FARKLI YAŞ GRUPLARINDAKİ ANADOLU MANDALARINDA BAZI SERUM BİYOKİMYASAL PARAMETRELERDEKİ DEĞİŞİMLER

(1)

v ct.mı.1)(·rA. (200 5), 21,3-~: 75-78

FARK

LI

YAŞ

GRUPLARINDAK

i

ANADOLU

MANDALARıNDA

BAZI SERUM

BiYOKiMYASA

L

PARAMETRELERDEK

I

DEGlş

iMLER

Turan Civelek1@ Fatih MehmetBirdane1 Mustafa Küçükkebabçı2

The Changes

of

Somc

Ser um Bioehem ical

Parameteı-s

in Ditlercnt

Age Groups

of

Ana tolian Butlalos

Özet: Çalışmada fandıyaş gruplarındakiAnadolu mandalarınınserumlarındaoan biyok imyasa lparametrelerdekideğişimler

araştırılmı ştı r. Klinik olarak sağlıkl ı, heriki cinsiyetten toplam 93 Anadolu mandası üzerinde yürütülen çalişma sonuçları;

SUN.TG.VLDLveGLUkonsantrasyonlarmınyenidoğanlardave 6-24 ayyaşgrubunda;CHOL,HDL ve CREA serum

kon-santrasyo nla r ını nise 6-24 ay ve :<!:36 ayyaş gruplarındabenzersevıyelerde old~unuortayakoymuştur. LDH veTPserum

konsant rasyonl arı n ıniseher

oç

grup için farkhllkarzettiğibelirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:Manda.kolesterol,trigliser it,totalprotein

Sum mary:The purpose of this study was to examinethe changes of some serum biochemical parametersinoırterentage

çrocpsatotalof 93 clinica llyhearthyAnatolian Suffalos in either sex.Serum concentrationsof SUN.TG. VLDL andGLUir newborns and6 betwee n24 months age group;serum concentrations of CHOL, HDL and CREAin6between24 months agegroup and0!36 age groupweresmnar.On the otherhand theserum corıcentrationsof lDHandTP weredifferent for alıgroups

Key Words: Buttalo,cnoıe sterol.triglycerid es, totalprotein

Gırış

Günümüzden 300.000 yıl öncesinde yaşadığı

bilinen manda, Asya'dan tüm dünyaya yayılmış ve

ilk evcüteştirme yaklaşık 5000 yıl kadar önce

Me-zopotamya'da yapılmıştı r (BloOO ve ark.. 1991). Asya kökenli vahşi buttalolar (Bubalus amea. Bu-balus depressicorais, Bubalus rnlndorensls) muh-temelen bugünki evcil mandaların (Bubalis bubalis,

"water buttalc", "Hiver type" ve B. carabanesis

"Swamp type")atasıdır. B.bubatls ilkdefa M.Ö,600 yı lları nda Ortadoğu ve Afrika'da görülmüş olup, Asya kökenli mandalar italya, Bulgaristan gibi Av-rupa ülkelerine ve OrtalGüney Amerika'ya da

yayılmışlardır. Evcil mandalar.bataklık (Swamp) ve

nehlr (River)olmaküzere iki tiptir. Bataklık tipi man-dalar48kromozomlu olup GüneyAsya, Filipinlerve Endonezya'da yoğun olarak bulunur. Genellikle

taşıma amaçlı kullanılmaktadır. Nehir tipi mandalar

ise 20 alt türü olan, 50 kromozoma sahip

Hin-distan'ın batısı , Mısır, Pakistan ve Avrupa'da yo~un olarakbulunmaktadır(Ganguli, 1997).

Mandalar süt, et ve iş hayvanı olarak

kul-lanuabilrnektedir. Günümüzde dünya manda

nüfusunun yarısı Hindistan'da bulunmaktave manda sütü üretimoranıaçısındandünyasıralamas ındaHin

-distan ilk sırada yer almaktadır. Manda sütü üretim kapasitesiaçısındanilk dört ülkeHindistan,Pakistan,

Çin ve Nepal'dir. Dünya manda sütü üretim oranı

yılda%3.6 büyümegösterirken,Hindistan'dabuoran

%3.1, Pakistan'da ise %4,7'dir, Hindistan ve Pa

-kistan bölgesindeki mandaların hemen hepsi Nehir (Riverine) mandalarıd ır. Bunlar aras ı nda Murrah,

Mensana. Surti türleri Hindistan'da, Nili-Ravi ve Kundi türleri ise Pakistan 'da en çok bilinen'ıerıerdır.

Murrahtürleri300günde ortalama 2.000 kg (bazıları 5.000 kg), Nili·Ravi ise ortalama 180Q.2000 kg

(bazıları 4000 kg) süt verebürnektedir (Ganguli,

1997).

Dünyada manda nüfusu 1961'de 90 milyon

başken, 1982-1992 yılları arasında yaklaşı k 145

mil-yon olarak kaydedi lmiştir . Ülkemizde ise manda yetiştiriciri~i giderek azalmaktadır. 1970 ve 1990

GelişTarihi :0-105.2005 @:ıcivelckg-aku.edu.rr

ı.Kocate peUniversne siVeteriner Fakültesi .IçHastalıklarıAnabilimDalı,AFYON KA RAHISA R 2.Marmara HayvancılıkAraşurrnaEnstitüsüMUdUrlUğU,BALIKESıR

(2)

CiVEL EK.BiRDANE.KÜÇÜKKESARÇ!

yılları arasında manda populasyonumuzun 2/3'ünü kaybettiğimiz bildirilmiştir (1.117.000 baştan 371.000 başa) (Şekerden, 1996;Elitok,2003).

Türkiye'de nehir tipi manda yetişti riciliği yapılmakta olup, halen manda sadece yavrusu ve

kısmen sütüiçin elde tutulmaktaveotlakları fakir,

ba-taklık tipiarazilerdeyetiştirilmektedir. Orta Karadeniz bölgesi manda populasyonunun %40'lndanfazlasını

bulundurmaktadır. Muş, Kars, Afyonkarahisar,

Di-yarbakır ve Sivas illerinde yoğun olarak yetiştirilen

manda, istanbul'da bazı işletmelerde 500 baştan büyük sürüler halinde bulundurulmaktadır. Özellikle Vezirköprü, Turhal, Çarşamba ve Suluova gibi Ka-radeniz kıyı şeridi yerleşim bölgelerinde, 50-500

başlık sürüler halinde yetiştiriciliği yap ı lmaktad ı r (Şekerden, 1996). Dünyada olduğu gibi ülkemizde de asıl problem manda eti tüketimialışkanlığının

01-mamasıdır. Bunun temelinde mandanın ancakverim

dışı kaldığındakesilmesi ve etinden yararlanılma

yo-luna gidilmesi yatmaktadır. Ülkemizde manda sütü

pazarı, halkınsütçütip mandayakarşıilgisiniarttırmış

ve Afyonkarahisar gibi bölgelerde "Manda Kaymağı" üretimi amaçlı süt verimi özelliği baskın manda

yetiştiriciliği yaygınlaşmıştır. Bu bağlamda,

yetiştiricilik yapılan birçok ülkeden farklı olarak manda kaymağı farklı bir pazar olarak

düşünülmelidir.

FAO 1993 yılında Avrupa ve Yakın Doğu

ülkelerinde "MandaAraştırma Ağı"(Buffalo Research Network) adıyla ortak araştırma yapabilmeye ve

araştırmaları paylaşabilmeye imkan tanıyan bir sis-temkurmuştur(Rossi ve ark., 1997).Türkiye'de de il-gili enstitüler manda besleme, üretim ve idari ko-nularda sağlam kayıt tutulmasını sağlamakta ve halka geliştirdikleri stratejiler ile yol göstermektedir/er. Bununla birlikte manda, ana

neden olarak, elde edilen ürünlerin tüketim

alışkanlığının olmaması nedeniyle üzerinde sıklıkla

durulan vearaştırılan bir konuolmamıştır.

Sunulan çalışmada ülkemizde yetiştiriciliği yapılan ve kendi gen kaynağımızolan Anadolu

man-dalarında farklı yaş gruplarınagörebazıbiyokimyasal parametrelerdeki değişimler araştırılmış ve bu ko-nudakieksikliğin giderilmesihedeflenmiştir.

Materyal ve Metot

Çal ışma klinikolaraksağlıklı, aynı bakım ve bes-leme şartları altında tutulan, farklı yaş ve cin-siyetlerde toplam 93 manda üzerinde yürütüldü.

Mandalar yenidoğan (Grup1, n=19),6-24 ay (Grup2,

n=30)ve~36 ay yaş (Grup3,n=34) olmak üzere üç grubaayrıldı.

76

Grup1 malaklardan kan örnekleri doğum son

-rası, annesini emmeden önce, Grup2 ve Grup3 mandalardan ise eş zamanlarda juguler vein'den, zaptırapt altında vetekniğine uygun olaraktoplandı.

Kan örnekleri 3000 rpm'de 15 dakika süreyle santrüfüje edildi. Elde edilen kan serum örnekleri ölçümyapılıncayakadar -20°C'de saklandi.

Serum BUN (kan-ürenitrojen), LDH (Iaktat de-hidrogenaz), CHOL(kolesterol), TG (trigliserit),HDL (yüksek dansiteli Iipoprotein), GLU (glukoz), TP (total protein),CREA (kreatinin) seviyeleriticari test kitleri ile enzimatik olarak ölçüldü.VLDL (çokdüşük

dansiteli lipoprotein) ve LDL (düşük dansiteli

li-poprotein)konsantrasyonları ise denklemyardımıyla hesaplandı. [VLDL=triglyceride/5and LDL=total cho

-lesterol-(HDL cholesterol+triglyceride/5)] (Patil ve ark.,1992;Başoğluve ark,2002).

Elde edilen veriler SPSS(10.0) programı

kul-lanılarak bilgisayar ortamında değerlendirildi. Grup-lararasıönemlilik kontrolü p<0.05'egöreyapıld ı.

Bulgular

Gruplararası farklar ve önemlilikleriTablo 1'de

verilmiştir.

Ta rtışmave Sonuç

Çalışma sonuçları gruplar arasında bazı serum biyokimyasal parametrelerde yaşa bağlı bir

değişiminolduğunuortayakoymuştur.

Sunulan çaiışmada BUN, TG ve VLDL

kon-santrasyonlarınınGrup1 ve Grup2'debenzerolduğu

ancak Grup3'de yükseldiği, serum GLU kon -santrasyonlarınınise Grup1 ve Grup2'debenzerken Grup3'de düştüğü belirlenmiştir. CHOL ve HDL

serum konsantrasyonları ise Grup2 ve Grup3'de

benzer seviyelerde ve Grup1'Ie karşılaştırıldığında düşüktü. CREA serum aktivitesi ise Grup2 ve Grup 3'de benzer olmakla birlikte, serum seviyelerinin

Grup1'de düşük olduğu tespit edildi. Çal ışma sonuçları LDH ve TP serum konsantrasyonlarının

her üç grupiçinfarklılıkarzettiğini ortayakoymuştur.

Süt TG'ce zengin bir kompozisyona sahiptir (Holtenius, 1989;Haradagoda ve ark.,2002). Plaz-ma trigliseritlerinin esas olarak sığırlarda barsak kökenli olduğu ve laktasyondaki sığırların, her gün ortalama 1,5 kilogram sütyağını başlıca trigliseritten

sentez ve sekreteettiği düşünülmektedir(Uchide ve ark., 1997). Bu bağlamda; yenidoğan grubunda (Grup1) serum TG ve VLDL seviyelerinin düşük

olmasının başlıca nedeni;yavrunun henüz annesini

emmeden önce örneklemenin yapılmış olması ola

-bilir.Erişkin mandalarlakarşılaştırıld ığ ında Grup1'de

(3)

f-'urklı Ya~ GruplarındakiAnado luMandalarında..•

doQum anı stresiyle ilişkili olarak 'y'Ükseldi{ıi

görülmektedir(l ay veark.. 1997),Grup IlI'de serum

TP konsantrasyonların ın di{ıer iki grupla karşuaştmldığmda daha yüksek olduğu

görülmek tedir, Campanıle ve ark (199 1; 1995)

su-nulançalışmasonuçl a rıylabenzerolarak.kan prote in düzeylerinin yaşlılarda gençlerden daha yüksek

olduğu nu bildirmiştir. Mandalarda albumin ve TP

düzeylerirasyond aki proteindüzeyiyleyakın ilişkilidir,

Sivkc va ve ark (1997) mandalardaki yüksek rumen

amonyak kon santrasyonu ile yüksek BUN seviyeleri

ara sınd a pozitif korelasyon old uğ unu bildirmişti r.

Rasyondaki eksik lik serum düzeylerinde d~işikliğe yol açar (Bay ve

Dong.

,

1991), Mandalarda r u-mendekiselulolitikbakteri sayı sı oldukça fazladır, Bu yüzdenbesinlerimandalarçok dahaiyi sindirebilirler. Erişkin mandalarda rumend e resyonla alınan fer

-mente olabilen organik materya l mikrobiyal protein

sentezinde maksimumdüz eyde kullanılır. Sonuç ola

-rak seru m TP ve BUN seviyesi artar (Visek, 1984).

USA Tarım Bakanlığının bildirdiğine göre manda

eti-nin koles terolü az (slğır:90, manda.ôt mg), proteini

ise fazlflr1lr(slğır:24. 1, manda:26.8g) (Çetin ve ark., 1994). Bu bağlamda çalışma sonuçları; et kolesterol

ve TP seviyelerinin serum seviyeleri ile ilişkili

ola-bileceğiniortaya koymaktadır. Sivkovave ark (1997) mandalarda GLU (66.90 mg/dı) ve TP (8.34 g/dl) konsantrasyonlarının sığırlara göre farkl ılık arz e t-mediğini, ancak kan üre konsantrasyonunun (manda, 51.8 mg/dl-sığır, 36.6 mg/dı) yüksek

oldu{ı unu bildirmiştir (Haradagona ve ark" 2002). Kolesteroldüze yiekscienenerjininvarlığı ve

ka-raciğer işlevinin d~erlendirilmesinde önem li bir

pa-rametredir (Tiwari ve ark.• 2(01). Ruminantlarda

CHOl'ün büyük kısmı intestina l orjinlidir ve serum

HDL'nin büyük kı smı n ı ise CHO L oluşturur (0/060

kadarını) (Rayssiguier ve ark.. 1988). CHOL artışı

veya azalışı, HDL artışı ve azalışından da'sorumlu olabilir,Kolesterol hepatik doku lipo protein üretiminin

iyi bir indikatörüdGr (Houpt, 1970; Haltenius, 1989;

tombaro ve ark., 1996). Öte yandan.ruminantrarda

penparıunentdö nemdehepatik Jipo protein sentez ve

sekresyonuazal ır, bununise sebebi bilinmemektedir.

Avallone ve ark (1996)yaptıkları birçal ışmada 1 ve 10haftalık buzağılarda yaşa bağlı olarak lDH ak-tıvitesinin iki misli, CREA aktivitesinin ise dört katı

arnığını bildirmişlerdir. CREA böbrek fonksiyon

göstergesiolmasına rağmen, yoQun kassal aktiviteye

bağlı olarak da kon santrasyonu artabilir. Total LDH

ve CREA aktivitesinin yaşla ilgili farklılıklarının

bi-lmmesi bu

en

zimler te

ilişkili doku hasarlarının tes

-pitinde doQru yorumlamayı sağlayacağından

önemlidir(Jam ve are. 1982;lay ve ark., 1997;

Ell-tok, 2003).

77

Mandalarda biyokimyasal profil üzerine

yapı lmışçalışmalarınazlığ ı veyaşa bağlı farklılıkların

ortaya konmamış olması , parametrelerdeki

değişimlerin yeterince açıklanamamasına neden ol-maktadır. Sunulan çal ışma; bu alandaki eksiğin g

i-derilmesiyönündeyarar sağlayabil ir.

Tablo1.Gruplararasıfarklarveönemlilikleri

Parametre GRUP 1 GRUP 2 GRUP 3

Mean :1:SD Mean :tSD Mean :tSD

B

UN

(mgldl) 24,3:1:3,ga 30,3:1: 1ı,88 _sı_,_{3:!: 10,8b}

LD

H

(LUn) 1403,7:t214,ı8 ₈₁_5,2:t₁_65,Sb ₁_866,5:t₁_9()C CHOl (mgldl) 104,2:t 31,38 ₇_6,0:1:_22b _65.7:1:9,2b

TG

(mgldl) 18,5:1:8.Ba 18,3:1:10,73 ₃₀_,6:1:₈_._Sb

HDL

(mgldL) 84,0:1:23,63 41,9:1:11,8b ₄₁_,5:1:

_rs

_»

VLDL (mgldl) 3,7:1:1,&1 3,7:1:2,18 _6,h _l_,ab

LD

L

(mgldl) 16,5:t8,43 ₃₀_{,4:1: 1}_2,4b ₁₈_,_h 5,48

G

LU

(mg/d ı) 67,7:1:16,23 _68,0_%₂₅_,₁3 ₄_2,0%₁_2,Jb

TP

(gldl) 4,7%

o.s-

6,8:1:l,4b 8,O:tl,lC CREA (mgldQ O,7:t:0.13 _l_,O:t:O,4b _1,_h _O_,_2b

Grup 1:Yenidoğan;Grup2:6·24 ayyaş:Grup 3:0i!36ay

yaş

Kaynaklar

Avetone. L. lombardi,P.,Florio,S.,d'Angelo,A.,Bogin,

E. (1996) Age-dependent variations ol lac tate oeny

-drogenasa and ereetinekinaseac uvınes in waterbutlalo

call serum. Eur.J. Clin.Chem. Clin. Biochem., 34, 12,

961-964.

Başoğlu, A.,Sevinç,M.,Birdane,EM.,Boydak,M.(2002)

Efficacyol sooıurnterare in thepreverıtionottenytiverin

dairycows.J.vetıntem. Med, 16,732·735. .

Bay, T.T., Dong,N.TK (1991) A study of physiological

crnenaol localcanre and buflaloes.Under graduated(Vi·

etnamese).Pac.otAni. Husbandry andVet. Med. Cantho

Univ.

BIOOd, D.C.H.. Handersan, JA, aaoosus. O.M. (1991)

"Veterinary MediCine"8thed.Banuere Tindal,london.

c

arreanne

.

G.,Bonavoglia,C.,Perrucci. G.F" Di Pota.A.

(4)

ap-CIVELEK.BIRDAı E.KÜÇÜKKEBABÇI

partenentiad aziende con differente fertilita.Atti Fe.Me.S.

P.Rum..1,93-97.

Campanile,G.,DiPalo,R..Esposito,L..Boni,R..Di Meo,

C. (1995) Variazioni di alcune costanti ematiche in ıaı

tazione. Atti Xi Congr.Naz. A.S.PA,Grado (GO), Italia. 19-22June,77-78.

Çetin,Y.,Şahin, M.,Asker,R.. izgi,N.,Tümek,S.(1994)

Manda etininfizikselve kimyasal özelliklerinin saptanması

ve kesimyaşınınbu özelliklere etkisi.Mandacılık Araştırma

Enstitüsü,Afyon,Türkiye.

Elitok,B.(2003) Afyon bölgesimandaların bazı klinik,

he-matolojik ve biyokimyasal parametrelerinin saptanması.

AKÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu, 022.vF.13,

Afyon.

Ganguli,N.C.(1997) MUk production and quality in Asia.

5th World Buffalo Congress,Royal Palace,Caserta,Italy,

October 13-16,41-52.

Haradagoda, N.U.,Gunawardena,LS.,Ambagala,A.P.N.,

Munasinghe, D.M.S. (2002) Haemotological and b

i-ochemicalprofHes of adult female Lanka buffaloes.Buffaro

Journal,18,1,125-135.

Hottenius,P.(1989) Plasrna lipids in normalcows around

partus and incows withmetabolicdisorders withand w

it-hout fattyliver. Aeta Vet. Scand.,30,441-445.

Houpt, H. (1970) Trasfer of urea and ammonia to the

rumen.In:Physiology of digestion and Metabolism in the

Ruminant (AT Phillipson ed.), Oriel Press Umited, New

CastleUponTyne,Royaume-Uni,119-131.

Jain,N.C.Vegad,J.L.,Jain,N.K.,Shrivastava ,A.B.(1982)

Haematological studies on normal lactating Indian water

buffaloes.Res.in Vet. Sci.,32,52,56.

Lay,D.C., Randel,R.D.,Friend,T.H.,Jenkins,O.C.,

Ne-uendorff, DA,Bushong, D.M., Lanier,EK,Bjorge,MK

(1997) Effects of prenatal stress on suckling calves.

J.Anim.Sci.75,12,3143-3151.

Lombardi,P.,Availone,L., d'Angelo, A.,Bogin,E.(1996)

78

Gamma-glutamyltransferase and serum proteins in bu

t-taıo calves following colostral ingestion. Eur. J. Clin.

Chem.Clin.Biochem.,34,12,965-968.

Patil,M.D.,Talvelkar,BA,Joshi,V.G.,Deshmukh,BT

(1992) Haematological studies in Murrah Buffaloes:TLC.

DLC and micrometryofleucocytes.Indian Vet.J.,69

,760-761.

Rayssiguier,Y.,Mazur,A.,Gueux, E.,Beid,I.M.,Roberts,

C.J. (1988) Plasma lipoproteins and fatty Iiver in dairy

cows.Res. in Vet.Sci.,45,389-393.

Rossi,G., EI-Kereaby,F., Georgoudis, A., Kanchev, L.,

Magid, S., Polkowska, 1., Popovici, 1., Şekerden, O.,

Soued,A.,Turabov,T. (1997) FAO ResearchNetwork on

BuffaloforEuropa and Near-East:State of Art andFuture

Research Goals.5th World Buffalo Congress,Royal

Pa-lace,Caserta,Italy,Oetober 13-16,182-190.

Sivkova, K., Trufchev, H., Varliakov, 1., Zankova, M.

(1997) Comparative studieson fermentationprocessesin

the rumen and blood content of calves and buffalo calves.

ı. Effect of diet,containing alfalfa haylage.5th WorldBu

f-faloCongress,Royal Palace,Caserta. Italy,October 13

-16,307-311.

Şekerden,O.(1996) Buffalopopulationandproductiorı in

Turkey. Buffalo Network National Coordinator. Ziraat

Fakültesi,Samsun.

Tiwari,C.M., Chandramani, A.S., Jadhao, S.B.. Gawda,

SK, Khan, M.Y. (200 1) Studies on blood biochemical

constituens and Rumen fermantation in growing buffalo

calves fed ammoniated straw-based rations supp

-lemented withdifferent protein saurces.AnimalFeedSe

l-ence and Technology.89,119-130.

Uchide,T.,Tohya,Y.. Onda,K., Matsuki,N.. Inaba,M.,

Ono,K.(1997) ApolipoproteinB (apo B) concentrations in

lipoproteinsin cows.J.Vet. Med.Sci.,59,8,711-714.

Visek, W.J. (1984) Ammonia its effeet on biological

system, metabolic hormone and reproduction. J. Dairy