97
ŞAP AŞISI UYGULANAN BESİ SIĞIRLARINDA ANTİOKSİDAN VİTAMİNLERİN
KLİNİK VE BAZI HEMATOLOJİK PARAMETRELER İLE ANTİOKSİDAN ENZİM
VE LİPİT PEROKSİDASYON DÜZEYLERİNE ETKİLERİ
1Ömer KIZIL
Yusuf GÜL
Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Elazığ – TÜRKİYE
Geliş Tarihi: 12.02.2004
The Effects of Antioxidants Vitamins on Clinical and Some Haemotological Parameters, Antioxidant Enzyme and Lipid Peroxidation Levels of Beef Cattle Vaccinated with Foot and Mouth Disease Vaccine
Summary
The aim of this study to determine the effects of antioxidant vitamins on some clinical and haemotological
parameters and antioxidant enzyme levels of beef cattle pre and post vaccinated with foot and mouth disease
vaccine.
In this study 48 healthy brown swiss beef cattle (approximately aged one year) were used. These animals were
divided into four groups (A, B, C and D) each in including 12 animals; group A: only inactivated foot and mouth
disease vaccine was applied, group B: inactivated foot and mouth disease vaccine and vitamin C were injected
on day 0 and 3 of the experiment, group C: inactivated foot and mouth disease vaccine and vitamin AD
3E were
injected on day 0 of the experiment and group D: inactivated foot and mouth disease vaccine and vitamin AD
3E
and vitamin C were injected on day 0 of the experiment, in addition vitamin C was also injected on day 3.
All cattle were clinically examined and blood samples were obtained from a jugular vein of animals on day 0, 3,
14 and 21 of the experiment for the laboratory analysis.
The result of clinic (body temperature, pulsus rate, respiration rate and rumen motion) and haemotologic
examination (total leukocyte, hemoglobine, micro haemotocrit, formula leukocyte) antioxidant enzyme (super
oksid dismutase, catalase and glutathyon peroxidase) and lipid peroxidation (malondialdehide) levels after
aplication of the vaccine were determined.
Key Words: Beef cattle, antioxidant enzyme, foot and mouth disease vaccine
Özet
Bu çalışmada; şap aşısı uygulanan besi tosunlarında aşılama öncesi ve sonrasında klinik ve hematolojik
parametreler ile antioksidan enzimler ve lipit peroksidasyon düzeylerine antioksidan vitaminlerin etkisini
belirlemek amaçlanmıştır.
Araştırmada klinik olarak sağlıklı, montofon ırkı ve yaklaşık bir yaşında 48 baş besi tosunu kullanılmıştır. Bu
hayvanlar 12’şerli dört gruba (A, B, C ve D) ayrılmıştır; A grubuna sadece şap aşısı yapılmış, B grubuna şap
aşısı + aşılama sırası ve sonrası 3. günde vitamin C uygulanmış, C grubuna şap aşısı + aşılama sırasında vitamin
AD
3E uygulanmış, D grubuna ise şap aşısı + aşılama sırası ve sonrası 3. günde vitamin C + aşılama sırasında
vitamin AD
3E uygulanmıştır.
Araştırmada kullanılan tüm hayvanların sistemik klinik muayeneleri yapıldıktan sonra laboratuvar muayeneleri
için aşılama öncesi (0. gün) ve sonrası 3., 14. ve 21. günlerde V. jugularislerinden dört kez kan örnekleri
alınmıştır.
Tüm gruplardaki hayvanlara ait klinik (vücut sıcaklığı, kalp ve solunum frekansı, rumen hareketleri) ve
hematolojik (total lökosit sayısı, mikrohematokrit değer, hemoglobin miktarı, formül lökosit) muayene bulguları,
antioksidan enzimler (süper oksit dismutaz, katalaz ve glutatiyon peroksidaz) ve lipit peroksidasyon
(malondialdehit) düzeyleri belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Besi sığırı, antioksidan enzim, şap aşısı
1Bu çalışma Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri tarafından desteklenen (FÜBAP-538) “Besi Sığırlarında Antioksidant Vitaminlerin İmmünite Üzerine Etkileri” başlıklı doktora tezinin bir bölümünden özetlenmiştir.
98
Giriş
Biyolojik sistemlerde endojen ve ekzojen kökenli
stres faktörleri nedeniyle sürekli olarak serbest
radikaller ve diğer oksijen kökenli türler
üretildiğinden, hücre bu stres faktörlerine maruz
kalmayı sınırlamak için güçlü ve kompleks enzimatik
ve moleküler antioksidan savunma sistemi
geliştirmiştir. Bu savunma mekanizmalarını serbest
radikal tutucuları (tokoferol, karoten, askorbik asit ve
glutatiyon) ve enzimler (süper oksit dismutaz,
katalaz, glutatiyon peroksidaz) oluşturmaktadır (9,
11, 16, 18, 21).
Bu çalışmada, şap aşısı uygulanan besi
tosunlarında klinik ve hematolojik parametreler ile
antioksidan enzim ve lipit peroksidasyon düzeylerine
antioksidan vitaminlerin etkisini belirlemek
amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Araştırmanın materyalini yaklaşık bir yaşında,
klinikman sağlıklı, montofon ırkı, 48 baş besi tosunu
oluşturmuştur. Araştırmada kullanılan hayvanlar her
grupta 12 hayvan olmak üzere 4 gruba (A, B, C ve D)
ayrılmıştır. A grubundaki sığırlara sadece şap aşısı, B
grubundaki sığırlara şap aşısı + aşılama sırası ve
sonrası 3. günde C vitamini, C grubundaki sığırlara
şap aşısı + aşılama sırasında AD
3E vitamini, D
grubundaki sığırlara ise şap aşısı + aşılama sırası ve
sonrası 3. günde C vitamini + aşılama sırasında
AD
3E vitamini uygulanmıştır.
Besi hayvanlarına Şap Enstitüsü’nün ürettiği
trivalan şap aşısı (Tip A, O ve Asia 1) gerdan
bölgesine sc uygulanmıştır. AD
3E vitamini
uygulanan sığırlara Adevilin* 2ml/100 kg CA ve C
vitamini uygulanan hayvanlara Vit Ce** 10ml/100
kg CA dozunda uygulanmıştır.
Araştırma, klinik ve laboratuvar muayeneleri
olmak üzere iki safhada yürütülmüştür.
2.1. Klinik Muayeneler
Tüm hayvanların aşılama öncesi, aşılama sonrası
3., 14. ve 21. günlerde olmak üzere toplam dört kez
klinik muayeneleri yapılmıştır. Yapılan klinik
muayenelerde vücut sıcaklığı, kalp frekansı, solunum
frekansı ve rumen hareketleri ile özellikle lenf
yumruları, görülebilen mukoza ve konjunktivalar,
tırnak araları kontrol edilmiştir (5, 17).
2.2. Laboratuvar Muayeneleri
2.2.1. Hematolojik Muayeneler
Hematolojik muayenelerden; formül lökosit, total
lökosit sayımı (akyuvar sulandırma pipeti ile),
hematokrit değer (mikro yöntem ile) ve hemoglobin
miktarı tayini (asit hematin yöntemi= Sahli yöntemi
ile) yapılmıştır (27).
2.2.2. Antioksidan Vitamin Düzeyleri Tayini
Serum örneklerinde A vitamini ve β-karoten
tayinleri Suziki ve Katoh’un bildirdikleri (22)
UV-Spektrofotometrik metotla, C vitamini düzeyleri
fosfotungustat metodu kullanılarak kolorimetrik
olarak (8) ve E vitamini düzeyleri Martinek
yöntemiyle (10) spektrofotometrik olarak yapılmıştır.
2.2.3. Antioksidan Enzim Aktiviteleri Tayini
Eritrosit katalaz aktivitesi ölçümü Aebi metodu
(1) ile, eritrosit hemolizat süper oksit dismutaz
(SOD) aktivitesi Randox Firmasının enzimatik
metoduna göre çalışan RANSOD (13) adlı ticari kiti
ile, eritrosit glutathion peroksidaz (GSH-Px)
aktivitesi ölçümü Beutler metodu (4), plazma lipit
peroksit (malondialdehit, MDA) düzeylerinin ölçümü
ise Satoh (19) ve Yogi (26) tarafından modifiye
edilen yönteme göre spektrofotometrik olarak
yapılmıştır.
İstatistiki hesaplamalar SPSS Ms Windows
Release 10.0 bilgisayar programı kullanılarak,
gruplar arası farklılığın istatistiksel önemliliği
varyans analizi yöntemiyle Duncan testine göre ve
grup içi günler arasındaki farklılıkların istatistiksel
önemliliği ise t-testi (paired) kullanılarak yapılmıştır.
Bulgular
Çalışmada kullanılan hayvanlara ait klinik ve hematolojik parametreler ile antioksidan vitamin, antioksidan enzim ve lipit peroksidasyon düzeylerinin aritmetrik ortalamaları ile gruplar ve günler arası farklılıkların istatistiksel önemleri Tablo 1, 3, 5 ve 7’de ve grup içi günleri arasındaki farklılıkların istatistiksel önemleri Tablo 2, 4, 6 ve 8’de gösterilmiştir.
*Adevilin: Her ml’de 500.000 IU vitamin A, 75.000 IU vitamin D3 ve 50 mg vitamin E içeren 100 ml’lik ambalaj. Vilsan.
99
Tablo 1. Tüm gruplardaki hayvanlara ait klinik muayene bulgularının aritmetik ortalamaları (x + Sx) ile gruplar ve günler arası farklılıkların istatistiksel önemiA x + Sx x + Sx B x + Sx C x + Sx D 0 38.5 + 0.4A 38.6 + 0.4A 38.6 + 0.4 38.5 + 0.4 3 38.9 + 0.2aB 38.9 + 0.3aB 38.7 + 0.3ab 38.6 + 0.3b* 14 38.4 + 0.3A 38.5 + 0.3A 38.6 + 0.3 38.5 + 0.2 Vücut s ıcakl ığ ı ( o C) 21 38.3 + 0.2A 38.4 + 0.2A 38.6 + 0.3 38.6 + 0.2 0 77.0 + 5.9A 76.0 + 5.1A 77.0 + 5.9A 76.0 + 4.5A 3 81.3 + 4.6B 80.6 + 4.8B 82.0 + 5.3B 80.3 + 4.7B 14 78.6 + 6.5AB 77.0 + 5.2AB 77.0 + 6.4AB 78.0 + 3.2AB Kalp frekans ı (/dk) 21 78.3 + 4.7AB 76.0 + 4.5A 80.0 + 5.5AB 78.0 + 2.1AB 0 25.0 + 5.9A 21.0 + 3.9A 22.3 + 5.0A 21.6 + 4.7A 3 29.1 + 3.7B 25.0 + 4.2B 27.3 + 4.8B 25.3 + 3.9B 14 24.6 + 4.1A 25.3 + 4.3BC 22.0 + 4.0A 24.3 + 3.2AB Solunum frekans ı (/dk) 21 23.3 + 4.5A 22.3 + 3.2ABC 22.3 + 4.7A 23.6 + 5.5AB 0 9.4 + 1.5AB 8.9 + 1.5 8.8 + 1.9 9.1 + 1.2AB 3 8.5 + 1.2B 8.7 + 1.3 8.9 + 1.1 8.7 + 1.4B 14 9.5 + 1.2A 9.6 + 1.4 9.3 + 1.3 9.5 + 1.2AB Rumen hareketi (/5 dk) 21 9.9 + 1.2A 9.7 + 1.4 9.8 + 1.3 10.1 + 1.0A
a, b, c, d : Aynı satırda farklı harf taşıyan değerler arasında fark önemli bulunmuştur. A, B, C, D: Aynı sütunda farklı harf taşıyan değerler arasında fark önemli bulunmuştur. * : p<0.005
Tablo 2. Tüm gruplardaki hayvanlara ait klinik muayene sonuçlarının grup içi günleri arasındaki farklılıklarının karşılaştırılması. A x + Sx B x + Sx C x + Sx D x + Sx 0 3 14 21 0 3 14 21 0 3 14 21 0 3 14 21 0 * - - * - - - - - - - - 3 *** *** ** ** - - - - 14 - - - - Vücut s ıcakl ığ ı ( o C) 21 0 * - - * - - * - - ** - - 3 - - - * - - - - 14 - - - - Kalp frekans ı (/dk) 21 0 * - - * * - * - - *** - - 3 ** ** - - - - * * 14 - - - - Solunum frekans ı (/dk) 21 0 - - - - - - - - - - - - 3 ** ** - - - * - - 14 - - - - Rumen hareketi (/5dk) 21 : p<0.05, ** : p<0.01, *** : p<0.001
100
Tablo 3. Tüm gruplardaki hayvanlara ait hematolojik muayene bulgularının aritmetik ortalamaları (x + Sx) ile gruplar ve günler arası farkların istatistiksel önemi.
Günler A X + Sx X + Sx B X + Sx C X + Sx D 0 8817 + 1341AB 8517 + 1550AC 8867 + 1269A 9167 + 1367A 3 9000 + 1157A 8750 + 805A 8716 + 1028A 8283 + 846B 14 8100 + 641B 7500 + 575BC 7867 + 720B 7917 + 855B Total Lökosit (/mm 3 ) 21 8333 + 935AB 8217 + 690A 8217 + 668AB 8050 + 704B 0 35.5 + 2.6 35.0 + 2.8 36.5 + 2.3A 35.7 + 2.8 3 35.8 + 2.0 34.5 + 1.8 35.9 + 2.0A 35.8 + 2.3 14 34.6 + 1.6 35.0 + 2.2 34.1 + 1.4B 34.4 + 1.7 M.hematokrit (%) 21 35.1 + 1.7 34.6 + 2.4 33.9 + 1.4B 35.4 + 2.7 0 9.8 + 1.6A 9.1 + 1.2 9.6 + 1.1A 9.3 + 0.6A 3 9.3 + 1.1AB 9.0 + 0.7 9.1 + 0.8B 9.5 + 0.9A 14 8.9 + 0.6B 8.8 + 0.5 8.6 + 0.6C 9.1 + 0.7A Hemoglobin (gr) 21 9.2 + 0.8 aAB 8.6 + 0.6b 8.7 + 0.4bBC 8.4 + 0.6b*B 0 48.6 + 4.1a 51.1 + 3.3abA 53.4 + 3.8b 50.2 + 3.2a* 3 50.5 + 2.9ac 48.3 + 3.3aB 53.0 + 3.8bc 54.1 + 5.0b** 14 51.0 + 4.8 50.1 + 2.9AB 52.2 + 2.9 52.0 + 3.5 Lenfosit (%) 21 51.6 + 3.7 49.8 + 3.4AB 51.0 + 3.1 53.2 + 3.4 0 39.3 + 3.2 38.9 + 3.4A 36.1 + 4.2AB 39.1 + 3.2 3 37.0 + 3.5 39.9 + 3.9AB 38.3 + 3.0B 37.4 + 3.6 14 37.1 + 5.9 42.5 + 4.1B 39.5 + 4.3BC 38.5 + 4.4 Nötrofil (%) 21 37.3 + 6.4 39.9 + 3.9AB 40.3 + 3.0C 35.8 + 5.9 0 7.6 + 2.8 7.6 + 3.0A 6.8 + 2.2 6.6 + 1.4 3 8.4 + 1.7a 7.8 + 2.1abA 6.5 + 1.4b 6.4 + 2.0b* 14 7.0 + 2.9a 3.7 + 2.2bB 5.4 + 2.6ab 5.9 + 3.2ab* Eozinofil (%) 21 6.3 + 3.1 6.1 + 3.4A 6.0 + 2.0 6.7 + 2.3 0 4.1 + 1.2a 2.1 + 1.5bA 3.3 + 2.1abA 3.6 + 1.5a* 3 3.8 + 1.4a 3.8 + 1.9aAB 2.0 + 0.7bB 2.6 + 1.7ab** 14 4.5 + 2.2 3.3 + 1.5B 2.5 + 1.6AB 3.2 + 1.6 Monosit (%) 21 4.5 + 2.2 3.9 + 2.5AB 2.5 + 1.3AB 3.9 + 1.7 0 0.1 + 0.4 0.08 + 0.3 0.2 + 0.4 0.2 + 0.4 3 0.1 + 0.4 0.08 + 0.3 0.1 + 0.4 0.1 + 0.4 14 0.2 + 0.4 0.1 + 0.4 0.1 + 0.4 0.2 + 0.4 Bazofil (%) 21 0.1 + 0.4 0.1 + 0.4 0.9 + 0.3 0.2 + 0.4
a, b, c, d : Aynı satırda farklı harf taşıyan değerler arasında fark önemli bulunmuştur. A, B, C, D: Aynı sütunda farklı harf taşıyan değerler arasında fark önemli bulunmuştur. * : p<0.005 ** : p<0.01
101
Tablo 4. Tüm gruplardaki hayvanlara ait hematolojik muayene sonuçlarının grup içi günleri arasındaki farklılıklarının karşılaştırılması A x + Sx x + Sx B x + Sx C x + Sx D Günler 0 3 14 21 0 3 14 21 0 3 14 21 0 3 14 21 0 - - - - - - - - - * * * 3 * - ** - * - - - 14 - ** - - T. Lökosit (/mm 3 ) 21 0 - - - - - - - * ** - - - 3 - - - - * * - - 14 - - - - M. hematokrit (%) 21 0 - * - - - - * ** ** - - *** 3 - - - - * - - *** 14 - - - * Hemoglobin (gr) 21 0 - - - * - - - - - - - - 3 - - - - - - - - 14 - - - - Lenfosit (%) 21 0 - - - - ** - - - - - - ** 3 - - - - - - - * 14 - - - - Nötrofil (%) 21 0 - - - - *** - - - - - - - 3 - - *** - - - - - 14 - * - - Eozinofil (%) 21 0 - - - - * - - - - * - - 3 - - - - - - - - 14 - - - - Monosit (%) 21 0 - - - - - - - - - - - - 3 - - - - - - - - 14 - - - - Bazofil (%) 21 * : p<0.05, ** : p<0.01, *** : p<0.001102
Tablo 5. Tüm gruplardaki hayvanlara ait A vitamini, β– karoten, C vitamini ve E vitamini değerlerinin aritmetik ortalamaları (x + Sx ) ile gruplar ve günler arası farklılıkların istatistiksel önemi
A x + Sx x + Sx B x + Sx C x + Sx D 0 45.6 + 6.5aA 47.3 + 11.0aA 36.2 + 7.3bA 46.3 + 15.0a*A 3 41.1 + 6.4aB 43.9 + 11.7aB 61.6 + 9.8bB 65.1 + 17.1b***B 14 33.5 + 4.0aC 41.7 + 8.7bB 55.7 + 9.8cC 50.5 + 14.4c***A A vitamini (µg/dl) 21 32.5 + 4.2aC 35.7 + 7.9aC 47.9 + 10.5bD 45.3 + 9.8b***A 0 127.6 + 42.6aA 94.6 + 79.3ab 114.8 + 29.2aAB 60.6 + 35.2b*A 3 107.7 + 38.0aB 66.8 + 55.0b 106.9 + 28.5aA 58.5 + 33.0b**AB 14 114.5 + 26.6aAB 87.1 + 61.8ab 91.1 + 32.3aA 55.1 + 26.8b**B
β –karoten (µg/dl) 21 121.8 + 42.9aAB 75.9 + 58.0b 114.8 + 26.4aB 70.8 + 36.7b**AB 0 0.80 + 0.2A 0.87 + 0.2A 0.96 + 0.2A 0.90 + 0.2A
3 0.64 + 0.1aB 1.04 + 0.2bB 0.85 + 0.2cB 1.09 + 0.2b***B 14 0.81 + 0.2aA 0.94 + 0.2abAB 0.87 + 0.1aBC 1.03 + 0.1b*AB
C vitamini (mg/dl) 21 0.71 + 0.2aA 0.93 + 0.2bAB 0.71 + 0.1aAC 0.91 + 0.2b**C 0 0.259 + 0.1aA 0.252 + 0.9aA 0.219 + 0.8abA 0.178 + 0.6b*A 3 0.176 + 0.5B 0.195 + 0.7B 0.234 + 0.7B 0.225 + 0.7B 14 0.125 + 0.4aCD 0.141 + 0.5abCD 0.167 + 0.5bCD 0.142 + 0.5ab*C
E vitamini (mg/ld) 21 0.118 + 0.3aD 0.136 + 0.3aD 0.175 + 0.4bD 0.150 + 0.5ab*AC a, b, c, d : Aynı satırda farklı harf taşıyan değerler arasında fark önemli bulunmuştur.
A, B, C, D:Aynı sütunda farklı harf taşıyan değerler arasında fark önemli bulunmuştur. *: p<0.005 **:p<0.001 ***: p<0.001
Tablo 6. Tüm gruplardaki hayvanlara ait vitamin düzeylerinin grup içi günleri arasındaki farklılıklarının karşılaştırılması A x + Sx x + Sx B x + Sx C x + Sx D 0 3 14 21 0 3 14 21 0 3 14 21 0 3 14 21 0 *** *** *** ** * *** *** - - *** *** ** 3 ** *** - ** *** *** ** *** 14 - *** - * A Vitamini (µg/dl) 21 0 ** - - - * - - - - 3 - - - - - - - * 14 - - - * β – karoten (µg/dl) 21 0 ** - - * - - ** * - *** - *** 3 * - - - - * - ** 14 - - - ** C Vitamini (mg/dl) 21 0 *** *** *** *** *** *** ** * - * ** * 3 *** *** ** ** *** *** *** ** 14 - - - - E Vitamini (mg/ld) 21 * : p<0.05, ** : p<0.01, *** : p<0.001
103
Tablo 7. Tüm gruplardaki hayvanların antioksidan enzim (katalaz, süperoksit dismutaz, glutathion peroksidaz) ve lipit peroksidasyon (MDA) düzeylerinin aritmetik ortalamaları ile gruplar ve günler arası farklılıkların istatistiksel önemleriA X + Sx X + Sx B X + Sx C X + Sx D 0 22.3 ± 4.6aA 33.0 ± 7.5bA 29.9 ± 2.3bAC 22.2 ± 5.0a***AB 3 26.9 ± 2.9aB 39.5 ± 4.5bB 38.5 ± 5.4bB 22.7 ± 4.6c***B 14 29.9 ± 2.8aC 38.5 ± 6.8bB 28.6 ± 3.4aA 24.7 ± 4.6c***BC Katalaz (U/gHb) 21 31.7 ± 1.5aC 40.0 ± 3.5bB 31.6 ± 2.2aC 26.0 ± 3.3c***C 0 463.2 + 44.9aA 579.8 + 27.9bA 866.2 + 54.9cA 706.1 + 35.2d***A 3 421.8 + 8.4aB 539.3 + 31.2bB 988.6 + 45.3cB 768.6 + 59.4d***B 14 368.5 + 22.2aC 493.8 + 20.7bC 690.2 + 47.5cC 517.4 + 32.6b***C
Süper oksit dismutaz (U/gHb) 21 358.6 + 22.7aC 421.5 + 12.7bD 488.7 + 33.5cD 469.0 + 28.8c***D 0 19.0 + 4.5aA 19.7 + 3.0aA 51.0 + 4.9bA 67.5 + 10.5c***A 3 53.0 + 14.2aB 46.5 + 5.3abB 43.1 + 5.0bB 27.5 + 7.9c***B 14 46.0 + 5.0aB 51.6 + 7.4bB 37.6 + 5.8cC 26.4 + 5.4d***B
Glutathion peroksidaz (U/gHb) 21 42.2 + 10.8aB 19.5 + 2.3bA 23.7 + 4.2bcD 28.1 + 5.1c***B 0 0.6+ 0.5A 0.7 + 0.1A 0.6 + 0.1AC 0.6 + 0.1A 3 0.9 + 0.6aB 0.8 + 0.1abB 0.7 + 0.1bcB 0.6 + 0.1c***A 14 1.5 + 0.5aC 0.5 + 0.1bC 0.6 + 0.1bC 0.5 + 0.1b***B Malondialdehit (nmol/ml) 21 0.7 + 0.1A 0.7 + 0.1A 0.7 + 0.1B 0.8 + 0.1C a, b, c, d: Aynı satırda farklı harf taşıyan değerler arasında fark önemli bulunmuştur.
A, B, C, D :Aynı sütunda farklı harf taşıyan değerler arasında fark önemli bulunmuştur. *: p<0.005 **: p<0.001 ***: p<0.001
Tablo 8. Tüm gruplardaki hayvanların antioksidan enzim (katalaz, süperoksit dismutaz, glutathion peroksidaz) ve lipit peroksidasyon (MDA) sonuçlarının grup içi günleri arasındaki farklılıklarının karşılaştırılması
A X + Sx B X + Sx C X + Sx D X + Sx 0 3 14 21 0 3 14 21 0 3 14 21 0 3 14 21 0 * *** *** * * * - - * *** - - 3 * *** - - - * *** ** 14 - - - ** Katalaz (U/gHb) 21 0 ** *** *** *** *** *** * *** *** *** *** *** 3 *** *** *** *** *** *** *** *** 14 - *** *** ***
Süper oksit dismutaz (U/gHb) 21
0 *** *** *** *** *** - - - *** *** *** *** 3 - - - *** - *** *** ***
14 - *** *** ***
Glutathion peroksidaz (U/gHb) 21
0 * ** - * ** - *** *** *** - ** *** 3 * *** *** * *** *** ** *** 14 *** *** *** ** Malondial-dehit (nmol/ml) 21 * :p<0.05, ** : p<0.01, *** : p<0.001
Tartışma
Çalışma gruplarındaki hayvanların tüm deneme
günlerindeki (0., 3., 14. ve 21.) klinik muayene
bulguları ortalama değerlerinin (vücut sıcaklıkları,
kalp frekansları, solunum frekansları ve rumen
hareketleri) kaynaklarda belirtilen (5, 6, 17) sağlıklı
hayvanlardaki bildirimlerle uyum içinde olduğu
görülmüştür.
Gruplar arasında 3. gündeki vücut sıcaklıkları
değerlerindeki artışlar ile grup içi günleri arasındaki
genelde aşı uygulamasını takiben 3. günde vücut
sıcaklıkları (C ve D gruplarındaki artışlar önemsiz),
kalp ve solunum frekanslarındaki önemli derecede
artışlar ve rumen hareketlerindeki geçici azalmalar
104
(önemsiz derecede) aşı uygulamasının normal
sonuçları olarak gözlenebilir (2).
Araştırma hayvanlarına ait tüm günlerindeki (0.,
3., 14. ve 21.) total lökosit, mikro hematokrit,
hemoglobin miktarı ve formül lökosit (lenfosit,
nötrofil, eozinofil, monosit ve bazofil yüzdeleri)
ortalama değerlerinin normal sınırlarda olduğu (3, 5,
6, 27) belirlenmiştir.
Reddy ve ark. (14), günlük vitamin E ihtiyaçlarını
saptamak amacıyla 0-6 aylık buzağıları kontrol (0),
125, 250 ve 500 IU vitamin E/gün/buzağı olacak
şekilde E vitamini uygulayarak çeşitli deneme
gruplarına ayırmışlar ve çalışma sonucunda tüm
deneme grupları arasında hemoglobin ve
mikrohematokrit değerleri arasında önemli bir
farklılık tespit etmemişlerdir.
Reddy ve ark. (15), yaklaşık 6 haftalık buzağıları
üç deneme grubuna ayırarak bu buzağılara 6 hafta
süreyle 0, 1400 ve 2800 mg dl-α-tocopherol asetatı
bir hafta arayla oral olarak vermişler ve ayrıca 1400
mg dl-α-tocopherol asetatı yine birer hafta arayla oral
olarak vermişler enjekte etmişlerdir. Kontrollerle
karşılaştırıldığında oral ve enjeksiyon tarzında E
vitamini verilen hayvanlar arasında lenfosit
stimülasyonu bakımından önemli farklılıklar
saptanmıştır.
Keçeci ve ark. (7), vitamin C ve çevre
sıcaklığının
İsviçre esmeri boğalarda bazı
hematolojik değerlere olan etkilerini araştırdıkları
çalışmada, kontrol ve C vitamini uygulanan
boğa-larda 20.8
oC çevre sıcaklığı şartlarında belirledikleri
hemoglobin miktarı artışı dışında aynı ısı
derece-lerinde vitamin C uygulanan ve uygulanmayan
hayvanların kan parametrelerinde (hematokrit, total
lökosit) önemli bir farklılık saptamamışlardır. Yine
aynı çalışmada C vitamini uygulanan ve
uygulan-mayan boğalarda sadece yüksek ısıda (20.8
oC çevre
ısısı şartlarında) akyuvar sayılarının fazla olduğu
(p<0.05) fakat akyuvar tiplerinin oranları arasında ise
önemli bir fark olmadığını ortaya koymuşlardır.
Çalışmada, total lökosit ve mikrohematokrit
değerler açısından gruplar arasında istatistiksel olarak
önemli farklılıkların olmayışı, ayrıca grup içi günleri
arasında lenfosit yüzdeleri bakımından genelde
farklılıkların istatistiksel olarak önemsiz olması ( B
grubunda 0.-3. günler dışında) yukarıda sözü edilen
literatür (7, 14, 15) bilgileriyle uyum içerisindedir.
Yaralıoğlu (25) yapmış olduğu çalışmada, sağlıklı
erkek sığırların kan plazmasında gluthation
peroksidaz (GsH-Px) aktivitesini ortalama 54.81 U/g
Hb (21.73-88.27 U/g Hb arasında), katalaz (CAT)
aktivitesini ortalama 89.72 U/g Hb (57.9 -119.1 U/g
Hb arasında) ve lipit peroksidasyon (MDA)
düzey-lerini ortalama 3.01 mmol/ml (1.99-3.98 mmol/ml)
plazma olarak belirlemiştir. Yalnız tespit ettiği
katalaz ve lipit peroksidasyon düzeylerini yeterli
literatür bilgisine rastlayamadığı ve mevcut
literatür-lerde de farklı tayin metotları kullanıldığı için
tartışamadığını ifade etmiştir.
Scholz ve ark. (20), kan GSH-Px aktivitesini
buzağılarda 20-50 U/g Hb, Wilson ve ark. (24)
sığırlarda kan GSH-Px aktivitesini 2-30 U/gHb ve
Ozan ve ark (12) sağlıklı sığırlardaki kan GSH-Px
aktivitesini 75.62 U/gHb olarak bildirmişlerdir.
Çalışma sonucunda elde edilen değerlerden
katalaz ve lipit peroksidasyon düzeylerinin
Yaralıoğlu (25)’nun bildirimleriyle uyum içerisinde
olmadığı, ancak glutation peroksidaz değerlerinin
araştırıcılar (20, 24, 25) tarafından bildirilen en düşük
(2 U/g Hb) ve en yüksek (88.2 U/g Hb) değerler
arasında olduğu görülmektedir. Enzim aktivitelerinin
ölçülmesi ve değerlendirmesinde; örneklerin
saklan-masındaki zorluklar, özellikle GSH-Px aktivitesi
tayini için hemoliz oluşturmada farklı maddelerin
kullanılması, enzim konsantrasyonlarını ifade etmede
kullanılan ünite birimindeki bazı tutarsızlıklar, ayrıca
her laboratuvar tarafından farklı bir ölçüm
metod-unun kullanılması gibi nedenlerden dolayı dikkatli
olunmalıdır (20, 23) .
Yapılan taramalarda, sığırlarda süperoksit
dismutaz enzim değerleriyle ilgili bir yayına
rastlanamadığı için tespit edilen düzeyler
tartışılamamıştır.
Çalışma hayvanlarında katalazın sadece aşı
yapılan grupta devamlı belirgin artışı stresin devam
etmesi ile açıklanabilir. Ancak B ve C gruplarında
vitamin uygulamalarının 3. günde artışı
önleyeme-diği, D grubunda ise AD
3E ve C vitaminlerinin bir
arada uygulanmasının 3. günde önemsiz derecede
artışa neden olduğu; süper oksit dismutaz
değer-lerinin gruplar arasında her ne kadar istatistiksel
olarak önemlilik saptansa da vitamin
uygulamaların-dan etkilenmediği ve glutatiyon peroksidaz
değerlerinin özellikle C (AD
3E) ve D (AD
3E + C)
gruplarında uygulanan vitaminlerden olumlu
etkilendiği ve lipit peroksidasyon düzeylerinin B, C
ve D gruplarında uygulanan vitaminlerden olumlu
etkilendiği, özellikle D grubunda 3. günde artışın
olmayışı ve 14. gündeki düşüşler uygulanan
vitamin-lerle açıklanabilir.
Sonuç olarak; aşılamanın hayvanlarda bir stres
faktörü olarak radikal düzeylerini arttırabileceği,
aşılama esnasında C ve E vitamini enjeksiyonlarının
ise stresin olumsuz etkilerini azaltabileceği
düşünülmektedir.
105
Kaynaklar
1. Aebi H. Katalase in vitro. Methods in enzymology. Volume 105. New York. Academic Pres 1984; 121-126.
2. Aksın M, Adıbeş M, Erdem H ve ark. Şap Hastalığı ile Mücadele. Ankara. Şap Enstitüsü, 1997; 5-20.
3. Batmaz H. Klinik olarak normal sığırlar ile retikulo-peritonitis travmaticalı sığırların teşhis ve prognozunda serum protein elektroforezi ve SGOT, SGPT ile LDH enzim düzeyleri üzerinde karşılaştırmalı araştırmalar. Doğa Tr J Vet Anim Sci 1990; 14: 467-478.
4. Beutler E. A Manual of Biochemical Methods. 2nd ed. New York. Grunef Strotton, 1975. 5. Blood DC, Radostits DM and Handerson JA.
Veterinary Medicine. London. Bailliere Tindall, 1990.
6. Bradfort PS. Large Animal Internal Medicine. Philadelphia. The C.V. Mosby Company, 1990. 7. Keçeci T, Keskin E ve Durgun Z. Çevre ısısı ve
vitamin C’nin İsviçre esmeri boğalarda kan serumu tiroit hormon düzeyleri ile bazı hematolojik değerler üzerindeki etkileri. Tr J Anim Sci 2000; 24: 353-359.
8. Kyaw A. A simple colorimetric method for ascorbic acid determination in blood plasma. Clin Chim Acta 1978; 16: 151-157.
9. Lanhance PA, Nakat Zeina BS and Woo-Sik Jeong MS. Antioxidants: An integrative approach. Nutr. 2001; 17: 835-838.
10. Martinek RG. Method for determination of vitamin E (total tocopherols) in serum. Clin Chem 1964; 10(12): 1078-1086.
11. Miller JK and Slebodzinska EB. Oxidative stress, antioxidants and animal functions. J Dairy Sci 1993; 76: 2812-2823.
12. Ozan ST, Yaralıoğlu S, Yılmaz S, ve ark. Theileria annulata ile enfekte sığırlarda GSHPx, G6PD, Arginaz aktiviteleri ile bazı biyokimyasal parametreler. Tr J Vet Anim Sci 1999; 23(3): 552-557.
13. RANSOD Superoksid dismutase kiti, RANDOX Laboratories Ltd, Ardmore, United Kingdom. Diamond Road, Crumlin Co.
14. Reddy PG, Morrill JL and Frey RA. Vitamin E requirements of dairy calves. J Dairy Sci 1987; 70: 123-129.
15. Reddy PG, Morrill JL, Minocha HC et al. Effect of supplemental vitamin E on the immune system of calves. J Dairy Sci 1986; 69: 164-171. 16. Regina BL and Traber MG. Vitamin E: Function
and Metabolism. The FASEB Journal 1999; 13: 1145-1155.
17. Rosenberger G. Krankheiten des Rindes. Berlin. Verlag Paul Parey, 1994.
18. Roth JA, Kaeberle ML. In vivo effect of ascorbic acid on neutrophyl function in health and dexamethasone-treated cattle. Am J Vet Res 1985; 46: 2434-2437.
19. Satoh K. Serum Lipid peroxidase in cerebrovascular disorders determined by a new colorimetric method. Clin Chim Acta 1978; 90: 37-43.
20. Scholz RW, Todhunter DA and Cook LS. Disturibution of selenium dependent and selenium nondependent gluthation peroxidase activity in tissues of young cattle. Am J Vet Res 1981; 42 (10): 1724-1729.
21. Sies H and Stahl WM. Vitamin E and C, β-carotene and other carotenoids as antioxidants. Am J Clin Nutr 1995; 62: 1315-1321.
22. Suzuki J and Katoh N. A simple and cheap methods for measuring serum vitamin A in cattle using only a spectrofotometer. Jpn J Vet Sci 1990; 52 (6): 1281-1283.
23. Waldner C, Campbell J, Jim GK and al. Comparison of three methods selenium assesment in cattle. Can Vet J 1998; 39: 225-231. 24. Wilson PS and Judson GJ. Gluthation peroxidase activity in bovine and ovine erytrocytes in relation to blood selenium concentration. Br Vet J 1976; 132: 428-434.
25. Yaralıoğlu S. Ruminantlarda Kan ve Karaciğer Dokusu Antioksidan Enzim Düzeyleri ve Lipit Peroksidasyon Üzerine Etkileri. Doktora Tezi, Elazığ. 2000.
26. Yogi K. Assay for Blood Plasma or Serum. Methods in Enzymol. 1984; 105: 328-331. 27. Yılmaz K ve Otlu A. Veteriner Hematoloji El
Kitabı. Hatipoğulları Yayınları. No:54, Ankara. 1989.
