....78-82
....132-142
A
~
t
i
k Ca
g
'da Ooki
meio
n
(iscehisar-Afyon) Merm
er
Oc
a
gl
M. Yavuz <;ELiK....70-75
Si
yenitle
r
in merm
e
r
olabilme oze
lli
kleri
D. Iskender ONEN<;....52-65 ....44-47
Grani
t
lerin 1
m
'
f
ayans ve
l
evha
mamOI
m
a
l
i
y
etle
rin
in hesapla
n
rnasi
D.Iskender ONEN<;....100-105
Mermercilikte kire~ta§lanndaki
stilolitlerin
(kannca yeniQi)
onernl
Dr. E~refATABAY....110-114
M
e
r
mercilikte
kir
ec
t
aslan
nd
a
k
i
po
r
oz
i
tenin (bo§
luk or
aru)
on
ern
i
Dr.Esref ATABAY....122-125
I
as
m
a
te
r
yal
l
erin Oretimi
ve
istenrnesi
i~
in
rna
k
i
n
e
l
e
srne ve b
u
tes
i
sle
r
deki
te
kn
olojik qe
li
s
rne
Dr.Esref ATABAYi
zmi
r
ii
i an
y
a
p
s
md
a k
ull
am
l
an
d
oga
l
ta§
l
ar
Nejat KUN -Ceren SOYLEMEZ ....22-27Mermercili
kt
e depolama
ve
izmir mermer
depolan
Nejat KUN -Derya
G
O
Li~L
i
....34-40TOrkiye dogalta§ Oretiminde
Oenizli
ilinin
yeri ve onerni
Dr. Ferab TlTRKMENO
oga
l
ta§ kes
m
e a
r
acla
n
-yo
n
ern
l
eri
ve kesici
l
erin ozell
i
klerini
n
tanmrm
i.
Sedat BOYiJKSAGi~....86-93
Asit koken
li
granrroyid
i
k kayac
l
arda
blok ve
rnarnu
OrOnannrnasuu
engelleyen anklav olasurnan
D.iskender ONEN<;
Do -.Itq sektOriiniin
bqkanlart
2002 pbm delerlendJrdt
91-.
Madencilik faaliyetlerinin yogun oldugu yorelerdeyapJlantoplanlllarda dogal ta§ sektorii de,iilke geneli yam slfa bOlgesel ve yoreselbazda masaya yatmldl. IlkiMugla- Bodrum'da, ikincisi ise Denizli-Pamukkale'de gerQekle§tirildi.
Merrnerciler
birarada ...
I
/
~-
~
.
'
D
og
a
l
ta
§
ihracannda
yakm hedef
~
1 milyar dolar
..._",__,
...
~k~~/,
P'J~!Jr~"
indeki Ie
ME MER
Kapak
Isssnmt:
Hakan GOR
L
ER
nC""r5lillizde)"(~n"_IcIfl(1IIY(I:riunll .'ifJl'lImlu/up.;t1 )'l1Z0rIllCL uiuir: GiillclerilC!1l),nztlor yr~'r·"tlWtSIlt Vt!)'ClJ'(l)~mkllllll(JSlfl,tacle'edi/me:.,(~)·"tlCtrll1ll:
N<!)"f/(Ik15000Ierile/~iklikli(ls cdileUilir.
Heklom~'(/b§ltl(llrtrmlll ~'Tvmkm~ mtu«I:m'/aIJlf/ir.
Baski
Gun Rcprodilksiyon (90.232) 458 9332
A
dr
es: 17
1
7 So
k
a
k
No
:1
4
4
O
s
manb
ey
P
asa
j
i
K:
i?
O
:~
0
4
Ka
r
sryaka-
I
z
mir
/
TURKIYl~
.
Te
l
&F
ax: (9
0.
232) 36
4
81
00
Renk AyrumHavri Erkarslan/Diva OfSCI (96.232) 422 10 06 GrafIk&Tasarim
Ati Ajans(90.232)46398 88-89 TClllsilcilildcl'
Istanbul: Mustafa l)'ORYII.!J-.\ Aryon: Kcmal
~EN
Mugla: AliULUTURK lsparta: IbrahimMARULCU Avrupa:Abdullah YOt...CU Sektc)I'elOanJ§lllnKllrulu IsmailAUMOCL
Kcmal KEZER Mustafa YILDIZ
ukrAYAZOCLU ErtugrulDOCUG Liltfij C\KIH MustafaKAOIZ Celalettin CUHEL Ahrnet ",YHAN Yucel AYJ-lAN Metin BAL1I31W RaifTURK Yaylll KuruJu .. ProWr. HalilKOSE ProWI'. Sacit bZEH ProWI'. Faruk (:AI~PKULU ProWI'. Erdogan YUZ8R ProWI'. Bektas UZ Dog.Or.ll.trgay .O~!\RC;AN Dog.Dr. Y.'1§31·KISIel . ¥ Vrd.Oog.Or. ~lIra~ f IATlPOCLU
Dr. Saldiray JLERI Dr. 'abahattin O\ZA,"lFER Yiik.Mimar, 'imct OZlI\NK Jeo.Yuk. Miih, Feridun FtL:\Zi Yazl i§le"i Mi.idiirii Huseyin VfLDlZ Reklam veHalkla ili§kiJer Sorumlusu NurtenAYNA Genel Yaym Yonctmcni Enver GUVENDiK TlJRKMER A.~. adma sahibi iskender MARANCI
•
Mermer ocaklan i.izerineilkcahsmalar,
Italyan arastirrnacr Lfsruzza'mn Roma
yakinlannda Marmorata mermer ocaklannda
1870yilmda temizleme calismalan sirasinda
bulunan bloklardaki yazitlan yaymlamasiyla
baslamistrr. Avrupali bilim adamlanrun
Dokimeion mermer ocaklany la ilgilenmesi ise 1926 yilmda Sir Cheristopher Cox'un ve 1930
yilmda W. Ramsay'm arastirmalan sonrasi
artrmstir. 1970'h yillarda Roder bolgenin jeolojik
yapisi yaninda ocaklann ozelliklerini
incelemistir. C. Robert ise ocaklarla birlikte Anadolu tarihi icinde yerlesimin tarihini arastinmsur. 1980 yilmda, lB.Ward Perkins'in Dokimeion ileilgili cesitli belgeleri
yaymlamasmdan sonra antik Dokimeion ocaklan
genel bir merak ve ilgiodagi haline gelmistir.
Gunumuzde de mermer ocaklan ileilgili cahsma
vearastrrmalar artan bir luzla devam etmektedir,
Moo
Waelkens, mimari bezemeli mezar tasi velahitlerinuretim merkezinin Dokimeion
atolyeleri oldugunu belirtmektedir. Ozellikle antik donernde beyaz mermerden yapilrms ve genis bir alanda gorulen Sidamara tipi lahitlerin orijininin Dokirneion ocaklan oldugunu
2. i
S
C
EH
i
sAR
MERMERLERi
iL
E iLGiLi ARA$TIRMALAR
cikanldigi oyuklar kare veya dikdortgen
seklinde iken sutunlann cikanldigi oyuklar
silindirik seklindedir,
Antik ocaklarda bulunan yanislenmis siitunlar, heykeller ve lahitler mermerlerin hangi kentlerde, nerede ve nasil kullamldiguia iliskin
onemliipuclan vermektedir. Antik kentlerdeki
onernli yapilarm ne zaman yapildig: biliniyorsa
vehangi mermerlerin kullaruldigi belirlenmis ise (Efes'teki Celsus Kutiiphanesinin M.S. 110
yillannda yaptldigi ve onsiitunlanrun Iscehis
ar-Afyon ocaklanndan geldigi gibi) 0mermerlerin
i.iretildigiocaklann hangi donemlerde
isletildigini tahrain etmek miimkun
olabilrnektedir. Aynca antik ocaklarda bulunan
seramik parcalan, murclar, elaletleri veparalar
yarduni Heocaklann isletilme tarihleri hakkinda
fikir yurutulebilmektedir (fieri, KUI1 ve
Tiirkmen, 2001).
Mu
st
afa Yavuz <;EL
i
K
AfyO/1Kocatepe Universitesi,
A/yonMeslek Yiiksek Okulu, MermerTeknolojisi Programi,AFYON
Giinumiizde ozellikle Ban Anadolu'da
isletilen ocaklann cogu antik donemlerde
islenmis oeaklann yadevamidir yada bu
oeaklara cok yakm mesafelerde yer almaktadir.
Ciinkii antik
merm
e
r
isletmeleri, gunumuz isletmeleri icin verimli bir ocak isletrneciligininbir guvencesi sayilmaktadir, Antik caglarda Anadolu'da isletilen oeaklann, 0gi.inkii teknik
sartlara gore mukemmel bir sekilde isletildigi gorulmektedir. Bunu, kismen korunabilen bazi
antik ocaklarda gormek mumkundur. Bloklann
§ekil 1. iscehisar mermer ocaklanndan 91kanlan
tamam/anmaml§ insan tigOr/eri (Atyon Arkeoloji Muzesi).
1
.
GiRi$
Dogal taslar vemermerler, insanlar tarafindan bilinen ve kullamlan eneski insaat
malzernelerinden birisidir. Insanlar kil ve
ahsaptan yapilrms yerlerde ikamet ederlerken
bile, cesitli amtsal yapilannda dogal taslan
kullanrmslardir. 20. yuzyila kadar Avrupa'da
onernli vebuyuk binalarda tugla yerine kesme
taslar kullamlmaktaydi. Anadolu topraklannda
da ozellikle Eski Yunan,Roma, Bizans.
Selcuklu ve Osmanh donemlerinde dogal tastan yapilrms sayisiz eser bulunmaktadir.
Mermerin yapilarda kullarulmaya baslarnasi, banda biraz daha erken olmasma karsm,
Anadolu'da aneak M.O. 8-7. yuzyillarda gorulmustur.Mermer, onceleri ionya'da daha sonralan Helenistik <;agveRoma Irnparatorluk donemlerinde yaygin kullamm alarn bulmustur. Merrnere olan talebin artmasina bagh olarak merrner yataklari ilc ilgili arastirmalar yapilmis
ve bircokyerde degisik renk veozelliklerde merrner oeaklan acilmisnr.
M
ER
MER
•
AnIIk
dscehisar-Anadolu'daki antik ocaklann en buyuklerinden birisi olan Iscehisar-Afyon mermerleri Roma imparatorlugunun mermer ihtiyaci icin onemli bir kaynak olusturmustur. Ozellikle heykeltua~hga ve yaplsal sanat
eserlerine elveri$li "Afyon $ekeri" denilen beyaz mermerin yam Slfa"somaki" olarakbilinen
$ekil
2.iscehisar mermer ocekten artlk sahalarmd
a an
tik
donemlerden kalma tamamlanmaml
§
mermer
s
iitunl
ar.
4. ANTiK f;AGLARDA
iSCEHisAR
MERMER OCAGI
M.O. 321-301 yillan arasmda Helenistik donemde Buyuk Iskender'in Generallerinden Synnada (Suhut) valisi veMakedonyah askeri birligin komutam Dokirnos tarafmdan bugunku Iscehisar'm bulundugu yerde Dokimeion (Docimium, Dokimeia) adiyla bir
s
eh
ir
kurul
rn
u
s
tu
r
,
i
ki
dereninb
i
rl
est
i
g
i
yerde kurulan sehrin ikiyakasuu birbirine baglayan gotik kemerli koprii daha sonra yapilan bironanm ile hala kullanilmaktadir(Go
n
ce
r
1
97
1)
.
Dokirneion sehrinin onemi yakm cevrcsinde bulunan merrner ocaklan sayesinde artmistir. Bumenner ocaklannm cokcesitli renk ve desende beyaz, gri, san vemol'damarh rnermerlere sahip olmasi isletilmesini saglayan unsurlann basmda gelmektedir. Roma cagmm ilerleyen uygarligma
paralel olarak Dokimeion'da mermer isletrneciligi ve ozellikle deheykeltirashk sanati
gelismistir. August donerninden itibaren menner ocaklan Romah isletmeciler tarafindan
isletilmeye baslarmstir olup sehirde cok sayida heykeltiras atolyesi faaliyete gecmistir,
Dokimeion sehri menner ocaklanna cok yakin oldugundan burasi donemin heykeltrraslanrun
toplandigr bir merkez olmustur, Dokimeion menner ocaklannda uretilen merrner bloklan ve cesitli boyutlarda sutunlar Yunanistan'dan Roma'ya kadar cok sayidaki sehre
gonderilmistir. Bu faaliyetler sonucunda sehirde ocak ve atOlyei$yilerinin yam Slrac;oksaYlda da nakliyeci bullinmakta idi(Gancer 1971).
renkli mermerlerde bolmiktarda uretilmistir. Beyaz renklimermer bir cok yerden
cikanlmasma karsin Turkiye'de "menekse"
italya'da ise "pavonazzetto'' denilen kirnuzi
damarli mermer yalruzca Iscehisar'dan
cikanlmaktaydr. Yazihkaynaklara goreIscehisar
mennerleri Roma'ya Cumhuriyet doneminin sonu ileImparatorluk doneminin erken safhalanndan itibaren gonderilmistir. Strabon M.S. 18yihnda buna iliskin bilgiler vermektedir.
iscehisar mermerlerinin bir cok Anadolu kentinin irnannda kullamldigi bilinmektedir, Efes kenti bunlann en tamnamdir. Efes antikkentinin tamamma yakmbir kismmda Iscehisar
rnermerlerinin kullamldrgi bilinmektedir. Efes'te Vedius veLiman Hamamlannda veCelsus Kutuphanesinde bunlar yaygm bir sekilde gorulrnektedir, Efes'in dismda Sardes
Gymnasium'unda, Pergamon KIZll Avlu'da ve Side Sutunlu Yol'dabllmermerlere
rastlanmaktadir (Albustanlioglu, 2001).
MERNIER
3.
ANTiK ~AGDA
ANADOLU MERMERCiLiGi
Beyaz mermerin on plana cikttg: donemlerde ozgun biryapilasma sureci baslamrstir.Antik donern kentlerinde enonemli
yapilan tannlara adanrms tapinaklardi, Daba soma saray, tiyatro, agora, odeon, sehir meclisi,
cimnazyum, hamam ve stadyum gibi yapilar gehnekteydi.
Anadolu, antik cagda mermer iiretirni ve ticareti icin onemli biTkaynak olmustur. Onernli antik mermer ocaklan, giinumuzdeoldugu gibi bat! Anadolu'da yogunlasrmstir.Antik caglann enonernli yap! malzemesi olan mermerlerin Anadolu'daki en onernli uretim merkezleri Prokonnesos (Marmara Adasi),
Dokim
e
ion
(Iscehisar-Afyon), Salbakos (Geyre-Aydin), Herakleia-Salbake (Vakifkoy-Denizli), Belevi -Franga (lzmir), 'Iemenothyrai (Selvioglu-Usak) olarak.sayilabilir, Bunlann disinda
Golrnarmara-Manisa, Inikli-lznik, Mugla, Bahkesir, Eskisehir ve Bilecik yorelerinde antik mermer ocaklan bulunmaktadir, Bu ocaklardan gunumuzde de mermer uretimi yapilmaktadrr
(Yavi, 2001).
saptanustir. C. Fant ocaklarda terk edilrnis bloklar uzerindeki yazitlan inceleyerek ocaklarm
isletme ve ihracat organizasyonuna yonelik cahsmalar yapnustu. Vine Thomas Drew-Bear ocaklardan cikan yazitlar uzerinde uzun yillardir
calrsmalanru siirdiirmektedirler. Aynca N.Asgari ve E. Yavi de Iscehisar mermerleri iizerine arasnrmalar yaprmstir.
M.S. 325 yillarmda Hristiyan clan
Imparator l.Konstantin hipodromda suclulann
hayvanlara parcalatilmasim yasaklayarak
onlann tas oeaklannda cahstmlmasi hakkmda
bir kanun cikarrmsnr, Tutsak vesuclulann Dokimeion mermer oeaklannda calrstinlmasi
hakkmda bir kanun omegi Bacakale ocagi karsismdaki siyah renkli bazalt kayalann
iizerine yazdmlmistir (Goncer ]971).
$ekil 4.iscehisar mermer ocak/annda sOtunqlkan/ml§ yilzey/er ve murc iz/erinin gbrilnil§O.
Bunlarda isletmecilere yilhk icarla satrmslardrr.
Bu yontem bu gimkii modem isletmecilikte de yapilmakta ve "rodovans" olarak
isimlendirilmektedir. Antik ocaklardan yapilan
iiretimin izleri halen belirli ocaklarda mevcuttur.
Birkac em kalmligmda ve 3-5 em capmda murc izleri,kama oyuklan, blok veya siitunlan
cikanldigi cukurluklar gorulmektedir (Sekil 4). Roma donerninde menner ocaklannda tutsaklar cahstmlmaktaydr. August'ten soma gelen Imparator Tiber, M.S. 37 yilinda bir kanun cikararak tutsaklann maden ve tas oeaklannda cahstinlmasun isternistir. iseehisar
mermer oeaklannda acilan oeaklara tann ve tannca isimleri verilmekteydi. Bilinen en eski
ve buyuk oeak olan Bacakale ocagi dismda
M.S. 69 yilmda 3.Braeehiun adma veM.S. 198
yrlmda Officina Urania adma yeni oeaklar acilmisttr (Goncer1971).
Mermer ocaklanna onem verenlerden birisi
de Imparator Adrien'dir. Synnada'ya,
Poleipotom'a geldigi zaman mermer ocaklanm
dadenetlernistir. M.S.135-137 yillannda yalruz Iscehisar rnerrnerleri kullandirmak suretiyle
duvarlan mermer kaplamali bir tapmak
yaptmmstir (Goncer 1971).
$ekil 3.iscehisar'da Alimo(Jlu mermer oca(J/ giri§indeki antik siitunlar. Antik Dokimeion (bu gunku iscehisar) kentinin kurulusuyla birlikte isletilmeye
baslanan iscehisar mermerleri, yaklasik 2300 yildir tanmmaktadir. Bugiin oldugu gibi antik donemde deKim dunyaya Iscehisar'dan yayrlan bu mermerler Roma'da "Synnada (bu gunku Suhut) mermerleri", Anadolu'da ise "Dokimeion mermerleri" olarak bilinmektedir. M.O. 235-236 yillanndan beri isletilen Dokimeion mermer ocaklannda, cok sayida beyaz menner bloklan,
yan islenmis ve
i
s
l
enm
i
s m
e
rme
r
sanate
serl
e
rinin
artiklar arasmda
kaldigr daha sonraki
isletme
si
rasm
d
a
gortilmusttir. .
Bunlardan ozellikle
insan figurleri dikkat cekicidir ($ekil 1
ve 2) (Sodini 2002). Gunumuzde Iscehisar ilcesinde, bu mermer oeaklanndan cikanlan cesitli mermer eserlerinden bir acik hava miizesi
olusturulmustur.
Bunlar yan islenmis veya tam islenmis,
ancak cesitli nedenlerle kusurlu veya hasarli olduklan icin oeaklarda terk edilmis siitunlar,
kaideler, arsitrav gibi yapi elemanlandir.
iseehisar Mermer oeaklannda Alimoglu Mermer ocagi girisinde her biri 35 ton agtrlrgmda yan islenmis siitun parcalan Sekil 3'de goriilmektedir.
Afyon Muzesinde deiscehisar mermerleri
kullanilarak yapilrms cok sayida arkeolojik eser
bulunmaktadir (Yavi, 2001). .
Roma doneminde menner ocaklannm
isletme imtiyazi prens veprenseslere verilmistir.
7')
Roma donemi enyogun isletmenin oldugu donemdir. Bacakale ocak1an olarak
isimlendirilen bolgede cok yogun bir mermer
isletmesinin yapildigi gerek acrlan ocak yerlerindeki izlerden gerekse pasalardan anlasilmaktadir, Bacakale'de Romahlar
tarafindan acilan ocaklar daha soma pasalar ile
doldurulmustur,
Bunun
nedeni ocagm artik 0derinlikten daha asag: inemeyecegi icindir.
Nitekim giinumuz isletmecileri tarafmdan bu
sekildeki bir
ocagin
pasalannm temizlenmesisirasinda bol miktarda siitun parcalan vs.
crkrrusnr. Daha soma ocak yi.izeyinde kirmizi asi boya ile sonanlarnma gelen "fines"
sozci.igiini.iniie;:defa yazildigr gorulmustur, Bu, ocagm bu kisrrundan ve sonrasindan
itibaren rnermerin bitmis oldugu vebir daha buradan mermer crkanlmayacagt anlarrundadir
(Drew-Bear, 1993).
Bacakale ocagmdan yaklasik 2kmkadar
uzaklikta Gee Roma ve daha sonrasi donemlere ait ocak izleri bulunmaktadir. Bunlar genellikle
kiiciik e;:aphozel i~lelmeler olup ocak
duvarlarmda Hristiyanhk simgeleri ta$lmaktadlr. Bu ocaklardan Yahudi cemaatine ait ki~ilerin de faydalandlgl anla~lhnaktadlr.
Bu dOnemler:
1. Roma Donerni
2. Yunan Donemi,
3
. Bi
z
an
s
Don
e
mi o
l
a
rak
siralanabilir(Roder, 1971). Bu tarihten onceki donemlerde deIscehisar
mermer ocaklanmn cahstigt dusunulebilir.
Ancak Roma Donerninde M.S. 92 yilmdan itibaren iscehisar (Dokimeion) merrner
ocaklannda belirli bir organizasyonun oldugu ve
diizenli bir envanter calrsmasi yapildigi bloklar
uzerinde yer alan rakam ve isaretlerden
anlasilmaktadir.
Ocaklardan cikanlan antik bloklar ve
sutunlar i.izerindeki yazitlarda, hangi ocaktan cikanldignu gosteren isaretler, serinumaralan, ustarnn adr, atolyenin adt vehangi lmparator donerninde cikanldiguu gosteren yazilar
mevcuttur..Bir yil boyunca i.iretilenmermer
blokve siitunun uzerinde yer alan rakamlardan
kac adet uretildigi hakkmda fikir vermektedir.
Ancak bolgede yer alan ozel kisilere ait kucuk
ocaklarda buenvanter calismalanna
rastlanrnarnaktadir.
Sadece ocak duvarlannda ustarun adr veya
adirun bas harfi, hac isaretleri vekisa dualar yer almaktadir (Drew-Bear, 1982).
Antik caglarda, ocaklarda yapilan iiretim izleri ve ocaklardan cikanlan bloklar uzerindeki yazitlann okunmasi sonucunda Dokimeion (Iscehisar) mermer ocaklanmn 3ayn donemde
isletildigi gori.ilmi.i$ti.ir.
MERklER
Giiniimiiz ocak i§lelmeleri: 1- Ylldlflm Mermer,2-AyanclkhMermer, 3·AlimogluMenner, 4·Ozbekta§Mermer,5- ilikMermer,6-Demirel Mermer,7·TetikMermer,8·GOnayMermer,9· Kalkmmakoop,
10·OguzMermer,11-ReisMenner, 12-ReisogluMermer,
13·OzugurMermer,14·~enlerMermer, 15- Cakmak Mermer,
16·ilikMermer,17·TOrkler(Kostaklar)Mermer,18-MercanMermer,
19·OruGogluMermer,20· Ender Mermer,2Huran Beki§oglu,
22·0smanhMermer,23·Ba§ogluMermer, 24Oz~akmakMermer
~ekil5.iscehisarmermer .
yataglnln jeolojisive Antik ~agdavegunumOzde iscehisarmermerocaklanmnyeri.
1~ist;2mermer; 3marn,kil; 4 !Of;5bazalt;6 alOvyon;7 fay;
8 karayolu;9gOncelocakyerleri;
10 antikocakyeri ~6 L=;j
r
~~l;·
1
5
~10 ACIKlAMALAR-
ft?311
2
1~17
Hristiyanligm yayihsma kadarki turn Roma
cagmda Dokimeion mermer ocaklanna buyuk onem verilmis, tapmak sarayve asillerin evleri bu mermerler ile kaplanrmstu. Romalilarda
Hristiyanhgin yayilmaya baslamasi ileberaber puta tapanlann sayisi azalmasi vedaha soma da puta tapmarun yasaklanrnasiyla beraber
Dokimeion mermer ocaklanrun onemi de azalmaya baslarrusnr. Imparator 1.Konstantin'in puta tapilan tapmaklann yakilmasi ernrini
vennesi i.izerinebuyuk heykeltiras atolyeleri
birer birer kaparurustir (Goncer 1971).
M.S. 64yrlmda Rorna'mn yanmasindan
soma baslatilan irnar cahsmalannda iscehisar
ocaklanndan cok rniktarda rnermer ithal edildigi
bilinmektedir, Bu donemde yaklasik 400-500
bin m' mermer uretildigi, Hadrian donerninde
Rorna'da insa edilen Zeus, Hera veAthena
tapmaklan icin 100si.itunun ithal edildigi
Pausanius tarafindan bildirilmektedir
(Albustanlwglu,2001).
•
Ocaklardan iiretilen menner bloklann Roma'ya kadar nakliyati, suphesiz ocaklardaki
iscilikten cok daha uzun ve zordu. Bu sebepten
dolayiocaklardan cok sayida blok cikanp, siparisler geldigi zarnana kadar hazir
bekletmekle, istenildigi zaman bloklann
gonderilmesi miimkun olabiliyordu. Ocaklarda
ve antik ocak artiklan icerisinde bulunan bloklar bunun gibi hazir bekletilen stoklann bir bOliimii oldugu anla~llmaktadlf.
$eki/ 7.Atyon Arke%ji Miizesinde bulunan
kii~iik b/ok mermerlerin ta§mdl(J16kiiz
arabasmm resmedildi(Ji bir mezar ta§l.
arabalarla, okuz vemandalara cektirilerek
tasmdigi anlasrlmaktadir. Mezar tasmda mezar
sahibinin bir cift okuzkosulu kagm iizerinde
menner blok yuklenmis olarak meslegi
resmedilmistir (Sekil 7). Vine Afyon miizesinde bulunan tamamlanmarms birmezar tasmda yer alan kabartmalarda mermer isleme ustasi
resmedilmistir (Sekil 8). Mermer isleme ustasmm elinde bir murc, yerde ise bugunku
kiiltinkebenzer birelaleti acik olarak gorulmektedir,
Mermerler blok veya siitun halinde ocaklarda kabaca islendikten soma tasmmaktaydi. Detay
islemeler ve susleme aynntilan kullarulacagi yerde islenmekteydi, Bu sayede hem tasmacak malzemenin fazlahklan tiraslanarak nakliyede
kolaylik saglaruyordu. Hem de isleme sirasinda olusan hatah vekusurlu malzeme tasmmadan
ocakta birakihyordu. Nitekim lscehisar
ocaklannda yan islenmis kusurlu vehatah cok
sayida sutunlar, kaideler, arsitrav veheykeller
bulunmustur.
'-MER
~
I
E
R
Mermerlerin
Ta~
l
n
masl
Anadolu, cografi kOnLU11U nedeniyle, eski
caglardau beri cesitli uygarliklann dogup
geli~tigi bir yer oldugu gibi, dogu ile ban arasmda birkopru islevi degormustur. Bunun
sonucu olarak, cesitli donemlerde, Kral Yolu
(
M
.
O
.
VI. yy.), Roma Devri Yollan(
M.O.
II.yy.)gibi, yol aglan yapilrmstir. Bugun,
Anadolu'nun Antik caglardaki yol aglanrun btiyiik birkisrm harap olmasindan dolayi
lscehisar mermerlerinin hangi yollarla dis
ulkelere gonderildigi kesin olarak bilinmemekle beraber gerek yazrtlardan gerekse arkeolojik
kalmtilardan elde edilen bilgiJere gore
lscehisar'dan mermer bloklann Roma'ya kadar tasindig: kesindir, Nakliye isinin en zor kisrm
denize kadar olan mesafedir, Cunkti deniz asir:
iilkelere olan nakillerin buyuk gemiler ile
yapildigi, Rorna donemine ait batiklardan dalgiclar tarafmdan cikanlan yazitli mermerlerden anlasilmrstir,
Ban Anadolu'da yer alan Roma yol aglan sekil 6'da verilmistir. iscehisar (Dokimeion),
Amorium'dan gelip (Hisarkoy-Ernirdag),
Synnada (Suhut) veApemae (Dinar) uzerinden
Efes'e ulasan Roma ticaret yolu uzerinde idi.
Ocaklardan elde edilen bloklar biiyiik gucluklere ragmen bu yol kullamlarak Ege
denizine Efes'e indirilmistir (Sekil 6). Bu yol boyunca biiyiik bloklarm tasmmasmda belirli yerlerde B.Menderes nebrinden faydalamldigi samIrnaktadrr. Roder (1971)'e gore aida en
yatkin yol Synnada (Suhut) iizerinden Apernea'ya (Dinar) oradan da Maander (Menderes nehri) yoluyla Efes'e yani deniz
kenanna getirilmis olmahdir Synnada'nm bolgenin yonetim yeri olmasi sebebiyle
mermerler icin bir cesit depolama veyollarna
merkezi olmasi muhtemeldir, CunkuAnadolu dismda bu mermerler "Synnada rnermerleri"
olarak bilinmektedir.
Tasima isleri hakkinda Afyon muzesinde
bulunan bir mezar tasi aynnnh bilgi vermektedir. Bmadan orta ve kiiyUkbloklann ikitekeriekli
$eki/6. Dokimeion (iscehisar) mermer ocak/armdan ~/kafl/an
mermer/erin nakil yo/u (Wae/kens, 1982'den diizen/enmi§tir).
Anllk Yerle~l", Yorleri
•
GUfI"muzYerle,im YerlerJ
•
- --- MermerTa"m3 Volu /- Antik Ro
•
rnaYollan.. . 71=;
Sodini, J-P 2002. Marble and stoneworking in Byzantium seventh-fifteenth. centuries. TheEconomic
History OfByzantium From theSeventh Through the Fifteenth Century, Angeliki E. Laiou,
Editor-in-Chief ppI29-146 Dumbarton Oaks Research
Library and Collection Washington, D.C.
Waalkens, M. 1982.Dokimeion die werkstatt del'
reprasentativen kleinasiatischen Sarkophage.
Choronologie und Typologie ihrer Produktion.
Berlin.
Yavi, E. 2001. Anadolu'da onemli aniik t;agmermer
ocaklan. Turkiye Tas Dunyasi Dergisi Ytl4,Sayi 22,
Temmuz-Agustos 2001, s 44-68.
Albustanlioglu, T, 2001 "Dokimeion Mermer
Ocagi" idol Arkeoloji ve Arkeologlar Dergisi,
Nisan-Mayts-Haziran 2001, SaYI9.
Drew-Bear, T 1993.Dokimeion 'danyeni yazular:
Xl.Arasurma Sonuclan Toplanust, Ankara.
Goncer;S. 1971.Afyon
iii
Tarihi.au
I.Kartnca Maibaactltk: ve Ticaret Kollektif Sirketi, Izmir.Ileri, S; Kun, N, ve Turkmen, F 2001. Antik donem
Anadolu mermerciliginde jeolojinin onemi. Mermer
Dergisi, Ytl ti,sayt 28,Mart 2001, s16-20.
Roder, J.197j. Marmor Phrygium Die antiken
Marmobriiche von Iscehisar in Westanatolien,
Jahrbucn des Deuthschen Arkchaologischen
Instituts, 312pp Berlin.
KAYNAKLAR
--
-
-
--
--
-SONUf;LAR
Antik caglann en onemli menner
ocaklanndan birisi deDokimeion (Iscehisar) mermer ocaklandrr, Roma kayrtlannda ve
arkeolojik buluntularda Dokimeion
mermerlerine rastlanmasi sonucunda ocaklar ile
ilgili ilk arastirmalar 1870 yillanna kadar
uzanmaktadir. Daha sonralan yine Avrupah
arasnrmacilar belirli arahklarla ocaklar ve ocaklardan cikanlan mermerJer ileilgili cok
sayida arastirma yapmislardir.
Dokimeion (Iscehisar) mermer ocaklan cok
degisik renklerde mennere sahip olmasi ve
buyuk bloklar ve siitunlar elde edilmesi
nedeniyle ozellikle Roma doneminin enonemli
menner oeaklanndan birisi idi. Daha cok heykel
yapimmda kullamlan beyaz renkli mermer, antik
caglarda bir cok yerde cikanhrken krrnuzi darnarli "menekse" ticari ismiyle bilinen mermer
ise sadece Dokimeion'dan cikanlmakta idi.
Dokirneion'dan uretilen cesitli mermer
iirunler Roma Imparatorluk simrlan icerisinde
Kuzey Afrika'ya kadar gonderilmistir,
Iscehisar'dan uretilen mermerler
uzerindeki yazitlann ineelenmesi
sonueunda, ocaklann yogun olarak isletilmesi M.S. 92 yillanna
tarihlenmektedir. Bu tarihten itibaren oeaklar belirli bir organizasyon
dahilinde isletilmistir, Ocaklann isletilrnesi daima devletin
kontroliinde olmustur, Ancak zaman
zaman kucuk ozel isletmelerin de
varhgi oeak duvarlanna kazinan cesitli hay ve ozel isaretlerden
anlasilrmsnr. Bu, daha cok Roma
Imparatorlugu sonrasi Hristiyanhk
doneminde gerceklesmistir.,
Ocaklann isletilmesi siparis iizerine yah~tlgJ
gibi.istenilenden fazla uretim yapilarak stoklu
yah~tldlgl daanlasilmaktadrr. Ciinku
mennerlerin gidecegi yere ulastmlmasi, ocaktaki cahsmalardan daha zor veuzun bir
cahsma gerektiriyordu.
MJERh:lER
$ekil 8.Afyon Arkeoloji MOzesinde bulunan, kOlOnkve keski tutan bir ta§ ustasmm mezar ta§mda g6rOlen motifler. ..