Tâhir b. Nebî er-Ruhâvî ve İlmî Çalışmaları

y

-ı

₂₆₈₀₀₃

• " • o • •

ISLAM TARIHI VE MEDENIYETINDE

ŞANLIURFA

.

"Osmanlı-

Belge

ve Kaynaklarında

Urfa"

III

Editörler Prof. Dr. Kasım Şulul

Prof. Dr·. Murat Akgündüz Prof. Dr. Mehmet Şeker

Yrd. Doç. Dr. Ömer Sabuncu Arş. Gör. Selim Yılmaz Arş. Gör. Havva İslam Çelik

Arş. ·Gör. Mahmut Sabuncu

ŞANLIURFA

Tah

i

r b

.

N e

b

i er-R

uh

avi ve

İlmi Çalışmaları

Yrd. Doç. Dr. Ömer Sabuncu· Giriş

Urfa merkez ve ilçelerinde çeşitli dallarda pek çok ilim adamı yetişmiştir. Bu ilim adamlanndan biri de Tahirer-Ruhavi olup tam adı Tahir b. Nebi b. Tahir er-Ruhavi'dir. Hayatı

hakkında pek fazla bir bilgiye sahip değiliz. Doğum ve vefatına dair bir bilgi tespit edemedik. 17. yüzyılda.doğup ve 18. ~ılda vefat ettiğini bilmekteyiz. Bazı çalışmalarda 1720'li yıllarda Urfa'da yaşadığı kaydedilmektedir.1 _{Hakkında bildiklerimizi sadece kendi kitabındaki bilgiler ve}

kitaplarına yapılan atıflardan öğrenmekteyiz.

Babasının adı Nebi, dedesinio adı da Tabir'dir. Yani kendisi dedesioin adlDl almıştır. Gerçi yazar, babası ve dedesi hakkında da bir bilgi vermemiştir. Kendisi iyi bir din eğitimi görmüş, bütün İslfu:nl ilimleri tahsil etmiş ve kuvvetli bir Arapça 'ya sahiptir. Bazı kitaplar yazmış ve yine bazı tercümeler yapmıştır. Tefsir, fıkıh, hadis ve Arapçayı iyi bildiğini kitabının sayfalannda belirtmiştir. 2

Osmanlı Müellifleri adlı eserin yazarı Dursalı Meh.med Tahir Bey, kitabının tarihçiler bölümünde n.hir b. N ebi'ye yer vermiştir. "Tahir Efendi" şeklinde attığı başlığa parantez içinde "Seyyid Tahir İbn Seyyid Ney" şeklinde Tahir b. Nebl'nio kimliğine dair bir bilgi eklemiştir. F~ilet sahibi, Urfalı bir tarihçi olduğıınu kaydettiği bu kısım müellifin hayatından ziyade kitapları hakkında kısa bilgiler içermektedir.3 _{Tahir b. Nebi ise kendi ismini, yazma olarak günümüze}

ulaşan eserlerinde şu şekilde kaydetmiştir: es-Seyyid Tahir b. es-Seyyid Nebi b. es-Seyyid Tahir. Kendisinin, babasının ve dedesinin ismine "es-Seyyid" ibaresini izafe etmesi Hz. Peygamberin soyundan geldiği şeklinde yorumlanmıştır.4 _{Tahir b. Nebi'nin ismi 1132 hicri, 1720 miladi}

_tarib}i

Yusuf oğlu Hüseyin Ağa vakfiyesinin şahitleri arasında geçmektedir. Burada "Fahrünnasihin Mevlana Tiihir Efendiel-Vaizi bi Camii Yusuf Paşa" şeklinde kaydedilmesinden onun YusufPaşa Camii Vaizi olduğu anlaşılmaktadır.5

Eserleri

Eğitimhayatına dair bilgimizde eserlerinden elde ettiğimiz bilgilerden öteye gitmemektedir. Eserlerinin nitelikleri ve işledikleri konulara bakıldığİnda Tahir b. Nebi'nin İslami ilimlerde yetişmiş bir alim olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle Fıkıh ve Fıkıh Usulünün alt dallarından olan nesih ve mensuha dair olan eserleri bu açıdan önemlidir. Mantık, belagat gibi alet ilimlerine dair olan eseri Künuzu '/-fonun ise bize alet ilimlerinde de yetki sahibi bir olduğıınu göstermektedir. Bizim için en önemli eseri olan Camiu '1-tiyat ve şamihu 'l-beyyinat ise bem İslam tarihi hem umumi tarih üzerine yazılmış bir eserdir. Ruhavi'nin tarih ilmine dair bilgisip..i bize göstermesi açısından önem arz etmektedir.

Tahir b. Nebi er-Ruhavi'ye kaynaklarda yeterince atıf olmadığı için ilmi kişiliğinin

• Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi Anabilim Dalı. omersabuncu@harran.edu.tr

1

Mahmut Karakaş, Şanlıurfa Evliya ve Alimleri. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınlan, Atalay Matbaacılık, 2. Baskı, Ankara, ty., s. 373.

2

Mahmut Karakaş, Urfa 'mn Kaltür ve inançlar Serüveni, Atalay Matbaacılık, Ankara, ty., s. 405.

3 _{Sursalı Mehmet Tiilıir Efendi, Osmanlı Müellifleri, Hazırlayan: A. Fikri Yavuz, İsmail Özen, Meral Yayınevi, İstanbul, 1333119 ı 5, c. 3,} s. 150.

4 _{Karakaş, Urfa 'mn Kiiltıir ve Inançlar Seniveııi, s. 407.}

.Birinci Bölüm 1 İlimleı:, A.limler, Medrese ve DevletKurumları

tespitinde müellife atfedilen ve Süleymaniye Kütüphanesi'nde yazma olarak bulunan eserlerinden

yararlanacağız.

Sefinetii'l-bilıiir: Mülteka Şerhi: Nuruosmaniye Kütüphanesinde mevcuttur.6 _Yazma

olarak N uruosmaniye Kütüphanesinde 163 ı numara ile kayıtlı olan bu eser Arapça olup iki

cilt olarak görünmektedir. Halebi'nin Mülteka 'l-ebhur7 _{adlı eserinin şerhi olduğunu müellif} mukaddimesinde belirtmektedir. Eser 263 varak olarak görünmektedir.

Kiinlizu'l-funi2n: Esad Efendi Kütüphanesinde bulunan bir risaledir.8 _{Eserin mukaddimesinden anlaşıldığına göre Mantık, Belagat gibi}

alet ilimleri hakkında yazılmış bir risaledir. Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi bölümünde bulunan yazma 3808 numara ile kayıtlıdır. Eser Arapçadır. Varak sayısı belirtilmemiştir.

N asi/ı ve '1-mensulı: İki yazmasına ulaşabildiğimiz eserin adı birinde Risale_tii 'n-nasih ve 'l-mensuh şeklinde diğerinde nasih ve 'l-mensuh şeklinde kaydedilmiştir. İlki Süleymaniye Kütüphanesinin Tekelioğlu bölümünde 814 numaralı olarak görünürken bu yazmanın varak sayısına dair bilgi verilmemiştir. İkinci yazma ise Tekeli Halk bölümünde 8 14 numara kaydı ile bulunmakta ve 1 ı 6 varak olarak görünmektedir. Dili Arapçadır. Adından da anlaşıldığı gibi nesh konusunu işlemektedir.

Cami u 'l-ay/it ve şamilm '1-beyyinat: Yahya Efendi Dergahı Kütüphanesi: 17 ı O tarihinde Arapçadan genişletiterek tercüme edilmiş bir tarih eseridir. Bursalı Mehmed Tahir Bey'in verdiği bilgilere göre 7 bölümden oluşan bu eser yaratılıştan müellifin zamanına kadar olan süreyi kapsamaktadır. 9

Süleymaniye Kütüphanesinde iki nüshasını tespit ettiğimiz eserin bilgileri şu şekildedir:

I) Camiu 'l-ayat ve hitabu şamihi '1-beyyinat: 230 vr. olarak görünen ve Osmanlıca olan eser, 4765 numara ile Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonunda bulunmaktadır.

2) Sahaif-i camii '1-letaif. 295 yp. olarak görünen ve Osmanlı Türkçesi olan eser, 669 numara ile İbrahim Efendi Koleksiyonunda bulunmaktadır.

Camiu 'l-ayat adlı eser hakkında Mahmut Karakaş şu bilgileri vermektedir:10

"Tahir b. Nebl'nin mukaddimesinde verdiği bilgiye göre bir yönetici bir şehri ziyareti sırasında önemli ve n.adir bir Arapça tarih kitabı görmüş, bunun hemen tercümesinin yapılmasını emretmiştir. Bu görevi üstlenen ise Tahir b. Nebi er-Ruhav! olmuştur. Ancak onun bu çalışması mücerret tercümeden ziyade bir tasnif-tercüme faaliyetiydiY Çünkü Bursalı Mehmed Tahir Bey'in de ifade ettiği gibi eseri aynen tercüme yerine genişleterek tercüme etmiştir. Tahir b. Nebi bu çalışmasını Hicri 1122 (Miladi 1710) senesinin Zilkade ayında tamamlamıştır.

Bu eseri Urfalı olan ve Urfa'daki Şabaniye Medresesi müderrisi olan İshak Efendi 1126/ı714 yılında Mevlid-i Halil'de bir Cuma namazından sonra istinsah etmiştir.12 _{Yine İshak} 6 _{Sursalı Mehmet Tahir Efeııdi, Osmanlı Müel/ifleri, c. 3, s·. 150.}

7 _{İbrıihim b. Muhammed el-Halebi'nin (ö. 956/1549) Hanefi fikhına dair önemli eseridir. Geniş bilgi için bkz. Şükrü Selim Has,}

"Mülteka'l-ebhur", Türkiye Diyanet Valdi islam Ansik.lopedisi, İstaııbul, 2006, c. 31, s. 549. 8 _{Sursalı Mehmet Tıihir Efendi, Osmanlı Miie/lifleri, c. 3, s. 150.}

9 _{Sursalı Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Mıie/lifleri, c. 3, s. 150.}

10 _{Karakaş'ın değerlendirmesini çalışmanın sonuna eklenmiştir.} 11 _{Karakaş, Urfa "ımı Kiiltiir ve İnançlar Senlveni, s. 406.}

12 _{lshak Efendi'nin bu eseri istiosah etmesi Ruhavi'nin Cônı(ı(l-tiyôt adlı eserinin ilim çevresi tarafından tanıııdığını ve en azından kendi} ...

Tahir b. Nebl er-Rubavi ve ilmi Çalışmaları

Efendi'nin verdiği bilgiye göre Tahir b. Nebi'nin bu tercümesi tam adı "el-Karaman! Ebü'l-Abbas Ahmed Çelebi b. Yusuf b. Ahmed" olan bir yazann Ahbtiru 'd-diivel adlı eserin tercümesidir. Bu eserin yazma nüsbalan Süleymaniye Kütüphanesinde mevcuttur. 13 _{Eser Ahbaru 'd-düvel ve}

Asaru 'l-iivel ismiyle 166 vr. olarak 1489 numara ile Süleymaniye K;ütüpba,ne.siode mevcuttur. Dili

Arapçadır.

Eserin mukaddimesini Karamarn'nin Ahbii111 'd-düvel ve' ôsôru '1-üvel adlı eserin mukaddimesiyle karşılaştırdığumzda şu sonuçlara ulaşmamız mümkündür;

*

Karamaw, taribin ibretlerle dolu olduğunu ve acayip ve gariplikler taşıdığım söylemekte ve kitabım 1 mukaddime ve 50 babda tertip ettiğini ifade etmektedir. ·

* Ruhavi de mukaddimesinde tercümesini

yaptığı eser ve müellifine dair bir bilgi vermemektedir. Ancak içinde bulunan bir takım ilginç bilgilerden bahsetmesi ve aynca her ikisinin bir mukaddime ve 50 babtan oluşması, ayrıca mukaddimelerinin yedi fasıl olup bu fasıllarda aym mevzulardan bahsetmeleri Ruhavi'nin tercüme ettiği eserin Karamani'nin Ahbarü 'd-düvel adlı

eser olması ihtimalini artırmaktadır.

* Ruhavi'nin eserinin mukaddimesini

incelediğimizde bazı yazı14

ve Yazma eserlerde Sahaifi Cômii'l-letôif şeklinde kaydedilen eser isminin batalı olduğunu anlıyoruz. Zira mukaddimede Ruhavi, kitabım "Sabaifi Camii'l-letaif' yani "bazı güzellikler içeren sayfalar" diye niteliyor. Yani bu bir kitap ismi değil kitabını niteleyen sıradan bir ifadedir. Kitabın adı ise müellif tarafından

"Camiu'l-ayat ve bitabu şamihi'l-beyyinat" olarak yine mukaddimede belirtilmektedir.

Faslu'l-lzitôb (Tercüme): Türkiye Diyanet vakfı İslamAnsiklopedisi'nin XXX. Cildinde "Muhammed Parsa" olarak bulunan maddede Muhammed Parsa'nın eserleri bölümünde Fas/u 'l-hitôb adında bir eserinden bahsedilmektedir. Bu eser hakkında bilgi veriliiken dilininFarsça olduğu

ve 18. yüzyılda bu kitabı Türkçeye Tahir b. Nebi er-Rubavi'nin tercüme ettiği belirtilmektedir. Bu

kitabın bazı t~savvuf terimleri ve konularını içerdiği söylenmekte ancak herhangi bir yazma veya matbu baline atıfta bulunulmamaktadır.15

Sonuç

Tabir b. Nebi er-Ruhavi, Urfa'da yetişmiş pek çok ilim adamından biri olup iyi bir Arapça'ya sahip, bütün İslami ilimleri tahsil etmiş, kitaplar yazmış ve tercümeler yapmıştır. · Bursalı Mehmet Tahir Bey, onu fazilet sahibi Urfalı bir tarihçi olarak kaydetmiştir. Bizim için en

önemli eseri olan Camiu 'l-tiyôt ve şômihu 'l-beyyinôt ise hem İslam tarihi hem umurlli tarih üzerine

yazılmış bir eserdir. Bunun dışında Sefinetii 'l-bihô1; Kiiniizu 'l-funiin, N asi/ı ve 'l-mensuh adlı eserleri vardır. Fas lu 'l-hitôb adlı eseri ·Farsçadan Türkçeye çevirmiştir. Fıkıh ve Fıkıh Usulünün alt dallanndan olan nesih ve mensuha dair olan eserleri bu açıdan önemlidir. Mantık, belagat gibi alet ilimlerine dair olan eseri Kiinuzu 'l-fiinıin ise bize alet ilimlerinde de yetki sahibi bir alim

olduğunu göstermektedir.

döneminde ilgiye mazhar olduğunu göstermektedir.

13

Eserin mukaddimesi karşılaştırma yapmak amacıyla tarafımızdan temin edilmiştir. Muk.addimedelci verilerden anlaşıldığına göre Tahir b. N ebi'nin tercüme ettiği eser Karamani'nin Alıbam "d-diivel adlı eseri olma ihtimali yüksek'tir. Zira muk.addimede eserin içeriğine

dair verilen bilgiler aynen uyuşmak-ıadır. Ayrıca elimizde bulunan nüshanın ilk sayfasında "Ahb:ırü'd-düvel'in fihristi" yazınaktadır.

Bu bilgiyi müellifin eklemesi mümkiin olduğu gibi istinsah eden bir kimsenin ekiemiş olması da yine ihtimal diihilindedir. Ancak bu bilginin bulunması eserin Karamani'nin eserinin tercümesi olduğu tezini güçlendinnektedir.

14 _{Bkz. Karakaş, Uıfa 'mn Kiiltiir ve İnançlar Seniveni, s. 405-409.}

15

Birinci Bölüm 1 İlimler, Al imler, Medrese ve Devlet Kurumları Kaynakça

Bursalı Mehmet Tabir Efendi, Osmanlı Müellifleri, Hazırlayan: A. Fikri Yavuz, İsmail

Özen, Meral Yayınevi, 3 cilt, İstanbul, 1333/1915.

Hami d Algar, "Muhammed Parsa", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2015, c. 30, s. 563-565.

İbrahim b. Muhammed el-Halebi'nin (ö. 956/1549) Hanefi fikhına dair önemli eseridir. Geniş bilgi için bkz. Şükrü Selim Has, "Mülteka'l-ebhur", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2006, c. 31, s. 549-552.

Mahmut Karakaş, UJfa 'mn Kültür ve İnançlar SeJiiveni, Atalay Matbaacıhk, Ankara, t.)~. Mahmut Karakaş, Şanlıurfa Evli ya ve Alimleri, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Atalay Matbaacılık, 2. Baskı, Ankara, t.y.

Ekler Ek ı:

Mahmut Karakaş'ın "Camiu'l-ayat ve Şamihu'l-beyyinat" adlı eser hakkında değerlendirmesi:

"Sahaifi cami el-letaif': Bu kitap iki veya daha fazla ciltten meydana gelmiş bir tarih

kitabıdır. Bursalı Tahir Efendi bu kitabı "Camiu'l-ayat ve Şamihu'l-beyyinat" ismi ile vermiştir.

Sadece birinci cildini bulabildiğimizden, ancak bu cilt hakkında kısa bir bilgi verebilmek imkanını bulduk. Yazann bu ciltte adım açıklamadığı bir emir, Allah'ın afet ve belalardan koruduğu şehre geldiğinde meşhur ve nadir bulunan el yazma bir tarih kitabını görmüştü. Bu kitabı tercüme ettirmeye karar vermişti. Yazar, kitabın 279/a yani 558. sayfasında Türklerin, Kürtlerin, Arapların

ve Acemlerin bütün işlerinde kendisine iltica ettikleri büyük emir demesine rağmen Emirio ismini

vermemiştir. Bu kitabın tercüme ve tasnifini devrio büyük bir alimi olan Urfalı Tahir Efendi üstlendi. Böylece Hicri 1122 senesi zilkade ayında (miladİ 1710 senesinde) tercümeyi bitirdi. Kitaba "Sahaifi cami el-letaif' adını verdi. Kitabın tercümesi sırasında Tahir er-Ruhavi'nin Urfa'da olmadığı anlaşılmaktadır.

Kitabı bir mukaddime ve elli bab üzerine tasnif etti. Yine genel olarak kitabı yedi-fasıla ayırmıştır. Her ne kadar tercüme deniliyorsa da Tahir er-Ruhavi'nin yaptığı bu çalışma bir tasnif ve tercümedir. Hatta yer yer yaptığı ilavelerle telif bile demek mümkündür. Çünkü musannif kendisi eserinin 2/a sayfasında "ve malum ola ki işbu Sahaifi cami el-letaifin müellifi ve bu kitab-ı müstetab-ı fasl-ı bitabm musanni:fi (mütercimi) (parantez içine yazdığımız bu kelime sonradan müstensih tarafından yazılmıştır) es-Seyyid Tahir er-Ruhavi" demekle hem kitabın musanni:fi

olduğunu söylemiş ve hem de kendi adım belirtmiştir. Yine ayın sayfada tasnif ve tercüme tarihini de "sal-i hicretin 1122 sene-i ferahının zilkadesinde" miladi Aralık 1710 senesinde tamamladığım yazmıştır. 16

Bu tarih kitabınui tetkik ettiğimiz nüshasının istinsahım daha sonra yine Urfalı ve Urfa'daki Şabaniye Medresesi müderrisi İshak Efendi Hicri 1126 (m. 1714) senesinde Urfa'da Mevlidihalil'de Cuma günü tamamlamıştıİ. Müstensilı kitabın son sayfası olan 296/a sayfasında kendini şöyle tamtmıştır. "Ene el-fakir el-müsevvid el-hakir İshak el-müderrisü bimedreseti

Şabaniye etmemtü tahriruhu :fi yevmi'l-Cuma bade'l-Cuma :fi mevlidi ceddi'l-enbiya Hazreti İbrahim Halil salavatullahi ala nebiyyioa ve aleyhim ecmaio. Fi seneti sitte ve işrin ve mietin ve • 16 _{Karakaş, Uıfa 'mn Külilir ve Inançlar Seıiiveni, s. 406.}

Tahir b. N ebi er-Rubiivl ve ilmi Çalışmalan ·

elfun min hicreti lehu'l-izze ve'ş-şeref. (1126)" Yani, "Ben fakir Şabaniye medresesi müderrisi

İshak bu kitabın el yazma bir nüshasını yazarak Mevlidihalil mevkiinde 1714 senesinde Cuma

günü Cuma namazından sonra tamamla dım." demektedir. Yine kitabın musannifi olan Tahir

er-Ruhavi, 279/a sayfasında da meşhur Battal Gazinin kabrini ziyaret edişini anlatırken kendi adından

"eş-Şeyh es-Seyyid Tahir b. Nebi b. Tahir er-Ruhavi" olarak bal:isetmiştir. Burada kendisinden

Seyyid olarak bahsetmesi peygamber soyundan geldiğini göstermektedir.

Kitabın 294/b saYfasında kitabın istinsahını yapan müderris İshak Efendi, Şeyh Seyyid

Tahir'in bu tercümesinin "Ahbarü'd-Düvel" kitabının birinci cildinin tercümesi olduğunu

belirtmiştir. "Ahbarü'd-Düvet" bir İslam tarihi kitabı olup, Süleymaniye Kütüphanesinde altı

nüsbasının olduğu görülmektedir. Bunların hepsinin yazarının ismi "el-Karamani Ebü'l-Abbas

Alımed Çelebi b. Yusuf b. Ahmed"dir. Bu nüshalardan birinin müstensihi "İbn Hicci Muhammed

b. Muhammed" olup istinsah tarihi ise H. 1020 (M.l611) senesidir. Diğer nüshalarda yazarın

ismine "Dımeşkl" kelimesi ilave edilmiş olup müstensih ismi ve tarihi yoktur.

Sahaifi cami el-letaif kitabında Hazreti Adem'den başlayarak bütün peygamberler

aniatıldıktan sonra İslam tarihine geçilmiş ve Abbasi devletinin ortalarına kadar anlatılmıştır.

Kitap 296 varak yani 592 sayfadan ibaret olup fasılları şöyledir:

1. fasıl: Tarihin anlam ve konusu ile hicretten önceki olaylan anlatır.

2. fasıl: Malılükatın-yaratılışından bahseder.

3. fasıl: Cin ve şeytanın yaratılışından bahseder.

4. fasıl: Arazilerin halleri ve yerleşenlerin durumundan bahseder.

5. fasıl: Nübüvvet-i uli'ıhiyetin hallerinden bahseder. Bu bölümde Peygamberler tarihi

anlatılmaktadır.

6. fasıl: Nübüvvet-i risaletten bahseder.

7. fas ıl: Bu fasılda kitabın sırlannı açıklayan babların tercümesi yapılmıştır. Müellif bu son fasılda İ~Jam tarihini yazmaktadır. Bu bölümde peygamber Efendimizden başlayarak, dört halife, Emevi ve Abbas i devletinin ortalarına kadar anlatmaktadır. 17

Sahaifi cami el-lataif kitabının birinci sahifesi aynen şöyledir: "Ma yeşa lıazretleriyle

erbab-ı ukul ve hudema-i vüzera-i fuhuldan Ruhalı sahib-i kalem ve'l-izan a'niye Abdurrahman

a'ni katipel-iskanı urban zü'l-tuğyan üzerlerine nizam-ı din ve dünya içün hamaya hamayallahu

taala ani'l-afat ve'l-beliyye şehrine vardıklarında bir umur-ı acibe ve vakayi-i garibe veemakin-i

·· nadide ve halaik-i naşenide-i müştemil ravi-i mütedevven bir tevarih kitabı getürdüler ki mala

ayn-i ra't vela üznü sam'iyyet ve la hatır-ı ali kalbe'l-beşer ve la yuciduhahuna minbum eser olan

meşhurat ve mendurat ile meşlıun bir ~sli na mevcudu ve naşiri ala muktezid el- cud kitap amma

Arabi lisanınca olmakla herkes hissemeiid olamayup garaz-ı musannif ifade-i amme iken fevt

olmakla bu fakir galip elkasirden Türki dilince tercüme olunmasına talip ve rağip olmalariyle bu

fakir dahi eğer 'asir ve eğer yesir zira encah-ı ricalda Hayri kesir müşahese olunur. Efham-ı nefs

edip telif ve tercümesine ol kadim-i layezal ve ol kerim-i bimisal olan Allahü vacip·el-vücudun

lütfve keremiyle şüru' ettim ... "

Bugünkü Türkçeye uygularsak "Mayeşa hazretleriyle akıl sahibieri ve haderneler ve

vezirlei:in ileri gelenlerinden olan Urfalı kalem ve izan sahibi, isyankar bedevi Arapların iskan

katibi olan Abdurrahman dünya ve dinin nizarnı için Allah'ın afet ve belalardan koruduğu şehre

vardıklarında acayip ve garip olaylan anlatan, nadide ve işitilmemiş vakalan ihtiva eden bir tarih

kitabı gördüler. Bu kitabı yanlarına alarak getirdiler. Bu kitabı ne bir göz görmüş, ne bir kulak

17 _Karakaş,

. Birinci Bölüm 1 İlimler, Alimler, Medrese ve Devlet Kurumları

işitmiş ve ne de bir insan kalbi hatırlamıştı. Bu kitap bulunmaz bir nadirattao ve meşhurlardan

olan bir eserdir. Fakat Arapça yazılıruş olduğundan herkes faydalaoamıyordu. Musannifin gayesi herkesin anlaması idi. Fakat o öldüğünden dolayı kitabın Türkçeye tercüme edilmesini bu fakirden istediler. Bu iş kolay da olsa, zor da olsa insanlar yanında büyük bir hayır olarak görünür. Bunu anlamakla bu kitabın telif ve tercümesine daim ve kerim olan Allah u tealanın lütuf ve kererniyle

başladım." anlamına gelrnektedir.18

Sahaifi cami el-lataifk:itabının soo sayfası da şöyledir:

"Bais-i tercüme olan bu tevarihe şaba

Bir muhabbet-i ulema ve sulahadır hala Mahzen-i naz u niam mecmau't-taf-ı birnem Ecved-i ehli kerem Absen-i hayli ümera Fikr-i sayible nizarn aver olup iskane Fitneler define has etmiş anı dahi Huda

Bezl-i cud etmek ol denlü şehir olmuş kim

Misli rnanend olamaz Hatemi Tay belki ana Zatı zişanı tevazu'la pür olmuş anın

Yokdur zerre-i kibir anın bilir hep dünya Mahzen-i aciz efkende-i bi-tab u tuvan Kehf-i eytam-ı zaifan ve melaz-ı fukaba Vasfını etmek acz aver olupsun ey dil Laytk oldur ki ede ziyn pes ona hayır dua

Sağ u salim olun sıhhatla dünya.da Al u eviadıyla bula demadem ibka Tercüme ettireni eyleyeni katibini

Lütfiine mazhar ede bunlan her dernde Huda Sal u taribi idi bin yüz yirmi altı

Buldu itmamını bu malı-ı Recepte imla Elbamdü Iiliabi ve sallallahu taala Aleybi ve ala alibi Ecmain."

Bu~ konuşma diline uygulamaya gerek kalmayan bu manzume halindeki cümleler rahatlıkla anlaşılmaktadır. Kitabın yazarı burada biraz kitabını övdükteo sonra biraz da dua etmektedir. 19

18 _{K:ırakaş, Urfa '11111 Kıiltıir ve inançlar Serüveni, s. 408.} 19 _{Karakaş, U1fa'nm Kiiltıir ve Inançlar Serüveni, s. 409 .}

Tahir b. Neb! er-Ruhavi ve İlmi Çalışmalan ·

Birinci Bölüm 1 İlimler, Al imler, Medrese ve Devlet Kurumlan

"Sahaifi Cami el-Letaif' kitab,ının ve yazarının adının yazılı olduğu 3/a sayfası

Tahir b. N eb! er-Ruhavi ve ilmi

. Birinci Bölüm 1 İl imler, Al imler, Medrese ve Devlet Kurumları . 1 i !

ı

ı t !· ' .. i 1 ı r 1

,.

L' '• ~ _----·---ı

~ti~rcY'~"

c

:

~\-~j.f~~_t.,J~)}_,iuı~fc

1

.

. .

1

·

}~~CJ~~

~

~~\~-'~fl~J:~

'

)~rk

~

J'

.;

:

.

:..1

. r;o-, L

_;-

,(

!_

\

~

#

·

Ç

~~

.'

.

\

·t. \'"\ (

.~t

•:

ı

·

:

ı/.

'(,f. 1• , •

,;tl

-

~

1 - -

-~

.

~

~

~

-

~

~~

'

~

·

~~~~~/'

>J

:;

~~~ ~~~

:

_

~'

.

~

;

b~)'rli

-

-,:

•

·

_

.

!.

b\~~f?~ ~b~~~~

--

--

-,:...~

__ :-_

--

=

_., ...:_

--l =~_...:)~_{.~..r.-;-~u-;:-~UV~} \~~~.\' ,-\-~ır;.·

_,

~· _U} "

l

_{ı •.;}

.-

_j ~· _~.JJ,i'()~

....

~~.~ _{~· ~ ~"}

_

l

. - · . • ~ · f

~

-

~'!J!-,_,

o

~,~~~

t)

~~~p~~

-

·.:

0~~hlv~~~UJ..s.~~'~'*'

~

'~!'~~-

i

J

~

~

...:..ı~.;;:ç~. ~

~Jfl.i>l>~~uıJıv~J

.

.

. . ,.._.

-

~ ~

~

~A~~~_,

$

)~\~

0

0

~\~b~~~<ı

-

~(;.ı

~

t

_

!

_

~~l}

~

~

t:>Y-'-l~\!;-if

J

_,~_,;~~'~-' G~-ıt

f

_

·

;

-

~~~

~

ao_,~

~

~,~~,if.l~~y_;

ı

J

!

~,YJ

~

~';lj,:. 'ı!av;...:,.::

'\

>:><?.'ıft.-l.li:. w,..;.,;.ı}

~

,

1\~~~(~~~u~

't

!r'dr-J..:..~~~\dllcl.)~j

·

;

-

'

~i?hfu~,~~.-:-J~~~~'\i'

v

~!i

~

~

-- -,

i

~uW-~~\~~~)j\~~'l\t..-i>1rj~

1

·7

~-1

-:

_ı

~fi~\1;~~ ~\a:.,~A{~~;~·~~~~~d.

·

~

~

~

~

'

• . • :.q-

er:...,---

'

!

-

~~-::

~

L_,

.:!-W\

_.)

j>l9 ·' ;

;

:.::

-

A~

.

\.~y~~\)1

4

1 .~· • •

-cr-:-

~ #

:

~~~~~~j~~

J

~

~

-

%

f

~

(')

~J

.•

f

.

1

~i;i.Y,<.:>')l

:

W~~

. .

~.J ~~~'r

.

~~5~

_,

1

\

·

ftl

c

~

u.ıı,ctl"'"jj~.;&

;

~~.t-·~..ıU"~_;,

C!

~

ı

.

4)~~~~\j;j~\;o#

·

~

~~~,

-

~~~j,\~\~

~~

~tft~\P~?)~

:

~j~~ı;J~.i~\.;

~

l<t'~;}~A;\wO~

-

.

--

-

--k__

___

, _____

!~,.._ _ _

"Sahaifi Cami el-Letaif" kitabının son sayfası: 296/a

' f

l

ı i ~ -i ı

Tahir b. Nebl er-Rubav! ve İlın! Çalışmalan

-> •

-:- ...;..·,.,._:.,.o.·-·-·-.: .. ~·.._,.. __ .. -o.

,.

Birinci Bölüm 1 İlimler, Alimler, Medrese ve Devlet Kurumları

Ek 3: N uruosmaniye Kütüphanesindeki "Sefinetii 'l-bilılir" Mülteka Şerlıiodeo bazı

l

i

i

Tahir b. N ebi er-Ruhavi ve İlml Çalışinalan

1 !.

;

.

1

i •

Birinci Bölüm 1 İlimler, Alimler, Medrese ve Devlet Kurumları

Ek 4: "Ahbarü'd-düvel'in Fihristi/Kitabu Faslu'l-hitab" tan bazı sayfalar:

L

.

.

~ .... -~-.--:,.· .... :.. ·~:-. ~;c".~ -::· ... ~~ ....... _.-~~ .. :_• ,.

Birinci Bölüm 1 İlimle.r, Alim ler, Medrese ve Devlet Kurumlan

Ek 5: "Künôzü'l-funôn" dan bazı sayfalar:

Tahir b. N ebi er-Ruba.vl ve İlın! Çalışmalan .

Ek 6: "Nasilı ve'l-mensulı" adlı ·eserden bazı sayfalar:

:. ....

..

:

..

~;f

,

_. :.:; ~ .····; ' . .

Birinci Bölüm 1 İlimler, Al imler, Medrese ve Devlet Kurumlan '· _fj :• ; ____ '::__ . ..!;,.._.;..· - - ""-"'·-· -~---'--.-. -.-.-. -.- - - -- .- .-.-:---.-

..

---

-

-,. ,,ı_:, . '~;

...

_..-

_..

~ ... ~ -:·· ... ~ •.. -,,

: ..

:cı.. ... ...

_{1. •}

_·

-·

: . i .ı t '

1·-r

i -.~~ı..:~~­ ... ·~~::~~::::~t.• ;···t - ' ...

-

... : . :.. ;_.,-: : ....

-

-·: .

:::.;

:.-

;(';::

-

-~ : .. ~ . -~-.:::-

:

-

--

·

·

.:

. . . . .. :~·

...

-_.. r_;,•', ,• . .. -··