Econder 2019 I. Uluslararası İktisat, İşletme ve Sosyal Bilimler Kongresi: Tam Metin Bildiri E-Kitabı

(1)

(2)

2 Econder 2019 I. Uluslararası İktisat, İşletme ve Sosyal Bilimler Kongresi

Tam Metin Bildiri E-Kitabı

Econder 2019 I. International Economics, Business and Social Sciences Congress Full Text Proceeding E-Book

18 - 20 Ekim / October 2019

Karabük Üniversitesi Fuat Sezgin Safranbolu Bilim ve Sanat Akademisi

KONGRE ONURSAL BAŞKANI / HONORARY HEAD OF CONGRESS Prof. Dr. Refik POLAT Karabük Üniversitesi Rektörü

KONGRE BAŞKANI / CHAIR

Doç. Dr. Hayrettin KESGİNGÖZ Karabük Üniversitesi

DÜZENLEME KURULU / ORGANIZING COMMITTEE Doç. Dr. Ersin MÜEZZİNOĞLU Karabük Üniversitesi Doç. Dr. Hayrettin KESGİNGÖZ Karabük Üniversitesi Doç. Dr. Hüseyin KARAMELİKLİ Karabük Üniversitesi

Doç. Dr. Serkan DİLEK Kastamonu Üniversitesi Doç. Dr. Taşkın DENİZ Karabük Üniversitesi

Umut GÜÇLÜ Karabük Üniversitesi

BİLİM KURULU / SCIENTIFIC COMMITTEE Prof. Dr. Abdul ALREZAK Tikirit University Prof. Dr. Abdullah KARAKAYA Karabük Üniversitesi

Prof. Dr. Abubekir Sengbore Gambiya Yüksek Eğitim Araştırma Bilim ve Teknoloji Bakanı Prof. Dr. Adem Efe Süleyman Demirel Üniversitesi

Prof. Dr. Ahmad Faris Ismail Malezya Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet GÜRBÜZ Karabük Üniversitesi

Prof. Dr. Ali Musa Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. Ali Öztürk Düzce Üniversitesi

Prof. Dr. Amir Ahmed Khuhro. Shah Abdul Latif University Prof. Dr. Ebru Ozgen Marmara Üniversitesi

Prof. Dr. Georgi MARINOV University of Economics Varna Prof. Dr. Gülay GÜNAY Karabük Üniversitesi

(3)

3 Prof. Dr. Hasan Hüseyin Öztürk Çukurova Üniversitesi

Prof. Dr. Hikmet Asutay Trakya Üniversitesi

Prof. Dr. İ. Erkinay TOKTOGULOVA İ. Razakov Kırgız Devlet Teknik Ünv Prof. Dr. İsa Özaydın Kafkas Üniversitesi

Prof. Dr. Jaime De Pablo VALENCIANO Universidad De Almeira Prof. Dr. Jaime De Pablo VALENCIANO Universidad De Almeira

Prof. Dr. Jose Luis MIRALLO University of Zaragoza Prof. Dr. Jose Ramos Pires MANSO Universidade De Beira

Prof. Dr. Meftah Hrairi Malezya Üniversitesi Prof. Dr. Mohammad ORAYF King Abdulaziz University

Prof. Dr. Nihat Mert Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Omirkhan ABDILMANULY Al-Farabi Kazakh National University Prof. Dr. Rovshan Aliyev Bakü Devlet Üniversitesi

Prof. Dr. S. Nur KERİMKULOVİÇ İ. Razakov Kırgız Devlet Teknik Ünv Prof. Dr. Tarkan Şahin Kafkas Üniversitesi

Prof. Dr. Tolga ULUSOY Kastamonu Üniversitesi Doç. Dr Abdul Munim Ehmed HIDAYIR Tikirit University Doç. Dr Roza UMIRBEKOVA Al-Farabi Kazakh National University

Doç. Dr Zhulduz ESIMOVA Al-Farabi Kazakh National University Doç. Dr. Almasbek MAULENOV Al-Farabi Kazakh National University

Doç. Dr. Amar SAMİH Tikirit University Doç. Dr. Erwin Sulaeman Malezya Üniversitesi

Doç. Dr. Ihor HURAK Vasyl Stefanyk Precarpathian National UniversitY Doç. Dr. Kamala Gahramanova Avrasya Üniversitesi

Doç. Dr. Maciej MILCZANOWSKI Information Technology University Doç. Dr. Paşayeva Günel Bakü Devlet Üniversitesi

Doç. Dr. Saat SALİH Tikirit University

Doç. Dr. Saim KAYADİBİ International Islamic University Malaysia Dr. Cıldız Abdieva Talas Üniversitesi

Dr. Elsev Brina Lopar Prizren Üniversitesi Dr. İsa Riskulbekov Talas Üniversitesi Dr. Jaffar Syed Mohamed Ali Malezya Üniversitesi

(4)

4 DANIŞMA KURULU / ADVISORY COMMITTEE

Prof. Dr. Ali Fuat ERSOY Karabük Üniversitesi Prof. Dr. Fatma Zehra TAN Karabük Üniversitesi Prof. Dr. Fikret YAŞAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Kemal KARTAL Ankara Üniversitesi

Doç. Dr. Ahmet BEYCİOĞLU Adana Bilim ve Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Ali ASKER Karabük Üniversitesi

Doç. Dr. Arif AYAR Amasya Üniversitesi Doç. Dr. Ayhan ORHAN Kocaeli Üniversitesi Doç. Dr. Berna Oto Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Burcu BERKE Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi

Doç. Dr. Burcu Umut ZAN Çankırı Karatekin Üniversitesi Doç. Dr. Erdoğan Mehmet ÖZKAN Yıldız Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Faruk ÖZEL KARAMANOĞLU Mehmetbey Üniversitesi

Doç. Dr. Fatih TAŞPINAR Düzce Üniversitesi Doç. Dr. Gökhan OTO Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Halil DURAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Hikmet Yeter ÇOĞUN Çukurova Üniversitesi Doç. Dr. Hilmi TOKER Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi

Doç. Dr. Hüseyin KARAMELİKLİ Karabük Üniversitesi Doç. Dr. Kadir BOZUKLUHAN Kafkas Üniversitesi Doç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Metin ÖĞÜN Kafkas Üniversitesi

Doç. Dr. Muhammed Said FİDAN Bursa Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Murat KORUNUR Munzur Üniversitesi

Doç. Dr. Mücteba UYSAL İstanbul Üniversitesi Doç. Dr. Nevin TURAN ÖZEK Muş Alparslan Üniversitesi

Doç. Dr. Nuray ZAN Çankırı Karatekin Üniversitesi Doç. Dr. Nurettin AYAZ Karabük Üniversitesi

Doç. Dr. Oğuz MERHAN Kafkas Üniversitesi

Doç. Dr. Oğuz YILDIRIM Alanya Alaattin Keykubat Üniversitesi Doç. Dr. Oğuzhan ZENGİN Karabük Üniversitesi

Doç. Dr. Selim İNANÇLI Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Şerafettin EKİNCİ Selçuk Üniversitesi

Doç. Dr. Tolga KARA Marmara Üniversitesi

(5)

5 Doç. Dr. Türkay TÜRKOĞLU Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi

Doç. Dr. Zeliha YAZICI Akdeniz Üniversitesi Dr. Ahmet ÇOŞKUN Akdeniz Üniversitesi Dr. Alev ÖNDER Adana Bilim Ve Teknoloji Üniversitesi Dr. Cemre Eda YAR Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi

Dr. Çimen BAYBURTLU Marmara Üniversitesi Dr. Gülsüm AKARSU Ondokuz Mayıs Üniversitesi Dr. Halime ERGÜN Necmettin Erbakan Üniversitesi

Dr. İnayet Burcu TOPRAK Akdeniz Üniversitesi Dr. Mahmut BinGÖL Yalova Üniversitesi Dr. Mehmet BÜYÜKYILDIZ Yalova Üniversitesi Dr. Nihat Onur AŞIKOĞLU Afyon Kocatepe Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Ahmet ÇİFCİ Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Ahmet İNKAYA Afyon Kocatepe Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Ahmet UYAR Erciyes Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Ayşe Neslihan DÜNDAR Bursa Teknik Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Bayram KIRMIZIGÜL Munzur Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Bekir GÜNEY Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Belkız KIZILTAN Avrasya Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Bülent ALTAY Afyon Kocatepe Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Canan AKSOY Karadeniz Teknik Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Celal Şahin ERMUTLU Kafkas Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Cihan KÜRKÇÜ Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Dilan TÜYSÜZ Adnan Menderes Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Dilek YARALI Kafkas Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Dursun Ali DEMİRBOGA Çukurova Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Ekrem AKBULUT Munzur Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Fatma HAMURCU Bartın Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Ferhat KIZILGEÇİ Şırnak Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Gencay Taşkın TAŞCI Kafkas Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Gizem MISIR Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Gökçe ÇİÇEK CEYHUN Bursa Teknik Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Günay BEYHAN Sakarya Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Hasan Hüseyin CİRİTCİOĞLU Düzce Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin ÖNDER Dumlupınar Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi İlkay KUTLAR Akdeniz Üniversitesi

(6)

6 Dr. Öğr. Üyesi İlknur KUTLAR YAYLALI Selçuk Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi İsmail CİĞERCİ Afyon Kocatepe Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Kazım BİBER Balıkesir Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Kemal KARAYORMUK Afyon Kocatepe Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Mahmut AKKOR Kırklareli Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Mahmut Nevfel ELGÜN Necmettin Erbakan Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Mahmut ÜNALDI Selçuk Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Yunus ÇELİK Kastamonu Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Mustafa AÇA Karadeniz Teknik Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Mükremin ÖLMEZ Kafkas Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Namık KILINÇ Iğdır Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Nesrin KARACA Sanyürek Munzur Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Nilay ÖZKÜTÜK Ege Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Nilgün AKSOY Akdeniz Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Nurgül ÖZDEMİR İzmir Demokrasi Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN Erciyes Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Serap Koral TAŞCI Kafkas Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Serden BAŞAK Artvin Çoruh Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Seyhan MERCAN Kalaycı Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Dr. Öğr. Üyesi Sibel ŞENTÜRK Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Songul ALŞAN Erzincan Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Şerife ÖNDER Dumlupınar Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Abdulkadir ATAR Karabük Üniversitesi

Dr. Öğretim Üyesi Latif PINAR Karabük Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi MARZİYE MEMMEDLİ Karabük Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Murat TUNÇBİLEK Karabük Üniversitesi

Dr. Öğretim Üyesi Metin ÖZKARAL Karabük Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Naseraddin ALİZADEH Karabük Üniversitesi

Dr. Öğretim Üyesi Yuliya BİLETSKA Karabük Üniversitesi Dr. Reyhan İsmet ÖZSARI Balıkesir Üniversitesi

(7)

7 SEKRETERYA / SECRETARIAT

Araştırma Görevlisi Dr. Murat ERGÜL Karabük Üniversitesi Araştırma Görevlisi Ali Rauf KARATAŞ Karabük Üniversitesi

Araştırma Görevlisi Tuğçe OLCAY Karabük Üniversitesi Arda YAZICI Karabük Üniversitesi

Arif SEVİM Karabük Üniversitesi Aslı Nur KAYA Karabük Üniversitesi Aslıhan YOKÇA Karabük Üniversitesi Dilara YILDIZ Karabük Üniversitesi Elçin PAŞAZADE Karabük Üniversitesi

Ezgi KABACALI Karabük Üniversitesi Halime ÇATAL Karabük Üniversitesi Kübilay KOCATÜRK Karabük Üniversitesi

Mert Sami BOZ Karabük Üniversitesi Mesude KANSIZOĞLU Karabük Üniversitesi

Osman ERDOĞAN Karabük Üniversitesi Sevgi MEYZİN Karabük Üniversitesi Şeyma Nur GÜNER Karabük Üniversitesi

Tamer Sami SERT Karabük Üniversitesi Uğur POLAT Karabük Üniversitesi Ünal GÜNGÖR Karabük Üniversitesi

Yusuf ARAS Karabük Üniversitesi Yusuf GÜVEREN Karabük Üniversitesi Zübeyde Tuğçe İREN Kastamonu Üniversitesi

Yayın Evi: Karabük Üniversitesi

ISBN: 978-605-9554-43-5

(8)

8 İÇİNDEKİLER

KONGRE ONURSAL BAŞKANI / HONORARY HEAD OF CONGRESS ... 2

KONGRE BAŞKANI / CHAIR ... 2

DÜZENLEME KURULU / ORGANIZING COMMITTEE ... 2

BİLİM KURULU / SCIENTIFIC COMMITTEE ... 2

DANIŞMA KURULU / ADVISORY COMMITTEE ... 4

SEKRETERYA / SECRETARIAT ... 7

İÇİNDEKİLER... 8

OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUKLARININ SOSYAL YETKİNLİKLERİNİN ANNE BABAYA AİT DEĞİŞKENLERE GÖRE İNCELENMESİ ... 16

Mücahit YUVACI ... 16

Özlem GÖZÜN KAHRAMAN ... 16

YETİŞKİN BAKIŞ AÇISINDAN TOPLUMSAL DEĞERLERİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ... 24

Arzu ÖZYÜREK ... 24

DİKKAT EKSİKLİĞİ, HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU ve ÜSTÜN YETENEKLİLİĞE İLİŞKİN AYIRICI DAVRANIŞLAR... 31

Asya ÇETİN ... 31

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE KARMA EĞİTİM YAPAN AZINLIK OKULLARI ÜZERİNE TARİHİ ARAŞTIRMA ... 36

S. Tunay KAMER ... 36

MODERN VE ÖTESİ TÜRKİYE’DE GÖRSEL SANATLAR ... 47

Mustafa TUNÇ ... 47

MAURITS CORNELIS ESCHER’İN ESERLERİNDE İMKÂNSIZ YAPILAR VE ÇÖZÜMLEMELERİ ... 58

Mustafa KOCALAN ... 58

SAFRANBOLU TARİHİ ÇEŞME KİTABELERİNDE UNVAN GRUPLARI... 68

Tarık ÇELİK ... 68

KAMU GELİRLERİNİN İSTİHDAM ÜZERİNE ETKİLERİNİN ANALİZİ:KARABÜK İLİ ÖRNEĞİ (2010:01-2019:03) ... 77

Nihat ALTUNTEPE ... 77

İSLAM EKONOMİSİNDE ENFLASYON: İSLAM ÜLKELERİ ARASINDA BİR KARŞILAŞTIRMA ... 84

Nihat ALTUNTEPE ... 84

TEMETTUAT KAYITLARINA GÖRE SIRÇALI KÖYÜNÜN SOSYO-EKONOMİK YAPISI... 89

Ebru SEZGİN ... 89

DÖVİZ KURUNUN TÜRKİYE İLE ALMANYA İKİLİ TİCARETİNE ASİMETRİK ETKİLERİ ... 96

Hüseyin KARAMELİKLİ ... 96

TÜRKİYE’DE ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ İLE SANAYİ ÜRETİM ENDEKSİ ARASINDAKİ SİMETRİK VE ASİMETRİK NEDENSELLİK İLİŞKİLERİN ANALİZİ ... 103

Mustafa KIRCA ... 103

Şerif CANBAY ... 103

ORDU İLİ’NDE TURİZM TALEBİNİN VE İHRACATIN İKTİSADİ BÜYÜME ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ... 109

Mustafa KIRCA ... 109

(9)

9

EKONOMİK BELİRSİZLİK VE DOĞUM HIZI ORANI ARASINDAKİ İLİŞKİ ... 115

Ezgi KABACALI... 115

KİŞİSEL BAZI FAKTÖRLERE GÖRE GENÇLERİN SALDIRGANLIK DÜZEYLERİ ... 124

ÖĞRENCİLERİN MİZAH DUYGUSU ALGILARININ ANALİZİ: KARABÜK ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ 130 Abdullah KARAKAYA ... 130

Meltem KARAPUNAR ... 130

Cihan KARA ... 130

YÖNETİM BİLGİ SİSTEMLERİ KAPSAMINDA E-NABIZ UYGULAMASININ ANALİZİ ... 139

Nuray DORUKBAŞI ... 139

Ömer KARAKAYA ... 139

YÖNETSEL AMAÇLAR BAĞLAMINDA STRATEJİSTLERİN ETİK SORUMLULUKLARI ... 148

Abdullah KARAKAYA ... 148

Eşe ÖNER ŞEKER ... 148

SPONSORLUK İLE MARKA ARASINDA ALGILANAN UYUM VE SPONSORLUĞA YÖNELİK TUTUMUN TÜKETİCİ TEMELLİ MARKA DEĞERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ... 157

Duygu KATMAN ... 157

Sertaç ÇİFCİ ... 157

DENİZ İŞLETMECİLİĞİNDE GEMİ KİRALAMA HİZMETLERİNE YÖNELİK ÖRNEK BİR UYGULAMA ... 166

Erdal ARLI ... 166

Erhan OKATAN... 166

KÜLTÜREL COĞRAFYA AÇISINDAN ZİLE PANAYIRI ... 174

Güzin KANTÜRK YİĞİT ... 174

Duygu MİNAZ ... 174

İŞ-AİLE ÇATIŞMASININ KADIN ÇALIŞANLARIN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 187

Halime GÖKTAŞ KULUALP ... 187

Yağmur SAVAŞKAN ... 187

KÜRESEL GÜÇ MÜCADELELERİNİN VE HAYATTA KALMANIN ANAHTARI: JEOPOLİTİK ... 206

Muhammed ORAL ... 206

AMASRA’DA EKONOMİK FAALİYETLERİN FONKSİYONEL ARAZİ KULLANIMINA ETKİLERİ .... 212

Ünal ÖZDEMİR ... 212

OSMANLI DÖNEMİ EĞİTİM VE BARTIN EĞİTİM TARİHİ HAKKINDA TESPİTLER ... 221

Hüseyin DEMİR ... 221

Tunay KARAKÖK ... 221

ANADOLU’DA MÜSLÜMAN BİR MOĞOL KUMANDANI: BULARGU ... 230

Arif DEMİRER ... 230

LADY GREGORY’S SOCIO-POLITICAL COMEDY OF IRISH-ENGLISH DISPUTE IN HER PLAY SPREADING THE NEWS ... 236

Mustafa CANLI ... 236

(10)

10

Esra KETENOĞLU KAYABAŞI ... 242

ÇOCUKLARI KONU ALAN GAZETE HABERLERİNİN İNCELENMESİ ... 245

Ayşe ÇETİNKAYA ... 245

Asya ÇETİN ... 245

BASIN MEDYA SEKTÖRÜNDE MOTİVASYON VE İŞ TATMİN DÜZEYI ARASINDAKİ İLİŞKİ... 255

Kübra DEMİRCİ ... 255

GÜNCEL BİR YÖNETİM YAKLAŞIMI OLARAK YÖNETİŞİM: TÜRKİYE’DEKİ BAZI UYGULAMALAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDIRME ... 263

Rukiye ÖZKAN... 263

Ömer KARAKAYA ... 263

YATIRIMCILARIN BİLİŞSEL ÖNYARGILARLA HAREKET ETMESİNİN HİSSE SENEDİ KARAR AŞAMASI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ... 271

Tolga ULUSOY ... 271

Funda CİVEK ... 271

BANKA MÜŞTERİLERİNİN KART KULLANIM HARCAMALARININ İNCELENMESİ: TÜRKİYE’DE BİR ARAŞTIRMA ... 279

Faruk DAYI ... 279

TÜRKİYE’DE BANKA KREDİ FAIZ ORANLARININ GÖRGÜL ANALİZİ ... 289

Faruk DAYI ... 289

DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER AÇISINDAN ÖRGÜTSEL MUHALEFETTEKİ FARKLILIKLAR ... 297

Engin KANBUR ... 297

Aysun KANBUR ... 297

İŞ GÜVENCESİ MEMNUNİYETİNİN İŞTEN AYRILMA NİYETİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ... 303

Aysun KANBUR ... 303

Engin KANBUR ... 303

TOPSİS İLE FİNANSAL PERFORMANS ÖLÇÜMÜ: TURİZM SEKTÖRÜ ÜZERİNE BİR UYGULAMA 310 Sedat DURMUŞKAYA... 310

Yusuf Bahadır KAVAS ... 310

TRANSFER FİYATLANDIRMASININ TESPİTİNDE EMSALLERE UYGUNLUK İLKESİ YETERLİ Mİ? ... 316

Murat ZORKUN ... 316

NORMALLEŞTİRİLMİŞ AÇIKLANMIŞ KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜKLER ENDEKSİ YAKLAŞIMI İLE TÜRKİYE’DE SEKTÖRLER ARASI İHRACAT REKABETİNİN ANALİZİ ... 321

Memduh Alper DEMİR ... 321

HAVA DURUMU YATIRIMCI DAVRANIŞLARINI ETKİLER Mİ? BİST İSTANBUL ENDEKSİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA ... 333

Fatih KONAK ... 333

Esra ÖZKAHVECİ ... 333

BİLGİ ÇAĞININ GÖÇMENLERİ: ÖĞRENCİLER ... 342

(11)

11

Burak ÇAVDAR ... 342

OSMANLI DÖNEMİNDE SAFRANBOLU’DA DERİCİLİK VE BAĞLI SEKTÖRLERİN İNCELENMESİ 347 Abdulkadir ATAR ... 347

XIX. YÜZYILIN İLK YARISINDA AMERİKAN MİSYONERLERİNİN KIBRIS’TAKİ FAALİYETLERİ 356 Fatma ÖKSÜZ ... 356

BÜTÇE AÇIKLARININ MİLLİ GELİRE ETKİSİ: 1975-2018 DÖNEMİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA ... 363

Erhan ÖRUÇ ... 363

GLOBAL KRİZİN GENÇ İŞSİZLİK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: EKONOMİK KALKINMA VE İŞ BİRLİĞİ ÖRGÜTÜ ÜLKELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ... 372

Erhan ÖRUÇ ... 372

KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK İLE FİNANSAL PERFORMANS ARASINDAKİ NEDENSEL İLİŞKİ ... 382

Ayşegül ACAR ... 382

TURİZM SEKTÖRÜNE YÖNELİK SWOT ANALİZLERİNE İLİŞKİN BİR İNCELEME ... 387

Nurettin AYAZ ... 387

Ömer İBİROĞLU ... 387

YERLİ TURİSTLERİN ETİK YİYECEK İMAJINA YÖNELİK ALGILARI: SAFRANBOLU ÖRNEĞİ ... 403

Merve YILDIRIM KALEM ... 403

İMALAT FİRMALARİNDA GÜVENLİK İKLİMİNİN İŞ MEMNUNIYETİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ... 411

Bülent YILDIZ ... 411

Erol TEKİN ... 411

“THE ROLE OF NON-OIL FACTOR IN INTERNATIONAL ECONOMY AND POTENTIAL OF NON-OIL SECTOR”... 419

Tahmina BALAJAYEVA ... 419

TERÖR VE EKONOMİ;TÜRKİYE ÖRNEĞİ... 427

Halime ÇATAL ... 427

KREDI KARTI SEÇİMİNE YÖNELİK BÜTÜNLEŞİK ENTROPİ-WASPAS ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME YAKLAŞIMI ... 436

Mehmet APAN ... 436

Ahmet ÖZTEL ... 436

ANA METAL SANAYİNİN FIRMA ÖLÇEKLERİNE GÖRE LİKIDİTE VE KARLILIK BAŞARILARININ GRİ İLİŞKİSEL ANALİZ YÖNTEMİYLE BELİRLENMESİ ... 442

Mehmet APAN ... 442

Ahmet ÖZTEL ... 442

KREDİ VE BORÇ SERVİSİNİN EKONOMİK BÜYÜME ÜZERİNE ETKİSİ: BRİCS ÜLKELERİ VE TÜRKİYE ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA ... 448

Mehmet İSLAMOĞLU ... 448

Mehmet APAN ... 448

KALKINMA VE YATIRIM BANKALARININ AKTİF KALİTESİ VE KARLILIK ANALİZİ ... 454

Mehmet APAN ... 454

YENI EKONOMİ PROGRAMI ÖZELİNDE GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’NİN EKONOMİK BÜYÜME SÜRECİ ... 459

(12)

12

KÜLTÜREL ZEKÂNIN GİRİŞİMCİLİK ALGISINA YÖNELİK ETKİSİNİN İNCELENMESİ ... 468

Erol TEKİN ... 468

Ceren İrem ERSOY... 468

İZAHA DAVET: UZLAŞMA MI? PİŞMANLIK MI? CEZADA İNDİRİM Mİ? ... 475

Özgür ŞAHAN ... 475

İSLAM TASAVVUFUNUN ORTAYA ÇIKIŞI ÜZERİNE TESPİTLER ... 487

HANNAH ARENDT'İN POLİTİK DÜŞÜNCESİNDE YURTTAŞLIK KAVRAMI ... 493

Müge ÇAĞLAYAN ... 493

ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL MEDYA KULLANIMI ve SOSYAL MEDYA ALGILARI ... 501

Hasan GÜMÜŞ ... 501

GÜZELLİK KAVRAMININ ÖLÇÜLEBİLİRLİĞİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA... 508

Gözde SULA ... 508

EKONOMİK KRİZ ALGISI: BU ALGININ TÜKETİCİ SATIN ALMA DAVRANIŞLARI İLE İLİŞKİSİ HAKKINDA NİTEL ARAŞTIRMA ... 514

Tuğba YILMAZ ... 514

LOJİSTİK HİZMET KALİTESİNİN SERVQUAL YÖNTEMİ İLE ANALİZİ ... 523

Bülent YILDIZ ... 523

ÖĞRENCİLERİN SOSYAL SORUMLU TÜKETİME BAKIŞ AÇILARININ DEMOGRAFİK FAKTÖRLERE GÖRE İNCELENMESİ ... 533

İbrahim YEMEZ ... 533

Sait BARDAKÇI ... 533

OTOBÜS FİZİKSEL ORTAMININ YOLCU MEMNUNİYETİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ ... 542

İbrahim YEMEZ ... 542

İNSAN KAYNAKLARI EĞİTİMLERİ VE HALKLA İLİŞKİLER FAALİYETLERİNDEN ÇALIŞANLARIN NASIL ETKİLENDİĞİYLE İLGİLİ ARAŞTIRMA: KAMU KURUMU ÖRNEĞİ ... 552

Ebru HACIOĞLU ... 552

AVUSTURYA-VİYANA ÜNİVERSİTESİ’NDE ARAP-İSLAM KÜLTÜRÜ VE TARİHİ ÜZERİNE YAPILAN DOKTORA TEZLERİ HAKKINDA BİR BİBLİYOGRAFYA ÇALIŞMASI (2008 – 2016) ... 561

Hüseyin DEMİR ... 561

MODERN İRAN SINEMASI’NDA EL DOKUMA KİLİMİN KADINI YANSITMADA KULLANIMI: GABBEH FİLMİ ÖRNEĞİ ... 569

Birgül ALICI ... 569

XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE RUMELİ BÖLGESİ DOĞANCILIK TEŞKİLATI: TD. 325 NUMARALI TAHRİR DEFTERİNE GÖRE ... 579

Ferdi GÖKBUĞA ... 579

KÜLTÜR VARLIKLARININ TANITIMI: DENİZLİ İLİ İÇİN TURİZM ROTASI ÖNERİSİ ... 587

Hicran Hanım HALAÇ ... 587

Merve GÜLŞEN ... 587

DENİZLİ CAMİLERİNDE GÖRÜLEN KALEM İŞİ MOTİFLERİN DENİZLİ DOKUMASINDAKİ MOTİFLERLE KIYASLANMASI ... 594

(13)

13

TARİHİ YAPILARDA GEÇ MÜDAHALE: DENİZLİ BAYAT CAMİ ÖRNEĞİ ... 600

SWOT ANALYSIS OF TURKISH PRODUCTS IN LIBYA ... 606

Serkan DİLEK... 606

Nagmi M. Moftah Aimer ... 606

Mustafa Khalifa Thawadi El Hamoudi ... 606

Ammar Ayyad Zayid Bin Zaed ... 606

CONSUMPTION PATTERNS OF KIRGHIZ STUDENTS IN TURKEY ... 610

Umarov ABDUVAHAB ... 610

Karimov Akram ABBASOVİÇ ... 610

Ozodbeg KARAMATOV ... 610

BARRIERS TO ENTRY AND INTERNET ... 614

Jose Ramos Pires MANSO ... 614

ÖZBEKİSTAN’IN TARIM SEKTÖRÜNDE YENİLİKSEL POLİTİKALAR VE GELİŞMELER ... 617

Ozodbek Karamatov ... 617

Serkan Dilek... 617

İŞ YAŞAMI KALİTESİ ALGISININ VARDİYALI SİSTEMDE ÇALIŞAN MAĞAZACILIK SEKTÖRÜ ÇALIŞANLARI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ: DÜZCE İLİ ÖRNEĞİ ... 621

Mükremin ÖZKARA ... 621

Öznur BOZKURT ... 621

ÇALIŞANLARIN ÖRGÜT KÜLTÜRÜ ALGILARININ ONLARIN ÖRGÜTSEL MUHALEFET DAVRANIŞLARINA ETKİSİ ... 628

İrem HORUZ ... 628

Aysun Devrim YEMENİCİ ... 628

ÖRGÜTLERDE ÇALIŞMA ARKADAŞI DESTEĞİNİN VARLIĞI, İŞTEN AYRILMA NİYETİNİ ETKİLER Mİ? ... 639

Armağan ERCAN ... 639

TÜRKİYE’DEKİ SEYAHAT ACENTALARININ VİZYONLARI ÜZERİNE BİR İÇERİK ANALİZİ ÇALIŞMASI ... 646

Nurettin AYAZ ... 646

Berkay GÖKGÖZ ... 646

DECIDING THE STRUCTURE OF RELATION AMONG THE SIZE OF LEARNING ORGANIZATIONS ACCORDING TO THE LENGTH OF THEIR SIZE: AN APPLICATION IN KARABÜK IRON AND STEEL FACTORY ... 658

(14)

14

Sezer AYAZ ... 658

Canan YILDIRAN ... 658

Fatma Zehra TAN ... 658

GELİR DAĞILIMININ ÖLÇÜLMESİ VE DEVLETİN GELİR DAĞILIMINA MÜDAHALESİ ... 671

Kübra Karakuş KILCI ... 671

Coşkun KARACA ... 671

VERGİ HARCAMALARININ GELİR DAĞILIMI ÜZERİNE ETKİSİ ... 679

Kübra Karakuş KILCI ... 679

KÜRESEL ÇEVRE SORUNLARI VE SEÇİLMİŞ BAZI ÜLKELERİN ÇEVRE POLİTİKALARI ... 689

Hilal YILDIRIM ... 689

ÇEVRE SORUNLARININ ÖNLENMESİNDE ÇEVRE DOSTU MALİYE POLİTİKALARI ... 695

Hilal YILDIRIM ... 695

YÖNETSEL DÜŞÜNCE SİSTEMİNİN EVRİMİ... 700

Ümmet AYDAN ... 700

Amir Ahmed KHUHRO ... 700

OSMANLI TAŞRASINDA VERGİ ANLAŞMAZLIKLARI (XIX. YÜZYIL BOLU ÖRNEĞİ) ... 710

Hakan TÜRKKAN ... 710

EKONOMİ GÜVEN ENDEKSİ VE BİLEŞİK GÖSTERGELER ... 714

İsmet GÜNEŞ ... 714

ERGENLERİN BAĞLANMA STİLLERİNİN DEMOGRAFİK FAKTÖRLERE GÖRE İNCELENMESİ ... 720

Devlet MAMIYEV ... 720

YUNAN İÇ SAVAŞI SIRASINDA BATI TRAKYA TÜRKLERİ VE TÜRKİYE ... 726

Buket ARSLAN... 726

Ersin MÜEZZİNOĞLU ... 726

LOJİSTİK KÖY PERFORMANS FAKTÖRLERİNİN KENTSEL LOJİSTİK PERFORMANS FAKTÖRLERİNE ETKİSİ: BİR ARAŞTIRMA ... 733

Orhan KÜÇÜK ... 733

OBOR: A CASE STUDY OF CPEC ... 740

Amir Ahmed KHUHRO ... 740

Ümmet AYDAN ... 740

THE LINKAGE BETWEEN RENEWABLE ENERGY, CO2 EMISSIONS AND ECONOMIC GROWTH IN IRAN: NEW EVIDENCE FROM A NONLINEAR ARDL APPROACH ... 751

Mohammad Sharif KARİMİ ... 751

ENFLASYON VE KENDİSİNE YÖNELİK BELİRSİZLİK ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİNE YÖNELİK BİR DENEME ... 759

(15)

15

Levent KORAP ... 759

G7 ÜLKELERİNDE TURİZME DAYALI EKONOMİK BÜYÜME TEORİSİ GEÇERLİ Mİ? ... 765

Veli YILANCI ... 765

Mehmet AYDIN ... 765

E7 ÜLKELERİNDE SATIN ALMA GÜCÜ PARİTESİNİN GEÇERLİLİĞİNİN TESTİ ... 770

SAVUNMA HARCAMALARI VE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİ: TÜRKİYE ÜZERİNE AMPİRİK BİR ANALİZ ... 773

ULUSLARARASI ENDEKSLER YARDIMIYLA TÜRKİYE’NIN DIŞ TİCARETİNİN ANALİZİ ... 778

Hayrettin KESGİNGÖZ ... 778

ULUSLARARASI GÖÇ VE TÜRKİYE ... 783

Umut GÜÇLÜ ... 783

Hayrettin KESGİNGÖZ ... 783

BÖLGESEL KALKINMADA TERMAL TURİZM: HAYMANA ÖRNEĞİ ... 788

Mehmet Yunus ÇELİK ... 788

Umut GÜÇLÜ ... 788

TÜRK AİLE ŞİRKETLERİNİN TAKIM OLARAK ÖĞRENME KAVRAMI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ ... 798

Efkan ERDOĞAN ... 798

MÜLKİ VE YEREL İDARİ SINIRLARIN İDARİ COĞRAFYA BAKIMINDAN ÖNEMİ ... 805

Ali ÖZÇAĞLAR ... 805

TÜRKİYE’NİN ORTA ASYA ÜLKELERİ İLE DIŞ TİCARETİNİN GELİŞİMİ ... 818

Nergiz ERDEM... 818

Ali KONAK ... 818

FİNANSAL GELİŞME İLE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİ: G7 ÜLKELERİ ÖRNEĞİ ... 829

Mücahit AYDIN ... 829

Veysel İNAL... 829

VERGİ TAKOZU İLE KADIN İSTİHDAM İLİŞKİSİNE YÖNELİK AMPİRİK KANITLAR ... 834

Veysel İNAL... 834

KÜRESELLEŞME İLE ENERJİ TÜKETİMİ ARASINDAKİ İLİŞKİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ ... 838

SAHTE VEYA TAHRİF EDİLMİŞ ÇEKTEN DOĞAN SORUMLULUK ... 842

(16)

16

OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUKLARININ SOSYAL

YETKİNLİKLERİNİN ANNE BABAYA AİT DEĞİŞKENLERE

GÖRE İNCELENMESİ

Mücahit YUVACI1

Özlem GÖZÜN KAHRAMAN2

ÖZET

Okul öncesi dönemde bulunan çocukların sosyal yetkinlikleri ebeveynlere ait değişkenlerden etkilenmektedir. Bu çalışmada okul öncesi dönem çocuklarının sosyal yetkinlikleri anne-baba yaşı, anne-baba öğrenim durumu, ailedeki kardeş sayısı, sosyoekonomik durum, doğum sıralaması değişkenlerine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma grubunu, 293 okul öncesi öğrencisi ve babaları oluşturmuştur. Verilerin toplanmasında, Sosyal Yetkinlik ve Davranış Değerlendirme Ölçeği-30 (SYDD-30) kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; doğum sırası, baba öğrenim durumu, anne çalışma durumu, gelir durumu değişkenleri ile çocukların sosyal yetkinlikleri arasında anlamlı bir farklılığın olduğu saptanmıştır. Anne-baba yaşı, anne öğrenim durumu, sahip olunan çocuk sayısı ile okul öncesi dönem çocukların sosyal yetkinlikleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmadığı tespit edilmiştir. Gelir seviyesi düşük olan ailelerde yetişen çocukların sosyal yetkinlikleri gelir seviyesi orta ve iyi olanlara göre daha yüksek olarak tespit edilmiştir. Okul öncesi çocukların sosyal yetkinlikleri ve saldırganlık davranışları ile baba öğrenim durumu arasında anlamlı ilişki bulunmuştur. Okul öncesi çocukların doğum sırasına göre ailede üçüncü sırada olanların ilk sırada ve ikinci sırada olan kardeşlerine göre sosyal yetkinlikleri daha yüksek olarak saptanmıştır.

Anahtar kelimeler: Sosyal yetkinlik, Okul Öncesi, Kızgınlık ve Saldırganlık

Investigation of Social Competencies of Preschool Children According to Parental Variables ABSTRACT

Social competence of preschool children is affected by parental variables. In this study, it was aimed to investigate the social competencies of preschool children according to the age of parents, parents' education level, number of siblings in the family, socioeconomic status and birth order variables. The study group consisted of 293 preschool students and their fathers. Social Competence and Behavior Assessment Scale-30 (SYDD-30) was used for data collection. As a result of the research; It was found that there was a significant difference between the variables of order of birth, father education, mother working status, income status and social competence of children. It was found that there was no significant difference between the parents' age, mother's education level, number of children and social competence of preschool children. The social competence of children raised in families with low income levels was found to be higher than those with moderate and good income levels. A significant relationship was found between social competence and aggression behaviors of preschool children and father's education level. The social competence of preschool children was found to be higher in the third place in the family than the siblings in the first and second place.

Key words: Social Competence, Preschool Children, Anger and Agression

Not: Bu çalışma yüksek lisans tezinin bir kısmından hazırlanmıştır. (Baba katılımı ile okul öncesi dönem çocuklarının sosyal yetkinlik ve davranış problemleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi-Mücahit YUVACI-Karabük Üniversitesi-2019)

(17)

17 2. Dr. Ögr. Ü. Karabük Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü okahraman@karabuk.edu.tr

Giriş

Erken çocukluk döneminde gelişim çok hızlıdır ve bu dönemde gelişim üzerine ailenin etkisi bilinen bir gerçektir. Aile bireyleri arasındaki iletişim erken çocukluk döneminde gelişimi etkilemekte ve çocuğun geleceğine yön vermektedir. Çocuk ve aile bireyleri arasındaki ilişkinin, çocuğun başkalarıyla olan iletişimini ve bütün hayatını şekillendirdiğini, aynı zamanda sağlıklı bir ailede yetişen çocukların daha özgüvenli ve toplumsal kabul düzeyi yüksek bireyler oldukları ifade edilmektedir (Mercan ve Şahin, 2017).

Ailenin çocuk gelişimi üzerine etkilerini araştıran çalışmalardan birisi de Bronfenbrenner’a ait “Ekolojik Sistemler Kuramı” olarak adlandırılan kuramdır. Bu kuram içerisinde aile bir mikrosistem olarak ele alınmakta ve çocuğun gelişimsel süreçlerini etkilediği ifade edilmektedir (Bronfenbrenner, 1979). Çocukla kurulan yakın ve sıcak ilişkiler onun sosyal yetkinlik düzeyini de etkilemektedir.

Sosyal yetkinlik, kişinin sosyal ilişkilerinde başarılı olmasını, ve arkadaşlık gibi dışarıdan gözlemlenebilen ilişkilerindeki yetkinliği ifade etmektedir (Rose-Krasnor, 1997). Başka bir tanımda ise; kişinin sahip olduğu sosyal ilişkilerini yönetip sosyal davranışlar ortaya koyması olarak ifade edilmektedir (Çorbacı, 2008). Çocukların erken çocukluk döneminden başlayarak sosyal çevrelerini genişletmeleri ve sosyal ilişkileri başlatabilir ve sürdürebilir düzeye gelmesi önem taşımaktadır (Fabes vd., 2006). Sosyal yetkinliğe sahip olan bir çocuğun aile bireyleriyle güçlü bağlar kurmuş, kendisinden büyük olanlarla ve akranlarıyla olumlu ilişkiler kurabilen, oyunlara dahil edilen, özgüveni yüksek ve paylaşımcı bir çocuk olması beklenmektedir (Slaski ve Cartwright, 2002). Rubin (1998) ise sosyal yetkinliği, çocuğun bakımını üstlenen kişilerle olan ilişkilerinden, erken çocukluk döneminde kurduğu arkadaşlık ilişkilerine değin sağlıklı bir gelişimin ve iletişimin anahtarı olduğu söylemektedir. Çocukların sosyal yetkinliklerinin düzeyleri tespit edilirken, çocukların öğretmenlerinden alınan bilgilerden, arkadaş grubu ve velilerden alınan bilgiler ile gözlemci raporlarından faydalanılmaktadır (Bornstein vd., 2010).

Sosyal yetkinlik, gelişimi etkileyen faktörlerden birisidir. Sosyal-duygusal açıdan çocuğun gelişebilmesi için gerekli olan en önemli unsurlardan birisi de, çevresindekilerle olumlu ilişkiler içinde olması ve duygu düzenleme becerisi kazanmış olmasıdır. Yetişkinlerin çocuklar hakkındaki en önemli endişeleri onların akademik başarıları ve bulundukları sınıflardan daha çok onların diğer çocuklarla kurdukları ilişkiler olmalıdır (Seven, 2007). Çünkü duygusal beceriler çocuklarda sosyal yetkinliğin önemli bir belirtisidir (Çorbacı, 2008). Sosyal-duygusal becerilere sahip olan çocuklar aile bireyleriyle ve çevresindeki diğer bireylerle daha rahat iletişim kurabilmekte, ve sosyal-duygusal becerilerin bu çocuklarda okul başarısını etkilediği ve ileriki yıllarda da sosyal yetkinliği kapsadığı görülmektedir (Çorapçı vd., 2010). Duygusal becerilerde problem yaşayan çocuklarda, davranış problemleri görülme ihtimali bulunmaktadır (Koçyiğit vd., 2015).

Davranış; insanlar tarafından sergilenen tüm zihinsel ve fiziksel aktiviteler olarak tanımlanabilir (Esin ve Dursun, 2014). DSM-V’e göre ise, toplumda var olan diğer insanların haklarının veya kişinin yaşına göre ortaya çıkan toplumsal normların ya da kuralların çiğnendiği, tekrar tekrar ortaya çıkan ve ısrarcı bir tutumun olduğu davranışlar olarak tanımlanmaktadır (Yüksek Usta, 2014; Esin ve Dursun, 2014). Erbaş (2002), davranış problemlerini bireyin hem kendisine hem çevresine zarar veren, öğrenmesini engelleyen ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyen tüm davranışlar olarak tanımlamaktadır. Yörükoğlu (1998) ise davranış problemlerini, ruhsal ve bedensel nedenlere bağlı olarak çocukların çevreleriyle sürekli çatışma içinde oldukları ve kendilerini gergin hissettiren, dikkat çekici, özel koşullarda meydana gelen ve rahatsız edici davranışlar olarak tanımlamaktadır. Buradan yola çıkarak bu çalışmada çocukların sosyal yetkinlikleri üzerine ailelere ait değişkenlerin etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu çalışmanın alanyazına katkıda bulunacağı ve abu alanda çalışma yapan araştırmacılara ve uzmanlara da yol gösterici olacağı düşünülmektedir.

Amaç ve Yöntem

Bu bölümde araştırmanın modeli, araştırmanın yeri ve tarihi, çalışma grubu, çalışmada kullanılan veri araçları, verilerin toplanması, verilerin değerlendirilmesinde kullanılan yöntemler, araştırmanın etik yönü ve araştırmanın sınırlılıklarına dair bilgiler yer almaktadır.

Araştırmanın Modeli

Araştırmada okul öncesi çocuklarının sosyal yetkinliklerinde anne babaya ait faktörlerin etkisini incelemek amacıyla betimsel tarama modeli seçilmiştir.

(18)

18 Araştırmanın Yeri ve Tarihi

Bu araştırma, Karabük İli ve Safranbolu İlçesinde bulunan anaokullarında gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler 2018-2019 eğitim-öğretim dönemine aittir.

Araştırmanın Çalışma Grubu

Bu araştırmanın çalışma grubunu restgele örnekleme yöntemiyle belirlenen beş anaokulundan 4-6 yaş grubu 293 çocuk oluşturmaktadır.

Veri Toplama Araçları

Araştırmada çocuğun anne-babasına ait bilgileri alabilmek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu” ve çocukların sosyal yetkinlik düzeylerinin ölçüldüğü LaFreniere ve Dumas (1996) tarafından geliştirilen, Çorapçı ve diğerleri (2010) tarafından Türkçe’ye uyarlaması yapılan ve öğretmenler tarafından doldurulan “Sosyal Yetkinlik ve Davranış Değerlendirme Ölçeği-30” kullanılmıştır.

BULGULAR

Tablo 1. SYDD-30 Ölçeği Puanlarının Doğum Sırasına Göre ANOVA Sonuçları

Alt Boyutlar Doğum sırası N Ort. Ss F p Anlamlı Fark

Sosyal Yetkinlik 1. Sıra 155 43,65 11,20 4,446 0,013* Birinci ile üçüncü çocuk arasında 2. Sıra 105 44,90 10,81 3. Sıra 33 49,42 9,70 Kızgınlık ve Saldırganlık 1. Sıra 155 20,64 10,32 1,643 0,195 2. Sıra 105 18,60 8,94 3. Sıra 33 18,45 9,93 Anksiyete ve İçe Dönüklük 1. Sıra 155 20,14 10,61 1,113 0,330 2. Sıra 104 18,93 9,08 3. Sıra 33 17,54 9,86 p<0,05

Tablo 1’e göre sosyal yetkinlik alt boyutunda çocukların doğum sırasına göre anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Anlamlı farklılığın birinci ile üçüncü çocuklar arasında olduğu saptanmıştır. Diğer alt boyutlarda ise anlamlı bir farklılık bulunamamıştır.

Tablo 2. SYDD-30 Ölçeği Puanlarının Anne Yaşına Göre ANOVA Sonuçları

Alt Boyutlar Anne Yaşı N Ort. Ss F p

Sosyal Yetkinlik 20-25 Yaş 13 43,61 10,03 0,172 0,953

26-30 Yaş 58 44,86 11,69 31-35 Yaş 122 44,22 11,20 36-40 Yaş 67 44,37 10,68 40 Yaş ve üzeri 33 45,81 10,85 Kızgınlık ve Saldırganlık 20-25 Yaş 13 19,76 9,95 0,969 0,425 26-30 Yaş 58 20,10 9,90 31-35 Yaş 122 18,51 8,74

(19)

19 36-40 Yaş 67 21,40 11,40 40 Yaş ve üzeri 33 19,57 10,05 Anksiyete ve İçe Dönüklük 20-25 Yaş 13 20,00 6,58 0,146 0,965 26-30 Yaş 58 19,05 10,43 31-35 Yaş 121 19,83 11,01 36-40 Yaş 67 19,31 8,74 40 Yaş ve üzeri 33 18,54 9,33

Tablo 2’ye göre anne yaşı ile SYDD-30 ölçeğinden alınan puanlar arasında anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır. Bir başka ifade ile anne yaşının çocukların sosyal yetkinlikleri üzerine bir etkisi olmadığı tespit edilmiştir.

Tablo 3. SYDD-30 Ölçeği Puanlarının Baba Yaşına Göre ANOVA Sonuçları

Alt Boyutlar Baba Yaşı N Ort. Ss F p

Sosyal Yetkinlik 26-30 Yaş 19 46,15 12,01 0,275 0,843

31-35 Yaş 108 44,34 11,51 36-40 Yaş 100 44,05 10,25 40 Yaş ve üzeri 66 45,13 11,28 Kızgınlık ve Saldırganlık 26-30 Yaş 19 19,36 12,38 0,480 0,696 31-35 Yaş 108 18,80 8,89 36-40 Yaş 100 20,24 9,86 40 Yaş ve üzeri 66 20,28 10,53 Anksiyete ve İçe Dönüklük 26-30 Yaş 19 17,36 8,04 0,614 0,607 31-35 Yaş 108 19,68 10,14 36-40 Yaş 99 18,85 9,42 40 Yaş ve üzeri 66 20,42 11,16

Tablo 3’e göre SYDD-30 ölçeğinden alınan puanlar ile baba yaşı değişkeni arasında anlamlı bir farklılık saptanmamıştır. Baba yaşının çocukların sosyal yetkinlikleri üzerine etkisi olmadığı tespit edilmiştir.

(20)

20 Tablo 4. SYDD-30 Ölçeği Puanlarının Anne Öğrenim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları

Alt Boyutlar Anne Öğrenim N Ort. Ss F p

Sosyal Yetkinlik İlkokul 31 47,70 9,16 1,150 0,334

Ortaokul 37 43,18 12,54 Lise 88 44,61 10,21 Önlisans 43 46,25 11,76 Lisans 78 43,35 11,27 Lisansüstü 16 42,25 11,61 Kızgınlık ve Saldırganlık İlkokul 31 16,29 7,13 2,020 0,076 Ortaokul 37 19,89 11,02 Lise 88 18,17 9,05 Önlisans 43 21,93 10,20 Lisans 78 20,93 10,39 Lisansüstü 16 21,62 10,15 Anksiyete ve İçe Dönüklük İlkokul 31 18,51 8,00 1,078 0,373 Ortaokul 37 20,43 10,81 Lise 87 18,50 10,53 Önlisans 43 20,32 10,21 Lisans 78 18,87 8,90 Lisansüstü 16 24,06 12,78

Tablo 4’e göre SYDD-30 ölçeğinden alınan puanlar ile anne öğrenim durumu değişkeni arasında anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır. Diğer bir ifade ile anne öğrenim durumunun çocukların sosyal yetkinlikleri üzerine bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir

Tablo 5. SYDD-30 Ölçeği Puanlarının Baba Öğrenim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları

Alt Boyutlar Baba Öğrenim N Ort. Ss F p Anlamlı Fark

Sosyal Yetkinlik İlkokul 15 45,06 10,96 2,849 0,016* Ortaokul-lisansüstü, lise-lisansüstü arasında Ortaokul 24 47,50 6,35 Lise 95 45,41 11,13 Önlisans 37 45,78 9,62 Lisans 83 44,78 10,88 Lisansüstü 39 38,69 13,14 Kızgınlık ve

Saldırganlık İlkokul 15 19,33 12,89 3,016 0,011* Lise-lisansüstü arasında

Ortaokul 24 17,79 7,60

Lise 95 17,90 8,64

(21)

21 Lisans 83 19,75 9,93 Lisansüstü 39 24,79 10,43 Anksiyete ve İçe Dönüklük

İlkokul 15 20,40 9,13 5,685 0,000* Ortaokul-lisansüstü, lise-lisansüstü, önlisans-lisanüstü, lisans-lisansüstü Ortaokul 24 14,95 3,53 Lise 94 18,52 8,89 Önlisans 37 19,27 10,61 Lisans 83 18,28 9,22 Lisansüstü 39 26,51 13,26

Tablo 5’e göre SYDD-30 ölçeğinden alınan puanlar ile baba öğrenim durumu arasında anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Ortaokul mezunu babaların çocuklarının sosyal yetkinliklerinin daha fazla, kızgınlık saldırganlık ve anksiyete ile içe dönüklük davranış problemlerinin ise daha az olduğu görülmektedir.

Tablo 6. SYDD-30 Ölçeği Puanlarının Anne Çalışma Durumuna Göre t-Testi Sonuçları

Alt Boyutlar Anne İş N Ort. Ss t p

Sosyal Yetkinlik Çalışıyor 118 42,77 11,36 -2,256 0,025*

Çalışmıyor 175 45,72 10,67 Kızgınlık ve Saldırganlık Çalışıyor 118 20,61 10,68 1,364 0,173 Çalışmıyor 175 19,02 9,19 Anksiyete ve İçe Dönüklük Çalışıyor 118 19,75 9,82 0,467 0,641 Çalışmıyor 174 19,19 10,16

Tablo 6’ya göre SYDD-30 ölçeğinden alınan puanlar ile anne çalışma durumu değişkeni arasında anlamlı bir farklılık olduğu saptanmıştır. Anlamlı farklılığın sosyal yetkinlik alt boyutunda olduğu görülmektedir. Çalışmayan annelerin çocuklarının sosyal yetkinliklerinin çalışan annelerin çocuklarından daha fazla olduğu tespit edilmiştir.

Tablo 7. SYDD-30 Ölçeği Puanlarının Sahip Olunan Çocuk Sayısına Göre ANOVA Sonuçları

Alt Boyutlar Çocuk Sayısı N Ort. Ss F p

Sosyal Yetkinlik 1 Çocuk 68 42,95 10,24 1,609 0,202

2 Çocuk 173 44,54 11,36 3 Çocuk ve üzeri 52 46,59 10,79 Kızgınlık ve Saldırganlık 1 Çocuk 68 21,33 10,70 1,486 0,228 2 Çocuk 173 19,38 9,57 3 Çocuk ve üzeri 52 18,40 9,37 Anksiyete ve İçe Dönüklük 1 Çocuk 68 20,47 10,07 0,669 0,513 2 Çocuk 172 19,32 10,27 3 Çocuk ve üzeri 52 18,36 9,04

(22)

22 Tablo 7’ye göre SYDD-30 ölçeğinden alınan puanlar ile sahip olunan çocuk sayısı değişkeni arasında anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir.

Tablo 8. SYDD-30 Ölçeği Puanlarının Gelir Durumuna Göre ANOVA Sonuçları

Alt Boyutlar Gelir Durumu Algısı N Ort. Ss F p Anlamlı Fark

Sosyal Yetkinlik Düşük 20 41,35 11,53 2,992 0,052* Düşük gelir

seviyesi orta gelir seviyesinde Orta 136 46,13 9,91 İyi 137 43,42 11,84 Kızgınlık ve Saldırganlık Düşük 20 21,10 12,63 2,142 0,119 Orta 136 18,39 8,88 İyi 137 20,71 10,19 Anksiyete ve İçe

Dönüklük Düşük 20 23,95 11,47 3,145 0,045* seviyesi orta Düşük gelir gelir seviyesinde

Orta 135 18,26 9,26

İyi 137 19,89 10,33

Tablo 8’e göre SYDD-30 ölçeğinden alınan puanlar ile gelir durumu değişkeni arasında anlamlı bir farklılık olduğu saptanmıştır. Anlamlı farklılığın sosyal yetkinlik alt boyutunda ve anksiyete-içe dönüklük alt boyutunda olduğu görülmektedir. Orta gelir seviyesine sahip ailelerin çocuklarının sosyal yetkinliklerinin daha fazla olduğu, anksiyete ve içe dönüklük özelliklerinin ise daha az olduğu görülmektedir.

Sonuçlar

 SYDD-30 Ölçeği puanlarının doğum sıralamasına göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur. Sosyal Yetkinlik alt boyutunda üçüncü sırada bulunan çocukların puanlarının ikinci ve birinci sırada bulunan çocuklardan daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Diğer alt boyutlarda ise anlamlı bir farklılık bulunamamıştır.

 SYDD-30 Ölçeği puanlarının baba öğrenim durumuna göre anlamlı farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Anlamlı farklılığın Sosyal Yetkinlik alt boyutunda, Kızgınlık ve Saldırganlık alt boyutunda, Anksiyete ve İçe Dönüklük alt boyutunda olduğu tespit edilmiştir.

 SYDD-30 Ölçeği puanlarının anne çalışma durumuna göre anlamlı farklılık gösterdiği saptanmıştır. Sosyal Yetkinlik alt boyutunda çalışmayan annelerin puanlarının çalışan annelerin puanlarından daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Öneriler

 Sosyal yetkinlik ve davranış problemleri hakkında, sadece ailelere değil öğretmen ve idarecilere de, bilgilerini taze tutmaları amacıyla hizmetiçi eğitimler sunulabilir. Öğretmenlerdeki bu bilgilerin artırılması ve güncellenmesi, okullardaki Rehberlik servislerinin üzerindeki yükü azaltarak oraları daha işlevsel bir duruma getirebilir.

 Çocuklardaki sosyal yetkinliği artırmak için uygun okul modelleri inşaa edilerek çocukların bu okullarda eğitim almaları sağlanabilir. ‘Piazza’ modelli okullar ülkemizde de uygulanabilir.

KAYNAKÇA

Mercan, Z. ve Şahin, F. T. (2017) Babalık Rolü ve Babalık Rolü Algısı. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 2(2), 1-10.

Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development. Harvard university press.

Rose‐Krasnor, L. (1997). The nature of social competence: A theoretical review. Journal of Social development-Wiley Online Library 6(1), 111-135.

Çorbacı-Oruç, A. (6). yaş çocuklarında sosyal yeterliliğin, akran ilişkilerinin ve sosyal bilgi işleme sürecinin değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Ankara (Danışman: Prof. Dr. Selahaddin Öğülmüş).

(23)

23 Fabes, R. A., Gaertner, B. M., Popp, T. K. (2006). Getting Along with Others: Social Competence in Early Childhood. Slaski, M. ve Cartwright, S. (2002). Health, performance and emotional intelligence: An exploratory study of retail

managers. Stress and Health: Journal of the International Society for the Investigation of Stress, 18(2), 63-68. Rubin, K. H., Bukowski, W. M. ve Parker, J. G. (1998). Peer interactions, relationships, and groups. Handbook of child

psychology.

Bornstein, M. H., Hahn, C. S. ve Haynes, O. M. (2010). Social competence, externalizing, and internalizing behavioral adjustment from early childhood through early adolescence: Developmental cascades. Development and psychopathology, 22(4), 717-735.

Seven, S. (2007). Ailesel faktörlerin altı yaş çocuklarının sosyal davranış problemlerine etkisi. Kuram ve Uygulamada Egitim Yönetimi Dergisi, 13(3), 477-499.

Çorbacı-Oruç, A. (2008). 6 yaş çocuklarında sosyal yeterliliğin, akran ilişkilerinin ve sosyal bilgi işleme sürecinin değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Ankara (Danışman: Prof. Dr. Selahaddin Öğülmüş).

Çorapçı, F., Aksan, N., Arslan-Yalçın, D. ve Yağmurlu, B. (2010). Okul öncesi dönemde duygusal, davranışsal ve sosyal uyum taraması: Sosyal yetkinlik ve davranış değerlendirme-30 ölçeği. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 17(2), 63-74.

Koçyiğit, S., Yılmaz, E. ve Sezer, T. (2015). 60-72 Aylık Çocukların Sosyal Yetkinlik Ve Duygu Düzenleme Becerileri İle Oyun Beceriler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 209-218. Esin, İ. S. ve Dursun, O. B. (2014). Okullarda görülen sorun davranışlar ve okul ruh sağlığı uygulamaları: bir gözden

geçirme. Sakarya Tıp Dergisi, 4(1), 1-9.

Usta, S. Y. (2014). Okul Öncesi Dönem Çocuklarda Davranış Problemlerinin Anne-Çocuk ve Öğretmen-Çocuk İlişkileri Açısından İncelenmesi.

Erbaş, D. (2002). Problem davranışların azaltılmasında olumlu davranışsal destek planı hazırlama. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 3(02).

(24)

24

YETİŞKİN BAKIŞ AÇISINDAN TOPLUMSAL DEĞERLERİ

ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Arzu ÖZYÜREK1

Mürşide Gültekin, Uğur Karabayraktar, Gamze Korkmaz, Yasemin Emiş Demir, Aslı Kayar, Yasin Furkan Telli, Emre Kara, Ahmet Kural2

Özet

Günümüzde, toplumda değerlerin kaybolması veya değişmesi önemli bir sorun olarak görülmektedir. Değerlerin kaybolmasını veya değişimini etkileyen faktörlerin bilinmesi, toplumdaki değerlerin varlığını sürdürmesi amacıyla yapılacak çalışmalara rehberlik edecektir. Bu nedenle bu çalışmada, yetişkin bireylerin bakış açısından toplumsal değerleri olumsuz etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma grubunu, çalışmaya katılmaya gönüllü olan 54 kadın ve 70 erkek olmak üzere 124 kişi oluşturmuştur. Nitel olarak tasarlanan çalışmada, yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi kullanılmıştır. Katılımcılardan toplumsal değerleri olumsuz etkileyen faktörleri, önem sırasına göre sıralamaları istenmiştir. Elde edilen verilerin yüzde ve frekans dağılımları alınmıştır. Çalışmada, yetişkinlerin toplumsal değerlerin kaybolmasında, ilk ve en önemli neden olarak sırasıyla sosyal medya ve teknolojinin yanlış kullanılması, dini ve ahlaki değerlerden uzaklaşmak, sevgi-saygı eksikliği olarak belirttiği görülmüştür. İkinci sırada sosyal medya ve teknolojinin yanlış kullanılması, bencillik ve sevgi-saygı eksikliği, dini ve ahlaki değerlerden uzaklaşmak yer almıştır. Üçüncü sırada ise, eğitimsizlik ve bencilik, sosyal medya ve teknolojinin yanlış kullanılması yer almıştır. Sonuç olarak; toplumda değerlerin kaybolması veya değişmesinde sosyal medya ve teknolojinin yanlış kullanılmasının en önemli neden olarak görüldüğü saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Değerler, değer kaybı, toplumsal değerler.

Factors Affecting Social Values According to Adults Abstract

Today, the loss or change of values in society is seen as an important problem. To know the factors that affect the loss or change of values, will guide the studies to be carried out in order to maintain the existence of values in the society. Therefore, in this study, it was aimed to determine the factors that negatively affect social values from the perspective of adult individuals. The study group consisted of 124 people, 54 females and 70 males who volunteered to participate in the study. In the qualitative study, semi-structured interview method was used. The participants were asked to list the factors that negatively affect social values in order of importance. Percentage and frequency distributions of the data were obtained. In the study, the first and most important reasons for the loss of social values of adults, social media and technology, misuse of religious and moral values, respectively, it was seen as a lack of love and respect. The second is misuse of social media and technology, selfishness and lack of love and respect, and distancing from religious and moral values. In the third place, low level of education and selfishness, social media and misuse of technology took place. As a result; It is determined that misuse of social media and technology has been seen as the most important reason for the loss or change of values in society. Key Words: Values, loss of value, social values.

Giriş

Günümüzde, toplumda değerlerin kaybolması veya değişmesi önemli bir sorun olarak görülmektedir. Değişen yaşam şartlarına göre bireylerin ihtiyaçlarının da değiştiği, bu nedenle kültürel değişimlerin de kaçınılmaz olduğu söylenebilir. Bu değişimde, belki de en çok kaygı uyandıran durum değer yargılarında ve toplumu toplum yapan belli bazı değerlerdeki olumsuz yönde değişimler olmaktadır.

Değer, bir ulusun sahip olduğu sosyal, kültürel, ekonomik ve bilimsel değerlerini kapsayan maddi ve manevi ögelerin bütünü olarak tanımlanabilir (www.tdk.gov.tr, 2019). Değerler, bir kültürün inançları, idealleri, neyin iyi neyin istenmeyen bir durum olduğunu yansıtmaktadır ve bireyler üzerinde önemli bir etkiye sahiptirler (Rokeach, 1973’ten Akt.: Ekşi vd., 2015). Bireylerin değerlerle ilk karşılaştığı yer aile ortamı olmaktadır. Değerlerle karşılaşılan ikinci kurum ise eğitim kurumlarıdır. Ailede ve okul ortamında, bireylerin belli bazı kurallar doğrultusunda disipline edilmesi söz konusudur. Bu sayede bireyler arası bağların güçlenmesi, toplumla bütünleşmesi söz konusu olabilmektedir. Değer kazanımına yönelik eğitimde iyi-kötü, doğru-yanlış, güzel-çirkin gibi bilgiler teorik olarak öğretilir ve bireyden bunları içselleştirerek davranışlarına yön vermesi beklenir (Uzun

1_{Prof. Dr., Karabük Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Çocuk Gelişimi Bölümü, a.ozyurek@karabuk.edu.tr} 2_{Yüksek lisans öğrencisi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Disiplinler Arası Etik ABD.}

(25)

25 ve Şafak Uzun, 2017). Değer kavramı, ahlakla oldukça ilişkili bir kavramdır ve bireyin yaşama amacına inancı ve davranışları üzerinde oldukça etkilidir (Ogelman ve Sarıkaya, 2015).

Değerler farklı şekillerde sınıflandırılabilmektedir. Allport ve arkadaşları, değerleri estetik, teorik, sosyal, iktisadi, dini ve ahlaki değerler olarak incelemişlerdir. Schwartz ise güç, başarı, evrenselcilik, uyarım, hazcılık, iyilikseverlik, özyönelim uyma, gelenekselcilik, güvenlik olarak gruplandırmıştır. Rokeach değerleri, amaç ve araç değerler olarak gruplandırmıştır. Kendine saygı, sosyal itibar eşitlik ve aile güvenliği amaç değerleri; nezaket, zeka ve sorumluluk araç değerleri oluşturmaktadır. Toplumdaki davranış ve düşünceler, değerlere göre algılanır. Bireyler, tecrübeleriyle edindikleri değerleri kendilerinden sonra gelecek bireylerde bulunması gereken kriterler olarak değerlendirirler. Değerlerden yoksun toplumlar umutsuzluk, ahlaksızlık, uğruna adanacak şeylerin eksikliği gibi çeşitli olumsuzluklarla karşı karşıya kalırlar (Akt.: Özyürek vd., 2018).

Değerlerin oluşumu ve değişimini etkileyen faktörler yanında, değerler de toplum üzerinde etkili olmaktadır. Yaşam koşullarındaki değişiklikler nedeniyle ortaya çıkan modern değerler ve geçmişten günümüze süregelen geleneksel değerlerin insana etkisi birlikte ele alınabilir. Göktürk ve Günalan (2006), modern ve geleneksel değerler arasında insanı inceledikleri çalışmalarında, ailelerin çocuklarını başkalarının çocuklarıyla kıyaslayarak eğittiklerini, hep birinci olmaya ve en iyi olmaya zorlandıklarını, bunun sonucunda yalnızca kendini düşünüp başkalarına kin besleyen, tek amacı en üstün olmak olan çocuklar yetiştiğine vurgu yapmışlardır. Önceleri insanlar yaptıkları pek çok şeyi insana hizmet olarak görürken modernizmle birlikte bireycilik ön plana çıkmıştır. Modernizmin, insanı toplumsal ilişkilerden soyutladığı ve yalnızlaştırdığını ileri sürmüşlerdir. Taşradan büyük kente herhangi bir nedenle göç eden bireyler, toplumda yer edinmenin ancak para ve makamla olabileceğini görmekte, bunlara ulaştıklarında sahip olduklarını kişilik değeri olarak öne çıkarmaktadırlar. Geleneksel kültürün değerlerini, modernizm kalıpları içerisinde dönüştüremedikleri için problemli bireyler haline gelmektedirler (Göktürk ve Günalan, 2006). Toplumun en küçük birimi olarak aileye verilen değer oldukça güçlüdür, hatta aile üyesi olarak yaşamayan bireylerin statüsü sorgulanır. Akrabalık ve komşuluk ilişkilerini barındıran kültürel değerler yaşanan göçlerle birlikte zayıflamıştır (Özbay, 2014).

Değerleri etkileyen faktörlerden biri ve belki de en önemlisi basın yayın organlarıdır. Basın yayın organları yoluyla verilen mesajlar, toplumun değer yargılarıyla çatışmamalıdır. Aksi halde hem yayın organı hem de birey, aile ve toplum zarar görür. Basının, toplumun değer yargılarıyla çatışmamak için hedeflediği gruba yönelik tepkilere göre yayın politikasını düzenlemelidir. Basında yer alan bilgilere karşı birey ve aile, özellikle de çocuklar savunmasızdırlar. Verilen bilgileri doğru olarak algılayan çocuklar, bu bilgiyi mantık süzgecinden geçirmeden kabullenmektedirler (Güz, 1991). Günümüzde yazılı basından çok görsel basın, özellikle de internet aracılığıyla hemen her türden bilgi herhangi bir üst kontrol mekanizması olmaksızın her yaştan ve her yerdeki bireye belki de saniyeler içinde ulaşmaktadır. Bu durum hem bilgi kirliliğini hem de çok sayıda kişinin aynı anda maruz kalması sonucu büyük bir kitle etkileşimini beraberinde getirmektedir.

Değerler konusunda yapılan çalışmalar incelendiğinde kuşaklararası değişimi aile değerleri üzerinden inceleyen (Abay ve Demir, 2014), ailenin dini değerleri aktarmadaki rolü (Aybey, 2018), aile değerlerine bakış (Ekşi vd, 2015; Özyürek, Çetin ve Erakman, 2016), modern zamanların değer arayışı (Çınar, 2006), gençliğin değer algısı ve sahip oldukları değerler (Aydın, 2003; Özyürek, 2019), öğretmen adaylarının değer tercihleri (Sarı, 2005), değer kazanımını etkileyen çeşitli faktörler (Işıtan, Özyürek ve Çörtük, 2016; Özyürek vd., 2018) gibi konuları kapsadığı görülmüştür. Değerlerde değişim, bireylerin kişiliğinde önemli değişikliklere neden olur, benlik kavramını etkiler. Toplumsal açıdan bakıldığında ise, sosyal ve kültürel değişime neden olur (Sarı, 2005). Değerlerin giderek değişip kaybolduğuna ilişkin toplumdaki şikayetleri dikkate alarak bu durumun nedenlerinin araştırıldığı bir çalışmaya rastlanmamıştır.

Toplumda değer kazanımı, değerlerin kaybolması veya değişikliğe uğramasını etkileyen pek çok değişken olabilir. Ekşi ve arkadaşları (2015) Almanya’da yaşayan Türk göçmenlerle yaptıkları çalışmada değerlerin hangi şartlardan etkilendiğinin belirlenmesi ve hangi şartlardan etkilendiğinin ortaya konmasının kültürel devamlılığın korunmasında politikalar oluşturulmasında yarar sağlayacağını vurgulamışlardır. Bu çalışmada, yetişkinlerin bakış açısından değer kaybına neden olan veya değerleri olumsuz etkileyen faktörlerin önem sırasına göre belirlenmesi amaçlanmıştır. Değerlerin etkilendiği faktörlerin belirlenmesinin, değerler eğitimi konusunda yapılabilecek çalışmalar katkı sağlayacağı öngörülmüştür.

Yöntem

Araştırmanın Modeli

Nitel araştırma modelinin kullanıldığı çalışmada, katılımcıların konuyla ilgili görüşleri incelenmiştir. Çalışma Grubu

(26)

26 Çalışma grubunu, kolay ulaşılabilir örnekleme yöntemiyle kendilerine ulaşılabilen ve çalışmaya katılmaya gönüllü 70 kadın, 54 erkek olmak üzere toplam 124 yetişkin oluşturmuştur. Katılımcıların yaş aralığı 18-50 arasında olup 6’sı ilkokul mezunu, 7’si ortaokul, 21’lise, 15’i ön lisans, 62’si lisans, 13’ü yüksek lisans düzeyinde öğrenime sahiptir.

Verilerin Toplanması ve Analizi

Çalışmada, verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından bazı kişisel bilgiler ve görüşme sorusunun yer aldığı form oluşturulmuştur. Çalışmanın problem cümlesini oluşturan soru “Sizce, günümüzde toplumdaki değerlerin değişmesi, kaybolması veya önemini yitirmesinin en önemli üç nedeni ne olabilir?” sorusu, değerlerle ilgili bir tanımın ardından sorulmuştur. Katılımcılarla yüz yüze görüşülmüş veya online ortamdan ulaşılmıştır. Katılımcılardan, en önemli üç nedeni önem sırasına göre sıralamaları istenmiştir. Verilerin toplanmasının ardından, cevaplar kodlanmış ve benzer cevaplar bir araya getirilmiştir. Örneğin; sosyal medya, internet ve teknolojik gelişmeler aynı başlık altında ele alınmıştır. Katılımcılara ayrıca yaş ve cinsiyetlerini belirleyecek bir kod verilmiştir. Örneğin; 40K24, 40 numaralı 24 yaşındaki kadın katılımcıyı ifade etmektedir. Kodlama işleminden sonra, frekanslar belirlenmiştir. İlk üç sırada yer alan konular Tablo halinde sunulmuştur.

Bulgular

Katılımcıların toplumdaki değer kaybına neden olan durumlarla ilgili olarak ilk sırada önemli gördükleri konular ve örnek ifadeler Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1. Toplumdaki Değer Kaybının İlk Sırada En Önemli Nedenleri İlk Sırada En Önemli Neden Frekans

Sosyal medya/teknoloji 32

Dini ve ahlaki değerlerin zayıflaması 24

Sevgi ve saygı eksikliği 12

Bencillik 10

Eğitimsizlik 10

Batılılaşma 8

Para kazanma hırsı 7

Aile ilişkilerinin zayıflaması 5

İletişimsizlik 5

Siyaset 3

Örf/adetlerden uzaklaşmak 3

Şiddet eğilimi 2

Sabırsızlık 1

Nesiller arası farklılıklar 1

Tablo 1’de görüldüğü gibi, katılımcılar değer kaybında ilk ve en önemli neden olarak sosyal medya ve teknolojiyi göstermektedirler. Bunu sırasıyla dini ve ahlaki değerlerin zayıflaması, sevgi ve saygı eksikliği, bencillik, eğitimsizlik, batılılaşma, para kazanma hırsı, aile ilişkilerinin zayıflaması, iletişimsizlik, siyaset, örf ve adetlerden uzaklaşmak, şiddet eğilimi, sabırsızlık ve nesiller arası farklılıklar takip etmiştir.

Katılımcılardan 125E50, değerleri olumsuz etkileyen konuyu “Toplumun manevi değerlerinin kaybolması” ve 126E40 ise “Dini değerlerden uzaklaşmak” olarak dile getirmiştir.

Katılımcıların toplumdaki değer kaybına neden olan durumlarla ilgili olarak ilk sırada önemli gördükleri konular ve örnek ifadeler Tablo 2’de verilmiştir.

(27)

27 Tablo 2. Toplumdaki Değer Kaybının İkinci Sırada En Önemli Nedenleri

İkinci Sırada En Önemli Neden Frekans

Bencillik 15

Batılılaşma 6

Modernite/Kültür erozyonu 6

Eğitimsizlik 4

Sahtekarlık/dürüst olmama 3

Siyaset 2 Güvensizlik 2 İsraf 1 Görgü kurallarına uymamak 1 Doyumsuzluk 1 Zararlı alışkanlıklar 1

Tablo 2’de görüldüğü gibi, katılımcılar değer kaybında ikinci en önemli neden olarak sosyal medya ve teknolojiyi göstermektedirler. Bunu sırasıyla bencillik, sevgi ve saygı eksikliği, dini ve ahlaki değerlerin zayıflaması, para kazanma hırsı ve çıkarcılık, aile ilişkilerinin zayıflaması, batılılaşma, modernite/kültür erozyonu, eğitimsizlik, sahtekarlık/dürüst olmama, nesiller arası farklılıklar, siyaset, güvensizlik, israf, görgü kurallarına uymamak, doyumsuzluk ve zararlı alışkanlıklar takip etmiştir.

Katılımcılardan 9K28 “Bilinçsiz sosyal medya kullanımı”, 5E34 “Teknolojinin kontrolsüz hayata girmesi” ve 65E23 “Teknolojinin yanlış kullanımı” şeklinde soysal medya ve teknolojinin değer kaybı üzerindeki etkisine vurgu yapmışlardır.

Katılımcıların toplumdaki değer kaybına neden olan durumlarla ilgili olarak üçüncü sırada önemli gördükleri konular ve örnek ifadeler Tablo 3’te verilmiştir.

Tablo 3. Toplumdaki Değer Kaybının Üçüncü Sırada En Önemli Nedenleri Üçüncü Sırada En Önemli Neden Frekans

Eğitimsizlik 16

Bencillik 16

Batılılaşma 8

Güvensizlik 8

İletişimsizlik 6

Tahammülsüzlük 4

Doyumsuzluk 2

Toplumsal tabakalaşma 1

Avrupa Birliği uyum yasaları 1

Tablo 3’te görüldüğü gibi, katılımcılar değer kaybında üçüncü en önemli neden olarak eğitimsizlik v bencilliği göstermektedirler. Bunu sırasıyla sosyal medya/teknoloji, batılılaşma, para kazanma hırsı, dini ve ahlaki değerlerin zayıflaması, güvensizlik, aile ilişkilerinin zayıflaması, iletişimsizlik, sevgi ve saygı eksikliği, tahammülsüzlük, nesiller arası farklılıklar, doyumsuzluk, toplumsal tabakalaşma, AB uyum yasaları takip etmiştir.

(28)

28 Katılımcılardan 40K24 değerleri olumsuz etkileyen ve bireylerin bencilliği olarak ele alınan konuyu “21. yüzyılın özgürlük, bireysellik gibi hakim düşüncelerinin fertlere sadece kendilerinden sorumlu olduklarını, bireylerin her konuda özgür olduklarını, tüm zaman, enerji ve yeteneklerini "kendini gerçekleştirme" için harcamalarını gerek televizyon, internet gibi medya aracılığıyla gerek eğitimle gerek her gün bir yenisi çıkan "Kişisel gelişim" kitapları ile aşılamaları. İdeallerini gerçekleştirirken çevrelerine olan sorumluluklarını, şükranlarını unutmaları veya unutturulmaları.” şeklinde dile getirmiştir. Parayı neden olarak gören katılımcılardan 70K32 bu durumu “Her şeyi maddiyatta aramak” ve 2E29 “Para kazanma hırsı” şeklinde ifade etmişlerdir.

Tartışma, Sonuç ve Öneriler

Çalışmada, yetişkinlerin toplumsal değerlerin kaybolmasında, ilk ve en önemli neden olarak sırasıyla sosyal medya ve teknolojinin yanlış kullanılması, dini ve ahlaki değerlerden uzaklaşmak, sevgi-saygı eksikliği olarak belirttiği görülmüştür. İkinci sırada sosyal medya ve teknolojinin yanlış kullanılması, bencillik ve sevgi-saygı eksikliği, dini ve ahlaki değerlerden uzaklaşmak yer almıştır. Üçüncü sırada ise, eğitimsizlik ve bencilik, sosyal medya ve teknolojinin yanlış kullanılması yer almıştır. Sonuç olarak, katılımcı yetişkinlerin değerlerin kaybolması ve önemini yitirmesinin nedeni olarak ilk üç sırada en önemli gördükleri konuların başında sosyal medya kullanımı, dini ve ahlaki değerlerin zayıflaması, sevgi ve saygı eksikliği, bencillik, eğitimsizlik ve para kazanma hırsının geldiği görülmüştür.

Abay ve Demir (2014), çalışmalarında sosyal medyanın kullanım biçimi ve yoğunluğunun genç kuşakta daha yaygın olduğunu belirlemişlerdir. Sanayileşmenin sosyal yaşamı değiştirdiği ve sosyal değişimi hızlandırdığı günümüzde, ailedeki değişim kültürel değişimin nedeni olarak belirtilmiştir. Çalışmada, kuşaklar arası bakış açısındaki farklılıkların dindarlık, saygı, otorite gibi kavramların tanımlanması yanında boşanma, kadının çalışması, çocuk sayısı vb. parametrelerde ortaya çıkabildiği belirtilmiştir. Medya profesyonellerinin ve medyanın aile algısını konu alan, 2010 yılında yapılan projede Şentürk ve arkadaşları (Kalaycı, 2010), medya kuruluşlarının aile odaklı bir yayın politikası izlediklerini, özellikle televizyonun birey ve toplumun hayatında yaygın görüş, kanaat ve değer oluşturmada, toplumsallaşma süreçlerinde etkin rol oynadığının araştırmalarla ortaya konduğunu belirtmişlerdir. Bu bulguların, çalışmanın aile ilişkilerine yönelik bulgusunu desteklediği söylenebilir. Günümüzde medyanın sosyal medya olarak ele alındığı ve sosyal medyanın her yaştan bireyin her yerde ve her zaman ulaşabildiği bir iletişim ağı olduğu düşünüldüğünde, değerler üzerindeki etkisinin ne kadar fazla olduğu görülebilir.

Değerlerin kaybolmasında, bencilliğin etkenlerden biri olduğu görülmüştür. Çınar (2006), çalışmasında modernitenin yeni özgürlük alanları açmak yanında yeni tehlikeler de getirdiğini, eşitlik ve demokrasi gibi kavramların geri planda şiddeti gizlediğini vurgulamıştır. Aydın (2003) da gençliğin değer algısını incelediği çalışmasında, modern değerlerde özgürlük ve kendine saygı, inan hakları gibi kişiselliği işaret eden değerlerin bir önceliği olduğunu saptamıştır. Eşitlik veya demokrasi gibi kavramların, bireylerin bencil davranışlara neden olacağı düşünülebilir. Oysa toplumsal değerlerden biri özgecilik, bir diğeri empatidir. Her iki değer de kendisinden önce karşıdaki kişiyi düşünmek, karşısındaki kişinin hislerini anlayarak hareket etmeye işaret etmektedir. Bencillik, toplumda olumlu olarak nitelendirilen değerlerin göz ardı edilmesine yol açabilir.

Yapısal işlevsel yaklaşıma göre, değerler toplumsal ihtiyaçları karşılarlar ve toplumsal yaşamın sürdürülmesinde toplumsal değerlerin önemi büyüktür. Toplumsal değerler, toplumun kimliğidir ve bireylerin davranışlarının temellerini oluştururlar. Kuşak çatışması olarak ele alınan ve yetişkinlerle ergenler arasında çatışmaya neden olan uyuşmazlık, ergenlik dönemi sonrası gencin yetişkin kültürüne uyum sağlamasıyla geride bırakılır. Toplumsal kültürün sürdürülebilmesinde, kuşaklar arası etkileşim ve bu süreçte yaşlıların birikimlerini genç kuşaklara aktarmaları söz konusudur. Bu durum kırsal toplumlarda, bireyler arası ilişkiler henüz birincil formda ve toplumdaki farklılaşma çok az olduğundan kent toplumuna göre daha kolaydır. Ancak bu sayede, toplumsal değerlerin kaybolmasına engel olunabilir (Canatan, 2008). Toplumun en küçük birimi olarak değer aktarımında, en önemli sorumluluğun aile olduğu söylenebilir. Ekşi ve arkadaşları (2015) erken yaşta evlilik ve çocuk sayısının fazla olmasının geleneksel aile değerlerinin sürdürülmesinde yardımcı olabileceğini belirlemişlerdir. Aybey (2018) ise çalışmasında, dini değer aktarımında ailenin rolüne dikkat çekmiştir. Ailenin sevgi, model olma ve etkili iletişim gibi değer aktarımında dikkat edilmesi gereken ilkelere vurgu yapmıştır. Buna göre, bireyin değer kazanımında rolü olan ailenin değerlerin kaybolmasında veya istenmeyen yönde değişime uğramasında etkisi olduğu söylenebilir. Çocukların televizyon gibi teknolojik araçlar tanışması ve sosyal medya gibi iletişim ortamlarına dahil olması ilk önce ailede gerçekleşmekte veya çocuklar ailede önem verilen değerleri küçük yaşlardan itibaren görerek ve yaşayarak aile ortamından öğrenmektedirler. Bu nedenle, en önemli neden olarak hangi konu gösterilirse gösterilsin bir şekilde aileyle bağlantılı olduğu söylenebilir. Çocuk ya da gençlerin toplumsal değerleri önemsemiyor olmaları veya değerlerden uzaklaşmaları konusu, aile ortamından ayrı düşünülemez. Sorunun nedenleri aile bağlamında incelenirken çözüm için de aileden başlanması gerektiği söylenebilir.