A.O. Veteriner Fakültesi Dergisi 40 (4) :488-496, 1993
KorVN, KEÇI, SIGiR VE MANDALARDA
CYSTICERCUS TENUİcOLLİs'tN YAYILIŞI H. Oğuz Sarunehmetoğlu1
F. Çiğdem Pişkin2,
BahatIIi" Gönençl Erol Ayaz3
Prevalence of Cysticercu's tenuicollis infection in sheep, goats, eattle and buıffoloes
Suınmary: This study was carried outfor the deteımination rif preva-lence rif CYStiCifCllStenuicollis, larva form of TI/mia hydatigena, in sheep, goats, cattle and bu:ffoloes slaughtered in E.B.lC and same unmicaipalities (Çubuk and Kazan) slaughterhouses in Ankara.
Betweeıı AugllSt 1991 and lJarch 1993, 4931 sheep, 366 cattle, 113
buffoloes and 112goats were examinedfor C. tenuicollis iıifection. For this pur-pose omentum, mesenterium and the organs located aı the body cavity rif these
animals were controlled car~{ulfy. The irifection rate was found 31.8
%
and28.57
%
in sheep and goats respectivefy. No C. tenuicollis in{ertion was de-terted in eattle and buffolaes,Özet: Bu çalışma, Ankara Et ve Balık Kurumu ve bazı belediye (Çu-buk, Kazan) mezbahalarında kesilen koyun, keçi, sığır ve mandalarda Taenia hydatigena'nın larva formu olan Cysticercus tenuicollis'in yayılışını saptamak amacıyla yapılmışır.
Çalışma, Ağustos 1991-Mart 1993 tarihleri arasında yapılmış ve kesilen haYlJanların omentam, mezenterfyum ve karın boşluklarındaki organlar C. tenui-collis yö'nünden incelenmiştir.
Çalışma süresince 4931 koyun, 366 sığır, 113 manda ve 112 keçinin kontrolü yapılmıştır. Erifeksi;pon oranı koyunlarda
%
31.8, keçilerde%
28.57 olarak saptanmış, sığır ve mandalarda C. tenuicoUis erifekslJ'onuna rast-lanmamıştır.i Araş. Gör. A.Ü. Veteriner Fakültesi, He1mintoloji B.D., Ankara. 2 Araş. Gör., A.Ü. Sağlık ~i1imleri Enstitüsü, Ankara.
3 Araş. Gör., Yüzüncü Yıl Universitesi Veteriner Fak. Parazitolcji A.B.D., Van.
KOYUN, KEÇt, El GIR VE MANDALARDA ....
Giriş
Taenia hydatlgena, köpek ve yabani karnivorların. ince bağırsakla-rında yaşayap, arakonak olarak koyun, keçi, sığır, domuz ve yabani ruminantları, seyrck olarak da kedi, sincap, maymun ve insar.ları kul-lanan bir sestod türüdür (9, 12).
Sonkonak ince bağırsaklarında T. hyeatignı:a 10-12 haftada olgun-laşmakta ve dışkt ile dışarıya atıla]'. halkalardan. çevreye yayılan. yu-murtalar ile arakonaklar enJekte olmaktadır (12, 26).
Arakonaklar tarafır.dan su ve gıdJarla alıı'.an yumurtadan ser-best kalar. onkosfer porta1 kap. dolaşımı yolu ile karaeiğere gelerek, paranşimada yaklaşık bir ay kadar göç geçirmekte ve karaciğer kap-sülünü delerek peritona u.laşmaktadır (9).
Bu sestodun larvası olan C. tenuicollis, arakop.aklar111.seröz doku-ları, omentum ve mezenteriyum.ur.da tek tek veya demetler halinde bulunmaktadır (9, 26).
Karaciğerdeki göç sırasında bil larvalar paranşimada tahribatla-ra ve "hepatitis eystieereosa" dep.ilen hastalığa neden olabilmektedir
(9, 10).
Sonkonakların er.feksiyor.u bu. sistiserkli organları yemekle ol-maktadır (3, 13, 22, 26, 30).
Ta&nia hydatigena'nll1 dünyada ve Türkiye'de köpeklerdeki yayı-lışı yörelere, aynı yörede yapılan farklı çalışmalara, yıllara göre fark-lılıklar göstermektedir. Bu sestadu.n köpeklerdeki yayılışı Avustralya' da
%
3 (2), Galler'de%
28 (5), Orta Doğu'da%
4-52.1 (16, 24), Güney Amerika da%
8.4 (29) olarak bildirilmektedir.Ankara sokak köpekIcrjp.de T. ..hyeatigena'mn yayılışı
%
4-32 (8, 19,23). Elazığ sokak köpekleri.r.de%
35-38.09 (12, 27), BUrsa sokak köpeklerinde ise%
24 olarak bildirilmektedir (28).Cysticercus tenuicollis'in yayılışı ise Etiyopya'da koyunlarda
%
28 (1), Colorado' da kuzularda%
37.1 (17), Hindistan'da sığırlarda%
9.7, koyunlarda
%
29.17-1-4.6, keçilerde%
28-55.3, mandalarda%
1.13.-10.6, domuzlarda
%
4..5-7.8 (L, 30, 31), Bangladeş'de keçilerde%
34.28, koyunlarda%
41.66 (15), Irak'ta keçilerde%
9.4, sığırlar-da%
0.32 (20), Eski Sovyetler Biıliği'nde sığırlarda%
0.085, koyun-larda%
8.9, domuzlarda%
4.3 (18, 21), Yugoslavya'da sığırlarda%
1.09, koyunlarda%
2.72~7.36, domuzlarda%
1.93 (4-,6) olarak bildirilmek tedir.490 H.O. SARIMEHMETO(;ÜJ oc B. GÜNENÇ - F.Ç. PtŞKlN - E. AYAZ
Pasina (22) ile Yarma ve Ahh.ıwallia (31), C. tenuicollis'in arkao-nak hay\an.lardaki 10kalizasyon.u üzerine yaptıkları çalışmalarda, bu larvanındaha çok mezenteri)rum daha sonrasırası ilerumen, karaeie. ğer ve idr.ar kesesi üzerinde bulunduğunu kaydetmişlerdir.
Aıjantin'de (25), keçilerde C. tenııicollis'in yayılışının % 24.6 ol-duğu ve kistlerin % 17.6 sının peritonda lokalize olduğııgözlGnmiştir.
A.lmap.ya' da (14), 47
i
O koyunUlı. %16.7 sip.dee.
tenuirollis' e rast-landığı ve tüm kistlerin omentum majus üzeriiıde olduğu bildirilmiş-tir.Çekoslovakya'da
e.
tclZuicollis enfeksiyonlarırun mevsİmsel yayılışı-nın araştırıldıg'ı bir çalışınada en yüksek enfeksi);ona% 28 ile ni.ayısta ve en düşük enfeksiyona%
9 ile ağustosta rastlandığı kaydedilmiştir(11) .
~ateryal 've ~etot
Ağustos 1991-Mart 1993 tarihleri arasındaher haftaperiyodik olarak 'Ankara Et ve Balık Kurumu, Çubuk ve Kazan Belediyeleri Mezbahalarına gidilerek 2608 erkek, 2323 dişi toplam 4931 koyun, 168 erkek, 198 dişi toplam 366 sığır, 58 erkek, 55 dişi toplamllS man-da ve 66 erkek, 46 dişi toplam 112 keçi kesim sonrası olgun
e.
tenuicol~ Us yönünden kontrol edilmiştir.eysticqrcus tenuicollis kon troll erine kesilen koyun, keçi, sığır ve man-daların bu parazitin asıllokalizasyon yeri olan amentum ve mezenteri-yumlannm muayenesi ilebaşlanmış, daha sonra karınboşluğundaki di-ğer organlar muayene edilmiştir.
e.
tenuicollis' olup olma.dığı, var-sa lokalizasyon yerleri, bir hayvanda bulunail' kistsayısı kaydedil-miştir. Ayl'ıea hayvanlardan toplanane.
tenuicollis'ler kist çapları be-lidenmek üzere naylon torbalara konulup laboratuvar~ getirilmiştir.Bulgular
C,ystel'ü;us tmuicollis yönünden muayenesi yapılan 4931 koyunun 1569 lı (% 31.8), 112 keçinin ise 32 si (% .28.57) enfekte. b~lunurken 366 sığır ve 113 mandada sistiserkc rastlanmamıştır (Tablo 1).
Bakısı yapılan 2608 eı'kek koyunun 857 si (%; 32.86), 2323 dişi koyunun 712 si (% 30.65), 66 erkek keçinin 17 si(% 25.75), 46 dişi keçinin 15 i (% 32.66)
e.
tenııicollis ile epJekte bulunmuştUr (Tablo 2).Hayvan
KOYU1\', KEÇi, ST{;m, VEMANDALARDA .. ,
,Tablo' L Gevişenlıayvanlarda C. tenll.icol1is'in yayılışı
i
Bakısı yapılan hayvan Enfekte bulunan hayvanı
I-:::un-'---I--
S:::;'--I-_s:::~-+--31~;
--I
i
Keçj----. -, ....
I----H2--1--32---1--28 ..
5~.-.-!
s~~~----,
-
3661=1'='
-1---_.- ---.-----.--,---_ Manda 113
I.
_.
i
-Tablo 2. Koyun ve keçilerde cinsiycte göre C. teniticallis eıifeksi-yonlarının yayılı~ı.
. 1 Enfekte bulunan hayvan
Bakısı yapı an . _
Türü
i
c' .
In81yetı.
i,ıayvan sayısı S...aJ:ISI i 0//0----
Erke~---I----;608--ı--857--1-32.
86-Koyun ---
---1---
.---____ Dişi__
J__
232~~ __I__
71~ ~~65 __Erkek 66 17 25.75
Keçi
Koyunlard'aki C.tenuicollir'lerin %77.02 si mezenteriyum, % 16. 96 sı mmen,
%
6.02 si karaciğer üzerinde, keçilerde ise%
78.2 sime-,. 0/ 125' 0/ 938 . k .~'.. . d b i
zerHe.!ıyum, /0 .' ı rumen, /0 " ı aracıger uzerın e u unmuş-tur (Tablo 3).
:'İ'abl03.Kl>yun ve k~~ilerde C.tenıiicollis'lerin lokalizasyonu: Hayvan türlerine göre dağılım ('Ya)
Lı>kalizasyon yeri Koyun Keçi
. 'Mezen~~{yu:-~--, --,
-1---77'
0;---
-'~-78-;-'---Rume;--- ..-"--'-'-'-'
--1~--16~----
12.5-"--;-" .:..-
__
...,---',:--._,--'---. --'..,--492 H.O. SARI1\l:EHMETOGLU - B. GÖNENÇ - F.Ç. PİŞKİN - E. AYAZ
Bir hayvap.da bulunarı. C. tenuicollis sayısı, koyunlarda en az 1, en çok 30, keçilerde ise en az 1, en çok 10 olarak belirlenmiştir (Tablo 4).
Tablo 4. Bakısı yapılan enfekte kc.yun ve keçilerde C. tenuicoUis sayıla-rma göre dağılım
i
C. tenuicollis :sayısıEnfekte hayvan sayısı
KoyıIlI Keçi ----1- -
-1--510--
--10--- 2---1'---626~-
--8---'---3---1---;19'-- -.-
12---4---~ı--
53-- --
-1--- 5---,-- 7-;----1---_._-_.----
-_._-'" --
---_____ .~ 1___=~
_
7i
26---.--8---1--
24---
.---'-1.---._-- ---.-
---.--10i
2 -,--.---.---
-.----1
____ 12 __ -' ~=___J
23 30 1 1Koyunlarda bulunan kistlerden en büyüğü 5X4 cm, en küçüğü
1.5X 1 cm, keçilerde bulunanların en büyüğü 2.5 X 2 cm, en küçüğü
ise 1X i cm olarak ölçülmüştür.
Tartışma ve Sonuç
Tacnia /ıydatigena'mn larvası olan C. tenuicollis'in yayılİşı ile ilgili Türkiye'de özel bir çalışma bulunmamakta ancak bazı çalışmalar sı-rasında rastlandığına dair kayıtlara yer verilmektedir (13). T. hydati-gena'nm köpeklerdeki yayılışı ile ilgili ise birçok yayın vardır (8, 12, 27, 28).
KOYUN, KEÇt, sıtIRVE MANDALAHDA... 493
Cysticercus tenuicollis'in dünyadaki yayılışı bölgelere göre farklılık göstermektedir. Koyı.ın.larda; Afrika'da
%
21.4-37.1 (1, 17, 22), Asya'da%
23.2-44.6 (7, 15,21,30,31), Doğu Avrupa'da%
2.22-28 (4,6), keçilerde; Afrika'da%
11.6--43.2 (1, 17,22), Asya'da%
9.4--55.3 (7, 15, 20, 30, 31), sığırlarda; Asya'da%
0.085-9.7 (5, 21, 30, 31), Avrupa'da%
,1.09(6), mar.dalarda; HiI'.distan da%
1.13-1O.6 (7, 31) oranında olduğv. kaydedilmiştir.Bu çalışmada baklS! yapı1<w.4931 koyur.uI'. 1569 u (% 31.8), 112 keçinjn 32 si(% 28.57) C.tenuicollis ile eifektc bulur.muştur. Muayene-si yapılan 366 sığır ve 113 mandada ise enfebiyona rastlanmanııştır. Bu değerlere bakıldığır'.da Türkiye'de C.tenuicololis'un koyı.ır'.ve keçi-lerdeki yayılışmm küçümseEmeyecek bir düzeyde old1'.ğudikkati çek-mektedir. Bu yaygınlığa karşın şimdiye dek koyun ve keçilerden "he-patitis cyticercosa" olaylarının bildirilmemiş olması ise bu kor.u.da bir açıklık olduğunu düşündürmektedir. Özellikle karaciğerde göç döne-minde olan, beyaz pirinç tanesi veya biraz daha küçük görünümdeki genç formların tanınmamasının, bazı olaylarda ise büyük olasılıkla
"akut fasciolose" etkenleri ilc karıştırılmasının bunda rol oynayabile-ceği akla gelmektedir.'
C,ysticercus tenuicollis'le enfekte hayvanlarda larvanın yerleştiği bölgeler farklılık göstermektedir. Lokalizasyon yeri ile ilgili çalışmalar-da, Pasina (22) Güneybatı Nijerya'da C. tenuicollis'Ierin
%
62.5 ini rumen,%
12.5 ini karciğer,%
25 ini ince bağırsak serozası üzerinde tespİt etmiştir. Aynı araştırıcı (22) keçilerde kistlerin%
60 ının ince bağırsaklar üzerinde,%
20 sinin rumen ve yine%
20 sinin idrar kese-si üzerinde yerleştiğini kaydetmiştir. Yarma ve. Ahluwallia (31) Hin-distan da koyun ve keçilerde C. tenuicollis'lerin%
70 inin mezenteri-yum,%
22 sinin mmen ve%
8 inin karaciğer üzerinde, mandalarda ise yalnız karaciğer üzerinde olduğunu bildirmişler ve bulunan kist-lerin büyüklüğünün 25.0-30.8 mm X 38.5-47.8 mm arasındadeğişti-ğini belirtmişlerdir.
Bu çalışmada koyunlarda C.tenuicollis'lerin % 77.02 si mezenteri-yum,
%
16.96 sı rumen,%
,6.02 si karaciğer üzerinde, keçilerde%
78.2 si mezenteriyum,
%
12.5 i rumen,%
9.38 i karaciğer üzerinde tespit edilmiştir. C. tenuicollis'Ierin lokalizasyonu konusunda fazla bir kayıt bulunmamakla beraber, bunun çalışmalara göre fark-lılık gösterebildiği ancak değişik gevişgetiren türlerinde bile birinci derecede yerleşim yerinin' mezenteriyum olduğu kaydedilmektedir (9, 26). Bu çalışmada da koyun ve keçilerde benzer sonuçlar alınmıştır.1<)4 H.O. SARIMEHMETOGLU ~ B. GÖNENÇ ,~ F.Ç. pışKtN _. E. AYAZ
Cysticercustenicollis çalışmalarında arakonak cinsiyetinilTönem ta-şıyıp taşımadığı, bir hayvanda bulunan kistsayısı've büyüklüğü
ik
ilgiliyayın çok sınırlıolqp bu konudaki bilgilerdaha çokklasikkitap~ lara (9, 12, 26) dayanmaktadir. Bununla beraber, bu çalışmada gerek koyun, gerekse keçilerde erkek ve dişide enfeksiyon oranmüı hemen hemen aynı olması enfeksiyonunyayılışında cinsiyetin önemliohnadı-ğmı düşündürmektedir. Çalışmada koyunlardi], :keçilerdekine oranla daha büyük C. tenuicollis'1crc rastlanmış, maksimum kist büyüklüğü koyunlarda 5X4 cm, kcçilerde 2.5X2 cm, olarak ölçülmüştür. Aynca, bir hayvanda bulunan kist sayısı, koyunlarda keçilerdekinden daha fazla olmuştur.Kaynaklar
J. Bekele, T., Mngerwa-Mnkasa, E. andKasalı, O.B.(1988). Th/Jpre-valenee of Cystieereosisand hydatidosis ın Ethiopiansheep. Vet.:
:t>arasitol., 28: 267-270;,
2. Blake,R,T. and Üvel'end, D.J,P982,J. The prevalence of Diı'ofilarid immitis öildotherparasites in urban pound dogs in North.Eastern
Vı:etoria. Anst. yet . .T., 58: 111-114.
3. Blazek, K., Schramlova, B. and Hnlinska, D. (1985). Patlw(ogy of the migration phase of Taenia hydatigena( Pallas, 1766) larvae. F~lia, Parasitol?gica (Praha), 32: 127-137. ' ."
4. Buljevic, S. (1956). Jnvadiranost zaelanilı zivotillj saterilorije grada i sreza panteva sa Cysticercus tenuikollisom. Vet. CIasn., 10: 385-381 (Ref: Helminth. Abst., 1956, 25,553 g):
5. Cowper, S.G. (1978). Helminth parasites of dogs and cats and toxoplus: mosis (j,ntibodies in eats Sw~nsea SanthWales. Ann, trop. Med. Par::!.
sit., 72: 455-459. 'o '
6. Daııev,
M:.
(1983). Cysticercus tenuicollis infectionof latnbs at the strp~ slaughterlıause. Vet. CIasIl." 35: 735-}33.,7 . Deka; D.K., BOl'kakoty,M;iK and, Lahkar, KC. (1985); C:ysticercosis
in domesticaniTnals in north eastem regi01ı of Jndiiı. Indian j;Parasi. toI. ,9 : 83-85.
. - . !
8. Doğanay, A. (19a3). A,nkara Köpeklerinde GörülenHelmint Türl~ri;o Bunların Yaydışı ve HalkSağlığı ,Yönünden,Ünemi. A.Ü, Veteriner Fak., Doktora Tezi. Ankara.
KOYUN, KEÇi, SIGTR VE MANDALARDA.,. 495
9. Dunn, A.M.; (1978). VeterinaıyHelmintology. WilliamşHcincnıann Medical Books Limited, London.
LO. Dvorkin, L.B. and Karasev, N.F. (1978). Pathological and hı:stologi::' . cal changes in lambsexperimentally infeı:ted lfith Cystiı:ercus
tenui-collı:s. Dostizheniya Veterinarnoi Nauki iPeredoyogo Opyta-Zhi-votnovodstu .. 4: 71-76 (Ref: Vet. BuH., 1979, 6, 3312).
ll. Groschaft, ]. and Prokopic, ]. (1962). Vys/ryt Cysticerkazy u jatee::' cn'ych o.vd. Vet. Cas., LL: 282-285 (Ref: Helmiuth. Abst., 1965, 34, 1554).
12. Güralp, N., Dinçer,
ş.,
Kemer, R., Canturay, R. ve Taşan, E. (1977).Elazığ yijresi köpeklerinde görülen gastro-intestinal helmint türleriyle bunların ya,Xılış oranı re halk sağlz,ğı yönündenönemleri. A. Ü. Vet. Fak. Derg., H: 241-2/ı9.
13. Güralp,N: (1981). Helmintoloji. İkinci Baskı. A.Ü. Vet. Fak. Yayın., 368.
14. Hasslingel', M.A. and Weher~Werringhen, R. (1988). Faecal test of sheep on pasture and the prevalence of Cysticercus tenuicollis in slaughtered sheep. Angew. ParalOİt., ,29: 227~234, (Ref: Vet. Bull., 1989, 59, 5971).
15. ~slaın, N.,' Rashid, H., and CneIler, C.~. (1977). Hydatid cystis in bovines, wprines and ovnes in Dacca, Bangladesh. Ann. trop.Med. Parasit., 71: 239-2'H.
16. Irana, S. (1965). Survey of Internal Parasites in Stray Dogs in the Tel Aviv Area. Thesis. Tel-Aviv University.
17. Jansen, R.and Pierson, R.E.(1975). Cysticercosis from Taenia hyda-tigena in Feedlot,himbs. Jayma, 166: 1183-1186.
18. Melikov, V.F. (1986). Cysticercus' tenuicollis .insheep in the Bolshoi KaVlwz(Creai Caucasus) with in the confines of the Azerbaijen SSK (ınd inthe adjoining Apsheron-Kobystan lmo lands. Biologicheskikh
~Nauk.,.4:54--59 (Ref: Helminth~ Abst., ,1987, 56, 1816).
19. Mimioğlu, M., Güralp, N. ve Sayın, F. (1960). Aııkara k;)peklerinde gö':ülenparazittiirlel'i ve biınlar;nyayılışni.s~eti. A.Ü. Yet. Fak. Derg.,. 6: 53~68~
20.' Molan~ A;C. and Saeed, I.S. (1988): A~ul'vey'of hepatic andpulmonary helmiııths and cestode lal'val stages in goats andcows of Ai-6il Proxin.
496 H.O. SAıUl\fEHMETOı;LU - B. GÜN'ENÇ - F.Ç. PİŞKİN - Eo AYAZ
ce. J. Agric. Wat. Res., 7: 105-114, (Ref~ Helminth. Abst., 1989, 58, 2416).
21. Nikulin, T.G. and Karasev, N.F. (1975). Cysticercus teni.ıiciJUis in farm animals (cattle, slıeep, pı:gs) in Southem .Bellamsia. Uchenye Zapiski Vitcbskogo Veterinamogo Institnt. 28: 30-83 (Ref: Vet.
Bnll., 1976, 46, 3772). .
22. Pasina, B.A. (1985).Cysticerclts tenııicollis of village sheep and goat,~ in sonthwest Nigeria. Ann. tmp.Med. Parasit., 79: 657-658. 23. Pamukçu, A.:M. ve Ertürk, E. U9(1). 1933-1960yılları. arasında
An-kara veyörcsinde köpeklerde görülen hastahldara toplu bir bakı.ş. A.Ü. Vet. Fak. Derg., 8: 323-346.
24. Sadighian, A. (1969). Helminthprırasites of stray dogs and jackals in Shahsavar area, Caspia,n rı'gion, Iran. J. Parasİto!., 55: 372-374. 25 .Sudn, M. and Lombardenô, O. (1982). Cysticercosisin goals in the
southwest of Choco .Province. Chow Gaceta Veterinaria. ,14: 4't-48 (Ref: Helnıinth. Abst.,J983, 52, 2314<).
26. Soulsby, E"J.L. (1986). Helmİnths, Artlımpods and Protozoa of Do-mesticated Animals. Ed. 2. Bailliere TindaU, London.
27. Taşan, E. (1984). Elazı,ğ kırsal yöre köpeklerinde helmintlerin yayılışı ve insan sağlığı yönünden önemi. Doğa Bilim Derg.,8: 160-167'.:' 28. Tmar, R., Coşkun, Ş.Z., Doğan, H., Demiı'~S., Akyol,
ç.V.
ve Aydın, L. (1989) . .Bursa yöresi köpeklerinde görülen helmint türleri ve bunla. rın yayılışı. T. ParazitoL. Derg., 13: 113...:120.29. Torres, P., Ramos, M., CalTaseo, L., Neumann, M., Franjola, R. Navorette, N. et Figuel'oa, L. (1974). Protozoos, lıdmintos et artropo-dos parasitos del perro demostico en lacimlad de Valdivia,Chile.
BoL. Chil. Parasit., 29: 18-23.
30. Varma, T"K. and Rao, B.V. (1974). Certain epidemiloogical studies on larval and strobilar phases of the common dog tapewOl'mTaenia hydatigen~r. Indian J .Anim. Sei., 43: 534--539 (Ref: Helminth. Abst. 1975, 44" 1731).
31. Varma, T.K. and Ahluwallia, S.S. (1984). Some observations on the prevalence and variations in the morphology and biology of
Cysticer-cus tenuicollis of sheep, goat, pig and buffalo origin. Indian J .Anİm. Sei., 56: 1135-1140.
