı sağla-yıcı ve dış denetimi gerçekleştirici nitelikte, açık, doğru ve güvenilir oldukları konusunda ortak bir algıya sahip oldukları gözlemlenmiştir. Yönetici-ler, Sayıştay denetimine tabi olan verilerin ve ra-porların içerik olarak yeterli olduğunu algısına sa-hiptirler. Belediyeler için hazırlanan Sayıştay de-netim raporlarında, geç muhasebe kayıtlarının

ol-duğu tespiti yer almaktadır. Belediye verilerinin Sayıştay incelenmesi için zamanında Sayıştay’a sunulması önem arz etmektedir. Bu bağlamda dış denetimin tamam anlamıyla yerine getirilmesi be-lediyelerdeki saydamlığa katkı yapacaktır.

3.5.4. Yasal Mevzuatın Belediyelerde İşleyişi

Ankette yer alan (16., 17., 18. ve 19. sorular) bele-diyelerin bütçelerinde yasal mevzuatın uygulana-bilirliğine yönelik ifadelerdir.

Tablo 4: Yasal Mevzuatın Uygulanabilirliği

Onaltı No’lu ifade; “kanunda belirtildiği üzere plan bütçe komisyonumuzda incelenen konular hakkında,

uzman ve akademisyenler, oy hakkı olmaksızın komisyon toplantılarına çağrılır ve görüşleri alınır.”

Onyedi No’lu ifade;“halkın katılımını sağlamak üzere oluşturulan kent konseyimiz aktif olarak

çalışmaktadır.” Katılım Derecesi Sıklık % Kesinlikle Katılmıyorum 2 3,6 Katılmıyorum 4 7,1 Kararsızım 10 17,9 Katılıyorum 24 42,9 Kesinlikle Katılıyorum 16 28,6

Onsekiz No’lu ifade; “faaliyet raporlarımız web sayfamızda düzenli olarak yayımlanmaktadır.”

Ondokuz No’lu ifade; “faaliyet raporları, kullanılan kaynakları, bütçe hedef ve gerçekleşmelerini,

meydana gelen sapmaların nedenlerini, varlık ve yükümlülükleri ile yardım yapılan birlik, kurum ve kuruluşların faaliyetlerine ilişkin bilgileri de içerecek şekilde düzenlenir.”

(17)

117 Belediyelerin bütçelerinde yasal mevzuatın

işle-yişine ilişkin ifadeler (16. 17, 18 ve 19. sorular) olup en düşük katılım ortalaması on altı nolu ifa-dede gerçekleşmiştir (3,1). Bu bölümde belediye-lerin tabi oldukları yasal mevzuatın uygulanabilir-liği değerlendirilmiştir. Kanunda (5393 sayılı Be-lediye Kanunu madde 24) belirtildiği üzere plan bütçe komisyonunda incelenen konular hakkın-da, uzman ve akademisyenler, oy hakkı olmaksı-zın komisyon toplantılarına çağrılır ve görüşleri alınır ifadesine (on altı nolu ifade), yöneticilerin %42,9’u katıldıklarını beyan ederken, %32,1’lik kısmı bu ifadeye katılmadıklarını beyan etmişler-dir. Anketteki en düşük katılım düzeyinin oldu-ğu ifadelerden biri (3,1), belediye bütçesinin plan bütçe komisyonda görüşülmesinde katılımcılığı-nın sağlanıp sağlanmadığına yönelik olan on altın-cı ifadedir. Mali hizmetler birimi yöneticileri, be-lediye bütçesinin oluşumu sürecinde gereken katı-lımcılığın sağlanamadığına inanmaktadırlar. Katı-lımcılığın sağlanması adına Belediye Kanununun 24. maddesinde yer alan hususların, ilgili tüm be-lediyeler tarafından yerine getirilmesi gerekmek-tedir.

Halkın katılımını sağlamak üzere oluşturulan kent konseylerinin aktif olarak çalışıp çalışmadığı-nı sorgulayan on yedi nolu ifadeye yöneticilerin %71,4’ü katıldıklarını beyan ederken, %10,7’si bu ifadeye katılmamıştır. Belediye meclisinin ilk top-lantısında gündeme alınarak değerlendirilmesi ön-görülen Kent Konseylerin görüşleri, belediye yö-netimine halkın dâhil edilmesi açısından son de-rece önemlidir. Kent konseyinin çalışmasına yö-nelik olan ifadede kararsızların oranı diğer ifade-lere kıyasla daha fazladır. Büyükşehir belediyele-rinin (4,2) yöneticilebelediyele-rinin bu ifadeye katılımları, il ve ilçe belediyelerine kıyasla daha yüksek iken il belediyelerinin ortalaması (3,9) ilçe belediyeleri-ne (3,7) kıyasla daha yüksektir. Şehirleşme düze-yi artıkça kent konseylerinin belediye yönetimine katılımı artmaktadır. Belediye hizmetlerinden ya-rarlananların talep ve beklentilerinin belediye yö-netimine aktarılmasında aracı olması bakımından kent konseylerine, tüm belediyelerin önem verme-si gerekmektedir.

Belediyelerinin faaliyet raporlarının web sayfala-rında düzenli olarak yayımlanıp yayınlanmadığı-nı sorgulayan on sekiz nolu ifadeye yöneticilerin %78,6’sı katıldıklarını beyan ederken, %7,2’si bu ifadeye katılmamıştır. Bu sorunun cevabını,

bele-diyelerin resmi internet sayfalarını tek tek incele-nerek online olarak yayımlama varsa, belediyele-rin faaliyet raporlarının yayınlanıp yayınlanmadı-ğı tarafımızca tespit edilebilirdi. Fakat, Demirbaş (2010) tarafından 70 belediyenin faaliyet raporla-rının içerik analiziyle incelendiği çalışmada bir-çok belediyenin faaliyet raporlarının web sayfala-rında düzenli olarak yayımlama zorunluluğunu ye-rine getirmedikleri sonucuna ulaşılmıştır. Beledi-yelerin bütçeleri ile kesin hesaplarının saydamlı-ğının değerlendirilmesinde belediyelerin Web say-faları bize yardımcı olan önemli bir araçtır. Çalış-madaki yaklaşımımız; mali hizmetler birim yöne-ticilerin mensubu oldukları belediye tarafından fa-aliyet raporlarının web sayfalarında düzenli olarak yayınlama işleminin yapılıp yapılmadığına olan inançlarını/algılarını ölçmektir. Belediyelerin ya-sal mevzuatın yerine getirilip getirilmediğinin ça-lışanlar tarafından kabul edilebilirliğini görmek-tir. Bütçe bilgilerinin ve bunla ilgili dökümanla-rın, bütçe hakkı kapsamında, vatandaşlara sunul-ması belediyelerin temel görevlerinden birisidir. Faaliyet raporlarının kamuoyuna açıklanması ise kanuni bir zorunluktur. Faaliyet raporlarının bele-diyelerin web sayfalarında yayınlandığına yöne-lik genel bir katılım düzeyi olmakla beraber katıl-mayanların ve kararsızların oranı 21,4’dür. Beledi-yelerin teknolojiyi kullanmaları günümüz için bir zorunluluktur. Belediyelerin internet sayfaları, va-tandaşların kolayca bilgilere ulaşabilmesi açısın-dan etkili bir iletişim aracıdır. Bu araç saydamlığın artırılmasına katkı yapmaktadır.

Belediyenin faaliyet raporlarının, kullanılan kay-nakları, bütçe hedef ve gerçekleşmelerini, meyda-na gelen sapmaların nedenlerini, varlık ve yüküm-lülükleri ile yardım yapılan birlik, kurum ve ku-ruluşların faaliyetlerine ilişkin bilgileri de içere-cek şekilde düzenlenip düzenlenmediğini sorgula-yan on dokuz nolu ifadeye %71,4’ü katıldıklarını beyan ederken, %10,7’si bu ifadeye katılmamıştır. Belediye kanunu 56. maddesi gereğince belediye başkanının, 5018 sayılı Kanunda belirtildiği üzere belediyenin faaliyet raporunu hazırlaması gerek-mektedir. Mali hizmetler yöneticileri, harcama bi-rimleri tarafından hazırlanan birim faaliyet rapor-larını da esas alarak belediyenin faaliyet raporunu hazırlamaktadırlar. Bu yöneticiler, belediye başka-nı adına idarenin faaliyet raporu oluşturdukların-dan dolayı ürettikleri bu raporlarının, kanunun ge-rektirdiği şartları taşıdığına ve yeterlilikte olduğu-nu yüksek oranda inanmaktadırlar. Ancak