AKŞAM •
VI
Elam 1967
@ SayFa: 3
-rr-taLO/gt, r
Son OsmanlI
Paşası
— i — GAGAVtîZLARDAN tNTOi BtR AİLE SOYU:Enver Paça gibi gerçi Halil Paşa da İstanbul’da doğdu. Fakat ailenin kökü İstanbullu değildi. Enver Paça gibi Halil Paçanın da soy kökleri, geriye doğru al tıncı kuşakta Tuna boyu Gagavuzlarına. yâni Hristiyan Tiirklere bağlanır. Adı bi linen altılın ced (ata) yani Abdullah Kil li. yahut Kilyeli Abdullah, Müslümanlığı sonradan ve Kırımda, bir Müslüman ka dınla evlenme sırasında kabul eden saf bir Gagavuz Türküydü Ailenin Tuna — Kırım üzerinden Anadolu'ya kayışından önce, Gagavuz Türkleri üzerinde kısaca durmalıvız.
Gagavuzlar, Hristiyan Türklerdir, bu
T ürkler, aslında IV. yüzyıldan başlaya rak. Orta Asya steplerinden, Hazerin kuzey ve Kus ovasının güney yolu ile. yani Karadeniz üzerinden Doğu Avıupa- ya ve Balkanlara akan Türk' uluslarının, Tuna ağızlarında bir kalıntısıdır. IV. yüzyılda başlayıp tarihte «kavimlerin ge nel göçü» denilen hareketin öncüleri Ilımlardı. Onları Atarlar Kumalılar. Pe- çeııekler ve Vuz—Oğuz boylan takilıelti. tşte tarih bilginlerine göre Gagavuzlar bu boylardan, Kumaıı veya Peçeııekleriıı bir parçasıdır Fakat isim benzerliğini de öne sürerek Gagavuzları, Oğuz Kaıa- Oğıız Türkü olarak alanlar, daha ziyade bizim tarihçilerimizdir.
Hristiyanlıklarııia gelince. Hristiyaıı- lık Balkanlara IV. yüzyılda girdi ve hız la yayıldı. Ama onlar da Ortodoks olduk larına göre hu kabulün, Rulgarlardan sonra olması mümkündür. Fakat Ga gavuzlar Hristiyan olmakla beraber Slav- laşmavarak Tiirk dilini ve Türk aslını kuvvetle muhafaza ettiler.
Hulâsa Osmanlı Tiirkleri XIV. yüzyı lın basında Balkanlara geçtikleri zaman oralarda ve bilhassa Tuna bovlannda, başta Peçenekler olmak üzere. Delior
HALİL PASAnın HATIRALARI
iregrar
Yazan: Şevket Süreyya Aydemir
man Türkleri ve Gagavuzlar gibi Türk aslından pek çok boylarla karşılaştılar. Gagavuzların son yerleşme alanı, Tuna ağızlarından Basarabya istikametinde uzanır. Bu bölge, Tuna ağzında Emine Burnu ile daha doğuda Kalikra burnu arasındadır. Tunanın üç aözmdan bi ri olan Kilye üzerinde Kilye şehri bulu nur. Enver Paşa ve Halil Paşanın al tıncı cedleri olup, Kırımda müsliiman- lığı kabul ederek Abdullah adını alan ve hâlâ Killi (yahut Kilyeli) soyadı de vam eden ailenin, bu Kilye şehri Ga- ga\uzlarından olduktan anlaşılmakta dır.
EVVELÂ KIRIMA.
ğamn oğlu Hacı Mustafa (1TJ8-1885) A han ad a Kereste ticareti ile meşgul hlr Taka Kaptanı idi Istanbulda da evi var dı. İşte Halil Paşa bu evde doğdu. Aile nin Beşiktaşta da evleri vardı. Nitekim Enver Paşa Beşiktaşta doğmuştur.
ÜNİFORMA MESLEĞİ TAYİN EDER.
Gene anlaşıldığına göre Abdullah -ğa, aslında bir seyyar satıcı idi. Bilhas sa Yemeni, yâni o zaman daha çok ka dınların kullandığı Eşarplar satıyordu. Kırıma bunların ticareti için gitmişti. Ha lil Paşanın ailesi arasında bu cedleri hak kında dolaşan rivayetlere ve Halil Pa çalını da çocukluk yaşlarında Haşan amcasından dinlediğine göre Abdullah Ağa Kırımda, Kırını hanları sarayına Yemeni satarken, saraya mensup hir hanımla tanışır. Onunla evlenmek imkâ nını bulur. İşte o sırada Müslüman o- larak Abdullah atlını abr.
Mevcut bilgilere göre ondan soııra Abdullah Ağa ve onun oğlu Kocaağa Killi, Kırımda yaşamışlardır Fakat Kuş lar Kırımı işgal edince, Koraağanın oğ lu Kahraman Ağa. ailey toplayarak tek rar Anavatanlarına, Tuna ağzında Kilva- ya döneı-leı. Ama artık Tuna ağızları da emniyette değildir. Nitekim Kuşla rın Romanya topraklarına da girmeleri üzerine Killi (Kilyeli) ailesi Tunadaıı, Anadolunun Karadeniz sahilindeki Aba na kasabasına göçmüşler ve orada yer. leşmişlerdir. Nitekim Kahraman Ağa dan sonra gelen Killioğlu Hüseyin
A-Halil Paşa sırasıyle Fatihte Taş Mektep, Beşiktaşta Ahlıas Aga ve Ha- midiye mahalle mekteplerine devam et ti. Sonra, Beşiktaşta Akaretlerdeki as keri Rüştiyeye yazdırıldı. Kendi an lattığına göre, hevesi Baytar (Veteriner) olmaktı. Çünkü Baytar Okulu Öğrenci lerinin üniformaları çok gösterişliydi. Fakat orası olmayınca Askeri Tıbbiye kısmına yazıldı. Çiinkii onların da üni formaları gözalıcıydı. Omuz başlarına kadar yükselen kordonlar takıyorlar, çe şitli sırma işaretler taşıyorlardı. Fakat burada da şartların biri eksik gelince, Halil Paşa mesleğinin yolunu buldu. Kuleli Askeri Lisesinde okudu Piyade sınıfı ile Harbiyeye geçti Onuıı ilk si yasi macerası, Enver Paşanın da katıl dığı bir tevkif olayı ile orada başlar.
Halil Paşa evvelâ Harbiyeyı bitirdi. Sonra Kurmay okuluna geçli. 1004 te askeri öğrenimini tamamladı. 22 yaşın da bir mümtaz Yüzbaşı olarak Kümeli de Makcdonyaya gönderildi. Enver Pa şa iki sene önce aynı mektebi bitirmiş ve aynı rütbeyle, aynı bölgeye gönde rilmişti. Ondan sonraki hikâye, hrr iki si için de, hareketli, ateşli, kanlı dalgalı bir hayat hikâyesidir. Şimdi biz bu hi kâyeyi, arlık Halil Paşanın kendisinden dinleyelim.
YARİN:
Takdim yazıları sona eren Halil Paşanın hatıralarının ilk yazısı
Taha Toros Arşivi
6 a o i o J d i d J d i d J ı
