TÜRK TOPLUMUNDA MiLLİYET VE MtLLİYETÇiLİK FİKRİNİN
TARİH! GELİŞİMİ
Alaattin UCA'"
Millet ve milliyetçilik, sosyal bilimlerin üzerinde mutabakata varmakta güçlükçektiği konularındanbiridir. SO~yllJojik açıdan milliyetçiliğin ırk,dil, kültür gibi objektif unsurlarla tanımlanmasıgüçtür. Subjekt.if unsurlara ağırlık veren yaklaşımlar mil1iyetçiliğidaha esnek bir zemine getirmektedir. Buna göre temel subjektif faktör bir topluluğun yaşayan ve aktif işbirliğiarzusudur. Bu açıdan bakıncam illet en basitşekliyle, kendilerinin milletolduğunuhisseden insanların topluluğu olarJJ tarif edilmektedirI .Milliyetçilik ise bir sosyal politika prensibi veya fikir akımı olarak, millet gerçeğindenhareket eder vc milli menfaati temin gayesi ile bir idealeuarında toplanmayıve toplumu yüceltı,.~ aııı<.\cınıgösterir.
Milliyet duygusu hermiııetteen eskiçağlardanberi mevcuttur. Bu prensip, mensup olunan milleti sevmek, hususiyetlcrinc yakıniıkve bağlılıkduymak,diğer milletlere kendi millctini tercih etmek, öteki milletlerdcn daha ileri, daha kuvvetli, daha parlak olmasını istemek, bunun çarelerini aramak, bunun için çalışmak ve kendi milletini hür ve müstakilyaşatmakdemektir2.
Bugün yaygınlaşmış anlamıyla milliyetçilik, milletini sevmek, onu yüceltmek ve yükseltmektir3.
Peyami Sara'ya göre, "Milliyet fikri tarihin ilk çağlarında bir tohum, ortaçağJarındabir fidan, zamanımızdagölgesini bütün dünyaya salan bir ağaç halindedir. Tarih bu ağacı devirmek için onun kökünc vurulan her baltanın
*
2 3
Atatürk Üniversitesi TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü Türk TarihiUzmanı
TÜRKONE, Mümtazcr, Siyasi Ideoloji Olarak Islamlığın Doğuşu,Istanbul, 1991, s.249.
RehaOğuzTÜRKKAN, !leri Türkçülük, Istanbul,I 946, s. 12.
1cınldığını gösteriyor. Çünkü bütün tarih boyunca insan topluluklarınınen büyük özlemitam ve müstakil birmiııi hüviyete kavuşmaktır.,,4
Türkçülük ise Türkmiııiyetçili~inin adıdır. Kelimenin sonundaki ek, yerine göre mensupluk, sevgi vetaraftarlı~ıgösteren bir ektir. Türkçülük de Türk sevgisi vetaraftarlığı demek oldu~una göre, kelime yerinde kullanılmıştırS.
Reha Oı~uzTürkkan'a göre "Türkçülük, Türk miliyetçiliğidemektir. Nasıl ki Alman milliyeıçiliğine Cermanizm ve İrlanda milliyetçiliğine Seltisizm deniyorsa, Türklerinmilliyetçiliğinede Türkçülük deniyor.
Türkler için milliyetçi olmak tabii ise, Türk milliyetçiliğidemek olan Türkçülük de doğru bir tabirdir. Ziya Gökalp bu deyimi kullanmakla hata
etmemiştir.,,6
Türklük duygusu ve milliyet şuuru Türk toplumunda tarihin cn eski ça~larındanitibaren mevculur. Türklerin Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarında ardı ardınadevletlerkunnaları ve Orta Asya'daki anavatanlarındangetirdikleri küllür unsurlarınıbu uzak diyarıarda yaşatmalarının sırrı kuvveıli birmiııiyet şuuruna sahipolmalarında aranmalıdır7.
Avrupa kültür dairesinde ancak Ondokuıuncu asırdan itibaren belinneye
başlayanmillivet fikri Türk kültür tarihindeİslamiyettenönceki devirlere dayanacak kadar eski ve muhtelif vesikalar üzerinde tesbit edilebilecek kadaraçıkve kuvvetli bir şuur halindedir8. Hatta, Reha Oğuz Türkkan çok daha ileri gidip, Sumer destanıartnıgözönüne alarakşunlarısöylüyor: "Her sahada üstünlüklerini terennüm eden Sumer Türkleri, Türkçülüğe 6000 yıııık eşsiz bir mazinin temeııerini kunnuşlardır.,,9
4 Peyami SAFA. Millet ve Insan. IstanbuL, 1943. s.38. 5 Hilseyin Nihat ATSrz. Tilrk Ülkilsil. Ankara. 1973, s.28.
6 RehaOğuzTÜRKKAN, Milliyetçilik Yolunda Istanbul, 1944, 5.5.
7 Ercilmend KURAN, Türk Milliyetçiliğinin Gelişmesi ve Yusuf Akçuraoğlu.Türk Killtilrü, C.ıV, Sayı:42. 5.529.
8 ısmail HamiDANIŞMEND,Tilrklilk Meseleleri. Isıanbul. 1966,5.12. 9 Reha OğuzTORKKAN,TilrkçUlilğe Giriş.Istanbul. 1940, s.45.
Türklerdemilliyetçiliğinbundan 2000yılöncesine ait izleri bizzatAvrupalı bilginlertarafındantesbitedilmiştir. TanınmışAlman ilim adamı SinologFr.Hırth eski Çin yıllıklarında araştırmayaparken Asya Hun lmparatorlarındanÇi-çi'nin (öltimü M.ö.36) halka iradettiği nutukı.anparçalararastlamışve hayretlegörmüştür ki bu ünlü Türk liderinin devlet anlayışı doğrudan doğruya milli duygulara dayanmaktadır.Çi-çi'ninatalarındankalar-yadigiirlararasında genişülkelerle birlikte, hürriyet ve istikırılinde bulunduğunuve bu cn kıymetli emanetlere ehl.:lıımiyet verilmemesinin milli ihanet sayılacağını açıkıayansözlerini, dünya edebiyatında milliyet fikirlerinin ilk dilegelişidiye yorumlayınFr.Hirth şu neticeye varmıştır: "Tarihte milliyetçiliği devlet siyasetinde temel yapan ilk devlet adamı Ç.ı-Çı"d' 10ır .
Türklerde milliyet fikri en kuvvetli şuur şeklinidaima muhafaza etmişve çok defa "Devlet" mefhumu, "Milliyet" mefhumu ile beraber yürümüştür.Eski ıurklerde milliyet fikrinin enaçıktezahürleri, dilleriyle kültürlerinin müdafaasında gösterdikleri milli gayretlerde görülebilir. Bu hususta tesadüf edilebilen diğerbir vesika, Çiniilerin "Tu-Kiu" dedikleri ve "Göktürk"İmparatorluğu'nunilk devirlerine yani miladın altıncı asrına aittir. Sinolog (Stanislas Julien)'in "Pien-ı ıien" ismindeki Çin kaynağındantercümeettiği vesikalar içinde Türk hakanı (Şe-tu)nun. Çin İmparatoru(Kao-tsu) ya Cin'in talepleri hakkında gönderdiği şumektup, Türk milliyetçiliğitarihinin belki en kıymetli vesikasıdır: "Şimdi, oğlum sarayınızda isbat-ı vücud edecek ve her sene harac olarak ilahi bir asla mensub atıar takdim edilecektir; her gün sabahtan akşama kadar sizin emirlerinizden başka birşey dinlemiyeceğim.Fakatelbise\erimi/İnönlerini kesmeye,omuzlarımızd:)'1:11gananan saç örgülerimizi çözmeye, dilimizideğiştirmeyeve sizinkanunlarınıııkabul etmeye gelince, bizim adetlerimizle an'anelcrimiz o kadar eskidir ki ben şimdiye kadar bunları değiştirmeyecesaret cdcmedim; bütün millcı aynı kalbi taşıyor..." Bu vesikada hakançeşitli fedakarlıklardabulunuyor,yalnıztarihten daha eski olan Türk
diliyle Türk kültüründen vazgeçmeyeceğiniTürk miııeti namınaresmi bir nota ile ilan ediyor11 .
Çin'in emrikalarısonucu perişanduruma düşenbir takım Türk beylerine Çince ünvanlar verildi. Fakat bu rcsmi ve boş kelimeler bile Türklüğünmilli şuurunureneide ediyordu. Orhun Kitabelerinde bu acıdurum şu sözlerle gelecek nesillere aktarıldı:"Asil gençler Çin miııetinekuloldu. Lekesizkızlarcariye oldu. Türk beyleri Türk ünvanıarını bırakıpÇin beylerinin Çince ünvanlarınıalarak Çin imparatoruna inkiyad ettiler, elli yıl işlerini güçlerini ona hasrettiler." Türklerin yukarıdakivesikaya göre bundan ondört asır evvel ve bu son vesikaya göre de bundan onikiasırevvel gösıerdikleribu milli şuurAvrupa kültür dairesinde ancak
asırlarsonra(l9.asır)kendinigösıerdi12
Orhun Kiıabeleri Türk milliyeıçiliğiniort.aya koyan bir vesikadır. Bu kitabelerde Gökıürk Hakanı, Türkleri dünyanın t.ek hakim milleti olarak
vasıflandırmakı.a,sevgi vesaygıyı övmekıeTürk yurdu mukaddes Ötükentoprağına hiçbir yabancınınayak basarnayacağınıbildirmektedir. Hakan Bilge, Türklüğün ebediliğineo kadar inanmıştırki, kendisine göre Türk devletinin çökmesi, Türk töresinin yürürlüktenkalkmasıiçin ancak"Yukarıdamavi gökünyıkılması, aşağıda kara ycrin yanıması" gerekir. Bu sözler milletine olan sevgi ve güvenin eseridir13.
Ayrıca, Yaratılış destanı, Alp-Er Tonga ve Şu destanları, Oğuz Kağan desıanı,Bozkurt efsanesi, Ergenekon efsanesi, Göç destanı,Manas destanıTürk toplumunda milliyet. fikrinin mühim unsurlarıdır.Mete Han, Kürşad,BilgeKağan,
Yuluğ Tigin, Kült Tigin, Tonyukuk ise bu fikrin sembolü ulu şahsiyellerdendir14.
Göktürkleri takiben devI el kuran veşüphesi? ortaçağlarınen medeni LOplumu Uygur Türklerindeki "Kuı DağıEfsanesi"de Türkmiııiyetçiliğiniadeta perçinleyen
11 Türklerde vatan ve milliyetduyguları hakkında bakınız.Osman TURAN, Türk Cihan Hakimiyeti Mefküresi Tarihi, IstanbuL. 1993.
12 DAN1ŞMEND.Türklük Meseleleri, 5.16·20.
13 KAFESOGLU, TürkMilliyetçiliğinin Meseleleri. 5.10·11. 14 Geni~bilgi için bakınız(TORKKAN.Türkçü1üğe Giriş,5.44-54.)
delillerden birbaşkasıdır.Burada Türk vaıanının kutsallığınariayetsizlik yüzünden milletinuğradığıfelaketler belirtilmektedirIS.
Türklerde milliyet şuuru lsU\miyeti kabul etlikten sonra da uzun süre kı.ivveı.Je yaşamıştır.Anadolu'nun Türkleştirilmeside Türklerin İslamıaşmasının millivasıflarıyok edici bir güçolmadığınıgöstermektedir16 .
Abbasi halifesi Memun'un (9. y!izyılın ilk çeyreği)özel kütüphanesinde görevlendirilen bir Türkün,diğer milletlere mensup memurlarl:.: ~'::~Iığı, ünlü bir Arap şairinin divanında yer alan tartışmadaTürk genci hakanlıklarını, milli meziyetlerini birer birer sayarak Türklerin kudreLli, ınsanı, hürinsanjaı 'juklarını; Arap, Acem, Rum vesairenin kendi ülkelerinde başkalarınakölelik ettiklerini söylemektedir. Ayrıca Arap edibı Clhiz ve Selçuklu vezirlerinden İbn Hassül Türklerin ustünlüklerini ortaya koymak maksadivle kitaplar kalemealmı~Jardırl7
KarahanlIlar devrinde de Türk'ün millet, milliyet ve milliyetçilikanlayışının devamwiğini bırakılan eserlerden anlıyoruzIS.
Yusuf Has Hacib'in "Kutadgu-Bilig" adlı eseriyle, Kaşgarlı Mahmud'un "Divan-ı Lügat-it Türk" adlı eseri Türkçülüğün onurunu sürdürınüş büyük örneklerden ikisidirI9.
SelçukluIara kadar milli bir devlet olarak gelen, millet ve millivetçilik görüşü bugünkü anlayışa çok uygun olan Türkler, Selçuklular'dan itibaren beynelmilel biranlayışayöneldiler. Devletpolitikasıaruk milli değil, islami oldu. Dil artık münhasıran Türkçe değil, resmi dil Farsça, ilim dili Arapça, ordu ve hanedan dili Türkçedir. Selçuklulara kadar Türk toplumuna hakim olan Türklük Mefl<GreSİ,yerini islam mefkuresine bıraktı. 1243 Kösedağ bozgunu ile Moğol
15 KAFESoGLU. Türk MilliyetçiliğininMeseleleri, s.lı.
16 YusufSARINAY, Türk MilliyetçiliğininTarihi Gelişimive Türk Ocakları,IstanbuL, 1994, s.23,
17 KAFESoGLU, Türk MilliyetçiliğininMeseleleri. s.12.
18 Divan-ıLügat-it Türk Tercümesi, (Çeviren: Resim Atalay). Ankara. 1992, c.l. s.3. 19 Ali Kemal MERAM, Türkçülük ve TUrkçülük Mücadeleleri Tarihi, Istanbul. i969.
istilasına uğrayanAnadolu Selçuklulan eyaletlerebölünmüşve her eyalet muhtar bir durumageçmişti20.
Anadolu,Moğol egemenliğinde32yılını doldurmuştu.Ülkenin heryanıbu felaketli dönemin izlerini yansıtıyordu. Böyle bir ortamda yitirilmiş umutları diriltecek bir olay, 7 Haziran 1275 günü21 bir mucize olarakgelişti. "Karamanoğlu Mehmed Bey"in; "Şehzade Gıyasüddin Siyavuş" komutasındakiTürk birlikleri Konya'ya girdi ve şehri Moğol egemenliğinden kurtardı. Türkler yönetimin her kademesinde iş başına getirildi. Yine o kutlu ve kutsal günde "Karamanoğlu MehınedBey", Arapça ve Acemcekonu~mave yazışmayı resmen yasakladı,Türk dilini ilk kez devlet ve miııetdili yapan yasayı yürürlüğekoydu. Bu miııi amacı gerçekleştirme uğrunda şehid düşen Karamanoğlu Mehmed Bey ve benzerlerinin çabalarıiledir ki, Türkçülük; çağlarve dönemler içinden bu yana ölümsüz varlığını sürdürdü22.
Aynıdönemin yani U.yüzyılTürk miııiyetçiliktarihinin önemli bir ismi de Mevlana Celaleddin Rumi'dir. Mevlana, Türklüğünüiftiharla veaçıkça ilan etti ve bir Türk milliyetçisi olarak Türk milletini yücelui23 .
Asrın başlarında doğanve Türkistan'dan Konya'ya göçen bu dahi Türkşairve mutasavvıfı, Türkbirliği şuurunugösterenmeşhurruhaisinde:
"Yabancı sanmayın,ben de bu eldenim...
Her ne kadar Hintçe (Farsça)konuşuyorsam da aslım Türkıür!" demiştir24.
Türkiye Selçuklularının son dönemi ile Osmanlıların ilk devirlerinde AnadoluTürklüğü,Arap ve tran dil ve edebiyaundan kurtulma çabasıile dilde ve
20 Abdulhadi TOPLU, Türk Milliyetçiliğive Karşı Ideolojiler. Ankara. 1976. s.31·33. 21 DANIŞMEND. Türklük Meseleleri. s.35.
22 MERAM. Türkçülük ve Türkçülük Mücadeleleri Tarihi. 5.45. 23 AydınTANERT. TürkKavramının Gelişmesi,Ankara. 1983. 24 TÜRKKAN.Türkçülüğe Giriş,s.58.
yeni devletin kuruluş hazırlıkları içinde uyguladı~ı politika ile milliyetçilik akımınıntemsilcisiolmuşlardır.
14.yüzyılda Aşık Paşa'nınTürk dili ve edebiyaunın gelişmesinehizmeti ve özellikle Türkçeyi halk kitlelerine hitap edecek şekilde değerlendirmesidilde milliyetçilikakımınınbelirgin tezahürlerindendir.
OsmanlıDevletinde, özellikle II.Muradzamanında(15. yüzyıl) milliyetçilik duygulannınbir kere daha~ahlandığıgörülür. Bu devirde Türkçe eserlcr yazılm?~ma, devlet idaresinde Türk töresininuygulanmasına önem verildi25 .
Reşid-el Din Tarihi'nin, Türk boylarınınilk tarihini ek alan birinci kitabı Farsça'dan, Türkçe'ye çevrildi ve Türklerin İslam öncesi devirleri hakkında başka eserler de yayınlandı. İlk defa, Orta Asya Türk devlet ve gelenekleriyle bağlantı kurularakOsmanlı hanC'ri:'nının soyu Oğuz Han'a dayandırıldı26.
Aynı yüzyılda (15. yy.) çağatay dil ve edebiyatınınen yüce ve en ünlü kişilerindenbiri olan Ali ŞirNevai yçıi~ti. 0, Türklüğünbir yana ililip, Arap ve Fars kültürüne önem ve değer yarışının sürdürüldüğübirçağda ve çevredeya~adı. Fakat Türklük şuurunukaybetmedi. Türk dili ve külıürünün Arap ve Fars dil ve kültüründen daha yüce olduğunuispatlamak için çalıştı. 0, (İkiDilin Duruşması) anlamınagelen (Mııhakemet-G1-Lügateyn)'ibu nedenle yazdı ve iddialarını isbat etti27 .
Ali Şir Nevai ile muasır olan Babür Han da milliyet mefkuresine sahip şahsiyetlerdenbiridir. HamatınıTürkçe olarak kalemealdığıgibi Türkçeşiirlerıde
vardır28.
Yani Mehmed Efendi ise 17. yüzyılın tanınmı~ bir Türk milliyetçisidir. 0, Araplarındin bahislerinde bile gösterdikleri taassuba karşıçokmeşrubir heyecanla
25 KAFESoGLU, Türk Milliyetçiliğinin Meseleleri, s.12.
26 SARINAY, Türk MilliyetçiliğininTarihi Gclişimiv(' Türk Ocakları,5.24. 27 MERAM, Türkçülük ve Türkçülük MücadeıcıeriTarihi, >.259.
Türk milliyet ve ırkını müdaraa edip, Osmaıılımedresesinin taassup devrinde ~ Türkçülükbayrağınıtefsir ilminin tepesine diken yegane Türk alimidir29.
Milli tarih, milli benlik sahasındabüyük hizmeti dokunan şahsiyetlerden birisi de Ebul GaziBahadır Han'dır. Şccerc-iTürki veŞecere-iTerakimeadlıeserleri vardır. Oğuz Türklerinin de tarihini yazarak, Asya'daki Türklere milli tarihleriııi
öğrctmiştir3°. Sayılarıaz da olsa bu büyük şahsiyeLlerinTürkçülük fikrinin tarihi gelişimindeçok önemli yerleri varUIl".
Osmanlı Devleti,kuruluşundaörf ve adetlere ve dini kurallara yer veren bir dcvlcııi.Yavuz Sultan Selim'in hilarcLi kabullcnmesine kadar devletinyap.ısındave toplumda milli hususiyetler halçim iken bundan sonra Selçuklularınson döneminde olduğu gibi Osmanlı Devleti, milli bir devlet hüviyetinden beynelmilel devlet vasfını kazanmışoldu31 .
"Türk Sesi", "Türk Sözcüğü" duyulmaz ve görülmez oldu. 17. yüzyıl ortalanna kadar zaman zaman ortayaçıkanvc scs veren Türkçüler, 19.yüzyıla kadar yaklaşıkikiyüzyıllıkuzun dönemde görülmezolmuşlardı32.
Devlet, toprak kaybetmeyebaşlayıncadevletadamlarıveaydınlargeleneksel düzene geri dönme metodunu kullanarak çare aradılar.Fakat, Batı karşısında venilgiler devam edince dahatlarda ilhamkaynağıolarakBatı'yadnncJ[ilcr. Avrupa örnekalınarak girişilenilk sistemliçağdaşlaşmafikri llL.Selim'inbaşlattığı Nizam-ı Cedid hareketinde ifadesini buldu. Daha sonra lLMahmud zamanında hızlanan çağdaşlaşmahareketleri, müslim ve gayr-i müslimlerin isyanları ve Avrupalı devletlerin müdahaleleri ilebirleşincesiyasi manada reforma zeminhazırlanmış,bu reform Tanzimathareketİolarakdoğmuştur33.
Türklerin, Osmanlı hanedanından ve imparatorluktan ayrı bir millet sayılması fikri Ondokuzuneu yüzyılda Batı tesiri altında ortaya çıkmış ve
29 DAN1ŞMEND,Türklük Meseleleri, s.67. 30 ORKUN,TürkçülüğünTarihi, 5.39.
31 TOPLU, Türk MilliyetçiliğiYe KarşıIdeolojiler, s.37. 32 MERAM, Türkçülük ve Türkçülük Mücadeleleri Tarihi, s.81.
gelişmişlir, Avrupa'daFransız İhtilalj'ndensonra yayılanvatan, millet, hürriyet ve eşitlik gibi kavramlann Osmanlı tebaası arasında yayılmaya başlamasısonucu Hıristiyan tebaanın bağımsızlık kazanarak imparatorluktan birer birer aynlmalanndan sonra, buna tepki olarak Türkmilliyetçili~idedoğmaya başlamıştır. Birçok mililyetçilik akımlarında olduğu gibi Türk milliyetçiliğininbu yeniden uyanışı da dil ve tarih gibi kültürel sahalardaki araştırmaların gelişmesiyle
başlamışuı34,
Türk milliyetçiliğinin teşekkülünde, Batı'daki Türkoloji çalışmaları da önemli roloynamıştır.TürkoloJ i araştırmaları milli şuuru uyandırmak, J.,.cııdinı tanımak için başla gelen bir ilimdir. Yabancıların da bu hususı.aki araştırmalan bizim milli hareketimizde etkiliolmuştur.
1625 yılında Paris'tedoğan Bartlıl'lrnd Herbelot, Çin kaynaklarınınTürkler hakkında verdiği malumatınakletmektc ve önemli izahat vemıektedir.Tulun'da 1718'dedoğmuşolan AmiOl, Tawr-Mançu-FransızcabHlugatneşrctrniştir.
Fransa'da Türkologların babası Josephe de Guignes'dir. "Hunluların, Türklerin, Moğollannve Daha Sair Talarlann Tarihi" adlıeseri Türkolojinin temeli ~ sayılmalıdır.
Abc! Remusat, Klaproth. Slanislas Juhen. Edouard Chavannes Tiirkolojiye hizmeti geçen ünlü şahsiyctlerdendirlcr.
Türkolojiyi Sinolojiden çıkaran cn mühim eser Strahlenberg'in kiı.abıdıT. Strahlenberg, Poltova muharebesine katılmış İsveçli bir subaydır. Ruslara esir düşünceon senedenfazla bir süre Rusya'dadolaşmışeski Türk kitabelerinibulmuş, Ebul Gazi Bahadır Han'ın Şecere-iTürkiadlıeserini Avrupa'da tanıtınıştır.
Danimarkah Vilhelm Thomsen Orhun Kiı.abclerini okumayı başarınca, birçok ilimadamıTürk kiı.abclcıiüzerinde tetkiklerebaşladı.
Vilhelm Radloff ise, Türk kitabelerini iki cilt halinde Almanca'ya tercüme ileneşreımiş ve muvazzanı bir Türkçc-Almanca-Rusça lügat çıkarmıştıı35.
34 SARINA Y, Atatürk'ün Millet ve MilliyetçilikAnlayışı, Ankara, 1990, s.23. ~ 35 ORKUN,TürkçüıüğünTarihi. 5.28·36.
Vambery Anninus ise Seyahatnamesiylemeşhur Macar Ttirkoloğudur36. Burada bahsedilenlerdışındakendilerineşükran duyduğumuzdaha pek çok Türkolog bulunmaktadırki bunların çalışmaları milliyet fikrinin yeniden
uyanmasındaetkili oldu37 .
Ttirk milliyetçiliği ve miliyet duygusu, kısmen yerli ve yabancı fikir adamlarının yazılarıylave daha çok miııi bilinçlerinekavuşmuşkavimlerin birbiri ardından Osmanlı Devleti'ne indirdikleri darbelerden alınan acı derslerin etkisiyle
uyandı38.
Miııiyet fikrinin uyanışı, Tanzimat döneminde kültürel milliyetçilik çerçevesinde elealabileceğimizsade bir dil yaratmaçabalarıile gündeme geldi. Yazı dilinin sadeleşitrilmesiyolunda ilk girişimi Mustafa Reşit Paşa yaptı.Dile karşı, duyulan ilgi zamanlakonuşmavc yazıdili ikiliğini kaldırma çabasına dönüştü. Dil ve Edebiyatsahasında başlayanTürkçülük, Batı'dakiTürkolojiçalışmalarınetkisiyle
başta tarih anlayışı olmak üzere diğer alanlara kaymaya başladı39.
ı845'teİbrahim Şinasi, yalnızTürkçe kelimeler kulanarak mısralar yazmayı denedi. Bu tarihe kadar Türk edebi dili Arapça ve Farsça kelimelerden ve nutuk tabirierinden meydana gelen suni birlisandı. Şinasi, Fransızca'dantercümeleryaptı ve sade bir Türkçekuııandı. Tercüman-ıahvaladlı ilk gayr-i resmi gazeteyiçıkardı. Başkayerlerdeolduğugibi Türkiye'de deçağdaş miııiyetçilik hisleri ana dilineyakın ve tabii bir edebiyat dilinin vücuda gelmesiyle yükseldi40.
Ziya Paşa, Türklerin asıl şiirini taşrada canlı şekilde yaşayan halk edebiyatındaaramakgerektiğini yazdı.Ahmed VefikPaşa,Türkçe'nin zenginliklerini belirtti. Ali Süavi, bazı yayınlarında açıkçaTürklükten bahsctti. Devletin kurucu unsuruna dikkati çekti. Birçok Tanzimat yazarlarının aslındaTürk miııiyetçliğine
36 Yusuf AKÇURA, Yeni Türk Devleti'nin Öncüleri (1928 Yılı Yazıları),Ankara. 1981, s.33.
37 Gen~bilgi için bakınız. (ORKUN.TUrkçUlüğünTarihi, s.28-36.) 38 Turhan FEyzıoGLU. Ataıiirkve Mil1iyetçilik. (Tarihsiz), Ankara, s.19. 39 SARI NAY, Türk Mil1iyetçiliğininTarihiGelişimive TürkOcakları,s.67.
40 Hans KOHN. Türk Mil1iyetçiliği, (Çeviren: Ali Çetinkaya), Istanbul, 1944, s.lO.
gönül vermişolsalar bile bunuOsmanlıcılıkperdesi altındasaklamayaçalıştıkları birsırada, Muallim Naci bir şiirinde açıkça "Ben Türküm" diyebildi41 .
Namık Kemal, vatanperverlik temasını işledi. Ancak Osmanlı Devleti'ni
parçalayaca~ı korkusuyla açıktan açıga Türklük davasını savunamıyordu42. En
meşhur mısralan,Türkçü1ük tarihinin en güzel sözlerindendir: "Ecdadımızin heybeıimiuufucihandır.
Fıtraı değişirsanmu.' Bu A.an yine okandırl'43.
Tanzimat dönemi yazarlanndan Sait Bey'in sade TÜTkçeyi savunan dizeleri de o dönem için bir yeniliktir:
"ArapçaisıeyenUrban'a gitsin, AcemceisıeyenIran'a gitsin, FrengilerFrengisıan'a giısin,
Bizki Türküz, bize Türki gereklir, Bunuanlama)wı Cu.ilıı u.ı:mekıir. .:-ı
Askeri okullar müdürü Süleyman Hüsnü Paşa'nın öğrctime Türk milleyetçiliğini sokmayı başaranilk zat oldugu ilerisürülmüştür.Tarih-i Alem adlı eserinde, Osmanlılariçinde ilk defa olarak Türk Tarihinin köklerini Bunlara, GöklÜrkiere götürmekle m ühim bir yertutarA5,
Türkçülük hareketi,Meşrutiyetdönemindehızlandı.Bunun iki sebebi vardı. BiriOsmanlı İmparatorluğuiçindeki bütün milletler milliyetdavası güdüyorlardı.
İkinci sebep, memleket içindeki azınlıkların Türklere karşı kazandığı iktisadi üstünlüktü.Azınlıklarınbu hallerine karşıduyulan reaksiyon Türklerde de milliyet fikrinin gC'lişınesinde etkili oldu46 .
41 FEYZIoGLU, Atatürk ve Milliyetçilik, 5.20.
42 SARINA Y, Atatürk'ün Millet ve MilliyetçilikAnlayışı.5.25. 43 TORKKAN,TürkçülüğünTarihi, 5.63.
44 FEYZloGLU, Atatürk ve Milliyetçilik, s.20.
45 SARINA Y, Tilrk Milıi\'~\(·;ıiğininTarihi Gelişimi ,-eTürk Ocakları. ~.fı7.
46 Zekeriya SERTEL, Atatürk Milliyetçiliği Nasıl Anlıyordu? lrkçılık-Turancılık. Ankara, 1984. s.171.
II.Abdulhamid tahtageçtiğizaman gerek dünya gerekseOsmanlıDevleti'nde yaşayan müslümanlar arasında gittikçe güçlenen İslamcılık eğilimini devlet politikasıhaline getirdi. Realist bir devlet adamıolan n.Abdulhamid, hristiyan unsurlarındevletten ayrıldığıve emperyalizmin güç kazandığıbir dönemde hiç değilse müsıüman grupların devlete bağlılığını sağlamlaştırmak amacıyla islamcılığısiyasi gayesini gerkçekleştirmekiçin birvasıtaolarakkullanılmıştır.
Bu dönemdc Türkçenin imparatorluk içindeki durumunu kuvvetlendinnc ve yayma konusunda önemli biradım atıldı. Osmanlıtarihinde ilk defa 1876Anayasası ilc dcvletin resmi dilinin Türkçeolduğukabul cdildi47 .
Bu dönemin basınında,dil, edcbiyat, tarih ve Türklük konusu tartışıldı, Anadolu'nun Türkolduğu, diğermillcllere aitolamayacağıüzerinde duruldu ve Türk Anadolu'nun yaratılmasıfikri doğdu. Böylece ortaya çıkan gelişmelerbugünkü sınırlanmıziçinde yaşayan halkımızın kaynağını teşkil etmiştir. Ayrıcabu devir yasaklarına rağmen,Türkçü)ük, Milliyetçilik adını verdiğimiz akımın Türkiye'de şekillenmeye başladığıbir devirolmuştur.Bu nedenle II.Abdulhamid'in islamcılık politikasını geleneksel islamla, modem milliyetçilik arasındabir geçiş olarak değerlendirmekmümkündürAR.
II.Abdulhamid devri milliyetçilikakımınınTürkiye'deşekillenmeye başladığı bir devirdirA9. Bu dönemde islamcılıkfikri ağırlık taşımakla birlikte Türkçülük de aydınlar arasında gelişmeyedevam etti. Mehmet Atıf, Ahmed Mithat Efcndi, MizancıMuradyayınladıklaneserlerleTürklüğeverdikleri önemi ifade ettiler.
Dilci ve ansiklopedist Şemseddin Sami Osmanlı Tilrkçesine dil bilim açısındanen büyük yardımı yapmıştır.Kamus-u Türkı, adlı eseri bu yoldaki en büyük hizmeti olmuştur. ŞeınseddinSami, "Osmanlı Lisanı" tabirinekarşı çıkmış, Osmanlı isminin devlet ünvanı olduğunu,bu milletin adının Türk, dilinin de "Lisan-ıTürki" olduğunu vurgulamıştır.
47 Bu konuda bakınız.(Enver Ziya KARAL, OsmanlıTarihi, 2. B. c.Yili, Ankara, 1983, s.556.
48 SARINA Y, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve TürkOcakları,5.63-67. 49 ŞerifMARDIN, Makaleler 4, TOrkModernleşmesi. Istanbul, 1992, s.94.
AyncaBursalıMehmed Tahir, NecipAsım,Veled Çelebi, Fuad (Köse Raif) ve Emrullah Efenm makaleleriyle TUrklerin tarihi rolü ve Türkçeninsadeleştirilmesi hususunda fikirlerini açıkladılarSO. Bunlar fikirlerini 1894'de çıkmaya başlayan
"İkdam" gazetesi vasıtasıyla yaydııar51. İlk defa "Türk Gazetesi"dir" başlıgı ile çıkan
"İkdam"ın kültürel Türkçülüğün gelişmesindeve Türkiye'de milliyet fikrinin
tanıtılmasındaönemli bir yerivardırS2.
Kültür Türkçülüğünü dıştan gelen bazı etkenler de geliştirdi. 187ü'lerdc VolgaTatarları arasında gelişenbir hareket, İslamdininin reformu veTatarlarınöz kültürlerinin korunmasıve anlaşılması şeklini almışlı. i883'ten itibaren Kırım'da Bahçesaray'da çıkardığı"Tercüman" gazetesinde Gaspıralı İsmail Bey, bueğilime
yeni bir boyut kazandırdı. Gaspıralı, Rusya müslümanlarının vc Türklerin
birleşmesifikrini "Dilde, Fikirde, İştc Birlik" sloganı ile ilan ediyordu. Gaspıralı, bu uğurda islami bağların bir harç olarak kullanılabilcccğine inanıyordu. Bu fikirlerin Osmanlı İmapratorluğu'naintikalinde önemli birşahsiyetde Hüscyinzade AliTuran'dırS3
İlmi TürkçülUğün ardından 1897 Türk- Yunansavaşının doğurduğumilliyetçi
~ galeyan Türkçülüğünedebi safhasını (milli cdebiyat) başlatlıS4. Bu yeni çığır Mehmed Emin (Yurdakul)'in kuvvetli vatanseverlik ve milliyctçilik duygularıile
yazdığı şiirleriyleilkörneğini verdi. Özelliklc:
Ben bir Türk'üm dinim, cinsim uludur, Sinem, özüm ateşile doludur.
Insan olanvatanınınkuludur.
50 SARINA Y, Türk MilliyetçiliğininTarihi Gelişimive Türk Ocakları,s 73-76. 51 ŞerifMARDIN, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-190R, IstanbuL, 1992, s.62. 52 SARINA Y, Atatürk'ün Millet ve Milliyetyilik Anlayışı. s.27.
53 MARDIN, Makaleler 4 TürkModenlcşmesi,s.96.
54 Genişbilgi için bakınız (Bernard LEWIS. Modern Türkiye'nin Doğuşu.Ankara. ı993, s,341-3S0)
Tark evladıevde durmaz giderim. MısraJanyla başlayan şiiriTürkaydınlan üzerinde büyük ilgiuyandırdı. ŞiirdeMehmet Emin'le başlayanedebi Türkçülüğü düzyazı alanında Ahmed Hikmet (Müftüoğlu) devam ettirdiSS.
Türk milliyetçiliğinin I1.Meşruıiyeıöncesinde dil, tarih ve edebiyat sahalanndaki çalışmalarlakültürel temelleriatılmışve milletin hayatındaetkili bir faktör olan milliyet duygusu da önem kazanmaya başlamıştır.Fakatırka dayalıbir milliyetçilik takip etmek, imparaıorluğun dağılışını hızlandıracağı endi~siylemilli kültürü inşaetmeye öncelikverilmiştir. ll.Meşrutiyettenönce Türkçülük siyasi bir akım haline getirilememiştir.Bu nedenle,II.Meşrutiyetilanedildiğizaman ülkede Türkçülükakımıhenüz kendinigösterememişti.Hiçbiryayın organı (İkdamgazetesi hariç) ve Cemiyet budüşünceyi açıkça savunmuyordu. Rusya'dan gelenaydınlann savunduğusiyasi Türkçülük ve temellcri önceden atılan kültürel Türkçülük, Türk milliyetçiliğinin sistemleşmesini sağlayacak unsurları kısmen hazırlamıştır. Böylece ıl.MeşrUliyclin getirdiğihürriyetortamı içinde Türkçülük güçlenerek bir siyasiakım haline geldiS6.
İran ve Rusya'daki devrim hareketleriyle karşılaştırıldığında Osmanlı
ImparatorluğundaAbdulhamid rejimine askeri bir darbeyle son vcrilmesi hızlı ve
kalıcı bir biçimdegerçekleşti.24 Temmuz 19ü9'deMeşruti idare kuruldu veİttihat ve Terakki Cemiyeti egemen güç oldu. Bu hareketin Azerbaycan üzerinde de etkili
sonuçları görüldü. İstanbul'daki yeni liberal rejim Türkçülüğün Osmanlı
İmparatorluğundakiöncüleri için serbest bir faaliyet ortamı oluşturmuştu. Artık
diğerülkelerdckisoydaşlarıda Türkçülerin ilgialanınagirmeyebaşlamıştı.
Osmanlılar artık,Rusya'daOsmanlıtopraklanndakinden fazla Türkyaşadığı gerçeğini fJrkcımişlerdi. Böyle bir ortamda Azerbaycanlı aydınlar ideolojik cğilimlerive edebi çalışmalarıiçin ümit vaadeden bu ülkeye gelmeyebaşladılar. BunlararasındaAhmedAğaoğlu,Hüscyinzade Ali, Yusufbckof,ŞairMehmed Hadi, gazeteci Karabekov Karabey devardı. İran'dan sınırdışıedilmesinden sonra Resulzade 55 SARINA Y, Atatürk'ün Millet ve Milliyeıçilik Anlayışı,5.28.
de bunlara katılmıştı. Azerbaycan'dan göç edenler. İstanbul'dakiPan-Türkist faaliyetlerde önemliroloynadılar.Hattabazılarısiyasal hayatta ve yönelim içinde belli mevkilere geldiler.GaspıralıveAkçuraoğluile birlikle Hüseyinzade,İuihaıve Terakki'nin yUksek kuruluna kaulmaya daveı edilmiş,Ahmed Ağaoğlu İstanbul Eğitim Müfettişliğineatanmışu. Ağaoğluve HUseyinzadeOsmanlısiyasalhayatına girerkendiğerleri vatanıanna geri döndülerı7.
Yine birdeğerli ayl!ınımız YusufAkçura'nınönemi ise Türkiye'de siyasi TürkçülüğUn yayılmasında oynadığı rol ve aydınlar üzerindeki tesirinden
kaynaklanmaktadır.Ak',:ura. "Üç Tarz-ı Siyaset" adlı meşhur makalesi ilc
TürkçülUğün siyasi proğramını ortaya koydu58 . Dolayısıyla politika olarak
Türkçülük 1904 yılında Kahirc'dc çıkan "Türk" gazeıesinde Yusuf Akçura'nın yazdığıbu makale ile başladı. BuradaOsmanııeılık poliLiL~;nın verimsizliğinden bahsediliyor ve Osmanlılar için İslamcılık mı, yoksa Türkçülüğün mü faydalı olduğu bu gazetenin okuyuculanndan soruluyordu59 .
Türkiye dışındaTürkçülük hareketi ise sadece Kırım'da İsmail Gaspırali tarafından yapıldı. Bunun dışında yalnız milliyelçiliğe doğru bir uyanış hareketi oldu60.
Rusya Türkleri arasında ilk uyanış hareketi Kazan'dcı ha,ladı.Bu hareketin öncüıüğünü Abdunnasır Kursavi, Şehabeddin Mercani, Hüseyin Feyizhani ve Kayyum Nasıri yaptl61 .
Kazan ve Kırım'dan başkaAzerbaycan'da da aydınlanma harcketi başladı. Bunun öncülüğünü Ahundzadc Mirza Feth Ali yaptı. Daha sonra Rusya'da ilk Tiirkçe gazete olan "Ekinci" T'rdahi Hasan Bey tarafından 187S'te Baku'de
57 Tadeusz SWIETOCHOWSKJ,Mü~ıunıanCemaaUen Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, Istanbul, 1988, s.103,108.
58 SARINA Y, Türk MilliyetçiliğininTarihiGelişimive Türk Ocakları,s.61.
59 Mehmet Emin ERlŞIRGIL.Türkçülük Devri, Milliyetçilik Devri, Insanlık Devri. ..l.nkara. 1958. s.25.
60 ORKUN,TürkçülüğünTarihi, s.61.
çıkanldı62. Azerbaycan'daki bu tür faaliyetler Türkiye ile yakınlaşmayıdaha da artırdı.
I1.Meşrutiyetin sağladığı hürriyeı ortamındaTürk milliyetçiliğifikri belli cemiyetler ve dergileretrafında teşkilatlanmayabaşladı63.
Türkiye'de Türkmilliyetçiliği esasınadayanarak kurulan ilk Cemiyet "Türk Derneği"dir(1908).MaksadıTürk tarihi, Türk dili hakkında araşıırmayapmak olan Cemiyetin üyeleri arasındaAhmed MithaıEfendi, Emrullah Efendi, Necip Asım Bey, BursalıTahir Bey, Veled Çelebi Efendi, AkçuraoğluYusuf, FuaıRaif Bey, RızaTevfik Bey, ŞairMehmed Emin Bey, Gaspıralı İsmail Bey, Hüseyin Cahid Bey, Azerbaycan CumhuriyetiBaşvekillerindenYusuf Beyzade Nesib Bey,Ağaoğlu Ahmed Bey, Hüseyinzade Ali Bey, Köprülüzade Fuad Bey, Fuad Sabit Bey gibi ünlü şahsiyetlerde bulunmaktaydl64 .
TürkDerneği'ndensonra 1911'dc Türk Yurdu Cerniyeti kuruldu. Bu cemiyet daha pratik hedeflere yönelmiş,Türk öğrencileri için bir yun kurulması işine girişmiş ve Türk Yurdu dergisini yayınlamıştır. Bu dergi Türkçülüğün oluşup gelişmesindebüyükroloynamıştır.Fakat Tiirkçülük hareketinin en büyükcanlılığı, Osmanlı Devleti'nin en kötü günlerinde başlamıştır. Bu canlılığın en önemli göstergesi Türk Ocağı'nın kurulması olmuştur.Ocak,3Temmuz 1911'de İttihatve Terakki'nin kurulduğukururnda askeri Tıbbiye'defaaliyete başladı. Bu baSİt bir rastlantı olmasa gerek. Türk Ocağı'nınresmen kuruluşu25 Mart 1912'dedir. Bu sıradaTrablusgarpSavaşıalu aya yakınbir süredir devam etmekle, üç gün önce de İtalyaÇanakkale'ye saldırmıştı.Türk Ocağı,özellikle ıstanbul'daher cuma günü verilen konferansıarı, kadınlı,erkekli ıemsilleri, Ocağın yayın organıhaline gelen Türk Yurdu'ndaki makaleleri, milli ekonomialanındaki davr'dnışlarıylaçokcanlıbir
62 G<mişbilgi içinbakıruı.(Yusuf AKÇURA, Türkçülük veTürkçülüğünTarihi Gelişimi,
Istanbul, 1978 s.64-68.
63 SARINA Y. Atatürk'ün millet ve Milliyetçilik Anlayışı.s.30. 64 AKÇURA. Yeni Türk Devleti'nin öncüleri. s.190.
faaliyeı gösıermiştir65. Türk Ocakları mefkuresine hizmeti dokunan bir çok ünlü
şahsiyeı vardır66.
TürkOcagı'nayinTIivaşını bilirenler üyeolabildiğindendaha gençyaşlakiler için "Türk Gücü"adlıbir demek daha kuruldu. Yine TürkOcağıbünyesinde "Türk BilgiDerneği" faaliyeıe başladı. Bu dernekler daha sonra EnverPaşa'nınHarbiye Nezareti'ne bağlıolarak kurduğuGençlik Dernekleri ile paralel bir çalışmaiçine girdi. Türk Ocağı ayrıcaKöycüler Cemiyeli, Ihtiyat Zabiıleri,Teavün C"miyeLi, Darülfünun Talebe Cemiyüılerinide bünyesinde barındırıyordu. Cemiyetıerin yanındaGenç Kalemler, Türk Vurdu, Halka Doğru,Türk Sözü, Küçük Mecmua, Bilgi Mecmuası,Yeni Mecmua gibi dergiler Türkçülük fikrinin gelişiminehizmet
eııiler67.
Balkan Sava~ı'nın patlaması, Rumeli'nin tamamen elden çıkması Osmanlıcılıkidealine kesin darbeyi vurdu. Son iki yüz yılda,Türklük aleyhine gelişenyerli fakaı Türk olmayanların,ecnebi kuvvetlerle elele vermeleri demek olan Balkan Harbi, bizim gözümüzü açmak için bir zelzele vazifesi gördü. Gökalp'in osıralarda Çıkanbir manzumesinde:
Durmildüşmandurmil, gücünüartır,
Türklügünbaşınaharekety(l:~dır.
Uyuyan bir kavme bujelaketazdır.
65 Sina AKŞIN,Jön Türkler ve IııihatTerakki, Istanbul, 1987, s.249.
66 Hamdullah Suphi Tanrıöver, Ahmct Ferit Tek, Prof.Dr.Osman Turan. ProfDr.Necati Akder, ProfDr.Emin Bilgiç, ProfDr.Orhan Düzgüneş, KazımKarabekir, Ziya GÖkalp, Nccip Asım Yazıksız,Yusuf Akçura, Mahmudbay Hüseyinof,ısmail Gaspıralı, Ahmet Hikmet Müftüoğlu, Ahmed Ağaoğlu. Ahmed Midhat, Abdulhak Hamit Tarhan, Abdullah Tokaycf, BursalıMehTned Tahir,Ceıaı ŞahinErozan, Mehmed Veled Çelebi Izbudak, Recaizade Mahmud Ekrem, Cemaleddin Afgani, Hüseyinzade Ali Turan, ısmail Mahir Efendi, Musa Carullah Bigiyef gibi şahsiyetler dikkat çekmektedir. Bunlardan bazıları Türk Ocakları Genel Başkanlığı'na seçilmiş, bazılarının
resimlerinin Türk Ocakları Kurultayı'nca,TürkOcakları Salonlarına asıımasmakarar verilmiş, bazılarının ise Türk Yurdu Dcrgisi ı. Tertip 1-161 sayılarında "Türklerin Faidesine e,:alışanIM" haşlığı ile resimleri yayınlanmıştır. (Mehmet UZlIn- Yücel
Haca\oğ\u, Türk OcaklarıBelgeseli Belgeler/Resimler, 1912-1994, Ankara, 1994). 67 Hüseyin TUNCER, Türk Yurdu Üzerine Bir Inceleme, Ankara, 1990,5.42.
Vur eski kölesi.utandıronu,
Bırakmauyusun.uyandıronu!
diyesızlanması bu zelzelenin bir yankısıdır68.
Bu harp Osmanlıcılık akımının dayandığı temelleri yıktı. "tıtihat-I Anasır"
politikasını iflas ettirdi. Dolayısıyla İmparatorlukiçindeki Türkler arasında milliyetçilik duygulan hızla yükseldi. İttihat ve Terakki yöneticileri de devleti kurtarmaknoktasında Türk miııiyetçiliğineağırlık vermeye ba~ladI69.
Türkçülüğündernekler vasıtasıyla teşkilatlanmaya başladığıdönemdebazı aydınlarımızda Selanik'te çıkarılan Genç Kalemler Dergisi (1911) etrafında birleştiler. Bu dergi, dilde Türkçülük akımını başlatarak milliyetçi ideolojinin oluşması bakımındanönemli bir gelişmeyeöncülük etti. Ali Canip (Yöntem) ve Ömer Seyfeddin tarafından çıkarılan dergide daha sonra Ziva Gökalp'in de
kaulmasıylaTürk dilini yeni bir zihniyetle işlemeye başladllar70. Vatan ne Türkiye'dir Türklere. ne Türkistan.
Vatan büyük ve müebbet bir ülkedir; Turan! ...
Diye ilk defahaykırarakönceleriTurancılıkfikrini savunan Gökalp, bu mecmuaya Turanşiirinden başkadaha birçokşiirveyazı yazmış,felsefi makalelerçıkarmışve öyle tesir etmeye başlamışurki, aynı dergide yazan Ömer Seyfeddin, Gökalp'in yukandakimısraJarınl hikayesinin başına koymuşLU71.
Ziya Gökalp, Türkçülük idealini, kalpleri de atelşeyerekTürklük şuurunu toplumda uyandırarakyol gösteren aydın olmuştur.O Türklüğü bir bütün halinde göstermektedir:
elOu1olOoğlğOğOLO
Gökalp,OsmanlıcılıkPan-Islamizm veTurancılık poliıikalarının her birinde yer alanbazı temel kavramlarıkendi Türkçülük ıeorisinedahil etmeyeçalışmışur. Türk Yurdu dergisinde19i3-i914 dönemindeyayınlananmakalelerin bir derlernesi
68 Remzi Oğuz ARıK,TürkInkılabıve MiIJiyeıçiliğimiz,Ankara, 1981, s.116. 69 SARINA Y, Türk MilliyetçiliğininTarihi Gelişimive TürkOcakları,s.93. 70 SARINAY, Atatürk'ün Millet ve Miııiyeıçcilik Anlayışı. s.31.
• 1918 yılında Türkleşrnek, İslamlaşınakve Muasırlaşmak adı altındakitap olarak yayınlandı. Gökalp bu sloganı, 19ü7'de Baku'de yayınladığı "Füyuzat" adlı dergisinde Türkleri, "Türkleşrnek, İslamıaşmakve Avrupalılaşmak"a çağıran arkadaşı Hüseyinzade Ali'den almış ve bu ilkeyi kavramlarının temeli haline getirerek teori ve uygulama yönündengeliştirmiştirn.
Türkçülük cereyanının, Turancılık heyecanı ile bütünleşerek İııihat ve Terakki liderleri nezdinde de itibar kaLandığı bir dönemde O:;nıanlı Devleti, Almanya'nın yanındaLDünya Savaşı'nagirdi. Fakat savaştan beklenilen sonuç alınamadı.
Mondros Mütarakesi'nin imzalanmasıüzerine, milli varlığıtehlikede gören Türk ocaklan mensuplan mütarekeyıııarındagerekişgalcikuvvetlere karşıgerekse aciz kalan Osmanlı Hükümeti'ne karşı tavır alarak faaliyetlerini daha çok siyasi alanakaydırmışve aktif mücadeleyebaşlamıştlr.TürkOcağıçevresindeki milliyetçi ve \ dLallseverdüşünceatmvsferi içindeyetişenve budu~u,,_~ ı..:rdenetkilenen asker-sivil Türk aydınlan,Anadolu'daki Milli Mücadele'yi yürüten kadroların içinde yeraldılar.Çünkü burada aşılananmilliyetçi ideoloji ve ruh mütarekenin boğucu havasıveyalnızlığı içinde Müdafaa-i Hukuk hareketinin kaynağı olmuştur.Zaten, Mustafa Kemal Paşa'nın liderı:ğinde başlanan \1illi Mücadele hareketinde Türk milliyetçiliğive vatanseverliği başlıcasiyasiçağrı olduğugibi bu mücadele de her yönüyle milli bir hareketniteliğindedir73.
Milli Mücadele dönemi Türk miııiyetçiliğiningerçek bir anavatan anlayışı ilc bütünlcştiği dönem olmuştur. Bu dönemde milliyetçiliğimizin kazandığıen önemli boyut milli egemenlik ilkesinin Yeni Türk Devleti'nin temel prensibi haline gelmesi olmuştur.Milli Mücadele'nin sonunda şu gerçek ortayaçıkmıştır: Artık vatan TürkVatanı; millet Türk Miııeti, devlet de Türk Devlcti'dir74.
72 Uriel HEYD, Türk UlusçuluğununTemelleri, (Çeviren: Kadir Günay), Ankara, 1979, s. 173.
73 SARIN AY. Türk Milliyetc,:iliğinin Tarihi Gelişimive Türk Ocakları.s.188, 223,224. 74 Remzi OğuzARIK, Milliyetçilik. (stanbul, 1974, s.173.
Bu dönemde milliyet fikrinin şahlanışı,Türkiye Cumhuriyeti'ninkuruluşuna • sebep olmuştur.Mustafa Kemal Paşa, Osmanlıdöneminde yarım yüzyılı aşan TürkçOlük hareketlerinin geleneğinden,birikiminden milli devlet fikrine ulaşmış, • Türk milletine dayanan Türkiye Cumhuriyeti'nikurmuştur75.
Türkiye Cumhuriyeti'nin tesisi Türk milliyetçiliği açısından Türkçülük idealinin tahakkuku demektir.çoğuTürkçülerin ümit bile edemedikleri ideal, bir Türkdetıasının kudretiyle gerçek oldu76.
Sonuç olarak tarihte ve bugün TürkMilliyetçiliğien müsbet fonksiyonu ile en temiz fikir sistemi olarak gözümüz önündedir. Milliyetçilikduygularınıistismar edenler,soysuzlaştıranlar,belki hüsranauğrayacaklarfakat her ölümsüzkıymetgibi bir mücevhersaf1lğınlvedeğerini muhafaza eden, iki binyıllıkmaziye sahip Türk
milliyClçiliği yaşayacaktırn.
75 SARINAY, Atatürk'ün Miııeıve Milliyetçcilik AnlaYJ~I,s.47. 76 AKÇURA, Yeni Türk Devleti'nin Öncüleri, s.21ı.
