Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

GİRİş

_ _limelerle anlatamadığıımz duyguları, kendi malzeme ve kurallanyla

~le getiren müziğin, hayatımızın her saflıasında rolü olduğu bir

gerçektir.

İnsan, sanatın her dalına yabancı kalabilir, ama müziiı;e asla! O

benli~mizin sökülüp atılamayacak bir yerinde, gönlümüzün derinliklerinde tahtım kurmuştur. Geçmişden günümüze kadar gelen Türk müzi~ kendine has özelliği ile (örf, anane v.b) yaşantı tarzıımzın bir parçası olarak gelişerek epeyce bir yol katetmiştir. Geleneksel çerçeve içinde icrası halen daha yapılan Türk müziği toplumumuzun büyük bir çoğunluğu tarafından zevkle dinlenip söylemnesi kendi müzi~ınize venniş olduğumuz sanatsal değeri göstermektedir. Fakültelerin müzik e~timi veren bölünılerinde Türk müzi~ eğitimi dersleri müfredat programlarında geleneksel ve çoksesli şekilde yer almaya başlamıştır.

Toplumdaki iş bölümü ve örgütlenmenin yamnda daha bir çok etkenin müziğe yansıdığı koro ile şarkı söyleme geleneği, yüzyıllar içinde olgunlaşan bir kültür ürünüdür. İşte bu kültür ürünü Türk hükümetinin daveti üzerine Türkiye'ye

taşıyan Paul Rindemith çoksesli müziği Türkiye'de yaymanın ancak Halk türkülerini çokseslendirip söylemeyle gerçekleşebilece~ni düşünmüş olmalı ki, 1936 yılında otuza yakın halk türküsünü RFerit AInar, U.Cemal Erkin, N.Kazım

Akses'e çoksesli hale getirerek örneklendirmiştir.!

Yapılacak olan polifoni'de yöresel üslubun korumnası ana husustur. Yöresel üslup bozuldui!;unda geleneksel yapı bozularak başka müzikal yapılar elde edilir. Çokseslendinne ezgiyi renklendirme ve zenginleştinne olarak ele alınmalıdır. Otantik yapımn bozulacağı düşüncesi temel alınarak bu tür çalışmalann bizim müzik yapısına uymayacağı düşüncesinin egemen olduğu bir gerçektir. Müzik bir bilim dalı olduğuna göre; çoksesliliğin olmayacağına dair kamtlann ortaya konması gerekir. Araştırma, sentez ve değerlendirmeler bizleri

• Atatork Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Müzik Bilimleri Bölümü Arş.Oör. ı Erdener Yıldıray, (Halk Türküleri koro için çoksesli hale getirilmelimidir?) Turhan Salih,

"Türk Halk Musikisinde Çeşitli Göruşler", Türk Tarih Kununu Basımevi, Ankara 1992 s.105-138

mutlaka

bazı

sonuçlara götürecektir. Geleneksel müzik

araştırmacılanmn

iki ses

derledikleri türküler

vardır.

Teorik bilgiden yoksun olarak. ortaya

çıkan

bu ürünler,

demek ki bize fazla

yabancı değil. Bağlamadaki tınlama

bunun en güzel

kanıtıdır. 2

Buna örnek olarak; la

kararlı

Hicaz dizisinin

bağlamada oluşturduğu

çoksesliliği şöyle

gösterebiliriz.

ABDCRRAHMAN HALAYI

Aşağıdaki önıekte olduğu

gibi,

bağlama

ile

çalınan

halk ezgilerimizin bir

çoğunda i.k.:i

seslilij?;e ekolarak

g~leneksel çalış

biçiminden kaynaklanan

yalın

bir üç

sesliliğin olduğu

da görülmektedir.

Elmaların yongası

tiirküsünden

Konya yöresi

Türk Halk

Müziği, batı müziği

ile

uğraşan

kesimin en fazla ilgisini çeken

türdür.

Çokseslı1ik tartışınalan

da bu

tür

üzerinde

yOğuıılaştınlmıştır.

Pek çok halk

müziği ürünü, Batı müziği kurallarına

göre çoksesk duruma

getirilmiştir.

Bu

çabalar bir

yüzyıldır

devam etmektedir. Fakat bu

uğraşlar

büyük bir

başarısızlığa

uğraımştır.

Çünkü, Türk

halkı

bu

olayı benimsememiştir.

Bütün çabalara

rağmen

hiçbir

düğünde,

demektc milli oyunlar

oynanırken

çokseslendirilen bu ürünlere

itibar

etmemiştir.

Burada

yapılan

ell

büyük yanılgı,

Türk halk

müziğinin,

makam

sisteminin

dışında olduğu iddiası

biçiminde ortaya

çıkmıştır. İkinci

büyük

yanılgı

Pakdemir Reiineyt, (Geleneksel Müzik Türlerinde Çokseslilik çalışınalan) Bilinci Müzik Kongresi Bildirilen (Kültür ve Turi..zın Bak. Güzel Sanatlar Genel mDd.) E\Ten Ofset i\ııkara 1988 s.270-273

3 Turhan Salih, (Anadolu Halk Türküleri ve Ezgileri) Kültür Bakanlığı Ankara 1992, 5.267

4 Turhan Salih, (Anadolu Halk Türküleri ve Ezgileri) Kilitür Bakanlığı Ankara 1992, s.267

da. makam sistemine

davalı

Türk halk

müziğinin

tampere

batı

armonisi ile

çokseslendirilmesi

uygula~sıdır.

5

Çokseslilik bir örgü

tekniği

olup,

çeşitli

yöntemleri ve ilkeleri

vardır.

Ülkemizde de özellikle Cumhuriyetten bu yana

değişik

teknikler kullamlarak

çoksesli eserler

oluşturulmuştur.

Bu deneylerden ve

bu

arada özellikle

"İlerici

Dizgesi"nden

yararlanılabileceği

gibi,

başka

yollar izleyerek

farklı

teknik ve

yöntemler

de

bulunabilir. Bu konuda en önemli ölçümmüz

uyuşkanlığa dayalı

"Tımsal

Denge"

olmalıdır. Şu aşamada

çokseslilik,

artık yalnız

geleneksel

biçimiyle, yani tonal ya da makamsal

ilişkiler

içinde

düşünülmemelidir.

Bu mr

geleneksel

ilişkilerden bağımsız,

yeni

tını1ar

arama biçiminde

başlamak

daha i)'i

sonuç verebilir. Bunun için

başlangıçta

"Dem

tutma" gelene~mize

de uyan

"süreğen

ses" üzerine

değişken tınlayışlar oluşturma,

bir

çıkış

yolu olabilir.

6

Geleneğin çağdaş

anlamda

değerlendirilmesi

ise;

geçmişe, geleneğe

ve

kültür

mirasına

sahip

çıkarak

özümlemek, bilim

ışığında

sürekli

geleceğe doğru.

günümüz gerçeklerine uygun yeni sentezler

yapıp

topluma

sunmaktır.

Geleneksel

müziklerimizin çoksesli

yapılması

temelinde de bu yeni

arayışlar

yatar.

Çokseslendi.rilecek olan Türk halk türküleri veya

şarkılanna

temel

yaklaşım

ne

olmalıdır

sorusunun

cevaplanması

gerekir.

a) Geleneksel

nıüziklerimizin

teknik

özellıkIerinin

dönemlerine göre iyi

bilinmesi.

b)Ç{)k:seslilik

açısından doğru

analizi,

c)MüzikJ.erimizde gelenekselolarak

yapılan

çoksesliliklerin incelenmesi

d)Türk

müziği çoksesliliği

içiR ileri

sürülmüş kuranılan»

bilinmesi ve

doğru uygulanması

gerekmektedir.

7

Geleneğe sıkı sıkıya bağlı

kalarak,

geleneğin olduğıı

gibi sürüp gitmesini

isternek "gelenekçilik"til'.

Toplıımun değişmesine, yenileşmesine gelişmesine karşı

olmaktır.

Gelenegi terk ederek ondan tümüyle1copmak

iseköksüzlı1krl1r.&

SONUÇ VE

ÖNERİLER

5 Kızıltuğ Fırat, (Geleneksel Tüfk Müzik Türlerinde Çokseslilik Çalışmalan), Birinci Müzik Kongresi Bildirileri (Kültür ve Turizm Bak. Güzel Sanatlar Genel müd.) Evren Orset Ankara 1988. s.266-267

6 Doç. Dr. GedikIi

N~cati,(

Geleneksel Müzik Türlerinde Çokseslilik

Çalışmaları),

Birinci Müzik Kongresi Bildirileri (Kültür ve Turizm Bak Güzel Sanatlar Genel mM.) E~Ten Orset Ankara 1988, s.260-261

7 Bayraktar Ertu~, (Geleneksel Müzik Türlerimiz ve Çokseslilik Çalışmaları), Birinci Müzik Kongresi Bildirileri (Kültür ve Turizm Bak. Güzel Sanatlar Genel müd.) Evren O[set Ankara ı 988. s.257-258

8 Turhan Salih, (Türk Halk musikisinde

çeşitli görüşler),

Kültür

Bakanlığı

Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992 s 95-96

1991

Türk müziğinde kuBamlan halk çalgılanınızın yapıları ve geleneksel çalış biçimlerinden kaynaklanan 4'lü, 5'li, 8'li vb. aralıkların olduğu, böylece yalın bir çokseslilik özelli~ gösteren zengin bir halk müziği birikimine sahip bulunduğumuzu göstennektedir. Bugüne kadar çalınan eserlerdeki bu tım, insanlarımızdaduyum olarak bir rahatsızlık oluşturınamıştır.

Yapılacak olan çoksesli çalışmalarda Türk müziği çok seslendirme kurallarınııı haricinde bestecinin özgür çalışmalara yer vermesi ve bu serbest

çalışmalara sanatçı olmamu gerektirdiği hassasiyetlerin gösterilerek hemen başlangıcında ön yargıyla bakılmaması gerekir. Türk müziğindeki gelenekselliği ve estetiğini bozmadan türkülerimizin, şarkılanınızın çoh-esliliğe uygun yapıda olanların seçilerek çalışmaların yapılması amaçlanınalıdır.

örneğin; Kendine özgü çokseslilik örgüsü olan Konya yöresine ait bir parçayı ele alıp ayrıca çokseslcndirmeye gerek yoktur. Dolayısıyla elimizde varolan eserleri üzerinde çalışırken çokseslilik araç olarak kul1amlınalıdır. Ama 21. yüzyıla damgasım vuracak olan eserlerde çokseslilik bizim en önemli hedefimiz olmalıdır. Yeni yapılacak olan çalışmalarda Türk müziğinin yapısını ve duygusunu bozmayacak bir armoni sistemiyle çokseslilik çalışmalarına hız verilmelidir.

KAYNAKLAR

1. Erdener Yıldıray, (Halk Türküleri koro için çoksesli hale getirilmelimidir?)

Turhan Salih, (TürkHalk Musikisinde Çeşitli Görüşlerh Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 199-2

2. Pakdemir RCüneyt (Geleneksel Müzik Türlerinde Çokseslilik çalışmaları) Birinci Müzik Kongresi Bildirileri (Kültür ve Turizm Bak. Güzel Sanatlar Genel müd.) Evren Ofset Ankara 1988

3.Turhan Salih, (Anadolu Halk Türküleri ve Ezgileri) Kültür Bakanlığı Ankara 1992,

4. Doç. Yener Sabri, (Bağlama öğretim metodu III) Erhan Ofse! Trabzon 5. Kızıltuğ Fırat. (Geleneksel Türk Müzik Türlerinde Çokseslilik Çalışmaları), Birinci Müzik Kongresi Bildiri1eri (Kültür ve Turizm Bak. Güzel Sanatlar Genel müd.) Evren Ofset Ankara 1988.

6. Doç. Dr. Gedikli Necati, (Geleneksel Müzik Türlerinde Çokseslilik Çalışmalan), Birinci Müzik Kongresi Bildirileri (Kültür ve Turizm Bak. Güzel Sanatlar Genel müd.) Evren Ofset Ankara 1988,

7.Bayraktar Ertuğrul, (Geleneksel Müziklerimiz ve Çokseslilik Çalışmalan), Birinci Müzik Kongresi Bildirileri (Kültür ve Turİ.z.TJl Bak. Güzel Sanatlar Genel müd.) Evren Ofset Ankara 1988,

8. Turhan Salih, (Türk Halk Musikisinde Çeşitli Görüşler) Kültür Bakanlığı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992