SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi i.Cilt, I.Sayt (Mart 2003)
ISO 14001 Çevre Yönetim Sisteminin • Işlctınelerc Sağladtğı Kazançlar
••
F.Tepedelen,
M.Ozdemiı-ISO 14001 ÇEVRE YÖNETiM SiSTEMiNiN
iŞLETMELERE SAÖLADIÖI KAZANÇLAR
••
Fatih Tepedelen, Mustafa Ozdemir
Özet
-ISO
14001;
kuruluşlara, ekonoınik ve
Çe\<Teye
yönelik
amaçlarına
ulaşabilmeleri
konusunda yardımcı olmak için diğer yönetim
sistemleriyle bütünleştirilmiş olan etkin bir çevre
yönetim sistemin başlıca unsurlarını sağlamak
amacıyla düzenlenmiştir. Çevre yönetim sistemi;
stratejik bir rekabete yönelik olanlarda dahil olmak
üzere he.- çeşit meseleyi kapsamaktadır. Bu yönetim
sistemi; her tipteki ve büyüklükteki kuruluşa,değişik
coğrafi ve kültürel şartlara uygulanabilmektedir.
Gelecekte ISO
14001
global ticarette bütün
kuruluşlar için çok önemli bir konuma gelecektir.
Anahtar Kelimeler
-
ISO
14001,
çevre yönetim
sistemi
Abstract
- ISO 14001
was intended to provide
organizations with the elen1ents of an effective
environmental management system which can be
integrated with other management requirements to
assist organizations to achieve environnıental
economic goals.Environmental system encompasses
a full range of issues including those with strategic
andcompetitivc implications.And this management
system can be applied all type and size of
organizations
and
to
accommodate
diverse
geographical, cultures and social conditions.In
future ISO
14001
will become very important for all
kinds
of organizations in global trade.
Key
\Vords
-ISO
14001,
environmental
managenıent system
I. GİRİŞ
Kürese11cşmeuin
hızla geliştiği günümüzde endüstri faaliyetlerinin de oıtakbir
standart çerçevesinde yürüruhnesi kaçınılmaz bir gereksinme olarak oı1ayaç
ıkınak ta dır.M Özdcmir.SAÜ Makine Mühendisliği Bölümü F Tcpcdelen,SAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü
157
K
u
nılu
şlar arası mal ve hizmetkolaylaştırılarak verimliliğin arttırılması güçlendirilmesi için de standartlar etmektedir.
alışverişinin ve rekabetin esas teşkil
Küresel pazarlara ulaşmak isteyen şirketler de büyüyen işletme kapasitelerini kontrol altına alabilnıek ve rekabet güçlerini arttırabilmek amacıyla birçok yönetim si
s
te
mJ
yle tanıştı]ar.Bu
yönetim sistemlerisayesinde en yüksek kalitede ürün yada hizmet sunma yeteneğine
u
l
aşab
il
diğir.i
söylemek yanıltıcıolabilir,fakat işletnıenin faaliyetlerini kontrol altında tutabilir bir hale getirerek
kuruluşun
iyiürün
ve hizmet sağlan1asıru yardımcı olabileceğini rahatlıkla söylemek mümkündür.II. ISO
14001
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ
Ekonomik kalkınma sonucu ortaya çıkan çevre
sorunlan,
son30
yıl içinde giderek yükselen bir tempoda tartışılmaya başlanmıştrr ve artan endüstriyel faaliyetlere paı·alel olarak yaşadığı1111z çevrenin hızlakirletildiği gerçeği, genel bir kabul
görn1ektcdir(Şekil.l ).her ülke kendi -�oyduğu
kanun,yönetmelik ve diğer yaptırımlar i1e ulusal boyutta çeşitli önlemler alırken,bazı uluslar arası anlaşmalarda (Kyoto konferansı bildirgesi v.s) bir çok ülke tarafından imzalanarak küresel anlamda bazı düzenlemelere gidilınektedir.
Ekonomik yaşanun ana unsuru olan üretici kuruluşlar da bu yönlendinnelerin ışığında çevreye etkisi daha az olan teknikleri ve üretim biçimlerini kullanmaya başlamışlardır.
Bu
yönlendirn1eler teşvik ve cezai önlemler olarak iki ayrı nitelikte etki etmektedirler. İşletme malıyetlerine doğrudan etki eden buduJum,yönetilmesi gereldi bir işletme unsuru durumuna gelmiş
bulu
nmaktadır.''
Çevre Yönetimi'' adıverilen bu yeni olgu için de bir sistem geliştirme ihtiyacı doğnıuştur.
SAU Fen Bilimleri Enstiti.lsü Dergisi
7 .Ci1t,
l.Sayı (Mart 2003)
\'!LL,\ R
(*)
1996 yılından sonra çevre bilincindeki en önemli gelişme büyük bir olasılıkla ISO 14001 ve ISO 900ı
yönetim sistemlerinin ortak bir çatı altında toplanması olacaktır.Şekil ı. Son yallardaki çevre
bilincinin
önemli değişim evreleriEsas olarak çevre yönetimi zannedildiği gibi yeni bir yönetim sistemi değildir. Kanuni zorunluluklan yerine getirme ihtiyacı,faaJiyetlerle ilgili özel kirlilik veya tehlike riskleri hakkında bilgi
edinme
ihtiyacı proses verimliliğinin arttırılması ve gereksiz israfın önlenmesi amacıyla bir çok şirket uzun yı Hardan beri kendi bünyelerj içerisinde oluşturdukları çevre yönetim sistemlerini uygulamaktadırlar. Bu şirketlere örnek olarak; DowChemical,
I.C.I., Norsk Hydro, BP He\vlett Packard,Procter and Gamb1e Volvo ' )3M gibi firmalar gösterilebilir. Bu şirketler aras1nda özellikle
öne çıkan 3M ve Dow Chcmical'dır
ki
bu şirketler 20 yaldan daha uzun bir süreden beri kendi oluşturduldan çevre yönetim sistemlerini uygulamaktadırlar. Uyguladıkları bu çevre yönetin1 sistemin şirketin genel politikasının birparçası
haline gelnıiştir
ve bu
kuruluşlar yay1nlanan çevre kanunianna uymaktan öte,bu kanunların Ye yaptınrolann oluştwulmasında yönlendirici olmuşlardır.Firmaların özerk yaptiarında bulunan bu çevre yönetin1 sistemlerinin tek çatı
altında toplanıp
bir standart olarak yayınlanması ise yakJn bir tarihtegerçekleşmiştir.
ISO 14001 'e temel teşkil eden ve bir İngiliz standardı olan BS 7750 ilk ol�ak 1992 yılında yayınlanmış ve deneme amaçlı olarak 200 Ingiliz firmasına uygulanmıştır[ 1].1 993 yılında Uluslararas1 Standartlar Organizasyonu (ISO) ile Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) aralarında uluslararası çevre performansını ve çevre yönetim �tandartlarını geliştirmek amacıyla bir anlaşma yapnuştu.
Ingiliz
Standartlar Enstitüsübu ortakhk
adına aşağıdasıralanan
uluslar arası standartları yayınlayarak yoruma açmıştır.ISO 14001 :ÇYS
Kullanım Rehberi
SpesifikasyonlarıISO 14004:ÇYS Genel
Prensipler Rehberi
ISO 1401 O:Çevre Tetkikleri
Rehberi
ISO 140 ll :ÇYS Tetkik Prosedürleri
158
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemit.:
işletmelere SalladtlJ Kazan
F.Tepedelen,
M.ÖZd�
ISO 140 12:Çevre Tetkikçisinin Nitelikleri ISO 14020:Çcvre Etiketlernesi
ISO
1
4040:Hayat Çevrimi Tetkiki -Genel
P
rensip
ler-Uygulamalar
ISO 14060: Ürün Standartlan ve ÇYS
Daha sonra 1994 ve 1995 yıl1nda
revize edilen
ISO 14001
Eylül 1996 y
ı
l
ı
nda şu anki haliyle yayınlaşmıştır(2].B
standaıi; şirketlerin önceden belirledikleri çevre politikası , :
çevre hedeflerine uygun olarak
bir çevre
yönetimsiste:--:
oluşturmalann1 ,bu sistemi geliştirmelerini
ve
sürek.lilı§:ısağlamalarını
öngörmektedir. Standart bünyesind
euyul;ı2S
zorunlu olan bir spesıfıkasyon içermemektedir[3 j.B_
özellikleri sayesinde küçük ve büyük ölçekteki her
fi
rma:.!:
rahatlıkla uygulanabilmektedirler.
Çevre Yönetim Sisteminin amaç ve hedeflerine
baka:2.ı
uygulandığı fim1aya çevresel etkilerinin bel
gel
eneb
ilirtı:r
hale getirilmesi yle sadece iyi bir imaj kazandırmanın
ötesin�e
büyük bir ekonomik katkıda bulunmayacağtnı düşünmek
çol
yetersiz bir kanı olur.
Gerçekte,
asıl düşünmemiz vekam_
oyuna göstermen1iz gereken bu yönetim sisteminı:
uygulanmasıyla çeVTesel amaç ve hedeflere ulaşırken eld;:
edilen maddi ve toplumsal kazançlardır. Bu kazançlaru:
kamuoyunun dikkatini daha çabuk çekeceği ve
1801
4
00
'
Çevre Y öneti1n Sistemini tercih sebebi yapacağı bir gerçektn Bu
k
azançların
b
azılar
ı şu şekilde sıralanabilir;11.1. IS014001 Yönetim Si
st
emi
n in KullantlmasrylaElde Edilebilecek
D1ş
Kazançlara)
Firnıaya yönetilen çevrese] tepkilere cevap verebilm. iırıkan1b)
Yerel hak, yönetinı,kurumve
kuruluşlarınf
ınnaya
karş!
güvenininartması
c)
Proses ruhsat1 almak içinuyulması
gereken kanunlar:r yerine geti n lmtş olmas1d) Yerel endüstriyel gelişme çalışmalanna öncülük etmeı:!;;
ve bedelsiz reklam
sağlama
e)
Firmada oluşan çevresel atııd
atınuzaklaştırrrı..:
maliyet1nin düşürülmüş olması
t) Müşterilerden gelen çevresel performa;ı.:;ıa ihn'
sorulara cevap verebilme
imkanı
....
g)
Firmanın daha uygun değerlerle sigortalaruna imkanıh)
Çevre ile ilgili çıkacakmuhtemel
kanun
lara
hazırlıkolnıa ve yerine getirilebilmesi imkanı
11.2.
ISO 14001 Yönetim Sisteminin
KullanalmasiyiaElde Edilebilecek Iç Kazançlar
a)
Bu
yönetin1 sistemi ile oluşan yeşilciima·
sa yesinde pazar payının arttırılabilmesi ve b;
standardı
kullanan rakip fırmalarla rekab�SAC Fen Bılinueri Enstitüsü Dergisi 7.Cılt, l.Sayı (Mart 2003)
b) Kullanılan hanunadde miktarının kontrol altına
alınarak gereksiz israfın önlenmesi
c) Daha az çevresel etkisi olan hammadde arayışı ve
bu
sayede kalite ve teknolojinin geliştiıilmesid)
Daha az ambalaj kullanımı veya alternatif ambalajarayışı ve bu sayede ambalajlama maliyetlerinin
düşürülmesi
e)
Ürünlerin geri dönüşüm olanaklarının arttırılarak kayda değer bir kazanç elde edilmesi1)
Dönüştürülebilir (plastik, kağıt, demir) atıklaraalıcı bulunabilmesi sayesinde elde edilen maddi
kazanç
Yukanda
genel olarak sıralanan nıaddeler; ISO 14001Çevre
Yönetim Sistemi'ni uygulamakta olan öınek birfirmarun,
sistemi uygulamaya başlamadan önceki vesonraki
bazı proses değerlerinin karşılaştırılmasıyladaha
iyi anlaşılmaktadır.Otomotiv
sektöründe faaliyet göstermekte olan TofaşFıat 20
kasım1998
tarihinden itibaren ISO14001
Çevre Yönetim Sistemini belgelenmiş olarak uygulamaya başladı ve bu tarihten itibaren de önemli gelir artışlan elde etmeye başladı. Bunlardan bazılannı grafikler yardımıyla ifade edilirse
[4];
,. . ... -· ---·-·-·-·- -· -·-ı-··-··---� ! 1 ' 1 ' \
6ov
·ı i·
Fl�?l
�.-71
t 1 ı :, : rt.. . "-f· ... , � .. ... __ �r
· -· ·-·· ·-···1··· -i ; .r
�ı · -..
=ı
.r
.1
· ·-r.,-·!
1
.:; {If ı· .,.. '
'
t
.1
ı {.
'_; ! � i \., """ \ .. ' o • '... ''i 1 1 . . .·:ı
. 1 •i
. �:1
. ·. ,)
· · ·+1''
:_ ·;
;
ı · -.. - ·ı
- ;:._ =��
·�; · ---;
-�:€
�
...
�
--
-
-
--;
;.: _j 1()
·(-
:ı· .t
:�
:,·\
. . ·:�!
. ·:_..
�
�
:
lı�.;::'.
-F.�
1
� . . . . ' . . . . � .'
···-"' . . .. .. . . . .l ... -·-· 1 .. . .. . �[ ::ı ···--, '-�
...,)n;.:
�t·rt
[fı.
1
'
�
;,.···.
t
;
.
:
j
: -·:·<-- �.]
1
":....
·': \ J : •i
ı
ı . ·ı .'!
:
ı
t t .:
.
b
i i :i . . -�-ı.· .. . • • �·, ___ .. ı.
' .. t.:.··-�---i :: : l.·. , .. --.. � : . ... · - ·--· i �-.. -.:f. �
:·ı
: · . .j
-
;"l
'ı
• , ' 1 ı 1f
ı 1ı
· . ) i . : ' t''·l -:: ' 1 } , ) ·'·ı
. ı-: ! :-
. :. ·i
ı.
.
�J
i .. . kı: .... _l \ . i r. ı ı ır
,
ı: .. . ·ı-· 1. :·: t-'-t ı !"" i 1 .. } • ı ' '.. ;ı
·'
l
L. --
-ıl
.. ·:ı
�
ı. .. -. --·-�
..
.. 1·ı n
...�
f
r-····ı ...:
i�
1
�
lh· :··�
�
'
ı
ı . . \J ı t • 1 • • ı • ! ; . ıt•i
i r.·ı
. ' �.... ı • f,1
: ·ı ! ! 1 1 · .. -.•••tj
;
:ı:.
\ � 'l . -1 _ ... ... . .. ____ J 1 ·, • . , .1- � •• '} ·-· ·-· ... .LJ
" -
---, ., - . ... . ..
. -. ·�- 1 ,._ 1·�-�J=. / ... 1 Lo.---"' �"' ,.; ... f : -,-..�·;;:;-··'-. ı.:;_..:.;... .... -�< ... - �- . .. - . �- .. _J •- i.' (ı 1 .. � .- ·-:- ·� �-· .... :.· .. ---· -ı, .�_..: __ .:.,;:;;·,....::·""':.·:·-.. __:.�(.;.: ... �•.ı>Jooo.a-·...-4Jı. .. •- -,_ .... ... · --':"- ... �--· --· : ..
l9!J()
i
1997
\
1998
\
1:)99
ı
-· ·- -.
. - -ı •-
.. -···
.. - : - ·--.. ---· .• • ı c i ı - ..T .. _:�rı·� . . . �10 ı5-H)
;-402
.391
i
• - - _,.._ . ... - ----'••-_____________ _J __________ --- ....
- . ..YıHar
Şekil 2. Yıl1ara göre Tofaş-Fıat'ın anttığı su miktan (Atık su
maliyeti)
159
ISO 14001 Çevre Yönetim Sisteminin
•
Işletmelere Sağlad1ğ1 Kazançlar
F.Tepedelen, M.Özdemir .. ·
ı-··
_ _ ., ___ . �·--·-·--r·--
·----· .. ·---- ·r ---···-i ..ıo ....;
!1
:
:S
; ... -r----·-··�.· -· -�i··-- -·-···· ··-· ·-:-· · -�
�
- - - --� ,_.. • ..· • J • • .. 1�
3 5
�
.ı..
.. �-·--···-- · ... ····-_j__--
-· ··--·i
....
· :-
ı
·
··-·· ��
r • ! ı ı :: . . . . · : ı:;:;
?
.
(.)
·�:-
-·· ıı
1 •. • ..--
E
'
.
.. _ :ı ı ·. ; _:. : -i ,..,. ' j .••• · .·.: � ı ... .• - .. ·-·- ···-•• - 1 ,_.,.,_ __ .•-
····-... -· ... �., • \,1 ı ı ı . - : ·ı
-.. -·-.: Wl ") � ı , ; ! ı . t ·- : . ..:.. J .J ! • • -..
.
r
·=
, �... ı .: �--· -·---··· .! ______ ---· .. 1 . .. : ·.· ; c:: 1 • � 1 • .. .. • ... -- �---� - - .... •• 1 r- ')t) : . .• ! i ı : . i • ._ �, � r , , • � - ,. ! ! ...
.. .... ·--···---.... ... .... � ... ----. ... _ _ ,, -·'
.. �. . t j ,..., : ' ı i ' -· . . •·· . .... 1 • ·•/
: ,· :: , '. r :::� l )-.ı-· : i 1 .•. . ·,, � t 1 • ı ' •,� • to' : )--·--·---··-·---·-ı-
· ·.---i
·. :· .... •. , ___ � ... �
) o -l' ' : t .• • • :'-�,
; . •• :·f.
�
.
-- • 1 ı ..
>1
.
. ..
. rı
.. •-·---· .. ·---·--·-. . ' -- . ·. · · t---; ... , 1 .. . • • •• • • ' � • • • ,. t ·• • ,• • .. �'i "i,./
1
ı . ... �� i ·.'>
i ,... •• ,J -..; , ·: �· .. "' .... : ,,:·. 1 · . . :· ': . ..c } ) ... .... .... . .. ···�·· 1 •'
. ' ••..
�·�·'"'t
• ı.. • • -·.-�:.. ''1... t .... .. • ..1.. • ·t·;
. ,.�
.,
.,
..,
• 1, ,... ..�' 1 , ' '·\'•1 1' •"r • " ,..,, •' •• -·· ·"f"',.._·
• ·i',t""�.ı,.._�.
. V"':, .,,-<..o:ı· • ... , :• -:.: \.,. , ... , .... ;;._•. .. ... ·. . -� .. . .,i . : . • ., ' , f • . ı: ·. .,.··: �.. , --· .. • ' .-0 ..(�
;
-
::.
�
�
�
-
�
;"
:
:�
�
�
·
·--�.:-:
.�{9�
���.-t�!�:
.{;
�f::
ı
·
9
;
�
;.,�;;:�
-:
·
'
ı . ı:h <4-• --�·•• .. •-•"''' ... _ ...., ,.__"'t..,_"'•••••.tHno • -•o-o f'I.O �"'"•'-;-a· -••-----·�··...,-
ı
._.., �--• ... -.----·�·--"'-· -4;0 G�·i knzanıın
1
O
1
ı 1
l
:171
1
, (-._ )ı' ·:• l'r ı ltı
!
l
�
J
,
L -·-· -·· -· ·---.. -·---· .. ..••. .. --·-.- . J. .. - "·· -·---·--· ... ····-··· -·---···---� YllhnŞekil 3. Yıllara göre Tofa.ş-Fıat'daki tehlikeli atıkların geri kazanım
oranı · -·--·-- .. a••-ı·-·-- -··--·· ·r·---·---- ·--- -··, · ... ----· -·--·-··-, ,-ı ' ı ! : q.?
1
ı
ı : !/.:.:.-?.
:
l ! t c-" 1··: • . , ____ ...
-·--··· ,. ---·-··- -·-·-·--· ·-.. ıt.
r.:.:--·· ··ıt
; :ı . -i_:l : 1} J .. 1 •
ı ı ; . ( ·f 1 i1
)--··----·-·y···---·-- --+----·----�1 .}
r
�
-···1ı
,. . : : , .. --.-... 'i· - r·.ı : 4. ){) -ı ' .... ı : • 1.
. t .. :.-:--r--r-· .__, 1 ·ı '' .. : . ;--'-'-'• ··: • f · -·1
.·ı·-···-·· ·-·-···t - · -·-- --, ·ı
ı-,.-r--·-···1 . ;-,-: · ·-c . / !ı
-�:;ııı ı ·;-.i·ı
ı.·i i ı-: H9 ., ı • � ... ,...f:;_i : : . . .; : l 1 ·• · ı.. 1 ! - ·,-
ı.
""t
. ... t. ı . .. r�• . �; ı ,.
r·-- ----·-··- .·ı'
:.-;: _-. :n
�·--i
·.
'.': �.t.
.;
_l
-
-
i·ı
·. ,. r· .ı ----, E , " ı ,'
j
, : · :. .. ı . . : ·;�
�
;;
, · -ı;:·r ' .., l-ig -1 'ı··:
.
. ,. ':.1 � · -, ?.'n ,t
:
•:
ı
:
�· 1 ; � , . !.� ;·
"
�
:-:'
• f.-; i.
�· · l�
� '' ., • •'ı
- •! . .... r '' •! ' �.c: .� · •.
. · · -_:1 ; · ..:
·f
• i ı · r .·: ! .. N ı L.-. _..
. ..
.. .. --i · . �::l----·-··1 ·. : üi
,-·-·· ---· · r�'--1 t: ı .· : ��--:;oı 1 • • ... ı ···:.;--: ' ı=·; ı ,.... <' ·. ,,..,,
r
�;_._r
J
ı.
. - -'1 : . � J�� .J 1 rı ; """ ,,o . � . �-- 1 · ...
f
··
·
r
1 ....t
'
<
l
�� .f
.. ,f . t 1)
. .. . :· . ·-·. ••• ·t
.(
.. - ... ..ı . ....J
.. - ·- :1 ... �� -- ----·1 \' ..ı_
.. ·�
r
.. .. ' ·.
7
..:
ı
...
: ..
·(
1 ı
... ,_ ::.
.��: ıı
.. . ·. �::� i \l ' } .·;·'
: .:: t : ' ... :,,, i.
' . �-: ı • •. r-:J� ı . . . ,__ ... - . ; . . . ... i . • i\ 1 . :· ... � .ı
;-�
ı . •. . . . �1 ! .. . 1 o • ' A • '• ' ;, .- :•"''
, ' "'•·"t ' f t ı ı • •• ! . ·: .. 1 : . • 7 ; • • -.� • r • • ı ...
··-f-1
ı ....
. ,} '1 J:;ı , ' 1 • • • • •• i. J 1 f : ,J ..--:o .. : •" ,.-.o :ol j • • c:;..• � a �· 1 1 #(ı • , >"•. " 'L'.... ' �' •• .� r .. ·. _,•'• . • , � ·• -o ,• •,• • •0•'
,_,J;� • ,,, .-_;..ı .... _, .... _ .. .a..::ıı- _ , ..• 1•1 . t' :· .. y ... -... �.c-\. 1 :': .. .J.. • • • .-� -. : ·�···n. . � :· -�-""!:--� ... �. � .. .• • .... , '"· ··r··ı---- -· .,.e . .�--..._ . ... . t.Lc. ... J-1·�.4--��· --· ı.,..
......__1.:...-.:...
.... � .. , .. ... . u J-.1 ' ı �11_1..: ·, ı')\�·; i ı nuc-l
l �··�·· . • • · ' ', • .. ' ..., • t) ... • ı t·-·- .... . ··-·---� .... --... . . ... � ... _.. ·- . ··-·-·-.. - .. ı ....
..
-·-.. ---..--.---. l ... _.
.... .-- --.. _..
,_ ... -,.a ...
.. -.. 1ioıi..:!i�m:mıııııOrl\lll
�
ö<.iı
88,�:)!
S�.��i
�11.-�
4 - .• -·-· --- - --· - - · · .. '---·-... ··-···- .. ·-1-.... --·-- ----..1---· -··-· .. --... !_________ ....
----· YıllarŞekil 4. Yıllara göre Tofaş-Fıat'daki genel atıkların geri kazanım oranı
SAU Fen Bi1imleri Enstitüsü Dergısi
7.Ci1t, l .Sayı (Mart 2003)
\"ıl�
Şekil S, Yıllara göre Tofaş-Fiat'daki toplam atık miktannın dağtlım
oranları
--� (OM tof.\0 � Ufü)tt
C�-ira(*)
i"nıd"'tt-Şekil
6, 1998-1999 yılJannda Tofaş-Fiat' daki elektrik enerjisitüketimi.
•• •
III. ISO
9001
veISO
14001
YONETil\1
SİSTEMLERİNİN
KAR
ŞILAŞ
TIRI
LMASI
Günümtizde firma]ann
kullandıklan
yönetimsistemlerinden
biri olan ISO
9001Kalite Yönetim Sistemi'nin asıl amacı;
kuruluşun
f
aal
iyetl
eri
ni kontrol altında tutarak, müşterinin
istediği
nitelikte
üriln
yadahizmet
vermeyiamaçlamaktadu[S]. Buna
karşılık Çevre Yönetim Sistemi
olan ISO
14001ise kuruluşu faaliyetlerini kontrol altında
tutarak üretimde taraf olan çevreye verdikleri delaylı
dolaysız
tümetkilerin mininıize ederek
uzun vadelisürdüiiilebilir
bir
işletmebiçimini
elde
etmeyi
amaçlamaktadır. Bu iki sistemi şirketler için gerekli kılan ana
faktörleri ise genel olarak Şekil 7'deki gibi gösterebiliriz.
160
ISO 14001
Çevre Yönetim Sistem.inı:..
işletmelere
Sa�ladıitı K•u•dıF.
Tepedel en, 1\f.
Özda:
.
- ··
ı
r:.
:;
.
. . -·- ... .. -- ... .. .:,. �: . ..:.,: . . ,'-' : .' .. � . ; ; ... • • ,11..� ' . ,, " -.! . ,, � .. ,. . . . ·. ,: ' •.• ;) : t • J" .. :; • 1; ;ı • -.�-� ... ' o • • ' . . ... /J ··- ,.... . :\ • ":r • '.. • ,•;· ' ; .. , .. ' ,. ... .. , ' ... :r • ...
. .. ;.:�'· • • ·-· 1 .... .ı: , . • .... r..�· ··c:-� ... . :;.� _.. ., .. " . '. -'. •• .....·<1...� .. ,, . . . _;�_�,�-f <:•' 1 '.. . . " \ . . "" ı t ' • ! ... -1: ..... -ı �., ·' • ı• r;, jı'ı•• 'ı;"tC\ ,; -tt .. t�._.ut, •- • • - - ... .. . ,,., ... ... .. -.. -� . .· o •• . . , ...... -.. �., •"!1"''\'J,(.;.� • .. .... - , ... J, ... "' . ' . . . • . ' ... . • o 1 . .. , . . ;· ..Şekil 7,
ıso 9001 ve ISO 14001 Yönetim SistemJeri,nin genelol2J-c·
uygulama sebeplerinin karşılaştınlması
Ş eki
1 7
'ye bakarak ilkgörüşte
ISOı
400ı
'i uygu
l
ayan
br
firınanın ISO
9001 'i
u
yg
ul
amas
ına
gerek yoktur son:ıc�çıkarılınamal
ıdır. Buradaaçıklanan
TSO 1400I
'inuygulanm:
sebeplerinin
ISO
9001
'den daha
fazlaol
duğ
udur.Ancak
ş.
s
öyl
enebi
1i
rki ISO
ı
4001 Çevre Yönetim Sistemi ,ISG
9001
'in
eksikkalan yönlerini
tamamlamakta
veberaber
�i:
bütün oluşturmaktadırlar. Bu durum
aşağıdaki
şeki]de
daJıa1yi ifade cdilebili
r;(Şekil 8)
.-..-::
c-:-.::-
�
�
-�
,.,.� ... �... '. - ·...: ,/. ,-ot- •. ... ' ··�ı 1,·1
.
:; }�(t . , • .,.. •1 ..,_ . ' o 0 (iof'A ' '·-� o 'OJ.! . . • . ... --.... �J -..
�
.,
.
..
�� -lo ..
. . . • , .•�
r
.
·
. • ,. ..;, "" ::..� .... "-.ni" -<• ....lfJ
N��
�
';'!J,-
r -J.-Ed !CCŞekil 8, Firmalara uygulanabilecek iyi bir yönetim şekli
'·
İlk
bakışta
ÇevreYönetim Sjstemi ISO
14001 ·inKalite
Y önctiın Sistemlerinde farklı bir amaca
hizmetettiği
sanı)sE
da
bu
sisternın
ISO 900ı
serisiyönetim
standartlarıyla
tamu
y
uı
nl
uhale
getiritınesine gayret gösterilmiştir.
Buuyum
ortaya çıkarabilmek için birkaç örnek verilebilir.
a) Her iki standartta
da
üst yönetimin taahhüdü
sistemin
uygulanma aşamasındaki en önemliadınt
S:\U Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi
7.Cilt, l.Sayı (Mart2003)
b)
Çevre politikası ile kalite politikası benzer
özellikler taşır.
c)
Finna
içindekiyetki
ve
sorumlulukların
belirlenmesi
her
iki
standardında
uygulanabilmesinde çok önemlidir.
d)
Çevre
Yönetim
Sistemindeki
"denetim
gereklilikleri" ile Kalite Yönetim S isteminin
�'denretim
gereklilikleri"
benz�r
istekler
içermektedir
e)
Çevre yönetim prograrrıının oluşturulması; Kalite
Yönetim
Sisteminde
tasanın
kontrolu
ve
sözleşmenin gerekliliklerinin değerlendirilmesi
maddeleriyle benzer özellik göstermektedir. Çevre
yönetimi
programınm bunlardan tek farkı amaç ve
hedeflere yönelik hazırlanmasıdır.
f)
Kalite
Yönetim
Sistenindeki
"sözleşmenin
gereklilıkleri" maddesi ile, Çevre Y önteim
Sistemindeki "an1aç ve hedefler" benzerlik
göstermektedir. Ancak ilgili taraf Çevre Yönetim
Sisteminde çok daha geniştir
(
Ş
e
k
il
3)
r'
.G'
l
-
ı
..
·.-.,�
:, _· ·--·-
--· - · - ---· ·-
- --- - -,. evrccı nıp ar
-
-
L
�. ·._. ·.
·j
-· - ·-- -- -·· -- ·- -·· -- -- ·Y �rcl Jla
lk
rv'ı�>.;�·-
--
:
,
.. ' ' - . . . i--t-l •.
... \"ı .,.
..
_ t'-
1
ı
....J --·
·
-
ı
·
:
.
. · -.. �·-.·
· --·-·
···- -- · ··· -- -- -- ··- -· -1' ere j. one n n·-
�
�
j
.
-
·
.
_.:-
ı
'-J , • .. ..
:i
... ....
.
.. ...
.
.... r-... -.s t •.. •··· . .l)cnı.;tinı
1 � 1 !··--· -· ...:::
1
.
;... . �-
�
-
�
:
.:
.
�
���;)ı
�
• 1 .., .. "' ı ..···
:•....: . . --ı 11. li-·
t . . - - �. ..
-
·
·· ··•· ·-· ··-· · · ··:· ,:--· · ... � - - ·- - ıvt us enı
: . ... ·- .ı - .�;
·:.-.
���
-�·
:
ı
.
�
. . . - . . . ... · -r
r - • • : l· ..
:. · · :.
'.ı ı . ı.
. . . • -ı
_. ___ .____...;. l . : ··.·. ---· -,--- ---, ıs
·
, · · uı.·)J ... ... · } 1-i\. � I.�') (). /11.1 nr·r' tŞekil
9, ISO 9001 ve ISO 1400 I 'in ilgililer topluluğunun_,karşı laştınlması.
g)
Her iki standaltta da "yönetim sisteıninin gözden
geçirilmesi"
roadciaesi
bezer
özellikleri
taşımaktadır. Çevre Yönetim Sisten1İnin farkı;
yönetim ssteminin gözden geçirilmesi esnasında
çevre politikası, amaç ve hedefler de dikkate alınır.
Yukanda
saydığımız bu benzerlikler sayesinde
IS014001 Kalite Yönetim Sistemi'ni uygulayan bir
tirmaya ISO 1400
ı
çok rahat bir şekilde adapte
edilebilmektedir. Ancak ISO 14001 :i
uygulamaleta olan
bir firmaya ISO 9001 'i uygulamak bu kadar kolay
oln1ayacaktır. Bunun sebebi ise ISO 9001 ,in yapısında
bulnan uygulama zorluklarıdır. Bu zorluklardan bir
kaçını Tablo l 'de görebiljriz.
161
ISO 14001 Çevre
Yönetiın Sisteminin•
Işletmelere Sağladığı Kazançlar F.Tepedelen, M.Özdemir
Tablo ı. ISO 9001 'm uygulam zorluklannın ISO 14001 ile
k arşı ı
aşttn
ı mas ı.ISO
9001
Kalite
Yönetim Sistemi
Her ürün ve hizm
et sektörOne rahathklauygu
lanamıyor Bünyesinde çeşitliyaptın m lar bulunmakta
Bazı özel sektörler (Tıp,
Telekominikasyon,
Otomotiv, vb .. )için gerekli
olan istek ve beklentileri
kapsayacak uygularnalara
rabatlı kJ a getirilecek
yapıya sahip dağil.
Mevcut diğer standartiara
uyması zordur.
Sisteınin uygulann1as1
büyük bir maliyet
içermektedir.
Kullanımı kolay olmayıp
anlaşılması ve
dön1nOştürülmesi zordur
Herha11gi bir maddi teşvik
1çermemektedir
ISO
14001
Çevre
Yönetim Sistemi
Her ürün ve hizmet sektörüne rahatlıkla uygulanıyorBünyesınde herhanfi
bir
yaptırım bulunnıamakta Zaman içerisinde değişen yaptJnmlara ve gerekliJiklere göre şekillendirilmesi
daha
kolaydır. Mevcut diğer standartıara uyması kolay
dırDaha düşük maliyet ile
uygu lanabi lir.
Ku11anrmı dah kolay
olup, aç tk bir dil
yapısma sahip
o
lduğundan
anlaş1lmasıkolaydır
*Uygulama alanını
genişletmek için maddi
teşvik içern1ektedir.
(*)
Çevre Genel Müdürlüğünce çevre kirlillğinin önlenmesi veçevrenin daha iyi bir hale getirebilmesi amacıyla Çevre Kirliliğini Önleme Fonu'ndan;
1- Arıtma tesisinin yapımını desteklemek(en fazla 20 y1l
vadeli ve
i
lk 5 yıla kadar geti ödemesiz olabilir).2- Çevre kirl i1iğinin önlenmes
i
ve çevreni
n
iyi1eştirilmesiiçin yapılac ak faaliyet ve tesisleri desteklemek( en fazla 10
y1l vadeli ve
3
yıla kadar geri ödemesiz olabnir).Amac1yla 2 ayn kredi imkanı sunmuştur. Bu krediler uygun görülen tesis maliyetinin %45 kadar olabilir ve fa1z miktarı da her
yılın ocak ayında geçerli olan zirai kredi faiz oranlarının üzerinden hesaplamr.[6J
III.
SONUÇ
Ülke ekonomilerinin büyük bir kısmt küçük ve orta
büyüklükteki
işletmeler
tarafından
gerçekleştirilen
ürctiınlerle
şekillenmektedir.
Bu
yüzden
kaynak,uzmanlık,beceri ve kültür sorunlan gibi sebeplerle
,esnek
bir
sistemin
oluşturulması
ve
standartların
pratik,kullanılabilir,yararh
ve
kolay
anlaşılc:�ilir,her
büyüklükteki
ürün
ve
hizmet
sektörüne
rahatlıkla
uygulanabilecek
bir
yapıda
olması
gerekmektedir.
Sistem;kuruluşun
kaynakları
üzerinde
aşındırıcı
etki
yapmamahdır. Bütün bunlara ek olarak,çok uluslu şirketlerin
ihtiyaçlarını karşılayabilecek derecede ileri bir yapı da
göstermelidir. ISO 1400
I
Çevre Yönetim Sistemi tüm bu
özellikleri bünyesinde bulundurduğu için giderek artan bir
hızla firmalar için tercih sebebi olmaktadır.
Çevre Yönetim Standartları; uluslararası standartlaşınanın
stratejik önemini arttırmaya devam edecek ve global ticaret
mekanizmasının bir parçası olacaktır.
SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 7.Cilt, l.Sayı (Mart 2003)
Gelişmiş bir çevre performansı sağlamalan sayesinde de
tüketiciye yarar sağlama işlenıine katkıda bulunmayı
sürdüreceklerdir. Son yıllarda hız kazanan çevre koruyucu
trendler artık durdurulamayacak bir seviyeye gelnıiştir. Bu
trendler global iş yaşamının tüm yönlerini etkileyeceklerdir.
Bu gün ISO
9001
ticaret yapılırken uyulan bir standarthr.
Önümüzdeki bir kaç yıl içinde de ISO
14001
'in aynı konunıa
yükselmesi tesadüf olmayacaktır.
KAYNAKLAR
[1) ARB
OR Ann , NSF International;
"Environmental
Management Systems: An Implementation Guide For Sma11
And ��edium Sized Organizations") NSF Inteınationa1,
Michigan, Kasım,
1996
[2] TS ISO
14001,
"Çevre Yönetim Sistemleri- Özellikler ve
KulJanım Kılavuzu", TSE, Nisan
1996
[3) PURJ Subhash C., "Stepping Up To ISO
14001
",
Productivity Press, Oregon,
1996
141
"Tofaş ve Çevre" Dergisi,
2000
[5] KOBU Bülent) "Üretim Yönetimi'\ I. Ü. İşletme Fakültesi
LI. En s. Yayını, İstanbul,
1
994
[6] Türkiye Çevre Vakfı, "Türk Çevre Mevzuat1", Cilt I-II,
TÇV Yayın No:
134,
Önder Matbaa, Ankara,
1 999
[7] TS ISO
9001,
"Kalite Sistem1eri - Tasarım, Geliştirme,
Üretim, Tesis ve Serviste Kalite Güvencesi Modeli",
TSE,1994.
[8] CASCIO Joseph, WOODSIDE Gale, MITCHELL Philip,
"ISO
14000
Guide", McGraw-H111, USA,
I
996
162
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemim
işletmelere Sağladığı Kazan.çlt