یگنوگچ
تیصخش
هطبار و
دلو ناطلس اب یبلچ نیدلا ماسح
دیس هناورپ یساملا وکسا دحاو یملاسا دازآ هاگشناد ،یسراف تایبدا و نابز هتشر p.seyyedalmasi@yahoo.com دیس وتسرپ یساملا سدق رهش دحاو یملاسا دازآ هاگشناد ،یسراف تایبدا و نابز هتشر هدیکچ هکدوب یو هقلاع و هجوت دروم رایسب و انلاوم یافلخ زا و صلخم نابحاصم زا یبلچ نیدلا ماسح مارتحا دروم زین انلاوم گرم زا سپ شیپ زا شیب و ردپ نیشناج ار وا دلو ؛تفرگ رارق دلو ناطلس توف هظحل ات و تسناد دوخ دارم و ریپ دوب یقاب تدارا و تمرح نیا نآ زا دعب و نیدلا ماسح . ناطلس تشاد دوخ تیامح هیاس رد ار وا یبلچ و دوب یبلچ مارکا و زازعا دروم لاباقتم مه دلو . هلمج زا ،دلو اب نیدلا ماسح طباور و تیصخش ساکعنا یگنوگچ هب هلاقم نیا : ،نیدلا ماسح فاصوا آدرگ اب ،وا تلحر زا دلو رُثات و یحور داحتا ،یگ هفیلخ هلئسم ،یدیرم و یدارم هطبار یرو تسا هتخادرپ دلو ناطلس راعشا رب هیکت اب صوصخ هب ،دوجوم تاعلاطا . هژاو دیلک : نیدلا ماسح بلچ ی فیلخ ،دلو ناطلس ، ه تداسح ،دارم و دیرم ،یگ . ÖzHusameddin Çelebi’nin Kişiliği ve Sultan Veled ile İlişkisi
Husameddin Çelebi, Mevlana’nın muhlis hemdemi ve halifelerinden biriydi. Mevlana ona saygı ve sevgi duyardı. Mevlana’nın vefatından sonra Husameddin Çelebi, Sultan Veled’in daha fazla ilgi odağı oldu. Veled onu babasının halifesi, kendi piri ve mürşidi kabul etti; Husameddin’in ömrünün sonuna kadar ve hatta vefatından sonra da bu ilgi ve saygısını devam ettirdi. Bunun karşılığında Çelebi de Veled’e saygı ve sevgi duyup onu manevi himayesine aldı. Bu makalede Çelebi’nin kişiliği ve Veled ile olan ilişkisi irdelenmektedir. Bu çerçevede, Husameddin’in özellikleri, aralarındaki mürşid-mürid ilişkisi, halifelik meselesi, ittihad-ı ruh, Veled’in Çelebi’nin ölümünden etkilenmesi gibi konular, mevcut bilgilerden yararlanılarak ve özellikle Veled’in şiirinden hareketle ele alınmaktadır.
Anahtar kelimeler: Husameddin Çelebi, Sultan Veled, Halifelik, Mürşid-Mürid İlişkisi
Abstract
The Personality of Ḥusām al-Dīn Chalabī and His Relationship with Sulṭān Walad
Ḥusām al-Dīn Chalabī was one of the devoted companions of Mawlānā Rumi and one of his vicegerents. Mawlānā paid great attention to him and after his death Chalabi was respected by Sulṭān Walad, Mawlānā’s son, more than before. Sulṭān Walad considered Chalabī as his Parvane Seyed Almasi, Islamic Azad University, Osku Branch
father’s representative and also as a spiritual guide whom he respected until and even after his death. Chalabi respected Sulṭān Walad in return and also protected him all the time. This article discusses the reflection of Ḥusām al-Dīn’s personality and his relationship with Walad. Discussed in this study are such topics as Ḥusām al-Dīn’s personal qualities, relationship between the spiritual guide and his disciple, vicegerency, the union of spirits and Walad’s feeling of sorrow upon Chalabī’s passing away in his poetry.
Keywords: Ḥusām al-Dīn, Sulṭān Walad, Vicegerency, Spiritual Teacher-Disciple Relations.
همدقم فرع یاه هشیدنا و ءارآ اب یخلب نیدلا للاج انلاوم هب یروش هینوق رد دوخ ینا درک اپ نوچمه ینادرم هک یو تبحاصم هب یبلچ نیدلا ماسح و بوکرز نیدلا حلاص یزیربت سمش تبیغ زا دعب و دندمآرد وا باحصا کلس رد و دندروآ یور بناج زا دندش هفیلخ بیترت هب یو . نیدلا ماسح ، دنزرف نسح نب دمحم زا وا دادجا ؛دوب کرت یخا نسح نب هب هک دیسر یم هیمورا نادرک هب نیدلا ماسح بسن ایوگ و دندوب توتف لها و نایخا دندوب هدرک ترجاهم هینوق . 1 سمش هیصوت هب انب نیدلا ماسح ، زا یتمسق و هنیدقن ر شلاوما هراومه و دیشخب انلاوم هار رد ا ، یارب انلاوم یاهرفس زا یکی رد یتح دوب وا مزلام ،ماش هب سمش یوجتسج . یو هب هک ار ییایاده و تاروذن زین انلاوم دنک هنیزه و میسقت وا ات داتسرف یم یبلچ نیدلا ماسح دزن دندرک یم میدقت . انلاوم ، ج و بلاط و صلخم رای هک ار نیدلا ماسح یلصا لماع و یناعم بذا دننام ینیوانع اب دوب یونثم ندش هدورس : و لمکا لجا خیش ،نامز دیزیاب دناوخ یم خیاشملارخف . 2 وا ؛تشاد یونثم قلخ رد یمهم رایسب شقن نیدلا ماسح دوب راعشا ندورس رد شریپ قوشم هکنیا رب هولاع ، اب شیونعم هبذج بجوم لکش گرتس و دیواج رثا نیا یریگ یم ،نیدلا ماسح ؛تشگ رد راگدنوادخ صاخ بطاخم دوب یونثم و یمهم شقن زین و یونثم فلتخم تاعوضوم تیاده و یهد تهج رد تشاد نآ ثحابم ندش لمجم و لصفم . 3 هد و درک تبحاصم انلاوم اب لاس هد یو لاس 4 تفگ عادو ار ینافراد زین انلاوم توف زا سپ . 5 1 ،یراشفا نارهم « یبلچ نیدلا ماسح » ، یملاسا فراعملا هریاد ، http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6101(12/27/1391) 2 ،بوک نیرز نیسحلادبع ادخ تاقلام ات هلپ هلپ ( نارهت : ،یملع تاراشتنا 7711 ) ص ، . 222 -272 . 3 ،یدومحم دازآ « رورپ ریپ دیرم یبلچ نیدلا ماسح » ، هفسلف و تایبدا هام باتک 722 ، 721 و 721 ( ،دادرم رهم و رویرهش 7711 ) ص ، . 71 -51 . 4 رد نیفراعلا بقانم تسا هدش رکذ لاس هدزای نیدلا ماسح تفلاخ نارود . کر : ،یکلافا دمحا قانم ب نیفراعلا ،یجیزای نیسحت حیحصت هب ، ( نارهت : ،باتک یایند رشن 7722 ) ج ، . 2 ص ، . 112 . 5 -،دلو ناطلس دمحم نب دمحم هماندلو ( نارهت : ،لابقا رشن 7711 ) ص ، . 711 .
زا ،انلاوم فلخ دنزرف ،دلو ناطلس نوتاخ رهوگ ، نیدلا فرش رتخد دش هداز یدنقرمس هیبش رایسب رهاظ ظاحل زا وا ؛داهن یو رب ار شردپ مان انلاوم و ؛دوب یو وریپ صوصخ ره رد و دوب انلاوم یروط هب یچیپرس ردپ رما زا زگره هک ارق تمرح و لیجبت دروم ار یو نارای هراومه و درکن و دوب سمش عبات وا ؛داد ر فیلخ وا زا سپ و دش نیدلا حلاص دیرم ردپ هدومرف هب ه فرط زا ار نیدلا ماسح یگ یادتقم و دشرم و ماما ار نیدلا ماسح نانچمه شردپ توف زا دعب و تفریذپ انلاوم تسناد دوخ . و تسشن تفلاخ تخت هب ،ملاع نیا زا قحلا ءایض چوک زا دعب دلو ر هیولوم هقیرط درک سیسأت انلاوم مان هب ا . تسا هدنام راگدای هب یو زا ریز راثآ : هماندلو ، ناوید ( همان ادتبا ) فراعم و همان اهتنا ،همان بابر ، . 6 طقف نیدلا ماسح هب دلو ناطلس مارتحا و تدارا لیلد نیا هب ن یو هک دوب ، هقلاع دروم صخش و ردپ هفیلخ راگدنوادخ دوب ، هکلب رتشیب وا هک دوب نآ تهج هب تسناد یم دوخ خیش و ادتقم ار هجیتن رد ؛ هقلاع و تمرح نیا ، ، نآ رب ار یو دوخ دارم و ربهر زا هماندلو رد نآ زا رت هدرتسگ و دوخ ناوید راعشا رد ات تشاد دنک دای . 7 ماسح تیصخش دومن و هولج هب ات میا هدش نآ رب هلاقم نیا رد ام نیاربانب بلچ نیدلا نینچمه ،دلو ناطلس رعش رد ی هب چ گ میزادرپب ود نآ هطبار یگنو : 1 رعش رد نیدلا ماسح نیوانع و فاصوا ناطلس دلو سا یو ملاغ نیرتمک دوخ هک دناد یم یناطلس ار نیدلا ماسح شخیش ،دلو ت ؛ وا یارب هک ریز تایبا رد هک هنوگ نامه تسا دوهشم هدورس : ناطلس ییوت و تملاغ رتمک نم تمایپ کی یارب ناج دص مهد 8 و : شقشعز دلو نونکا و شیور ملاغ یدوب رورس قلخ هلمج رب وت ناهج نیا رد یتشگ 9 دنوادخ و ناهاش هش ،اهناج ناطلس ،هشنهش باقلا اب ار یو شراعشا رد زین دیوگ یم هدورس وا یارب هک یلزغ رد هک نانچ ؛دنک یم دای نادنوادخ : داب کرابم هشنهش یا تدیع تمایق ات نآ تست ز دوخ کرابم 10 6 ،یلرانیپلوگ یقابلادبع انلاوم زا دعب هیولوم یناحبس قیفوت همجرت ، ( نارهت : ،یملع تاراشتنا 7712 ) ، ص . 21 -22 . 7 تایبا رد همان بابر و همان اهتنا تسا هدماین نیدلا ماسح زا یمان ، . کر : ،یلرانیپلوگ ،انلاوم زا دعب هیولوم ص . 22 . 8 ،دلو ناطلس دمحم نب دمحم دلو ناطلس ناوید ( نارهت : ،یکدور یشورفباتک 7771 ) ص ، . 11 . 9 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ص ، . 712 . 10 ،دلو ناطلس ناطلس ناوید دلو ، ص . 12 .
و : اهناج ناطلس ییوت دیوگ دلو تماک هب نارود رد تسه نودرگ هک 11 نیا زین تسا نیدلا ماسح حدم هب صلخت و راهب فصو رد هک یا هدیصقرد هدورس ار تیب : نادنوادخ دنوادخ ناهاش هش نیدلا ماسح ن وا تسا ریبک ار ناریبک دمآ رابک زک میوگ 12 یعیجرت نایاپ رد ( بیکرت ) ،هدروآ ار ایلوا و افلخ و ایبنا زا یدادعت مان هک مه تسا هدیمان ایلوا همه جات ار نیدلا ماسح : نآ ام نیدلا ماسحرخآ ایلوا هلمج جات ناقشاع یا ناقشاع یا امنهر و ریفخ دمآ 13 اهنیا رب هولاع ، ناطلس قحلاءایض دوخ دارم یارب هک یراعشا نمض دلو دناوخ یم تمحر رحب و یسیع ،یهلا بذع برشم ار وا ،هدورس : یهلا بذع برشم نآ ییوت زا اـم زا ریثک دـشاب نآ تماحز 14 و : نارجه روجنر ام و یسیع ییوت تمارک تحص نک شیوخ لصو ز 15 زین : م ــ حب یا یتشاذگن ار ـ ر تمحر تمادن رد نارود وچمه منام هک 16 و : تمـــحر یایرد یا تنسح قحب مناهج و ناـــج یا تفـــطل قحب متفر تسد زک نم تسد نیا ریگب مناور نـــک شوخ ما هداتفا یاپ ز ... تسا نانموم دنب و نادـــنز ناکم مناکم دـــنب نارــــفاک نوچ نکم اسح دـــیوگ دلو ار نید و قحلا م مناشن یب نک دوخ وچ ایرد نآ رد 17 نیدلا ماسح مان زا ماهلا اب نینچمه تسا نید هدنرب ریشمش ینعم هب هک ، ود تسا هدورس ار ریز تیب : 11 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 12 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 522 . 13 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 127 . 14 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 15 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 16 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 17 ،دلو ناطلس ناوید دلو ناطلس ، ص . 221 .
سح ــ چ قحلا ما ــ یرادبآ غیت ه ک ـ ُب یمه نشوج دص ه ر تـماین د چ تماین ــ ب نو ــ ُب دو ر نشوج نا نوچ نم بجع تماسح حرش منک 18 نیدلا ماسح مان و باقلا هک دوش یم روآدای زین ، تسا نارای ناج داروا : نیا نادب نیدلا ماسح قحلا ءایض تمامت تدنتشگ هدــنب نارای هک لد زا و ناج زا رحس و ماش ره هب تمان و باــقلا ناشداروا هدــش 19 و : جنک رد رحس و ماش ره هب هنیس داروا هدش لد ، تمان هاـــش یا 20 و دح ،نیدلا و قحلا ءایض بوخ فاصوا هک تسا رواب نیا رب ماجنارس درادن یا هزادنا : تبوخ فاصوا دع و دح درادن تمادک نم مرامش ار تمادک 21 2 تدارا دح ناطلس نیدلا ماسح هب دلو مارتحا و هقلاع ناطلس دش یم طوبرم ینامز هب نیدلا ماسح هب دلو ماسح هک دوب انلاوم بحاصم نیدلا . تلحر زا سپ ،راگدنوادخ ؛دش رتشیب یبلچ هب دلو تدارا لد رد ار تیلاو رون هک دید یم نیدلا حلاص و سمش ،ردپ هاگیاج رد ار وا اریز یلخ وا دیاب دندوب دقتعم هک یا هدع رارصا فلاخ رب نیاربانب ؛تشاد ،دشاب انلاوم هف ؛دناوخ یو درگاش و ملاغ ار دوخ و تفریذپار نیدلا ماسح تفلاخ یتح وا لزغ ود علطم اب تسا هدورس نیدلا ماسح حدم رد ،ریز : تملاغ رتمک نم و ناطلس ییوت تمایپ کی یارب ناج دص مهد 22 ،لزغ ود نیا رد دلو ناطلس یبلچ و یهارمگ و رفک زا دوخ هدنناهر ار راومه تسناد شیوخ یاهیژک و مهرد یاهراک شخب تماقتسا و هدننک تسا ه : یدیرخ یهارمگ و رفک زا ارم تملاع نم رب نید غاد یداهن 23 و : د دوب مراک هک دیوگ دلو هر م تماقتسا ما یژک وت زا تفرگ 24 18 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 19 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 20 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 21 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 22 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 11 -12 . 23 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 11 . 24 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 .
،ور و فلز و وکین زیچ ره و دیع هک تسوا دوجو زا هک تسا دقتعم زین ُط و روشنم نینچمه هتشگ کرابم و هتسجخ ،کرابم تاذ و تملاع و ناطلس و ارغ تسا : هشنهـــش یا تدیع داب کرابم تمایق ات نآ تست ز دوخ کرابم وکین و زیچ ره دش وت زا کرابم و قدص و تسدهز رگا تماقتسا ور مه و فلز مه دش وت زا کرابم خ توارط دراد وت ز د و تماق غط و روشنم مه وت زا کرابم ـ ار تملاعو ناطلس وت زا کرابم کرابم تاذ دش وت زا کرابم تمارک دص دراد وت زا کرابم 25 نینچمه دناهرب تمادن و یخلت زا ار ناج هک دهاوخ یم دوخ خیش زا : ب ک دنوادخ یا کلس نیا رد ار ام ش ر تمادن و یـــخلت ز ار ناــــج ناـه 26 دنک یم دای شخبناج ناونع هب وا زا هدورس یو هیثرم رد هک مه یرعش رد : ُب و ناج نارازه یدیشخب وت ین ار دلو یدیزگ یاهیم هدب نادواج تسم وچ شدیواج یتفر 27 شیادتقم یوم یهایس و یور یدیپس هدییاز ار ماش و حبص یتح دلو ناطلس دبلطب ار وا هک ره هک تسا دقتعم و دناد یم نیدلا ماسح ، ددرگ یم وس ره هلبق : و یور ز ماش نیا و حبص نیا تسوت یوم میوج نآ زا شیمه ــ ه تماش و حبص 28 و : ه ــ هک ر دبلط ار وا ، ه هلبق ــ درگ وس ر د شدسر وس یب هش زا للاح رمخ یمد ره 29 دیوگ زین یا یعابر رد : ت دننام هک نادـــب نیمز یور رد ــ تسین و تسین وت دنباپ هک ناهج نیا رد تسین سک چ ــج نوــ یناهج ناـ ، ار وا ناد انف وــت هــک نید ماــسح خیش یا تسین وــت دنویپ 30 ناطلس و هدرک یم اهتیاور یو زا نیدلا ماسح صلخم دیرم ناونع هب دلو نایب یانثا رد همان دلو رد هک هنوگ نامه ؛تسا هدوب وا ناسر ماغیپ و نامجرت هراشا ،وا کاپ حور اب وگتفگ و نیدلا ماسح توف زا سپ دوخ یگتشگرس دنک یم : 25 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 26 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 27 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 521 . 28 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 29 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 227 . 30 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 117 .
ب تدوب هک ین ــ اه تیانع نم ه اهـــتیاور وــــت ز مدرک هک ین تشیپ نامجرت وچ مدوب هک ین تشیپ ناورهر رــهب بش و زور وـــت زا مدیناسر یم ، ماغیپ نــم ماوع هب مه و صاوخ صاوخ هب 31 زین شتاراشا قباطم زا ار وا ناج هک هدوب هداد هدعو شدارم ،رثا نامه رد دشخبب اه تیلاو وا هب و دناهرب مسج سبح و یدوخ : ظع یاه هدـــعو ـی یدوـــب هداد مـ فگ ـ یدوــــخ ز تمناهر یدوـــب هت بح ز ار تفسوی مــشک هاــــچ سـ سا ریسا رگ ـ منک هاــــش و ریــما ت وی تسا ناج هک ناز هاچ نت و فس نا ـ الله زا هدــــنام هاــــچ نــــیا رد اهــــــتیلاو تبـــــقاع تمـــشخب اهــــتیلاو ترــــخآ رد و دـــــقن 32 و : ام اب امیاد یشاب هک ارای اهدهع یدرکن یتفر ناج وچ ناهنپ ام ز انلاوم مزب رد ارچ 33 دوب یدح هب دلو دزن نیدلا ماسح تمرح و زازعا هجرد دنت ،دلو ناطلس هک یقوشعم زان راوازس و روخ رد ار وا یلامتحا متس و روج و یریگ هدرخ و ییوخ تایبا ،هدروآ ار نیدلا ماسح شداتسا مان نآ عطقم رد هک یلزغ رد ؛تسناد یم یو دروخ یم مشچ هب ریز : تسامس دیشروخ و هم گشر هک یور نانچ اب س دوش و زان دنک رگ ـ شدسر وخدب و شکر ُب چیه دسرن شلامج یوم کی هب نوچ یت خ ام هب رگ ــ م کی رس دریگب هدر ـ شدسر و روج دنک رگ ربلد نآ زان ز وت اب متس و س ـ ر نک هچ ره نکم هلان هنب ـ شدسر وا د 34 راکشآ ود نآ زیمآ مارتحا هطبار زین نیفراعلا بقانم رد یکلافا یاهتیاکح زا لاثم ناونع هب ؛تسا : رد نتفر نامهم یارجام ناطلس نارای اب یبلچ غاب هب دلو : یم میظع فیطلت و دوب هداد فیرشت یبلچ غاب هب دلو ناطلس ترضح یزور دومرف ؛ لسع یاهتشا ار مارک نارای رگم ش ـد ؛ ا کنآ یب یبلچ ترضح دننک ملاع رایب و نک نوریب ون لسع ودنک نلاف زا هک درک تراشا دوخ نابغاب هب ؛ هک انامه ودنکرس دیپس لسع جاموگ دنچ هدوشگ ار پ شی دروآ ؛ دومرف هک زا رایب رگید نامه ک ودن ؛ ید یشش جنپ گ دروایب ر ؛ دومرف هک رایب رگید ؛ تفگ نابغاب : تسدح ؛ یبلچ دومرف : ا دح یب یایرد زا تس ، هداز راگدنوادخ ترضح یارب ات رگا هچ ما تمایق هک یروایب ندش دهاوخن مامت ؛ فه ات نانچمه ت صم لسع جاموگ هد ـ یف دروآ یم ، 31 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 727 -722 . 32 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 722 . 33 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 521 . 34 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 227 .
نه ـ نک زو ـ دوب لاملاام ود ؛ فـ دومر : یا ـ همه ن بـ قرد تکر ـ نلاوم ترضح مد اـ اهب تسا نیدلا . 35 و نتسشن تفلاخ تخت هب یارب نیدلا ماسح رارصا نینچمه توف زا سپ دل ناطلس نتفریذپن و انلاوم تسا دارم و دیرم نیا نیب کین طباور رگنایب دلو : عیمج اب و تساخرب ،انلاوم ترضح زور متفه زا دعب نیدلا ماسح یبلچ ترضح یسب و دمآ دلو ناطلس ترضح هب باحصا تفگ و داهن رس ،هدرک اهیرادلد : یم و ینیشنب ردپ یاج رب مویلا دعب هک مهاوخ ام نیتسار خیش و ینک داشرا ار نادیرم یشاب .... هک انامه رایسب و داهن رس دلو ناطلس ترضح لد شوخ میظع و تسیرگ دومرف و هتشگ .... مردپ نامز رد کنانچ ،یدوب باحصا راوگرزب و ام هفیلخ تفلاخ ؛یراگدنوادخ نانچنآ راگدای و یئام راوگرزب و هفیلخ ،رصع نیرد نانچمه ش نآ زا تختو تسام هاش تیصو کنانچ ،تسام . 36 3 -ناطلس نیدلا ماسح تفلاخ هلئسم و دلو رد انلاوم تلحر زا لبق تیصو هب دراد یا هراشا نیفراعلا بقانم رد یکلافا دشاب نیشناج و هفیلخ دیاب نیدلا ماسح یو زا دعب هکنیا صوصخ : تامم ناهج زا انلاوم ترضح نوچ هک تسلوقنم ماظع باحصا مارک زا ملاع هب دومرف یم تلحر تایح ... انلاوم ترضح زا قافتا هب ناکم خویش و نامز رباکا دشاب بوسنم هک باحصا تفلاخ هب امش زا دعب هک دندرک لاوس .... هک دومرف یبلچ ترضح دشاب هفیلخ ام نیدلا ماسح ؛ ررکم راب هس هک یدح ات پ دندیسر ، نامه داد باوج . 37 ،همه نیا اب توف زا سپ ارک ایوگ و یریثک هدع انلاوم اک ( همطاف نوتاخ ) دلو ناطلس رسمه و زین و دنیشنب تفلاخ تخت هب ات دنتساوخ دلو زا نیدلا ماسح دوخ ؛دشاب ردپ نیشناج 38 اب تسا هدروآ همان دلو رد هک هنوگ نآ یتح و تفریذپن یو اما انلاوم نامز رد هک نانچمه ات تساوخ یبلچ نیدلا ماسح زا سامتلا دوب هفیلخ سپ ، ماقم نآ رد زین یو زا دنامب یقاب : دلو هب نید ماسح سپ نآ زا تفگ بـ دنـس و ماــما یـــیوـــت دـــلاو دـــع نیشنب دسر یم وــــت اب وا یاـــج نیب هر و فراع تــــسین وت وــــچ هک تسا هدـــنز نیقی مدلاو ین تفگ دوب شمسج هدرم تسا هدنژ نوچ هک ... د ُــب شــنامز ر ام هـــــفیلخ یدــ ُو شــیــب تــــسـین رییغت چــــیــه ار ... 35 ،یکلافا نیفراعلا بقانم ص، . 151 . 36 ،یکلافا نیفراعلا بقانم ص ، . 111 -112 . 37 ،یکلافا نیفراعلا بقانم ص ، . 152 . 38 -کر : ،یکلافا نیفراعلا بقانم ص ، . 112 و 111 .
لا درـک ـ ح ــ انیب نآ دـــح یـــب حا ک ـ ب دیاـــشن ه ــ نآ ار وـــت زــــج ـ ج ـــ ا ک ـ گ هنوگ شمدر ـ ز نو بلا ناج ـ ه ــب ـ بز و لد زا اـــــیر یـ ـــ ــ بلا نا ـ هـ س ـ طل ز ار منــخ ـ درــــک ف لوبق یم دـــش ـ ه رــس ـــ ُب هـچنآ ر ـ مأم د ــ لو 39 ملاک زا ناطلس شراعشا رد دلو چ لبق هفیلخ ود فلاخ رب هک دیآ یم رب نین ( نیدلا حلاص و یزیربت سمش ) دسح زا رود هب و بدا لامک رد نارای ، ، درم نیا مار دنا هدش قح : خ ــ راکنا ز اهمخز دندوب هدرو ک همه ــ طخ ناز دندر ـ قا ر ــ رار نیلوا ز ، دندروخ یوق تبرض مود رد ، ف ـت ـ ک کرتمک هن ـ دندر س رد ــ مو ، دنتشگ بدا اب و مرن دسح یب ، م مار ـ دنتشگ بر در 40 هدع ایوگ یلو نیدلا ماسح هب باطخ یلزغ رد اریز ؛دندوب رکنم مه زونه یا دیوگ : نیکسم روک یادگ یتشم نونک ی تهاج دنناد اـــجک ـ تماقم ا 41 دلو ناطلس ، زا یخرب مغر یلع ینیشناج قیلا ار وا هک شبصعتم ناراداوه دنتسناد یم ردپ ، دیشکن تسد یبلچ هب تبسن تدارا و مارتحا زا و هب ار ردپ تیصو یو ؛دروآ یاج دوخ تدارا رتشیب هچ ره تابثا یارب ، شدنزرف نودیرف نیدلا للاج ( یبلچ فراع ) درک نیدلا ماسح دیرم زین ار . 42 4 و نیدلا ماسح نیب یحور داحتا و تدحو ناطلس دلو ناطلس هب ،لصفم روط هب همان دلو رد اصوصخ ،دوخ راعشا رد اهراب دلو ؛تسا هدرک هراشا ایلوا تدحو هلئسم زا هک یلیاس هب خساپ رد انلاوم نابز زا یتح مادک دیسرپ وا بیان هس زا کی ( سمش ، نیدلا ماسحو نیدلا حلاص ) وب رترب هدروآ ،د تسا : فگ ـت ـ هارـمه یاک باوج ردنا ش م نوچ سمش ُب ره د ، هام وچ حلاص قـحلا ماسح هش تسا هراتس نوچ قـحلم کــلم اب تسا هتشگ هکناز ار وت هک نوچ سانش کی ار همه ادـــخ هب یکی رـــــه دنناسر یم 43 39 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 727 . 40 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 712 . 41 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 12 . 42 ،یملاسلاا تجح هناحیر و یوسوم یفطصم « انلاوم زا سپ وا تفلاخ و دلو ناطلس » ، تاعلاطم هلجم ینافرع 77 ( ناتسبات و راهب 7712 ) ص ، . 222 . 43 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 751 .
دیوگ یم زین : نیدلا ماسح رد هک ناد نیقی سپ مه ـ دنتــسه ه نگ وچمه ــ یفد ج ــ ن ب وا زا اـــیــلوا دنتــــسین ـ ــی نورـ پـ ی ــ ب ناشرــکذ وا ش ــ نونج ز دو 44 تسا هدرک نایب دنچ یراعشا رد ار نیدلا ماسح اب دوخ تدحو زین ناوید رد : و قح ماسح رگنب نامهم وت دلو دزن ار نید نیا نیقی تددرگ ات ، و دوب وک ام زا تسه وا زا ار ام یوــجـب دــیــیوبب وا زا ار ام دــی اهلگ نایم ردنا یـــقرف چیه تسین نوـــچ 45 و : ــنر ـ مییابرلد و میبوخ ، مییام قــــشع ناد چ نیشن نیریش ؟ییارچ شرت ام اب ـ رکش و ار نید ماــسح تخت نآ ، ُگ هشنهاش ار نیز هداهن نیب هنیس رد ، رس رب هتـــسشن وا مــه نم رد ار وا یوـــجب ، ار ور هام ورــــس نآ یـیوا یاروخ وــت رگ ، رب رب و وزا آ شـیپ قشاع تسا هنیآ نوچ ، قوشعم تسد هب میاد ب ارو هنیآ رد ـ نــی ، رمــشم ود ار هام کی مییادخ کی روــن ام ، مییادج نــت دادــعا ز رـــخآ میور اجنآ ، خ یپ ینـشور نوچ ـ رو 46 5 ثات یبلچ نیدلا ماسح توف زا دلو ناطلس ر رد ،انلاوم تلحر زا سپ لاس هد نیدلا ماسح 71 لاوش 217 ار یناف راد یرجه تفگ عادو . هک دسیون یم نینچ وا توف یارجام رد یکلافا : غاب هب نارای اب یزور ار رضخا هبق هچهام نداتفا شوخان ربخ و دمآ یشیورد ناهگان هک دوب هتفر مامه چ ؛داد یوریپ هب زین شنارای و تسیرگ و دش رثأتم یبل وا زا و دنتشگ رطاخ ناشیرپ ارف وا چوک نامز هک ارچ ؛دنربب هناخ هب ار وا ات تساوخ اهنآ زا یبلچ ؛دنتسیرگ تسب ناهج زا تخر زور دنچ زا سپ یو و دندرک نانچ و دوب هدیسر . 47 شدیرم و درگاش وا گرم ناطلس و نیگمغ رایسب ار دلو اریز ؛درک ناشیرپ نارگن و برطضم رایسب دش امنهار کمک هب نآ رد هک ار یهار دناوتن هک دناسرب نایاپ هب درک یم تکرح شداتساو نداد تسد زا اب دلو ناطلس ؛ و ماما دوب هدنام اهنت میتی لفط دننام ،تشاد تیلاو رون هک دوخ یاوشیپ : وا هاـــگان زور لاـــس هد دـــعب و روجنر تشگ وه ترضح هب دش میتی لـــفط وچ دلو اـــهنت دنام ــش رازن و تـــشـــگ راز یب زا د ـم هریخ ، لـــفط دننام ارـــحص رد ـــع یـــقفشم و یـــهانپ یـب ارذـ یرب ار دیـــما دوـــخ زا ـ مد نآ د ـچ هب مدنام تفگ هاـ مـغ و تملظ 44 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 717 . 45 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 722 . 46 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 712 . 47 ،یکلافا نیفراعلا بقانم ص ، . 111 -112 .
صغ ز دز یمه رـــس ـ راوید رـب ه مـــغ زا ــجــه چ نآ ر ـ رادـلد نان وا دوخ رب درک یم هحون د رـه م متام نــیا زا ندــش مهاوخ هچ هک تــفر مرــبهر ، مرب هنوگـــچ هر مرــب هنوگچ رـــس وـید زا یو یب 48 زین یا هیثرم وا گوس رد دلو هک دوب یدح هب ات نیدلا ماسح نارجه زوس ناهج هناریو ندرک اهر و یلصا یاوأم یوس هب ار یسدق زاب نیا زاورپ و دورس تسا نینچ نآ نیزاغآ تیب هس ؛دروآ ملق هب رعش نابز هب ،ار : نیدلا ماسح یتفر ناج هاش یوس هک یزاب بجع سیع وچ ــ نیمز زا ی یتفر نامسآ رب ناور لااب غ هناریو نــیرد ار نادــغج وــت یدرــک اهر ارب ک هب ــ یتفر نانز رپ اقنع وچ قح برق فاق هو اج نانج ت رد یدب ن ـ هف زا نورــب ن ـ نز و درم م یتفر نانج ردنا روح وچ هگان تهج یب هار ز 49 ،شدارم یرود مغ و یگتشگرس ناطلس کاپ حور زا ات تشاد نآ رب ار دلو دهاوخب نیدلا ماسح هک دیامن تیاده ار وا و دنک لمع دوخ هدعو هب ؛ یم یکلافا زا ار دوخ زجع و ساره و هتفر وا تدایع هب شخیش توف زا لبق یو هک دسیون زا سپ هداد لوق نیدلا ماسح و تسا هدرک حرطم وا گرم زا سپ شیگتشگرس رگید یتروص هب تلحر لح شتلاکشم ات دنک هضرع وا رب ار دوخ و دیایب وا شیپ ؛دوش 50 و تسا یبلچ تافو زا دعب هب طوبرم هماندلو رد یبلط تیاده هلئسم نیا اما تسا نیدلا ماسح کاپ حور زا دلو تناعتسا . 51 ناس نیدب ، یا هعقاو رد نیدلا ماسح یلااو حور ، تیاده ار شدیرم دنک یم ار یصخش و یم یفرعم ؛دبایب وا رد ار دوخ هتشگمگ ات دیامن 52 هک درف نیا ناطلس هماندلو رد ار وا مان دلو هدرک رکذ تسا رمتکب رسپ نیدلا میرک ، : نیدلا میرک رــــمتکب رـــسپ نیزگ یلو نامز ردنا تسه ... ار ام نــیدلا ماـــسح راگدای اراـــی زورـــــــما تــــسوا 53 دلو هتفگ هب انب ، تسا هدوب نیدلا ماسح شیاتس دروم صخش نیا : ار وا نید ماــــسح هــــش امئاد لاـــم و لاــخ رد دوب رگـحدم یدرک شتبتر و لاوحا حرـــش یدرک شتبرق فصو قــح دزن 54 48 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 727 . 49 ،دلو ناطلس دلو ناطلس ناوید ، ص . 521 . 50 ،یکلافا نیفراعلا بقانم ص ، . 122 -121 . 51 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 722 . 52 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 722 . 53 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 572 . 54 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 527 .
شدرگاش زا نیدلا ماسح تیامح هکلب ؛دوش یمن متخ اجنیا هب ،تلحر زا دعب یراداوه نیا یا هزادنا ات تسا هک ناوخ یونثم نیدلا جارس باوخ هب توف زا سپ دیآ یم تسد رد ار هماندلو یونثم و هداتسیا انلاوم تبرت رس رب هک یلاح رد و هتفرگ تسا درک نیدلا جارس هب ور ،دناوخ یم دنلب یادص اب و ه دیامرف یم ، : نیا زا دعب وت ناوخ نم وچمه ، ار نیا ار نـــید هر نخـــس نـــیز اــــشـگب 55 یو هماندلو فصو رد یتح ، دوخ زا زین یتایبا دیامن یم تئارق نیا هب و رارق تیانع و دییات دروم ار هماندلو یونثم بیترت دهد یم . 6 و نیدلا ماسح هطبار رد هچنآ ناطلس دیامن یم دیعب دلو گرزب درم ود نیا رهم زا رپ و زیمآ مارتحا هطبار ،هتشذگ بلاطم هب رظن اب تبسن صوصخ ؛تسا راکشآ مه هب ا یارچ و نوچ یب میلست و تدارا ناطلس هب دلو و یونعم بهاوم زا شیرادروخرب و یبلچ نیدلا ماسح یماقم مئاق و تیخیش ماقم تسا مشچ شیپ شدارم و ریپ یاهتیاده و اهییاشگهار . نیدلا ماسح هک میبای یم رد دش هتفگ هچنآ زا زین ظفاح و هاوخاوه هراومه انم تشاد دوخ یونعم تیامح فنک رد ار وا و دوب دلو عف ، فلاخ رب هک ییاج ات نیشناج ات تساوخ دلو زا زاب ،انلاوم تیصو و تفلاخ هقباس شردپ دشاب نیاربانب ؛ یبلچ ینافرع لاوحا هب هجوت اب ش ، هدوبن یویند تاماقم و مسر و مسا دنب و دیق رد هک دیآ یم رب نینچ زین دلو نانخس زا ؛تسا زونه ، ندوب یلو ماقم رد ار دوخ یمن ؛دسرب تیلاو ماقم هب ات تسا هدوب یلماکریپ یاهداشرا و اهییامنهار دنمزاین و هدید لیلد نیا هب ، دنز یم ،دوب ایلوا جات و ادخ درم هک نیدلا ماسح نماد رد تسد . دروآ نیفراعلا بقانم رد ار اهنآ یکلافا هک تیاکح ود رد ،فاصوا نیا اب و ه و کش یاج ،تحص ظاحل زا ،تسا مه هب ود نیا دامتعا مدع و تداسح رگناشن تسا لمأت لباق باتک نیا یاهتیاور زا رگید یخرب دننام و تسا دیدرت . اهتیاکح نیا زا یکی نومضم ، ماسح یگنوگ تداسح و ر یغت رگنایب هب نیدلا هک اجنآ ؛تسا دلو ناطلس نوتاخ ارک ،راگدنوادخ رسمه ، لزنم رد ار دوخ باوخ روضح رد و یبلچ ناطلس دنک یم لقن دلو : یاقنع دننام انلاوم ترضح هک مدید باوخ رد بشما هک دومرف نوتاخارک ترضح یح زا نوریب برغم برغم و قرشم ز ، اهب انلاوم رس رب ار دوخ لاب ورپ زاب نیدلا هتفرگارف دوخ حاجن حانج ریز رد ار وا و دوب هدرک ، اجک ره اهب هک ا نیدل یتفر ، یتفر وا اب انلاوم ترضح ؛ ارم هک تشذگ یبلچ رینم ریمض رد هک انامه چ دیدن نو زا و آ تارطخ ن ، یامیس رد هطبغ رثا دش ادیپ شکرابم ، کشر کنانچ تسا روهشم رویغ نادرم .... ؛ ینعم نآ لاحلا یف ، مولعم تسارف هب ار دلو ترضح 55 ،دلو ناطلس هماندلو ص ، . 177 .
هدش ، کرابم باوخ نیا ریبعت هک دومرف هک تسنانچ ... لماک هچب ام یبلچ ترضح و رپ هتسویپ و تسزابهش نآ هداشگرب لاب ام و تسا زاورپ رد آ ن میفیعض ناگچب ام ناج تیبرت رد ام راگدنوادخ ترضح مرجلا ؛میا هدنام نت هضیب نورد رد هک لوغشم هک انامه ؛دناسرب یلزنم و یلامک هب ات دنک یم فاوط ام درگ و تسا یبلچ ترضح ضبق نآ زا یناعم نآ رون ضیف تکرب زا ، و تساخرب ،هتشگ طسبنم درک ناشفا اهسوب ،هتفرگ رانک هب ار دلو ترضح داد شاهنیسحت و . 56 نداتسرف تهج هب دوخ دلاو هب دلو ناطلس ضارتعا هب طوبرم رگید تیاکح روضح هب تاحوتف مامت نیدلا ماسح تسا قیقحت لحم زاب هک تسا یبلچ . 57 هجیتن دش رکذ هچنآ هب رظن اب ، قداص نارای زا هک نیدلا ماسح هک میریگ یم هجیتن و دوب یو هجوت فرط رایسب و انلاوم رادافو و قوش ثعاوب هک دوب وا تمه یتح هاگیاج زین انلاوم زا سپ ،درک یم داجیا راگدنوادخ رد یونثم ندورس یارب ار فیلخ ه زا شیب و درک ظفح دلو حاحلا هب ار دوخ یگ تایح دیق رد انلاوم هک ییاهلاس دوب ، تفرگ رارق دلو ناطلس تدارا و هجوت دروم . نیشناج مشچ هب اهنت هن وا هب دلو دوخ دارم و خیش دید هب هکلب ،ردپ زین یبلچ و تسیرگن یم ریپ ناونع هب ،ادتقم و ناطلس دلو ار هک ییاج ات درک یم دنم هرهب شیوخ یونعم یاهتیامحو اهتیاده زا و هب و دناهرب تینامسج تادویق زا ار وا دوب هداد هدع لامک دناسرب . تهج نیا هب سپ شداتسا حور اما ؛تخاس برطضم و نیگهودنا رایسب ار شدیرم ،یبلچ گرم ناونع هب ار رمتکب رسپ نیدلا میرک یا هعقاو رد و دش وا رگتیاده زین تلحر زا یگتشگرس زا ات درک یفرعم وا هب لماک درم و یلو لزنم رس هب و دبای ییاهر دسرب دوصقم . ریپ تداسح زا ناشن هک یکلافا یاهتیاکح زا یخرب هب دیاب ور نیا زا تسیرگن طایتحا اب دراد ریپ هب دیرم ضارتعا ای و دیرم و . همانباتک یکلافا ، دمحا . نیفراعلا بقانم . یجیزای نیسحت حیحصت هب . نارهت : رشن باتک یایند ، 7722 . ،بوک نیرز نیسحلادبع . ادخ تاقلام ات هلپ هلپ . نارهت : یملع تاراشتنا ، 7711 . دمحم نب دمحم ،دلو ناطلس . دلو ناطلس ناوید . نارهت : یکدور یشورفباتک ، 7771 . ---. هماندلو . نارهت : رشن لابقا ، 7711 . 56 ،یکلافا نیفراعلا بقانم ص ، . 111 -112 . 57 ،یکلافا نیفراعلا بقانم ص ، . 117 .
یلرانیپلوگ ، یقابلادبع . انلاوم زا دعب هیولوم . قیفوت همجرت یناحبس . نارهت : راشتنا تا یملع ، 7712 . دازآ ،یدومحم . « رورپ ریپ دیرم یبلچ نیدلا ماسح » ، هفسلف و تایبدا هام باتک 722 ، 721 و 721 ( و رویرهش ،دادرم رهم 7711 ) ، ص . 71 -51 . و یفطصم ،یوسوم هناحیر یملاسلاا تجح . « انلاوم زا سپ وا تفلاخ و دلو ناطلس » ، ینافرع تاعلاطم هلجم 77 ( راهب ناتسبات و 7712 ) ، ص . 227 -222 . نارهم ،یراشفا . « یبلچ نیدلا ماسح » ، یملاسا فراعملا هریاد ، http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6101(1391/12/27)
