Kitap Tanıtma
Dr. Ahmed b. Atiyye b. Ali el-Gamidi, "el-Beyhaki ve Mevkifulıu Mine'l
İlahiyat,
(et-Tabatu's-Saniye)'1402/1982,
s.356.
Bu eser, Ciddedeki Melik Abdilaziz Üniversitesinde doktora tezi olarak kabul edilmiş ve Medinedeki İslam tniversitesinde, İslam Kültürünü Yaşatma ilim Meclisi, tarafından hastırılmıştır. Müellif, bu eseri ile doktor olmuştur.
Bilindiği üzere akitle ve inanç meselesi müslümanların hayatlarında kültür ve iman bakımından en mühim yeri teşkil eder. Bu bakımdan müslümanların hayatına tesir eden bu aslı iyi hir şekilde araştırmak bir görev addedilmelidir. Buradaki ilahiyat lafzmdan kasıt, Hz. Mu-hammedin yaşadığı zamandaki islam cemiyetinin açık ve saf bir şekilde anladığı Allah'ın sıfatları ve onu yücelten, onu vakfır sahibi yapan durumunun anlaşılmasıdır. Bu da bizzat Kur'ün-ı Kerimde V(~ Kur'anı aqıklayan sahih sünnetle Imlunabilecek hususlardır. Felsefecilerin me-tafizik olarak ele aldıkları geniş sahadan ziyade, islam dini kurallarına bağlı kalarak kelamcıların, Yüce Allahı tanımaları ve unu vasfediş şekilleridir.
islam akide tarihi tetkik edilirse görülür ki, te'vil, teşbih, tenzih ta'til gibi görüşler, hainlerin tahrifIeri, islamı bozmak istiyenlerin başka yerlerden alıp islf\ma soktukları fikirler" cahillerin te'villeri gibi sebeblerle islam akide sisteminde epeyce karı~.ıklıkıar zuhur etmiştir. Bu karışık olan durumu, islamı sağlam esaslara hağlamak, onları Kur'an ve sünnet ışığında ele almak 'gerekmektedir. Bu bakımdan Kital:ı ve sünnetle meşgulolan imamların biri de Ahmed b. Huseyn b. Ali el-Beyhaki
(Ö. 4.58/1066)
dir. Bilhassa onun kitfıbu'l-Esma ve's-Sıfat adlı eseri, müellifin bu: araştırmasına esas teşkil edecektir. Dr. Ahmed b. Atiyye bu çalışmasında, Beyhakinin, Allahm varlığını isbatı, sıfat-ları, isimleri ve uluhiyyete taalluk eden hususları özlü bir şekilde ortaya koymuştur. Yüce Allahın sıfatlarının ishatı konusundada Beyhakinin şu sözünü nakletmektedir: "Yüce Allah'ın vasfı ancak Allahın kitabında veya Rasulünün sünnetinde veya ümmetin scIcfinin icma edip, işaret360 İSMAİL CERRAHOCLU
ettiği şeylerle sabit olur" demektedir. Bu sözü ile Beyhaki bu konudaki metodunu gaye.t açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
Müellifimiz eski ve yeni alimIerin Yüce Allah'ın zatına talluk eden görüşlcrini iyi bir şekilde inceleme lüzıımunu belirttikten sonra, böyle bir incelemeye başlangıç olmak üzere el-Beyhakiyi doktora konusu olarak ele aldığını ve Beyhakiyi tercih ediş sebebini bir kaç madde halinde sıraladıktan sonra, eserini bir mukaddime, iki bab vc 'bir hatime ile sonuçlandırmaktadır.
Mukaddimc de (s.
11-14)
bu konuyu niçin tercih ettiğini ve eserini tamamlamak için takip ettiği yolu anlatmaktadır.'1. Bfıb'da (s.
15-89)
Beyhakinin hayatını altı fasııda incelemekte-dir.Birinci Fasılda (s.
19-28)
Beyhaki'nin yaşadığı asır, siyasi, sosyal ve ilmi açıdan incelcnmektedir.İkinci Fasılda (s.
31-35)
Beyhaki'nin, ismi ve nesebi, künyesi ve lakabı, doğuşu, ailesi, ölümü yönlcri ele alınmaktadır.,
Üçüncü Fasılda (s.
39-43)
Beyhakinin ilmi gelişmesi, ilim için seya-hatları, Horasan, Irak ve Hicaza seyahatları.Dördüncü Fasılda (s.
47-54)
Hocaları ve talebeleri zikredilmek-tedir.Bcşinci Fasılda (s.
57-81)
Beyhakinin kültürü ve eserleri, onun akide, hadis, fıkıh, tefsir, dil ilimlerindcki durumuna temas edilmek-tedir. Çeşitli islami ilimler yönünden cseler veren Beyhaki'nin 27 ese-rinin isimlerini vermckte ve onların mahiyetini, basılmış ise basıldığı yeri vc basılmamış ise yazma olarak bulunduğu kütüphaneyi de bildir-mektedir.Altıncı Fasılda (s.
85-89)
İstidlal konusunda Beyhakinin metodu incelenmektedir. Bilindiği gibi akide meseleleri, bilhassa Yüce Allahın varlığı ve birliğiüzerinde istidlal hususunoa metodlar çeşitlidir. Bazıları akide meselelerini isbat için . aklı esas ittihaz ederek akli yöne yönel-mişlerdir. Bilhassa ıııııtezile ve Eş'ari kelamcıları ikna metodu olmayan, daha ;>;iyade cedel metodunu yani aldatıcı felsefi metodu kullandılar. Eş 'ari akideye sahip olan Beyhaki, akide meselele.rini _nakli delillerle isbat edici mahiyette yeni bir yola sühlk etti. Tabidir ki, nakli delil-ler yanında akli delilleri de kullanmaktadır. Beyhaki, bu hususta aklın faziletini ve değerini, bu hususta şeriatın onu aydınlattığı nisbctte itiraf eder.KITAP TANTTMA
\
361
II.
Babda(S. 91-329)
Beyhakinin 1lahiyattaki yerini sekiz fasıl altında incelemektedir.Birinci Fasılda (S.
95-118)
Allahın yarlığının isbatı hususunda Beyhakinin metodu incelenmektedir. Bunun için bir temhid, Beyhakinin usfı1ü, m~hlukata hakış yolu, mucize tariki, hudus tariki gibi konular ele alınmaktadır.İkinci Fasılda (s.
121-145)
Yüce Allahın isimleri, isimlcrin isbatı tariki, sayıları, ismin hakikatı ve müsemma, isimlerin sıfatlarla alakası gibi konular altında incelenmektedir.Üçüncü Fasılda (S.
149-154)
Allahın sıfatlarının kısımları bahis konusu edilmektedir.Dördüncü Fasılda (S.
157-193)
Akli sıfatlar, akli zati sıfatlar ve iıkli fiili sıfatlar olmak üzere iki bahisde incelenmektedir.Beşinci Fasılda (S.
197-221)
Yüce Allahın kelam sıfatı, ilahi kcIa-mın hakikatı, harf ve savt meselesi, ilahi kelamıIl kıdemi, ilahi kela-mın birliği, Cehmiyye ve Mutezilenin Kur':ın-ı Kerim hakkındaki söz-leri karşısında Beyhakinin tutumu gibi konular altında ele alınmaktadır.Altıncı Fasılda (S.
225-302)
Haberiyye sıfatları, haberiyyezia
ve fiil sıfatları olmak üzere iki bahisde incelenmektedir.Yedinci Fasılda (S.
305-316)
Yüce Allahın görülmesi meselesi, Sekizinci' Fasılda (s.319-329)
Yüce Allah'ın Kullarının fiillerini yaratması konusu ele alınmaktadır;Sonuçta (Hatimede) ise (s.
331-333)
müellif iki babda araştırmaya çahştığı Beyhaki'nın ilahiyat görüşlerini 16 maddede toplıyarak sonuca varmakta ve bu ko~udaki kaynakları ve kitabın muhteviyatını vererek eser sona ermektedir.Bu eser, Allah'ın varlığının delilleri, isimleri, sıfatları ve buna taalluk eden konularda akli delillerle birlikte sağlam nakli deliIlere dayanan bir eserdir. Kelam konusunda araştırma yapanlar ve ilahiyat öğrencileri için okunması gereken bir kitabdır.
