GİRİŞ
Balık avcılığı günümüzde birçok ülkenin ekonomisine katkı sağlayan önemli bir iş koludur. Avlanan balıkların ekonomiye fayda sağlaması yanında insan beslenmesinde yüksek düzeyde hayvansal protein kaynağı olması da önemli bir konudur [1, 2].
Yapılan çalışmalar Akdeniz’in halen en temiz sahil kuşağına sahip olduğunu ortaya koymaktadır. İskenderun-Marmaris arasında etkili olan ve artık bilim dünyasında “Ufak Asya Akıntısı” olarak adlandı-rılan kuvvetli bir akıntı sisteminin varlığı tespit edilmiş ve bu bölgeye açık denizlerden gelen temiz sularla beslenen girdilerin olduğu belir-lenmiştir. Fakat bu akıntı sistemi Lübnan ve Suriye’den denize atılan atıkları da sahillerimize taşımaktadır. Antalya Körfezi’nde etkili olan bu akıntı, kayalardaki çatlakların arasında kaybolmayıp denize ulaşan Antalya şehri atıklarının da taşınmasına neden olmaktadır. Antalya Körfezi’ne gelen bu akıntı sistemi Kıbrıs’ın batısından ve açık deniz-den gelen temiz Akdeniz-deniz suları ile beslenmektedir [3].
Akdeniz’in balıkçılık açısından yani avcılık yönünden çok fakir olduğu gerçektir. Bunun sebebi besin tuzlarının eser seviyelerde bu-lunması ve mevcut alanlarda Sahra Gölü’nden gelen kil mineralleri tarafından derinlere taşınması sonucudur. Balıkçılık açısından sadece İskenderun ve Mersin Körfezi ile Göksu’nun denize döküldüğü kısım verimli ve kıta sahanlığının alansal genişliği nedeni ile trol balıkçılığı-na uygundur. Antalya Körfezi ise trol, gırgır ve uzatma ağı avcılığıbalıkçılığı-na uygun alanlara sahiptir [3].
Antalya Körfezi’nde balık avcılığı uzun yıllardan beri yapılmak-tadır ve Akdeniz’e ait değişik türler avlanmakyapılmak-tadır. Bu çalışma ile Eylül 2005- Aralık 2006 tarihleri arasında avlanan ekonomik balık türlerinin tespiti ve bunların işlenebilme özellileri incelenmiştir.
MATERYAL VE YÖNTEM
Bu çalışma, Antalya Körfezi’nde 15 Eylül 2005-30 Aralık 2006 tarihleri arasında yürütülmüştür. Proje kapsamında büyük limandan avlanan balıklar ile işleme fabrikalarına işlenmek üzere getirilen ba-lıklar incelenerek örnekler alınmıştır. Antalya Büyük Limanı’na bağlı balıkçı gemileri genellikle trol, gırgır gibi endüstriyel av araçlarını kullanırken, küçük çapta balıkçılık yapan tekneler ise uzatma ağı ve paraketa ile avcılık yapmaktadırlar. Bunlardan başka mevsimine bağlı olarak Ege Bölgesi’nden de çeşitli balıkçı gemileri bu limana gelmektedir. Büyük balıkçı gemilerinin yanında bir veya iki personel-le balıkçılık yapan, boyları 5-10 metre arasında olan teknepersonel-leriypersonel-le dip uzatma ağı ve paraketa avcılığı yapan balıkçılar da bulunmaktadır. Antalya Körfezi’nde avlanan balıklardan örneklemeler için anlaş-malı balıkçılara ve işleme fabrikalarına belirli aralıklarla gidilmiştir. Örnekler %5’lik formaldehit içeren plastik kavanozlarda muhafaza edilerek Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi’ne getirilmiş, sistematik ince-lemeleri yapılarak fotoğrafları çekilmiştir [4, 5, 6].
BULGULAR
Bu çalışmada, Antalya Körfezi’nde avcılık ile yakalanan balık türleri ve bunların işlenerek değerlendirilmesi araştırılmıştır. Araştır-ma süresince 42 familyaya ait 58 tür tespit edilmiştir ve türlere ait bil-giler tablo 1 ve şekil 1-a, 1-b, 1-c, 1-d, 1-e, 1-f ve 1-g’de verilmiştir.
Antalya Akdeniz kıyıları içinde turizm, ticaret, tarım, su ürünleri ve nüfus açısından önemli bir yerleşim yeridir. Çevre ilçeleri ile birlik-te bir milyon yedi yüz bin kişiyi barındırmaktadır. Ancak Antalya
şeh-Antalya Körfezi’nde Avcılık İle Yakalanan Balık Türleri ve Bunların İşlenerek Değerlendirilmesi
Mete KUŞAT, Habil Uğur KOCA
Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi, 32500, Eğirdir, Isparta
Özet
Bu araştırma, Antalya Körfezi’nde avcılığı yapılan balık türleri ve bunların işlenerek değerlendirilmesi üzerine yapılmıştır. Eylül 2005-Aralık 2006 tarihleri arasında Antalya Körfezi’nde avlanan balıklar sistematik olarak incelenmiş ve bölgedeki işleme fabrikalarının işlediği türler belirlenmiştir. Bu kapsamda 42 familyaya ait 58 tür bulunmuştur. Balık işleme fabrikalarının işlediği türlerin yoğunluk sırasını ise palamut (Sarda sarda), sardalya (Sardina pilchardus), barbunya (Mullus surmuletus), kolyoz (Scomber japonicus), karides (Penaeus semisulcatus) oluşturmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Antalya Körfezi, avcılık, balık türleri, işlenen türler
A Study on Fishes Catched by Fishing Evaluation Their Processing in Antalya Bay
Abstract
This research has been aimed to determine species of fishes catched by fishing evaluation their processing in Antalya Bay. The various fishes were caught from Antalya Bay between September 2005-December 2006. They were systematically investigated and also their processing in process factories. Total 58 species belongs to 42 family have been found. The arranges of density of processed fish in processing plants constituates as bonito (Sarda sarda), sardine (Sardina pilchardus), red mullet (Mullus surmuletus), spanish mackerel (Scomber japonicus), shrimp (Penaeus semisulcatus) respectively.
Keywords: Antalya Bay, fishing, fish species, processed fish.
Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 2 (2): 41-47, 2009
ISSN:1308-3961, www.nobel.gen.tr
Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : 23 Kasım 2008
e-posta: mkusat@sdu.edu.tr Kabul Tarihi : 10 Ocak 2008
43 M. Kuşat ve H. Uğur Koca / Bibad, 2 (2): 41-47, 2009
rinin balık pazarlama ve satışının yapılabilmesi için düzenli balık hali veya balıkhanesi yoktur. Büyük limanda balıkçı teknelerinin bağlandığı yerde balık mezatı yapılmaktadır.
Balık haline Antalya Bölgesi dışından, Karadeniz, Mar-mara, Ege Denizi ile Mersin, Adana bölgesi balıkları da taze olarak günlük getirilmektedir. Av sezonu açıldıktan sonra ba-lık haline giren baba-lık miktarının büyük bir çoğunluğunu (%60 civarı) Karadeniz ve Marmara Denizi’ne ait balık türleri oluş-turmaktadır. Bu balıklar yoğunluk durumuna göre; hamsi, palamut, çinekop, istavrit, sardalya, uskumru ve kolyoz
ba-lıklarıdır. Antalya balıkçısının en büyük problemi kooperatif birliğinin olmamasıdır. Büyük limanda gerçek balıkçı barı-naklarının bulunmaması, yeterince hizmet alamamaları gibi sorunlar mesleği gerçekten balıkçılık olan kişileri zor duruma sokmaktadır.
Antalya merkezinde bulunan Küçük Yat Limanı’nda ba-lıkçı teknelerine gezi ve turistik amaçlı tekneler nedeniyle yer kalmamıştır. Ancak bölgede “keyifçilik” olarak isimlendiri-len günübirlik olta balıkçılığı yapan kişilere tekne kiralayan küçük çapta balıkçılar bulunmaktadır. Körfez’de yeterince
Şekil 1-a. Araştırma süresince elde edilen türlere ait resimler.
Şekil 1-c. Araştırma süresince elde edilen türlere ait resimler
Şekil 1-b. Araştırma süresince elde edilen türlere ait resimler
45 Şekil 1-e. Araştırma süresince elde edilen türlere ait resimler
Şekil 1-g. Araştırma süresince elde edilen türlere ait resimler
Şekil 1-f. Araştırma süresince elde edilen türlere ait resimler M. Kuşat ve H. Uğur Koca / Bibad, 2 (2): 41-47, 2009
balık bulunmaması küçük balıkçıyı “keyifçilik” yöntemine zorlamıştır. Keyifçilik yapan balıkçıların sorunu da tekne ve avcılık ruhsatlarında yolcu taşıma veya gezi yapma izinlerinin olmaması vergi sorununu ortaya çıkarmaktadır. Küçük balık-çılar genellikle dip uzatma ağları (monoflament fanyalı ya da multiflament fanyalı) ile paraketa takımlarını kullanmakta-dırlar. Teknelerin büyük bölümünde balık bulucu cihazlardan echo-sounder bulunmaktadır. Bölgede trol ve gırgır ağları bu tür küçük balıkçıların avcılığına olumsuz bir etki yapmakta-dır. Oysaki çok ender olarak rastlanan türler yine bu balıkçı-lar tarafından avlanmaktadır. Büyük limanda devamlı obalıkçı-larak küçük çapta balıkçılık yaparak geçimini sağlayan bir veya iki balıkçı çalışmaktadır. Diğer balıkçılar ise balık miktarının azlığından dolayı keyifçilik yöntemini geçim kaynağı olarak görmektedir.
Antalya Körfezi’nde trol ve gırgır avcılığı yapan yerli tekne sayısı oldukça azdır. Çalışır durumda iki veya üç trol teknesi, mevsimine bağlı olarak dört, beş gırgır teknesi bulun-maktadır. Gırgır tekneleri özellikle gece ışık balıkçılığı yap-maktadır. Işık balıkçılığında avlanan balıklar çoğunlukla, kol-yoz, uskumru, palamut, kupes ve sardalya’ dan oluşmaktadır. Büyük limanda balıkçılar, balık alım-satım işlemini yapan komisyoncular ve işleme fabrikalarının balık alımı yaptıkları mekanlar bir arada bulunmaktadır. Antalya ili içerisinde balık işleme üzerine çalışan tesisler, Kısmet Balıkçılık, Güney
Ba-Tablo 2. İşleme fabrikaları tarafından işlenen ürünlerin aylara göre dağılımı
lıkçılık, Kemal Sagun ve Antalya Balıkçılık’tır. Bu işletmeler-den Kısmet, Güney ve Sagun işletmeleri kendi trol tekneleri ile avcılık yapmaktadırlar. Bunlar Antalya Körfezi’nde veya körfezin açıklarında avlanmaktadırlar. Bölgede çalışan gırgır teknelerinden ise palamut, kolyoz, uskumru, kupes, sardalya, istavrit ve zargana gibi balıklar temin edilmektedir. Antal-ya Limanı’na Mersin ve Adana bölgesinden de çeşitli deniz balıkları gelmektedir. Hatta Kısmet Balıkçılığa ait bir tekne Mersin bölgesinde çalışmakta ve avladığı ürünleri işleme te-sisine göndermektedir.
Antalya Körfezi’nde av veriminin azalması trol teknesi sayısının azalmasına sebep olmuştur. Eskiden çalışır durum-da dört trol teknesi var iken bu sayı bugün ikiye düşmüştür. Ege Denizi’nde trol avcılığı sezonu 15 Temmuz’da açılırken, Akdeniz’de ise 15 Eylül’de başlamaktadır. Ege denizi’nde iki ay erken çalışan tekneler av veriminin azaldığı zamana denk gelen 15 Eylül veya 1 Ekim’den itibaren Akdeniz’e gelerek avcılıklarına bu bölgede devam etmektedirler. Bu da bölgede aşırı avcılığa neden olmaktadır.
İşleme fabrikaları genellikle avın bol olduğu günlerde, ucuz olan su ürünlerini işlemektedirler. Avcılık ürünü bula-madıkları zaman ise yetiştiricilik ürünlerinden olan alabalık, çipura, levrek gibi balıkları işleme yoluna gitmektedirler. Pro-je kapsamında işleme fabrikaları tarafından işlenen ürünlerin aylara göre dağılımları tablo 2’de verilmiştir.
İşlenen balıkların çoğunluğu deniz balığı veya diğer su ürünlerinden oluşmaktadır. Dikkat edilirse av mevsiminin açık olduğu ekim-mayıs ayları arası döneminde palamut, sardalya, kolyoz ve istavrit balıkları büyük yoğunlukta avlan-mıştır. Özellikle palamut yıl boyunca ucuz olması nedeniy-le yaygın olarak işnedeniy-lenen balık türü olmuştur. Palamut’un bir kısmı Antalya Körfezi’nde avcılık yapan gırgır teknelerinden ve Karadeniz ile Marmara’dan temin edilmiştir. Diğer türler az da olsa işlenen türlerdir. Çimçim karidesi, iskorpit, mezgit,
barbunya, tekir, mercan ve kırmızı karides Antalya Körfezi ve açıklarında avlandığı gibi Mersin ilinden de getirilmektedir.
TARTIŞMA VE SONUÇ
Antalya bölgesi’nde Ekim 2005-Aralık 2006 tarihleri arasında yapılan bu çalışmada, avlanan balık türleri ve bölgede işleme fabrikaları tarafından işlenen su ürünleri incelenmiştir.
Çalışma sonucunda 42 familyaya ait 58 tür bulunmuş-tur. İşleme fabrikalarının yoğun olarak palamut işlediği, bunun yanında sardalya, hamsi, kupes, karides, istavrit, mezgit, barbunya, lahoz türlerini ise yoğun olarak avlan-dığı aylarda değerlendirdikleri gözlemlenmiştir.
Antalya Körfezi’nde JICA (1993)’nın yapmış olduğu çalışmada toplam 37 familyaya ait 61 tür tespit edilmiştir. Bu türler içerisinde ekonomik balık türleri olarak; zurna (Saurida undosquamis), berlam (Merluccius merluccius), barbunya (Mullus barbatus), tekir (Mullus surmuletus), paşa barbunyası (Upeneus moluccensis), mercan (Dentex macrophthalmus), kupes (Boops boops), istavrit (Trac-hurus trac(Trac-hurus), izmarit (Spicara smaris) ve dil (Solea vulgaris) tespit edilmiştir. Kır ve ark., (2001) Eylül 1999- Nisan 2000 tarihleri arasındaki çalışmasında, değişik av araçları ile 18 familyaya ait 35 tür tespit etmiştir. Bu çalışmamızda ise familya ve tür sayısı daha fazla bulun-muştur. Antalya Limanı’nda balıkçıların ve balık alış ve satışını yapan kişilerin avlanan ve satılan balılar ile ilgili bir kayıt tutmadıkları gözlemlenmiştir. Büyük limanda mezat şeklinde satılan balıkların büyük çoğunluğunu av mevsimi içerisinde Karadeniz ve Marmara’dan getirdik-leri deniz balıkları oluşturmaktadır. Limanda bulunan gırgır ve trol teknelerinin avladığı balıklar ise mezat içe-risinde değerlendirilmektedir.
47 M. Kuşat ve H. Uğur Koca / Bibad, 2 (2): 41-47, 2009
Antalya ili, kalabalık ilçeleri ve büyük turistik tesisleri ile ilk bakışta balık tüketiminin de fazla olması gerektiği çağrışımını yaptırmaktadır. Ancak modern bir balık hali-ne sahip olmaması ve balık satışının küçük bir mezattan ibaret olması nedeniyle gerçek rakamları yansıtmamakla birlikte bölge olarak balık tüketim alışkanlıklarının az ol-duğunu göstermektedir.
Balıkçıların en büyük sorunu bir balıkçı barınakları-nın olmamasıdır. Antalya Körfezi ve bölgedeki diğer kı-yıların verimsiz Akdeniz özelliği taşımasından dolayı av veriminin kısıtlı olması tüketilen balıklarında Karadeniz, Marmara ve diğer denizlerimize ait balıklar olmasına ne-den olmuştur. Bölgede çalışan tekne sayısının azalması ile geçimi balıkçılık olan balıkçı sayısı da azalmıştır. Do-layısıyla bazı aylarda Ege Denizi’ne kayıtlı trol ve gırgır tekneleri bu bölgeye gelerek avcılık yapmaktadırlar.
KAYNAKLAR
[1] Kuşat, M., 1996. Eğirdir Gölü’nde Sudak Balığı Stizostedion lucioperca (L., 1758) Avcılığında Kullanılan Multiflament ve Monoflament Sade Uzatma Ağlarının Av Verimliliği Etkileri Üzerine Bir Araştırma, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 78 s., İzmir.
[2] Yeşilçimen, Ö.H., 2002. Antalya Körfezi’nde Trol Balıkçılığı İle Yakalanan Ekonomik Balık Türlerinin Aylara Göre Dağılımı, SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 54 s., Isparta.
[3] Saydam, A.C., Merter, Ü., Ersan, O., Memişoğlu, Ç., Ganioğlu, B., 1997. Türkiye Su Ürünleri Dayanışma ve Geliştirme Vakfı, Türkiye I. Su Ürünleri Şurası 12- 14 Haziran 1997, 250 s., Ankara.
[4] Mater, S., Uçal, O., Kaya, M., 1989. Türkiye Deniz Balıkları Atlası, E.Ü. Fen Fak. Kitaplar Serisi No:123, E.Ü. Basımevi, 94 s., İzmir.
[5] Akşıray, F., 1987. Türkiye Deniz Balıkları Tayin Anahtarı, İ.Ü. Rektörlüğü Yay. No:349, (Geliştirilmiş Baskı), 811 s., İstanbul.
[6] Fischer, W., Bauchot, M.L., Et Schneider, M., (Red.), 1987. Fisches FAO D’İdentification des Especes Pour Les Besions de la Peche (Revision 1), Mediterranee et Mer Noire, Zone de Peche 37.2, Vertebres, FAO, 761-1530.
[7] JICA(Japonya Uluslararası İş Birliği Ajansı), 1993. Marmara, Ege ve Akdeniz’de Demersal Balıkçılık Kaynakları Sörvey Raporu, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı TÜGEM, 579 s., Ankara.
[8] Kır, İ., Özan, S.T., Çınar, K., 2001. Antalya Körfezi Ekonomik Balıkları ve Yoğunlukları Üzerine Bir Araştırma, 5(2), 133-138, Isparta.
