Meme Kanserli Hasta ve Efllerinin Yaflam Doyumlar›
Duygu Kontrol Düzeyleri ve Evlilik Uyumlar›n›n
Mastektomi Öncesi ve Sonras› Karfl›laflt›r›lmas›*
Yrd. Doç. Dr. Ayfle Okanl›**, Yrd. Doç. Dr. Mine Ekinci**
* Bu araflt›rma VII. Ulusal KLP Kongresinde (2–4 Aral›k 2004, ‹stanbul) sözel bildiri olarak sunulmufl ve sözel bildiri birincilik ödülü alm›flt›r.
** Yrd. Doç. Dr. Atatürk Üniversitesi Hemflirelik Yüksek Okulu Psikiyatri hemflireli¤i Anabilim Dal›. Erzurum Tel: +904422312313
Faks: +904422360984
E-mail: okanliA@atauni.edu.tr, okanliayse@yahoo.com
ÖZET
Amaç: Bu çal›flma meme kanserli hasta ve efllerinin yaflam doyumlar›, duygu kontrol düzeyleri ve
evlilik uyumlar›n›n mastektomi öncesi ve sonras› karfl›laflt›r›lmas› amac›yla yap›lm›flt›r.
Yöntem: Araflt›rma Erzurum ili Devlet Hastânesi ve Atatürk Üniversitesi Süleyman Demirel T›p
Merkezi Aziziye Araflt›rma Hastânesi Kad›n Cerrahi kliniklerinde yap›lm›flt›r. Veriler 20 Ocak 2002 ilâ 7 Ocak 2003 tarihleri aras›nda, 38 meme kanserli hastadan ve efllerinden toplanm›flt›r. Verilerin toplanmas›nda araflt›rmac› taraf›ndan haz›rlanan soru formu ile Diener ve arkadafllar› taraf›ndan gelifltirilen, Köker taraf›ndan Türkçe’ye uyarlanan Yaflam Doyumu Ölçe¤i, Watson ve Greer’in ge-lifltirdi¤i Okyayuz’un Türkçe’ye uyarlad›¤› Courtauld Duygu Kontrol Ölçe¤i, Locke ve Wallace tara-f›ndan gelifltirilen Tutarel’in geçerlilik ve güvenilirli¤i çal›flmas›n› yapt›¤› Evlilik Uyumu Ölçe¤i kul-lan›lm›flt›r.
Bulgular: Hasta ve efllerinin mastektomi öncesi ve sonras› yaflam doyumu ve evlilik uyumu puan
ortalamalar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fakl›l›k olmad›¤›, duygu kontrol düzeyi toplam puanlar›nda istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k oldu¤u belirlenmifltir.
Tart›flma ve Sonuç: Mastektomi ameliyat›, hasta ve efllerin duygu kontrol düzeyleri üzerinde
et-kili olmufltur, ancak yaflam doyumu ve evlilik uyumunu etkilememifltir.
Anahtar Kelimeler: meme kanseri, mastektomi, yaflam doyumu, duygu kontrolü, evlilik uyumu ABSTRACT
The Comparison of Marital Adjustment, Emotional Control Level and Life Satisfaction of The Patients With Breast Cancer and Their Husbands After and Before Mastectomy. Objective: This study was carried out with the aim of to compare marital adjustment, level of
emotional control and life satisfaction of the patients with breast cancer and their husbands after and before mastectomy.
Method: The research was conducted in woman surgery clinics of Atatürk University Süleyman
De-mirel Medical Centre Aziziye Research Hospital and Erzurum State Hospital. The data were collec-ted from 38 breast cancer patients and their husbands between 20th January 2002 to 7thJanuary 2003. Questionnaire form prepared by the researcher, life satisfaction scale developed by Diener et al and adapted to the Turkish by Köker, Courtauld Emotional Control Scale (CECS) developed by Watson and Greer, and adapted to the Turkish by Okyayuz, Marital Adjustment Scale the validity and reliability of which provide by Tutarel and developed by Locke and Wallace were used in the collection of data.
Findings: It was resulted that there were not statistically significant differences between the
me-an score of marital adjustment, life satisfaction of the patients me-and their husbme-ands after me-and befo-re mastectomy, but thebefo-re was a statistically significant diffebefo-rence between levels of emotional control after and before mastectomy.
Discussion and Conclusion: Mastectomy has affected emotional control level of patients and
her husband, but not affected life satisfaction and marital adjustment.
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 10 Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
G‹R‹fi
Kad›n›n sa¤l›¤›n› tehdit eden, a¤r›l› vücut de¤iflkenli-¤i yaratan diflilide¤iflkenli-¤i ve cinsellide¤iflkenli-¤i sembolize eden organa karfl› tehdit oluflturan önemli hastal›klardan biri de me-me kanseridir (Elbi 1991, Taylor ve ark. 1995) Meme-me kan-seri dünyan›n pek çok ülkesinde s›k görülen bir kanser türüdür. Ülkemizde meme kanseri kad›nlar aras›nda di-¤er kanser türlerine göre birinci s›rada yer almaktad›r. Son zamanlarda giderek artmaya bafllayan bu kanser hem hasta hem de âile için duygusal ve yaflamsal bir kriz durumu oluflturmakta âilenin ifllevselli¤ini, rol da¤›l›m›-n› ve âile içi iliflkilerini etkilemektedir (Northouse 1989, Baralve ve ark. 1995, Gençtürk ve ark. 1999, Gail ve ark. 2001).
Mastektomi, meme kanserli bireylerin beden imgele-rinin zedelenmesine neden olmakla kalmay›p, bu zede-lenme depresyon, anksiyete, korku, öfke gibi duygular yaratabilmekte yak›n iliflki ve evliliklerde bozulmalara yol açabilmektedir. Âilenin destek verme ve iyimser gö-zükme çabas› içerisinde kayg›, umutsuzluk ve korkular›-n› saklamalar›, üzüntülerini bile ifâde edememeleri onla-r› daha da zor bir duruma sokacak ve yas geliflimini ko-laylaflt›racakt›r (Özkan 1992, Anuk 1999). Çal›flmalar ses-siz tutumun sa¤l›kl› uyumu zorlaflt›rd›¤›n›, duygular›n ifâde edilmesinin ve karar süreçlerine herkesin kat›l›m›-n›n hastal›¤a uyumu kolaylaflt›rd›¤›n› ortaya koymakta-d›r (Watson ve ark.1991, Özkan 1992, Öz 1998, Anuk 1999, Melanie ve ark. 2001). Efllerin hastal›kla ilgili ko-nuflmaktan kaç›nmalar›, duygu ve düflüncelerini aç›kça ifâde etmemeleri, birbirlerinden uzaklaflmalar›na neden olabilmektedir. Efller aras›nda etkili bir iletiflimin olmas› çok önemlidir. ‹letiflim yetene¤i geliflmemifl âilelerde me-me kanseri gibi bir travman›n âileyi son derece bunaltt›-¤›, ç›kmaza soktu¤u ve evlilik iliflkilerini de olumsuz et-kiledi¤i belirtilmifltir (Akyolcu 1991, Durusoy ve ark. 1995, Melanie ve ark. 2001).
Kanser tan› aflamas›ndan terminal döneme dek, has-talar kadar âileleri için de ciddi stres yaratan, tüm denge-leri ve uyumu zorlayan bir hastal›kt›r (Akyolcu 1991, Margot ve ark. 1994, Baral ve ark. 1995, Durusoy ve ark. 1995, Anuk 1999) Kanserli hastalar›n yak›nlar› sa¤l›k pro-fesyonellerinden bilgi alma ve destekleyici iletiflime ge-reksinimleri oldu¤unu aç›klam›fllard›r (Kristjans›n ve Ashcropt 1994, Feldstein ve Ravit 1992). Bu konuda ya-p›lan çal›flmalar›n ço¤unda, mastektomi yaya-p›lan hastala-r›n efllerine verilen dan›flmanl›k hizmetlerinin, efllerin mastektomi sonras› sorunlarla bafl etmede ve efllerine destek olma konusunda daha baflar›l› olduklar›n› bildir-mektedir (Kristjans›n ve Ashcropt 1994, Anuk 1999, Atl› ve Özkan 1998, Rees ve Bath 2000).
Bu nedenle hasta bireylerin bütüncül bir yaklafl›mla ele al›narak kanserin hem hasta hem de âilesi üzerinde oluflturdu¤u duygusal tepkiler belirlenmeli, hasta ve âi-lesi yaflad›klar› sorunlar› ifâde etmeleri için destekleme-lidir. Bu çal›flma, meme kanserli hasta ve efllerinin mas-tektomi öncesi ve sonras› evlilik uyumlar›, yaflam do-yumlar› ve duygu kontrol düzeylerinin karfl›laflt›r›lmas› amac›yla yap›lm›flt›r.
YÖNTEM
Evren ve Örneklem
Araflt›rman›n evrenini Erzurum Numune Hastânesi ve Aziziye Araflt›rma Hastânesine 20 Ocak 2002 ilâ 7 Ekim 2002 tarihleri aras›nda baflvuran meme kanserli hastalar ve efllerinin tamam› oluflturmufltur. Örneklemi ise örneklem özelli¤ine uyan ve araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden hastalar ve eflleri oluflturmufltur. Erzurum Numune Hastânesi’nde meme kanseri 26 hastadan ör-neklem özelli¤ine uyan ve çal›flmaya kat›lmaya istekli olan 10 hasta ve efli, Aziziye Araflt›rma Hastânesinde, meme kanseri 38 hastadan örneklem özelli¤i tafl›yan ça-l›flmaya kat›lmaya istekli olan 28 hasta ve efli çaça-l›flmaya dâhil edilmifltir. Toplam 38 hasta ve efli üzerinde bu arafl-t›rma yap›lm›flt›r. Çal›flman›n örneklemini, radikal mas-tektomi ameliyat› olan, menopozda olmayan, evli ve en az ilkokul mezunu olan, ifllevselli¤i bozan t›bbî ve ruhsal bir hastal›¤› olmayan ve araflt›rmaya kat›lmaya istekli olan hastalar ile eflleri oluflturmufltur.
Araflt›rman›n Ba¤›ml› ve Ba¤›ms›z De¤iflkenleri Ba¤›ms›z De¤iflkenler: Hasta ve efllere âit sosyode-mografik özellikler ve mastektomi ameliyat› ba¤›ms›z de¤iflkenleri oluflturmaktad›r.
Ba¤›ml› De¤iflkenler: Evlilik Uyum Ölçe¤i, Yaflam Doyumu Ölçe¤i ve Duygu Kontrol Ölçe¤i ba¤›ml› de¤ifl-kenleri oluflturmaktad›r.
Araçlar
1. Sosyodemorafik Bilgi Formu: Araflt›rmac› taraf›n-dan haz›rlanan soru formunda hasta ve efllerin tan›t›c› özelikleri ile ilgili sorular bulunmaktad›r. Bu sorular yafl, e¤itim, evlilik y›l›, çocuk say›s›, ayl›k gelir, sosyal gü-vence ve meslekle ilgilidir.
2. Yaflam Doyumu Ölçe¤i (YDÖ): Diener ve arkadafl-lar› taraf›ndan 1985 y›l›nda gelifltirilmifltir. Genel yaflam doyumunun düzeyini ölçmektedir (Dienner ve ark 1985). Ölçe¤in ülkemizdeki geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› 1991 y›l›nda Köker taraf›ndan yap›lm›flt›r (Köker 1991) Ölçek yedi dereceli likert tipi yan›tlanan ve befl madde-den oluflan bir kendini de¤erlendirme ölçe¤idir. Her
madde 1–7 aras›nda puan almaktad›r. Ölçekten al›na en düflük puan 5 en yüksek puan 35’tir. Ölçekten al›nan yüksek puanlar yaflam doyumunun yüksek oldu¤unu göstermektedir. Ölçe¤in iç tutarl›l›¤› a .85’tir. Bu araflt›r-mada a .86 olarak bulunmufltur.
3. Courtauld Duygu Kontrol Ölçe¤i (CDKÖ): Watson ve Greer taraf›ndan 1983 y›l›nda gelifltirilmifltir. Bireyin belli alanlardaki tepkilerini bilinçli olarak ve ne ölçüde kontrol etti¤ini ölçmeyi amaçlamaktad›r. Duygu Kontrol Ölçe¤i her biri 7 madde içeren "öfke", "kayg›", ve "mutsuz-luk" alt ölçeklerinden oluflan bir kendini de¤erlendirme ölçe¤idir. Maddeler 1 ile 4 aras›nda puanlanmaktad›r. Öl-çekten al›nan puan yükseldikçe kiflilerin duygular›n› bi-linçli olarak bast›rd›¤› ve duygular›n› ifâde etmekten ka-ç›nmas› olarak de¤erlendirilir. Ölçe¤in Türkiye' de geçer-lilik ve güvenilirlik çal›flmas› Okyayuz taraf›ndan yap›l-m›flt›r (1993) Ölçe¤in iç tutarl›l›¤›; Courtauld Duygu Kontrol Ölçe¤i toplam a .87, alt ölçeklerinden, Öfke a .78, Kayg› a .83, Mutsuzluk a .77 olarak bulunmufltur. Bu araflt›rmada iç tutarl›l›k CDKÖ (toplam) a .82, Öfke a .83, Kayg› a .72, Mutsuzluk a .74 olarak bulunmufltur.
4. Evlilik Uyum Ölçe¤i: Locke ve Wallace taraf›ndan 1959 y›l›nda gelifltirilmifl bir kendini bildirim ölçe¤idir. Ölçe¤in evlilik problemleri olan ve olmayan eflleri anlam-l› düzeyde ay›rt edebildi¤i bulunmufltur. Ülkemizdeki geçerlilik ve güvenirlik çal›flmas› 1999 y›l›nda K›fllak ta-raf›ndan yap›lm›flt›r (K›fllak 1999). De¤erlendirmede 43 ve alt›nda al›nan puanlar›n evlilikte uyum sorunlar›na iflaret etti¤i bildirilmifltir. Ölçekten al›nacak en yüksek puan 60’d›r. Ölçe¤in iç tutarl›l›¤› a .84 bulunmufltur. Bu araflt›rmada iç tutarl›l›k a .86 bulunmufltur.
‹fllem
Veriler hastalar ve efllerinden araflt›r›c› taraf›ndan yüz yüze görüflülerek toplanm›flt›r. Araflt›rman›n ön testleri meme kanserli kad›nlara mastektomi olmadan en az 2 gün önce yüz yüze görüflme yap›larak, 20 Ocak 2002 ilâ 7 Ekim 2002 tarihleri aras›nda uygulanm›flt›r. Hastalar ve efllerine Soru formu, Yaflam doyumu Ölçe¤i, Duygu Kontrol Ölçe¤i ve Evlilik uyum Ölçe¤i 20–30 dakikada uygulanm›flt›r. Hasta ve efllerin birbirlerini etkilememesi ve hasta ve efllerinin rahat cevap vermeleri için görüflme-ler ayr› yergörüflme-lerde yap›lm›flt›r. Son test uygulamalar› ise ameliyattan en az üç ay sonra hasta ve efllerle bire bir gö-rüflülerek 20 Nisan 2002 ilâ 7 Ocak 2003 tarihleri aras›nda uygulanm›flt›r. Araflt›rmaya bafllamadan önce gerekli ku-rumlardan yasal izinler ve kat›l›mc›lar›n onay› al›nm›flt›r.
‹statistiksel Analiz
Verilerin istatistiksel analizleri SPSS.10.0 paket prog-ram›nda yap›lm›flt›r. Verilerin de¤erlendirilmesinde
has-talar›n ve efllerinin tan›t›c› özelliklerini incelemek ama-c›yla yüzdelik oranlar, ölçeklerin mastektomi öncesi ve sonras› puan ortalamalar› aras›nda fark olup olmad›¤›n› test etmek için efllefltirilmifl t testi, ölçekler aras›ndaki ilifl-kiyi tesbit etmek için Pearson korelasyon analizi kullan›l-m›flt›r.
BULGULAR
Sosyodemografik Bulgular
Araflt›rma kapsam›na al›nan hastalar›n %55.3’ü 35–44 yafl grubunda, %78.9’u ilkokul mezunu, %92.1’i ise ev ha-n›m›d›r. Örneklemi oluflturan hasta efllerinin %52.6’s› 35–44 yafl grubundad›r. Efllerin %52.62’si ilkokul mezu-nu, %26.3’ü ortaokul mezunu ve %21.1’i ise yüksekokul mezunudur. Efllerin meslek durumlar› incelendi¤inde %52.6’s›n›n serbest meslek sâhibi oldu¤u, %15.8’inin emekli ve %31.6’s›n›n iflçi oldu¤u belirlenmifltir. Ayl›k ge-lir ile ölçekler aras›ndaki iliflkide sadece yaflam doyumu ile ayl›k gelir aras›nda anlaml›l›k gösteren iliflki saptan-m›flt›r (r= .321, p<0.05).
Mastektomi öncesi ve sonras› yaflam doyumu, duy-gu kontrolü ve evlilik uyumu puan ortalamalar›n›n karfl›laflt›r›lmas›
Hasta ve efllerinin mastektomi öncesi ve sonras› öl-çeklerden ald›klar› puan ortalamalar›n›n karfl›laflt›r›lmas› Tablo 1’de gösterilmifltir. Hasta ve efllerinin mastektomi öncesi ve sonras›nda yaflam doyumu ve evlilik uyumu puan ortalamalar› aras›ndaki fark istatistiksel yönden önemsiz bulunmufltur (p>0.05). Hastalar›n CDKÖ top-lam puan ortatop-lamas› mastektomi öncesi 52.36±11.94, mastektomi sonras› 56.05±11.08 olarak belirlenmifltir. Pu-an ortalamalar› aras›ndaki fark›n istatistiksel yönden Pu- an-laml› oldu¤u saptanm›flt›r (p<0.05). Efllerin CDKÖ top-lam puan ortatop-lamas› mastektomi öncesi 52.68±9.38, mas-tektomi sonras› 57.07±6.42 olarak belirlenmifltir. Mastek-tomi öncesi ve sonras› toplam puan ortalamas› aras›nda-ki fark istatistiksel yönden önemli bulunmufltur (p<0.01)( Tablo 1).
Yaflam doyumu, duygu kontrolü ve evlilik uyumu aras›ndaki iliflki
Çal›flma örneklemini oluflturan hastalar ve efllerine uygulanan ölçeklerin birbirleriyle iliflkileri incelendi¤in-de (Tablo 2) hasta grubunda tüm ölçekler aras›nda an-laml›l›k oluflturan iliflki saptanm›flken, efl grubunda sâde-ce yaflam doyumu ile evlilik uyumu aras›nda anlaml›l›k gösteren iliflki saptanm›flt›r.
TARTIfiMA
Bu çal›flman›n amac› meme kanserli hasta ve efllerinin mastektomi öncesi ve sonras› evlilik uyumlar›, yaflam do-yumlar› ve duygu kontrol düzeylerinin karfl›laflt›rmakt›.
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 12 Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
Hastalar›n ve efllerin mastektomi öncesi ve sonras› ölçek-lerden ald›klar› puan ortalamalar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda, hasta ve efllerinin mastektomi öncesi ve sonras›nda ya-flam doyumu ve evlilik uyumu puan ortalamalar› aras›n-daki fark›n anlaml› olmad›¤› belirlenmifltir. Mastektomi ameliyat› duygu kontrolü üzerinde istatistiksel yönden anlaml› farkl›l›k oluflturmufltur. Mastektomi öncesi ve sonras›nda hasta ve efllerinin CDKÖ toplam puan ortala-malar› aras›ndaki fark anlaml› bulunmufltur. Bu çal›flma-da hem hastalar›n hem de efllerinin mastektomi sonras›n-da duygular›n› ifâde etmekten çekindikleri ve sonras›n-daha çok içe att›klar› görülmüfltür. Hasta bireye karfl› nefleli ve iyimser gözükme çabas› içinde olan âile üyeleri duygula-r›n› paylaflmaktan çekinirler. Cooper (1984) çal›flmas›nda efllerin pek ço¤unun hastay› koruma ve üzmeme amac›y-la duyguamac›y-lar›n› ve düflüncelerini payamac›y-laflmad›kamac›y-lar›n› belirt-mifltir.
CDKÖ alt boyutlar›ndan öfke ve mutsuzluk puan ortalamalar›n›n hem hasta grubunda hem de efllerde an-laml› farkl›l›k oluflturdu¤u saptanm›flt›r. Bu çal›flmada, hastalar mastektomi öncesi öfkelerini daha çok ifâde
edebildikleri ancak mastektomi sonras› bu duyguyu ifâ-de etmekten çekindikleri görülmüfltür. Öfkenin meme kanseri tan›s›na gösterilen en yayg›n reaksiyonlardan biri oldu¤u, hastalar›n ameliyat öncesi bu duyguyu da-ha kolay ifâde ettikleri ve öfkenin dada-ha çok kad›n›n ken-disini haks›zl›¤a u¤ram›fl olarak alg›lad›¤› zaman ortaya ç›kt›¤›, ilgili kaynaklarda yer almaktad›r (Watson ve Greer 1983, Elbi 1997, Dienner ve ark. 1985, Bredin 1999).
Efllerde de öfke mastektomi öncesi ve sonras›nda an-laml› farkl›l›k oluflturmufltur. Mastektomi sonras›nda efl-lerin öfke duygusunu daha çok içe att›klar› ve ifâde etme-dikleri görülmüfltür. Çal›flmalar, hastal›¤›n bafllang›ç afla-mas›ndan itibaren her önemli devrede hastan›n yak›nla-r›nda korku, kayg› ve k›zg›nl›k yaflad›klar›n› ancak eflle-rin genellikle bu duygular› koruyucu rol oynamaya ve güven vermeye çal›flt›klar› için bast›rd›klar›n› belirtmek-tedir (fiendil 1991, Anuk 1999, Kaymakç› 2001, Gail ve ark. 2001).
Kanser, korku, umutsuzluk, suçluluk, çâresizlik terk edilme, kayg›, panik ve ölüm duygusu ça¤r›flt›ran ve
be-Tablo 1: Hastalar›n ve Efllerin Yaflam Duyumu, Evlilik Uyumu ve Duygu Kontrol Ölçeklerinden Ald›klar› Ön test Son test Puan Ortalamalar› Farklar›n›n Karfl›laflt›r›lmas›.
Hastalar Efller
Ölçekler
X ±SS Test ve P de¤eri X ±SS Test ve P de¤eri
M Öncesi Yaflam Doyumu 18.47±7.53 t= 320 18.10±7.48 t= -506
M Sonras› Yaflam Doyumu 18.15±7.57 p>0.05 18.50±6.73 p>0.05 M Öncesi Evlilik Uyumu 44.97±5.97 t= 1.316 45.63±5.82 t= -733 M Sonras› Evlilik Uyumu 43.71±6.93 p>0.05 45.07±6.41 p>0.05
M. Öncesi CDKÖ/Öfke 14.50±3.79 t= -2.102 16.57±3.61 t= -3.160 M Sonras› CDKÖ/ Öfke 17.65±4.02 p<0.05 19.00±2.85 p<0.05 M Öncesi CDKÖ/ Kayg› 16.86±3.84 t= -943 17.10±3.06 t= -3.163 M Sonras› CDKÖ/ Kayg› 17.57±3.85 p>0.05 18.63±4.57 p<0.05 M Öncesi CDKÖ/ Mutsuzluk 16.39±4.65 t= -2.669 17.34±3.36 t= -3.883 M Sonras› CDKÖ/ Mutsuzluk 18.73±4.57 p<0.05 18.73±4.57 p<0.01 M Öncesi CDKÖ Toplam 52.36±11.94 t= -2.860 52.68±9.38 t= -2.891 M Sonras› CDKÖ Toplam 56.05±11.08 p<0.05 57.07±6.42 p<0.05
Tablo 2. Yaflam Doyumu, Evlilik Uyumu ve Duygu Kontrol Ölçekleri Aras›ndaki ‹liflki.
Hastalar Efller
Ölçekler
Yaflam Doyumu Evlilik Uyumu Yaflam Doyumu Evlilik Uyumu
Elilik Uyumu r= .603** -- r= 514**
-CDKÖ Toplam r= -.325* r= -.398* r= -.143 r= -157
Alt Ölçekler CDKÖ/Öfke r= -386* r= -.525** r= -.160 r= -.121
CDKÖ/Kayg› r= -.251 r= -.326* r= .251 r= -.195
lirsizlikler içeren bir hastal›kt›r. Bu özellikleri ile kanser bir y›k›m olarak alg›lanarak hasta ve âilesini mutsuzlu¤a itebilir (Akyolcu 1991, Özkan 1992, Anuk 1999). Mastek-tomi öncesi mutsuzlu¤un daha çok yaflanmas› hastal›kla ilgili belirsizlik ve kayg›l› bekleyiflle iliflkili olabilir. Mas-tektomi sonras› hem hastalar›n hem de efllerin bu duygu-lar› ifâde etmekten çekindikleri görülmüfltür. Genel ola-rak de¤erlendirdi¤imizde, hem hastalar›n hem de eflleri-nin yaflad›klar› öfke, kayg› ve mutsuzluk gibi duygular›-n› ço¤unlukla içe att›klar›duygular›-n› ve mastektomi sonras›nda ise duygular›n ifâde etmekten daha çok kaç›nd›klar› görül-müfltür.
Ölçekler aras›ndaki iliflkiye bak›ld›¤›nda, yaflam do-yumu ile evlilik udo-yumu ve duygu kontrolü aras›nda an-laml› bir iliflki oldu¤u, yaflam doyumu artt›kça evlilik uyumunun da artt›¤› görülmüfltür. Yaflam doyumu ile ev-lilik ve âile yap›s› aras›ndaki iliflkiyi araflt›ran çal›flmalar genellikle evlilik ile yaflam doyumu aras›nda olumlu bir iliflki oldu¤unu belirtmektedir. Ayr›ca olumlu âile iliflki-lerinin yaflam doyumunun en önemli belirleyicisi oldu-¤unu ifâde etmifllerdir (Dienner ve ark. 1985, Nothouse ve ark. 2002, Nissen ve ark. 2002) Diener ve arkadafllar› yapt›klar› çal›flmada (1985) yaflam doyumu ile evlilik ilifl-kisi aras›nda istatistiksel olarak anlaml› sonuçlar›n oldu-¤unu belirtilmektedir.
Duygular bast›r›ld›kça yaflam doyumu azalmaktad›r. Meme kanseri tan›s›, hem kad›na hem de efline de¤iflik duygular yaflat›r. Her duygunun kendine özgü bir de¤e-ri ve önemi vard›r. Amaç duygular› bast›rmak de¤il do¤-ru flekilde ifâde edebilmektir. Duygular fazlas›yla bast›-r›ld›¤›nda donukluk ve uzakl›k, kontrolden ç›kt›¤›nda ise bireye zarar verir. Bu duygular›n uygun bir flekilde ifâde edilmesi ve paylafl›lmas› hastal›¤a uyumu kolaylaflt›ra-rak yaflam kalitesini art›r›r (Watson ve Greer 1983, Gole-man 1999, fiahin 2001, Nothouse ve ark. 2002). Diener duygular›n› paylaflan insanlar›n yaflamdan daha çok do-yum ald›klar›n› belirtmifltir. Bu sonuçlar araflt›rma bulgu-lar›n› desteklemektedir.
Hastalar›n evlilik uyumu ile duygu kontrolü aras›nda yap›lan korelasyon analizlerinde negatif do¤rultuda an-laml› bir iliflki oldu¤u saptanm›flt›r. Duygular bast›r›ld›k-ça, evlilik uyumu azalmaktad›r.
Efller aras›nda etkili bir iletiflimin olmas› önemlidir. ‹letiflim yetene¤i geliflmemifl âilelerde meme kanseri gibi travman›n âileyi son derece bunaltt›¤› ve ç›kmaza soktu-¤u saptanm›flt›r (fiendil 1991, Özkan 1992, Öz 1998, Gail ve ark. 2001). Efllerin duygu ve düflüncelerini aç›kça ifâ-de etmemeleri birbirlerinifâ-den uzaklaflmalar›na neifâ-den ola-bilir. Gizlenen duygular, hasta ve âile üyeleri aras›ndaki güveni sarsmakta ve evlilik uyumunu olumsuz yönde et-kileyebilmektedir. Genel olarak de¤erlendirdi¤imizde
âi-le üyeâi-leri aras›nda iâi-letiflim yetersizli¤i pek çok sorunun oluflmas›na neden olmaktad›r. Özellikle kanser gibi önemli bir âile hastal›¤›nda âile üyelerinin birbirlerine daha çok gereksinimleri olmaktad›r. Ancak gerek hasta-n›n gerekse eflinin bu konuda ne yapaca¤›n› bilmemesi veya yanl›fl anlafl›lma korkusundan dolay› paylafl›mlar› daha da azalmaktad›r.
SONUÇ
Sonuç olarak bu çal›flmada, mastektomi ameliyat›n›n, hasta ve efllerinin duygu kontrol düzeylerini etkiledi¤ini, yaflam doyumlar› ve evlilik uyumlar› üzerinde etkili ol-mad›¤›n› söyleyebiliriz. Hem hastalar hem de eflleri duy-gular›n› ifâde etmekten kaç›nmaktad›rlar. Kanserli hasta-n›n bak›m›nda önemli bir yeri olan hemflirenin, hasta ve eflinin, yaflad›¤› öfke, kayg›, mutsuzluk gibi duygular›n fark›nda olmas› onlara bu duygular›n› ifâde etmeleri için destek olmas›, cesaretlendirmesi ve iletiflim dan›flmanl›¤› yapmas› önemlidir.
KAYNAKLAR
Akyolcu N (1991) Ailenin meme kanseri ile bafla ç›kma yollar›. Hemflirelik Bülteni; 5: 29–37.
Anuk D (1998–1999) Kanser, kanserli hasta ailesi ve tedavi ekibi iletiflimi. ‹stanbul: Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Kong-re kitab›, 166–173.
Atl› H, Özkan S (1998–1999) Sosyal çal›flma aç›s›ndan kanserin aile içinde yaratt›¤› sorunlar›n belirlenmesi ve sosyal deste-¤in gerçekleflmesinde etkili unsurlar. ‹stanbul: Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Kongre Kitab›, 159–165.
Baral I, Enderer M, Turgay M (1995) Kanserli hastalar›n yak›nla-r›nda hastal›¤›n çeflitli evrelerinde saptanan psikiyatrik du-rum. Nöropsikiyatri Arflivi; 32: 141–146.
Dienner E, Emmors RA, Larsen JR, Griffin S (1985) The satisfac-tion with life scale. J Personality Assess; 49: 71-75.
Elbi H (1991) Kanserin psikolojik yönleri. Türk Psikiyatri Der-gisi; 2: 60–64.
Elbi H (1997) Kanser ve Psikiyatrik Sorunlar. Ege Psikiyatri Sürekli Yay›nlar›; 2: 173–187.
Feldstein MA, Ravit D (1992) Family assessment in oncology set-ting. Cancer Nursing; 15: 161-172.
Gail PJ, Harriet SC, Kim EB (2001) Family coping, styles and challenges nursing. Clinics of North America; 36: 795-807. Gençtürk S, Sar› F, Kutlu L, Bozkurt G, Batmaz M (1998)
Mastek-tomi ve histerokMastek-tomi ameliyat› olmufl bireylerin görüfllerinin incelenmesi ile ilgili bir çal›flma. ‹stanbul: Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Kongre kitab›, 346–354.
Goleman D (Yüksel BS, çeviren) (1999) Duygusal Zekâ. ‹stanbul: Varl›k Yay›nlar›.
Kaymakç› fi (2001) Meme Hastal›klar› Hemflireli¤i. ‹zmir: Ege Üniversitesi Bas›mevi Bornova.
Köker S (1991) Normal ve sorumlu ergenlerde yaflam doyum düzeylerinin karfl›laflt›r›lmas›. Yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kristjans›n LJ, Ashcropt T (1994) The family cancer journey: a lit-erature review. Cancer Nursing; 17: 1-17.
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 14 Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1 LL Nothouse, DM, Trace K, Mellon S, et al (2002) Quality of life
women with breast cancer and their family members. J Clin Oncol; 20: 4050-4064.
Locke H, Wallace (1959) Short marital adjustment prediction tests: their reliability and validity. Marriage Family Living; 2: 251-255.
Margot E, Given B (1994) The interaction of age, symptom, and survival status on physical and mental health of patients with cancer and their families. Cancer Suppl; 74: 2071-2078. Melanie A, Christopher C, Phyllis N, et al (2001) The Role of psy-chosocial factors in the development of breast Carcinoma I, II. Cancer; 91: 677-697.
Nissen MJ, Swenson KK, Kind EA (2002) Quality of life after post-mastectomy breast reconstruction. Oncol Nurs Forum; 29: 547-553.
Northouse LL (1989) The impact of breast cancer on patients and husbands. Cancer Nursing; 12: 276-284.
Okyayuz ÜH (1993) Toronto aleksitimi ölçe¤i ile Courtauld duy-gu kontrol ölçe¤inin Türk örnekleminde kullanabilirlik koflullar›n›n araflt›rmas›. Türk Psikiyatri Dergisi; 4: 18–24. Öz F (1998) Ailede Kanser Olgusu. Hemflirelik Formu; 5:
206–210.
Özkan S, Turgay M (1992) Mastektomi olgular›nda psikiyatrik morbitite psikososyal uyum ve kanser, organ kayb›
psikopa-toloji iliflkisi. Nöropsikiyatri Arflivi; 29: 207–215.
Durusoy R, Ertürk N, Eren T, Barc›n Ö (1995) Kad›na Özgü Kan-serlerde Kendine Yard›m El Kitab›. ‹zmir: Saray T›p Kitapevi, 24–30.
Rees CE, Bath PA (2000) The information needs and source preferences of women with breast cancer and their family. J Advanced Nursing; 31: 833-841.
fiahin N (2001) Meme kanseri zihninizle bedeninize yard›mc› ol-man›n yollar›. Türk Psikoloji Bülteni; 4: 106–108.
fiendil G (1991) Mastektomi geçirmifl kad›nlar›n evlilik ilifl-kisinin ‹ncelenmesi. Uzmanl›k Tezi. ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü.
Taylor SE, Lictmen R, Wood J, Bluming AZ, Dasik GM, Leibowitz RL (1995) Illness-related and treatment factors in psychological adjustment to breast cancer. Cancer; 55: 2506–2513.
Tutarel fi (1999) Evlilik uyum ölçe¤i geçerlik ve güvenilirli¤i. 3 P Dergisi; 7: 50–58.
Watson M, Greer S (1983) Development of questionnaire mea-sure of emotional control. J Psychosom Res; 27: 299-305. Watson M, Greer S, Rowden L, Gorman C, Robertson B, Bliss J,
Tummore R (1991) Relationship between emotional control, adjustment to cancer and depression and anxiety in breast cancer. Psychol Med; 2: 51-57.
