A.Ü. TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü Dergisi SayıII Erzurum 1999 FUROG-İFERRUHZAD VEşİİRt (1313-1345 HŞ./1934-1966) ·193-Dr. Nimet YILDIRIM· 1-Hayatı:
anlı kadın şairler arasında Pervm-iİ'tisamı'densonraikinci sırada yer a-an Fun1ğ-i Ferruhzad, 1313 hş.ll934 yılında Tahran'da dünyaya geldi. ocuk1uk ve gençlik dönemlerini orta halli bir aile ortamında geçirdi. Bir ordu mensubu olanbabasıMuhammed-i Ferruhzad,çocuklarının eğitimindekendine özgü bir tarz izleyerek,Furılğ'unifadesiyleonlarıaskeri disiplinleyetiştirrneğe çalı şıyordu. Fun1ğ,ilkokulunardındanHusrev-i Haver Lisesi'nin ortakısmınıbitirdikten sonraKız Sanat Mektebi'ne devam etti. Daha sonra Güzel Sanatlar Akademisi'nde ressamlık eğitimigördü. Busanatların etkilerişiirlerindede gözeçarpmaktadır. On altı yaşındayken(1329hş./1950)anne tarafından akrabalarındano dönemlerİran'ın hiciv yazarlan arasındayer alan kendisinden onbeş yaşdaha büyük Perviz-iŞapfir ile ailelerinin karşı çıkmalarına ragtnen evlenen Furılğ, bir süre sonra (1332 hş./1953)eşiningörevi nedeniyle onunla birlikte Ahviiz'a gitti. Ancak evlilikhayatı fazla uzun sünnedi veanlaşmazlık gerekçesiyle hemeşindenve hem de Kamyaradlı oğlundan ayrılmakzorundakaldı. 1
On üç-on dörtyaşlarında şiiryazmaya gazel ilebaşlayan Furılğ, şairliğininilk yıllarınaait bu gazellerinin hiçbirinineşretmedi. İlk şiirleriHdndenihd adlı dergide yayınlandı.Sanathayatının kapılarınıbirşairve ressam olarak aralayanFuri'ığ, 1333 hş./1954 yılından itibarenşiir kitaplarını yayınlamaya başladı.Dahasonralarıbu iki
Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat FakültesiDoğuDilleri BölümüÖğretimÜyesi.
1Burka'i, Muhammed B§kır, Sohenveran-i Nami-yi Mu'asir-i İran, Tahran 1373 hş., IV, 2683; Ya'kübşahi, Niyaı:, 'Aşıkiınehci, Tahran 1373hş., s. 223-224; Muhammedl, Hasan Ali, EzBahiırTaŞehriyar, Tahran 1375 hş., s. 637; Ydhakki, Muhammed Ca'fer, Çun Sebu-yi Teşne, Tahran 1375hş., s. 129; Hakimi, İsmd'il, Edebiyyiit-i Mu 'dsir, Tahran 1375 hş., s. 78; Novıilzi, Cihanbahş, Edebiyytit-i Mu 'dsir, Tahran 1375 hş., s. 395; Turdbi, Ziyduddln, Furliğf Diger, Tahran 1375 hş., s. 9; Tdhbllz, Siıils, Zen-i Ten-hti/Zindegi ve Şi'r-i Furliğ-iFerruhzad, Tahran 1376hş., s. 71; CelM!, Behrfız, Furliğ, Der Kalemrov-iŞi'rve Zindegi, Tahran 1376 hş., s. ıo-15; Ferruhzlid, PurAn, Evhtim-i Sorh-iŞakiiyık,Tahran 1376hş., s. 287; Mes'ndi, Celil, "Cilvehd-yi Mektebha-yi Edebi Der Şi'r-i Fuıilğ",Edebiyyat-i Mu 'tisir, xıx-xx (Tahran 1376 hş.), s. 55; Beri'imend, Mehrduht, "Pervin ve DIger Şd'irAn-i Zen-i İrAni Der Yek Kam-i Ahır", Ytidman-i Pervın, Tahran 1376hş.,s. 20.
N.Yıldırım:Fiiruki Ferruhz8d veŞiiri
-194-uwaşınayedinci sanat olarakadlandırılan sinemayıda ekledi. 1337hş./1958 yılından itibaren film teknikleri ve sinemayla dayakındanilgilenmeyebaşlayan Furfi~'un ha-yatındayedincisanatında oldukça önemli yeri vardı. Dönemin ünlüsanatkarları ve yazarları arasındayer alan İbrdhim-iGulistan ile birlikte baştasinema olmak üzere çeşitlialanlardaçalışmalardabulundu. "Gulistan Film"de onunla birlikteyıllarca ça-lıştı. 1338hş./1959 yılındailk olarak sinemaalanında araştımıalaryapmak, film tek-nolojisiyleyakından tanıŞmakve projelerini gerçekleştinneiçin ortam hazırlama a-macıyla İngiltere'ye gitti. 1339hş.l1960'da İngiltere'dendöndükten sonra sinemayla dalıa yakındanilgilenmeyebaşladı. İbrdhim-iGulistan ile birlikte birkaçkısa metrajlı filme imza attı. Daha sonra sinema dilnyasıyla ilgili çalışmalar için tekrar İngilte re'ye gitti. 1341 hş./1962'de cüzamlılar ile ilgili bir belgeselyapımı için Tebriz'de çalışmalara başladı.Bu döneminhatırasıTebriz'de çekimlerinigerçekleştirdi~iHline Siyah Estadlıfilmidir. Söz konusu film, 1342hş.ll963 yılında Batı Almanya'da dü-zenlenen bir film festivalinde en iyi belgesel ödülünelayıkgörüldü.Aynı yılKeyhôn gazetesi için gazete yayınıkonulu birtanıtımfilmihazırladı. Furfig'un, tiyatro ala-nındadabirtakım çalışmaları bulunmaktadır.2
Dalıasonrakiyıııarda İbrdhim-iGulistm ilebaşta Hışt u Ayine olmak üzere birkaç film dalıayapan Furfig, 1343 hş./1964 yılında İtalya, Almanya ve Fransa'yı kapsayan bir seyahatte bulundu. Avrupa'dakaldıgısUrede Almanca veİtalyanca ög-rendi. 1344 hş.ll965 yılındaUnesco Kültür BirimitarafındanFurfig'unhayatını ko-nu alan otuzdakikalıkbir belgesel film hazırlandı. Aynı yıl İtalyan bir yönetmen Furfiğ-i Ferruhzlid'ın hayatınıkonu alan onbeş dakikalıkbir filmhazırladı. 3.
Her büyükşairinen etkilişiiri,ölümüdUr. Bu en son ve en üzücüşirini söy-lemesinden sonra birbakıma şairin di~ereserleri de olgunluk derecesineerişmiş, tanı anlamını bulmuş olur. Kendi ifadesiyle yalnız birkadınolan, kocasından ayrılma sıyla dalıadayalnızlaşan, şiirivesinemayısanathayatınınbirsırdaşı,biryoldaşı ola-rak algılayanFurilg-i Fenııhzad, 4 Behmen 1345hş./1966 yılında otomobiliyle ge-çirdiğibir trafikkazasında32yaşındavefat etti.4
2 Şah HuseynI, Mihrı,Zendn-iŞa'ir, Tahran 1374 hş., s. 630; Burka'I,Sohenveran-i Namf-yi Mu 'asir-i Inin, N, 2683; Ya'kCıbşiihl, 'Aşıktinehd,s.224; Muhammedi, Ez Bahar Ta
Şehriyar, s. 637-638;Yahakkı,Çun SebCI-yi Teşne, s. 130; Turabl,FuriiğfDiger, s. ıo; Celaıt, Furiiğ, Der Kalemrav-iŞ;'rve Zindegf,s.29-30; Uhbaz,Zen-; Tenhd/Zindegıve
Ş;'r-i Furoğ-i Ferruhz/id, s. 72; Ferruhzad, EvJuim-i Sorho;Şa/Wyık, s. 15-16; Huklili, Muhammed,Edebiyyat-i /mroz-i iran,Tahran 1377hş., II, 570-571;Berfı.mend, "Pervın ve Digerşa'iran-iZen-iİraniDerYekKam-i Ahir",Yaciman-i Pervfns. 21.
3Yaııaklô,Çun SebU-yiTeşne,s. 130; HukOki,Şi'ruŞa'iran, Tahran 1368 hş., s. 218; Huku-ki, Muhammed, Ş;'r-iZemiin-iMd/Furoğ-iFerruhzdd,Tahran 1376hş., s. 181;Cellilı, Furoğ. Der Kalemrov-; Ş;'r ve Zindegf, s. 33; Tahbaz, Zen-i Tenfu1lZindegl ve Şi'r-i
Furoğ-iFerruhziid,s.73.
A.Ü. TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü Dergisi Sayı12 Erzurum1999
-195-Furı1~H Ferrııhzad'ın hayatı, iki dönemeayrılarakincelenmektedir. 1. Dönem (1331-1338hş.l1952-1959)
ŞairinEsir, (133 I), Diwir (1336) veİsyan(1338)adlı şiir mecmualarını yaz-mış olduğudevirleri de içine alan bu dönem Furı1ğ'unromantizmin etkisinde bulun-dugu ve eserlerini de butarzınetkisinde kalemealmış olduğudönem olarak kabul e-dilmektedir. çagdaşFars şiirinderomantizm,Nimfi'nın"Efsane" adlı şiiriyle başla mış, gelişerekdevametmiştir. Batıromantizminin etkileri Nima vegeliştirdiği tarzın takipçileri arasındayer alanşairlerineserlerinde yer yer görülmektedir. Toplumdan ayrılarakbir kenara çekilmeanlamınagelen inziva, sosyal faaliyetleri bir tarafabıra kıp doğaya sığınmaveyalnızlık Efsane'de kendini göstermektedir. Efsane, birbakı ma romantik şairin bir manifestosudur. Daha sonraları çağdaş Fars şairlerinden Perviz Nitil-i Hanleri, Feridôn-i Tevellun ve Ahmed Gulçin-i Ma'ani bu tarzı devam ettirenşairler arasındayeralmışlardır. Furı1ğilk üçşiir mecmuasındaki şiirle rini butarzınyogun etkisialtındakalarak kalemealmıştır.5
Romantizmde üç önemli temel çizgi; özgürlük, şahsiyet ve duygusallıktır. Victor Hugo ve taraftarları romantizmi özgür sanat ve özgür şahsiyetekolU olarak kabul etmektedirler. Romantiksanatçıiç dünyasının isteklerine ve ihtiyaçlarınaçok önem vermekte, sanatı aracılığıylaisteklerini ve ruhi problemlerini dile getirmekte-dir.
Furı1ğ'un özellikle ilkşiir mecmuası Esir, İran'dakibireyin görünürde birta-kım değerlere bağlı ancak asıl anlamını kaybetmiş sayısızsosyal kurallar ve gele-neklere uymak zorunda oldugu kurallar ve sosyal hayat hakkındaönemli bilgiler vermektedir. Şairkendisini bir hapishaneye benzettigi toplumun duvarları arasında tutuklu olarak görmekte, bu kalm duvarlararasındansadeceaşkilekurtarabileceğini düşünmektedir. Bu mecmuada yer alan şiirlerdenbiri olan Isyan, Furüg'unhayatında karşılaştığı sıkıntılarındanve kendineyüklediğiproblemlerdendolayıiniltilerini dile getiren en güzel örneklerden biridir. O bu şiirinde kendisini klasik geleneklerin ve geleneksel yaşam tarzınınkafesinde esir kalmış birkuş gibi nitelemekte ve kurtul-maya, özgür atmosferde kanatçırpmaya çalışmaktadır.6
Özellikle bu eserlerini kalemealmış olduğudönemlerdeFurı1ğ, son derece a-çık, duygularını içten geldiği gibi perdelemeden dizelerineaktarmıŞ, kendine özgü başkalarınınel atamadığı bir dünyadayaşadıgmdanbuşiirleritoplumtarafından
ko-5Ajend,Edebiyyiit-i Novfn-i iriin,Tahran 1368hş., s. 195; Muhammedi, Hasan Ali, Ez Ba-har TaŞehriyar, Tahran 1375hş., s. 638;Şekıba, Şi 'r-i FiirsfEzAğiiz Tii Jmruz, s. 359; Hakimi,Edebiyyat-iMu'dsir,s. 78-79; Berilmend, Mehrduht, "Pervin ve DigerŞa'irfuı-i Zen-i İran! Der Yek Karn-i Ahir", Yôdmdn-i Pervfn s. 22; Mes'fıöı, "Cilveha-yi Mektebha-yi Edebi DerŞi'r-iFurüg",Edebiyyat-iMu'asir,s. 54-55.
6Ajend,Edebiyaı-iNovin-iİrôn, s. 210; Mes'lldi, "Cilveha-yi Mektebha-yi Edebi Der Şi'r-i
N.Yıldırım: Füruğ-i FerrıılızAdve Siiri
-196-lay birşekildekabul edilememiş, bazıgruplartarafındangeleneklereaykırı davran-dığı, İranklasiktarzınıadet ve törelerini hiçe saydığı,ahlald geleneklere ve toplum-sal kurallarauymadığı gerekçesiyle şiddetli eleştirilerle karşı karşıya kalmıştır.7
İsyan
Dudaklarımasuskunluk kilidi vurma Söylenmemişhikayem var gönlümde Ayağımdan ağır bağlarıçöz Bu sevdadandolayıperişangönlüm
Geleyadam, eybencilyaratık Gel, aç ka/esinkapılarını
Bir ömür boyu beni zindanatıktıysanda Şubir nefes içinsalıver artıkbeni
Ben okuşum
Çoktan berika/asındauçmasevdasıolan okuş Daracık göğsümdeini/liyedönüştü şarkım Tükendi hasretle günlerim
Dudaklarımasuskunluk kilidi vurma Söylemem gerekirsırlarımı
Duyurmam gerekir bütün dünyainsanlarına Ateşlisesiminyankılarını
Meltem öpücükaldıbenden binlerce Binlerce öpücükbağışladım güneşe Senin gardiyanolduğuno zindanda
A.Ü. TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü Derglsi Sayı12 Erzurum 1999
Bir tek öpücüklesarsıldıbir gecevarlığım
Gel açkapıyı, kanatçırpayım Şiirin aydınlıkgökyüzünde Bırakırsanbeni uçmaya
Birgülolacağımşiirbahçesinde8
Ahvaz, Sonbahar 1333hş.
-197-FurO.~'un aşa~ıdaki şiirindetemel konusu sevgilisiyle aralarındaki anlaşmaz-lıktan dolayı ayrılmasıdır:
Vefa gösterdim bir adama
Ancakayağınıntersiyle vurdu oaşkımaveumuttarıma Verdiğimherşeyhelal olsun ona
Ancakkarşılıksız verdiğimgönlüm müstesna
Sessizbakışlarımdayine Söylenmemişhikayelerim var Giyinipkuşandığımdayine Gizli fitnelerim var
Onaverdiğim şeyden dolayıüzüntülüdeğilim Hasretli, üzüntülü ve matemhdeğilim Yeri dolmayan o gönüldenbaşka Yemin olsun Allah'a yoktureksiğim9
Ahv1iz, Dey 1333hş.
8Furfig-i Ferruhzad,DMin, (&frltsyan) s.93-96.
N.Yıldırım:Fürug-i Ferruhzlid veŞiiri
-198-Kocasından aynldıktan sonraki dönemde kaleme almış oldu~ ikinci eseri Divdr, yine bir kadınınince duygusaıııgından, kadmsı duygularından bahsetmekte-dir. Bumecmuasınınilkşiiriolan "Ruya"daartık yoruldu~veusandıgı hayatın acı dolu dünyasından bahsetmekte ve gece yarısı oturupyalnız bir ortamda arzularını dile getiren mısralar kaleme almaktadır. Ancak bütün bu arzular rüyadaki olaylar gerçekleşme imkanıbulamaz veşairgerçek hayatta ihanet veso~uktan başka na-sip alamaz, yineşiirin sıcak kanatları altına sıgınır.Lo
Üçüncü şiir mecmuası İsydn'daFurt1g, bütünşairliktecrübelerini kullanarak özgünşiiratmosferini yakalamayaçalışır.Bu eserinde de yineyalnızlık, ayrılık, şaş kınlık ve ıstıraptan, yorgunluk ve güçsüzlükten, birtür hastalıgabenzeyen rüyarnsı bir hayattanşikayettebulunmakta ve her şeye karşıisyanbayrağını çekmektedir. Bu eserini kalemealdıgıdönem, onun Avrupa seyahatindebulundu~günlere de rastla-maktadır. Şair bazı şiirlerinideİtalyave Almanya' dayazmıştır.
İkinci dönem (1338-1345 hş.l 1959-1966)
Birinci döneminsonlarınadogru önemliruhi degişimler geçiren Furt1g, dör-düncüşiir mecmuası Tevellud-i Diger'inyayınlanmasındansonra daha önce kaleme almışoldugu şiirlerinden dolayıüzüldügünü ve oşiirlerinsadece dış dünyayıgören birinin degerlendirmeleri, derinlikboyutlarınınbulunmayan gençlikduygularının bi-rer ürünü oldugunu belirtmektedir. Bu durum,Niına çagındaNimatarzının takipçile-ri arasındagörülen en önemli dönUşümlerdenbiri olarak kabul edilmektedir. Daha çok maddiarzularınaegilimi olan birinin felsefi, sosyal, genel kamuoyunu ilgilendi-ren konulara dogru yöndegiştirmesivedış dünyanınyüzyüze bulundugu,halkı ilgi-lendiren konularınön planaçıktıgıyeni bir tarza yönelmesi önemli birdegişim
ola-rakonunhayatındayerinialmıştır.
°
yazılarında açıkçakötü diye nitelendirdigi çok sayıda şiirkalemealınış olduğunudile getirmektedir.11"Tevellud-i Diger", Tevellud-i Diger adlı şiir mecmuasının son şiiridir. Furt1g'un eski tarzşiirlerinden sıynlarakönde gelençagdaşFarsşairleribüyükler a-rasına girmesinin nedenlerinden biri de buşiiridir.Söz konusumecmuanın bazı şiir leri zayıfolsa da içerisinde yer alan şiirlerinönemli bir bölümü güzel ve güçlüşiir lerdenoluşmaktadır. Şiirinebuadıvermesinde Furt1g için özel ve ayn bir önem var-dır. 0, bu şiiriyleyeni bir hayata özellikle şairlik dünyasındayeni bir tarza kavuş muştur.Buşiirindekendisini uçsuzbucaksız okyanusların yalnızlıgında yaşayanbir periye benzetmekte ve insanın çokuzunsürelergeçmişte gizli veyalnız yaşayabile ceğinive bunun anlamınında ölümolduğunuifade etmektedir. Kendisi de çok uzun süren böyle bir hayat sonucu, çok
uzun
çok tehlikeli yalnızlık yolculuğundan hatıra larla döndükten sonrayaşamaktaolduguzamanadönmekte ve eskiyidegerlendirir-ıo Mes'ftdi, "CilveM-yi Mektebha-yi Edebi Der Şi'r.i Furüg", Edebiyyôt-i Mu'iisir,s. 56.
A.Ü. TürkiyatAr!!§tırmaları EııstitilsüDergisi Sayı12 Erzunım1999
kengeçmişinbir çukuroldu~uancak içerisinde inciaranmaması gerektiğini, eğer böyleolsaydı kendisinin de oradan dönmeyeceğinidile getirmektedir. ı2
Tevellud-i Digeradlı şiiriylebütun bugeçmişinüzerinde bıraktığıetkilerden, dağınıkvesıkıntılıhayattarzındankurtularak yeniden dünyayagelmişoldugunu di-zelerine aktaranşairbu şiiriyle İran çagdaş edebiyatıüzerinde önemli etkilerbırak mıştır. çagdaş şairlerdenSohrab-i Sipehri de, buşiiriöven ifadelerdebulunmuştur.
Furüg'unşiiri özellikle de Tevellud-i Diger ve ölümünden sonrayayınlanan imdn Beydverim BeAğtiz-iFasl-i Serdadlısonikişiir mecmuasındaözgün bir tarz-dadır.Kendisinden önceki ya daçağdaşı şairlerdenoldukça az orandaetkilenmiş o-lanFurfiğ, olgunlaşmayolunda felsefi ve sosyal konularaeğilmişve şiirlerini bu ko-nularda kalemealmıştır.13
TI- Eserleri:
1- Esir
(Tahran 1331hş.) 2-Dtvar
(Tahran 1335hş.) 3-İsyan (Tahran 1336hş.) 4-
Tevellud-i Diger
(Tahran 1342hş.) 5- İmiinBeyaverim Be Alaz Fasl-; Serd,
(Tahran 1352hş.),
Berguzide-Yi
Eş'ar
(Tahran 1353hş.),Guzfne-yi
Eş'ar
(Tahran 1364h.ş.).Furüg'unyukarıda adıgeçen eserlerindekişiirlerinin tamamıDivdn-i Kamil-i Eş'dr-iFuruğ,dahasonralarıda Divdn-iEş'dr-iFuruğ-iFerruhzdd adıyla(Tahran 1376h.ş., Beşinci baskı) yayınlanmıştır. Şiirleri dışındaeserleri arasındabirkaç tiyat-ro çevirisi ve film senaryosu yeralmaktadır.
1-
Es'"
Furüg-iFerruhzAd'ınilkşiir mecmuasıEsiradıyla1331 hş.ll952 yılında Tah-ran'dayayınlandı. Şairinkendi ifadesiyle bu eseridış dünyasındakisosyal degerlere, toplumun gelenekselyapısınave törelerine aldırmadanbirkadınolarak. gençlik dö-nemindeki durumunu veduygularını tasvir eder. Esir'de yer alanşililerdaha çokşai rinşahsi hayatındakiolumsuzluklar, özelliklebaşlamasından kısabir süre sonra ay-nlıkla sona eren evliligi, sıkıntıları, ümitsizlikleri veyalnızlıkla kararmış hayatında gelişen olaylarınetkisinde kalemealınmıştır.Buşiir mecmuasındaFurüg, ahlaki ku-ralları da bir kenara bırakmış, o döneme kadar şiir söylemiş İranlı kadın şairlerin geleneklerinde bulunmayan yeni mazmunlar, terkipler ve kelimeler de kullanmıştır. Bu eserindekişiirlerinde şairgerçekten neyinpeşinde dolaştıgınıbilmemektedir. A-ilehayatının karanlık duvarlarından,dar sınırlarındankurtulmak için bir pencere a-ramakta ve kendi diliyle bukaranlıkzindandançıkmakiçinyoğunçaba göstermek-tedir. Furftğ,bu ve daha sonra kalemealmışoldugu Divdradlıeserlerindekibazı şi irlerini o dönemlerde birtakımeserleri Farsça'ya tercüme edilmiş Amerikalı kadın şairlerin şiirlerindenetkilenerekyazmıştır.
12Şernisa, Nigtihf Be Fun2ğ-i Ferrulıztid,s. 150-151.
.-1'/.
Yıldırım: Füruğ-iFerruhzad veŞüri-200-Genel olarak de~erlendirildigindeFun1g-i Ferruhzad'ın şiirleri fransız yazar George Sand'ı(1804-1876)hatırlatınaletadır.George Sand'm dailk romanları duy-gusal, aşkkonulu ve romantiktir. Hayatının daha sonraki dönemlerinde daha ciddi, toplumuyakından ilgilendiren sosyal konulara yönelerek eserlerini bu alanlarda ka-leme almıştır. Odayaşadıgt dönemlerde erkeklerin sahip oldugu bütünhaklarınve özgürlüklerin kadınlara da verilmesi taraftan oldn~ için eserlerinde kadın hakları konusunda korkusuz ve cesurca ifadelerde bulunmaktadır. FUTÜğ-i Ferıııhzad'ın ilk üç eseri de daha çokserkeş, heyecanlı,isyankar ve romantik birkadının duygularını yansıtırken, hayatınındaha sonraki devirlerinde özellikle birlikte sinemaçalışmaları yapmış oldukları çagdaş yazarlardanİbraIıim-İ Gulistaıı, çevresindeki edebiyatçılar ve düşUnce adamlarıylabirlikte bulunmayabaşlamasıyla hayatındaönemli de~işim lerolmuş, sanata,şiireve toplumayönelmiştir.Bu yüzden sosyal, eleştirelve toplu-mu bazı konularda uyarmayı hedef alan şiirlerle dolu dördUncü eseri, Tevellud-i Diger di~erleriyle oldukça farklılık arz etmekte, daha başka bir atmosferi yansıt makta, adıyla da yeni birdo~uşu çağrıştınnaktadır.Esir, yirmi dokuz şiirden oluş maktadır.14
BiKodim Dest? : HangiElİle? Seviyorum onu...
Tohumunışığı sevdiğigibi Tarlanın rüzgarı sevdiğigibi Kayığın dalgayı sevdiğigibi Kuşunyükseklerisevdiğigibi Seviyorum onu...
Aşkne ile
Ebedileştirilebilir?
Hangi öpücükle, hangi dudakla? Ne zaman, Hangi gecede?
14Yilsufi, GUlfunhuseyn,çeşme-yi Ri/şen, Tahran 1372hş.,s. 493-494; Şekibii, Şi'r-i Farsı
EzAğtiz
ra
ImrUz,s.359; HukUki,Şi'r-iZemtin-iMti/Furuğ-iFerruhztid,s. 61-62; Celli-li,Furuğ,DerKalemroıı-iŞi'rııe Zindegı,s. 16.A.Ü.TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü Dergisi Sayı12 Erzurum 1999
Yok olup giden ben gibi... Günler gibi...
Mevsimler gibi... Yuvalar gibi...
Evlerindamındakikarlar gibi... O dasonunda
Gölgelerarasındatozolacaktır Eski birfotoğrafgibi
Yırtıhp kaybolacaktır Hangi eL ile Aşk ebedileştirilebilir? Hangi elle? 15 2- DIvar
-201-Fuıiig'un ikincişiir kitabıDiwir,1335hş.l1956'dayine Tahran'dayayınlandı. Ancak bu eseri klasik şiir taraftarlarıve gelenekçilertarafından yoğun eleştirilerle karşılandI. Kocasından ayrılmasındansonra kaleme aldığı bu eserinde şair birkadı nın duygularındanve içdünyasından bahsetmektedir. Buşİİr mecmuasında yalnızlık, şaşkınlık, güçsüzlük, kannaşık rüyalar içinde yaşayan, hayall biryaşantıyla uğraş makta olan şair, hemen her şeye isyan etmektedir. İçerisindeyer alan şiirlerin bir kısmıilkşİİr mecmuasıEsirileaynıçizgide bulunan Divdr, yirmibeş şiir içennekte-dir. Bumecmuanınilkşiiri olan "Ru'yc1",acılarladolu gerçek hayattan sahneler ser-gilenmektedir. Diger eserlerinde bolca kuIlandıgı "karanlık" ve "gece" semboIleri burada da çokça görillmektedir.16
Divdr'daki şiirlerin çoğunun konusu aşktır. Şairin aşkının sırrı da şiirinde giZlidir. O, maddiaşklardançok ötelerde, gönülaşıgıdır,tenaşıgı degiı:
iSFurü~-i Ferruhzad,Divan,(Esfr/Bii Kodlim Dest?) s. 72-76.
16Ajend, Ya'kUb,Edebiyyiit-i Novin-i Iran, s. 212;Şekibli, Şi'r-i Farsı Ez AğdzTa İmritz, s. 359; Huküki, Şi'r-iZeman-i MdlFuruğ-i Ferruhzdd, s. 101-103; CeHUi, Furuğ, Der Kalemrov-iŞi'r ve Zindegi, s. 24; Mes'Odi, "Cilvehli-yi MeIctebhli-yi Edebi Der Şi'r-i Furüg",Edebiyylıt-iMu 'ôsir,s. 55.
N.Yıldırım: Füruğ-i FerruhzıidveŞiiri
Kahr : Küskünlük
Git...git onadoğru,umurumdadeğil Sengüneşsin... o yeryüzü... ben gökyüzü Onun üzerinedoğ, çünkü benkonmuşum Naz ileyıldızlarınomuzuna
Beni perdelerinarkasınaçeken sen Nasıl anlamadın sırlarımı?
Bedeninden vazgeçtim senin, çünkü dünyada Benimisteğimin amacıbir tendeğildi
Koştuysamsanadoğruböyle Aşka aşığım,senin visalinedeğil Işıksızgeceleriminkaranlığında
Senin hayalinden daha güzeldiraşkınhayali
-202-Onunyanında oturduğun şuan Sen,şarap ve onakavuşmadevleti! Gittigeçmişve eskidi o efsane
Bir senin bedenin ve bir de onun yok olmayanaşkı kaldı17
3·İsyan
1335 hş.li956 yılında yayınladığı üçUncü şiir mecmuası İsyan ile Fun1ğ-i Femıhzad,sonu olmayan bir yolagirmişti.
on
sekizşiirden oluşanbukitabında şair, kutsal kitaplarda yer alan metinlere ve özellikle deinsanın yaratılışı, şeytanınAllah'a karşı başkaldınnasıylailgilikonularıgöz önünde bulundurup kendisinden önce de bu konularaeğilmiş doğuluya dabatılı şairlerdende örnekler alarakduygularını dizele-reaktarmıştır.EserdeşeytanınAllah'a isyan etmesi,insanlarında ona uyarak Allah'a başkaldırmalarıkonusundabirtakım düşünceler,daha çok sorular yoluyla dizelerine 17Furuğ-i Ferruhzad, Divan, (DiviirIKahr) s.232-234.A.Ü. TürkiyatAraştınna1anEıısti.tüsiiDergisi Sayıtl Erzurum 1999
-203-aktarılmaktadır. BUtün bu sorular sonuçtacevapsız kalınca şairAHah'a teslim olma-yarazı olmakta ve günahlarının affedilmesini istemektedir. Isyan'daşairindiger e-serlerinde ana tema olan"aşk"yerine göreceli olarak ölumdUşüncesiöneçıkmakta geçmekte, gitgide ölümOZilntUsüşairinruhunu gölgelemektedir. Daha önceyazılmış diger iki kitaba oranla bu eserde romantik ve duygusal kavramlara daha az rastlan-maktadır.LS
Romantik şiirinözelliklerinden olan cografi ya da hayali seferlerde gezip do-laşmaFurOg'un bu eserinde önemli ölçüde ön planaçıkmaktadır. Yaşadığıçevreden ve insanlardanayrılaraközgür, daha genişbölgelere seyahatlerde bulunmak, başka atmosferIere ve zamanlarakaçış,hayalkanadarıylahavalanaraktarihiseferlereçıkış, bu tür eserlerin önemli özelliklerindedir.19
Bu mecmuasındaFurOg, şairliktecrübelerini göstermekte, kendine özgü şiir atmosferini bulmak için çaba sarf etmektedir. Bu eserinde deyalnızlık, ayrılık, yor-gunluk ve güçsüzlük ifadelerinesık sık rastlanmaktadır. Kendisini her zaman sıkın tılariçerisinde, dar bir dünyada, karanlık ve tızüntülü bir atmosferde gördügü için herşeyeisyan etmektedir. isyan'ınilkşiiriFurüg-iFerrulı:zad'ınogluna hitaben ge-lecektekiumutlarınıdizelere aktararakyazmışoldugu"Şi'ri Beriiyi To"adlı şiiridir.
Şi'riBerilyiTo: SeninİçinBirŞiir -oglum
"Kamyar"a-Senin için söylüyorum buşiiri Susamışbir yaz günaşımında
Uğursuz başlamışbu yolunortalarında Bu sonu olmayan üzüntünün eskimezarında
Burada, suskundur bütünyıldızlar Burada, ağlamak/adırbütün melekler Burada, Meryem gülününtomurcukları Dahadeğersizdirçöl dikenlerinden
18Ajend,Edebiyyat-i Novin-i iran,s.203; Ylihakki,Çun Sebu-yiTeşne,s.129;Şi'r-i
Zemtin-iMtilFurilğ-iFerruhztid,s.123-125.
N.Yıldırım:Fiirut-iFerrulıziidveŞüri
Buradaoturmuşher yolunbaşına Bir yalan, yüzsüzlük ve riya devi Göremiyorumkaranlıkgökyüzünde Dirilişin aydınlık sabahındanbirışık
Bırakyeniden
Dolsun gözlerimşebnemtanecikleriyle Perdeyi açmaya kendim gittim
Hz. Meryem 'lerin temiz yüzlerinden
Budışızahit güruhla
Kolaydeğildirbu mücadele biliyorum Benim ve seninşehrin, tatlı yavrucuğum Yuvasıdırçoktan berişeytanın20
Tahran, 7 Mordad 1336hş. 4- Tevellud-i Diger
-204-Fun1g-i Ferruhzad'ın hem içerik, hem mazmun açısından daha önce yazmış oldugu ilk üçşiir kitabındantamamenfarklıolan dördüncüşiir mecmuası Tevel/ud-i Diger, 1343 hş./I964'de Tahran'dayayınlandı.O, Tevel/ud-i Diger ile artık başka bir Fun1ğ olmuştur. Artık"Esir" degildir. Şiirlerini olgunlaşmış bir aşk ve dinmiş heyecanlarıyla söylemektedir. Geçmişin heveslerinden ve tutkun olduğu arzularının "Divlir"ından geçmiş,yenidendogmuştur.Gerçekte de onunhayatındaikinci bir dö-nemin, sanatyaşamındayeni bir devre, yeni birdoğuşun başlangıcıolarak kabul e-dilen Tevel/ud-i Diger, hemşairinkendihayatındave hem deÇagdaş Farsedebiyatı tarihindeşairce düşünce tarzınınyeni ve benzeri az görülen bir çehreyle, bütünşiir sel derinlikleriyle ortaya konuldugu bir eserdir. Bütün bunlarFurfiğ'unhem bu ese-rinde yer alan kelimeler ve hem de kullandığı vezinlerde kendisini göstermektedir. Tevel/ud-i Diger,yayınlandığı dönem Farsşiiri açısındanönemligelişmelerdenbiri olarak kabul edilmiştir."An Rüzhii"adlı şiirle başlayanbu eseriyle şairkendini
A.Ü. TürkiyatAraştırmalanEnstitüsü Dergisi SayıII Erzurum 1999
-205-rak di~erdünyalara pencere açmış, daha önce göremedi~i, kavrayamadıgı olayları yakındangörerekdeğerlendirmelerinidizelerineaktarmıştır.Bu eserde yer alanşiir lerinço~, konuşmadiline çokyakınbir dilde ve modemkalıplardakalemealınmış, tasvirler, terkipler ve mazmunların birkısmı diğerFars şairleri tarafından kullanıl mamış, ilk olarakFurfiğ tarafındanFars şiirine sokulmuştur. Bu eserde yer alan şiir lerdenbaşta"DerHıyiibfuıha-yiSerd-i Şeb", "DerGurı1biEbedi", Ma'ştlk-iMen", ''''\.yeha-yi Zeminf', "Didar Der Şeb", "Feth-i Bag" ve özellikle de "Tevellud-i Diger" olmak üzere birçokşiirikendi çizgisinde Farsedebiyatındamodern şiirin en üst derecedenşiirleri arasındayeralmaktadır. 2ı
5-iman Beylivertm BeAıaz-;
Fas/-;
SerdFıırQg-i Ferruhzad'ın beşincive son eseri olan İman Beydverim Be Ağaz-i Fasl-i Serd ölümünden birkaç ay önce 1345hş./1966 yılında "On Çağdaş Şairden On Eser" dizisinde yayınlandı.Ölümüyle sonuçlanan kazadankısabir süre önce ka-lemealmış oldu~mesaj yüklü "Perende Mordeni Est"adlı şiiride bu eserdedir. Bu sonşiir kitabı, şekil, dil, düşünce, açıklama yetenegi ve ifadelerindeki olgunluk ba-kımındanTevellud-i Diger'dendaha yüksek basamaklarda yeralmaktadır. Artık bazı amaçlarına ulaşamayacagınıanlayanşair,sürekli olarak geceden,karanlıktan, karan-lıktaard ardaakıpgiden cenazelerden söz ederken çaresiz olarak bütün bu korkunç görüntülerden yine kendine sığınınakta, her zamanyaptlgıgibi oturduğupencerenin kenarındayüzünü güneşeçeviripduygularınıdizelerine aktararak teselli olmaya ça-lışmakta,ancakaydınlIkla aralarında ilişki sa~layacakbir araçolmadığı için her za-manki gibi güneşeyenilmektedir. Onu güneşle tanıştıracak kimse yoktur. Kendisini kurtaracakkişiyiaynadan sormadışında başkaçaresi yoktur. Bu eserinde dekonuş ma diline çokyakın bir dilkullanmışolanşairinözgün dili,açıklama yetene~i ve sa-deliğiyle birleşince, olaganüstü özellikler gösterir bir halalmıştır.22
İçerisinde tamamı Fun1ğ'un ustalık dönemi eserlerinden yedi şiirbulunan bu mecmuadabaştaen uzunşiiri "İmanBeyiiverim BeAğiiz-i Fasl-i Serd" olmak üzere "Pencere", "Tenha Sediist Ki Mi Maned", "DHem Beriiyi B~çe Mi Stlzed", "Kesi Ki Misl-i Hiçkes Nist", "DHem Girifte" ve son şiiri"Perende Morden) Est"adlı şiir leri de yeralmaktadır.23
Büyük sanatçıların eserleri arasında genellikle diğer eserlerinden öne çıkan bütüngörüşlerininvedüşüncelerinin bir özetini, sanathayatınınana kesitlerinitaşı yan daha büyük bir eseri vardır. Söz konusu eseri birbakıma sanatkarın varlığı ve sanatının bir manifestosu, sanatının zirvede oldu~ devrin hatırasıdır. Mevlana'nın
21 Ajend, Edebiyyat-i Novin-i iran, s. 213; Novıı1zi, Edebiyyat-i Mu 'asir, s. 397; Hukuki, Şi'r-i Zeman-iMalFurUğ-iFerruhzad,s. ı8ı· ı83;Tahbaz,Zen-i TenhalZindegi veŞi'r-i Furi1ğ-iFerruhzdd,s. 67; Cehlli,Furi1ğ,Der Kalemrov-iŞi'r ve Zindegi,s. 34-35.
22NovrOzi, Edebiyydt-i Mu 'iisir, s. 397; Huki:lki,Şi'r-i Zeman-i MalFuruğ-i Ferruh- zdd, s. 257-258.
N.Yıldırım:
FüruA-i
FernılızldveŞiiri·206-"Mesnevt'si Sohrlib-i Sipehri'nin "Sedd-yi Pay-i Ab" ve"Musafır" adlı şiirleri,bü· tünşiirlerininbir fihristi gibidir. Furiig-i FeITllhzad'ınbu anlamda en önemli ve en etkili eseri, fmdn Beyôverim BeAğdz.;Fasl-i Serdadlı oldukça samimi duygularla kalemealınmış şiirlerledolu, etkileyici şiir mecmuasıdır.Zaten hepimizsoğuk
mev-sİmin eşigindebulunmuyor muyuz?Kızlanmız, kardeşlerimiz,annelerimiz soguk bir mevsiminkapısında beklemiyorlar mı?24
Furiig özelhayatıylaiç içe olarak toplumun genelyaşantısındankesitler de vermekte oldugu bu eserinde günümüzFarsça'sınınmodernedebıdiliyle çok duygu-sal ve etkileyici ifadelerlehayatın insanımaglubedişinikendişahsındadizelere akta-rarak gözleröntınesennek.iedir.Şairbuşiirinde hatıralarınıgür bir sesle aktarmakta·
dır. Biz onu pencereninkenarındayüzü pencereye dönOk olarak bakarken şiirini 0-kuyor halde arkadan izliyoruz. Cümlelerinin bir kısmıtam olarak bize ulaşmıyor. Soğuk bir mevsimin eşiginde bulunuyoruz. Dışarıda kar yagıyor...25
Digerşiirlerinin bazıbölümlerini de etkilemişolan, birhatıralargeçidini
an-dıranbuşiirdekelimeler ve cümleler yer yer yinelenmektedir. Şiir, yalnızbirkadının
ümitsizliklerini dile getiren dizelerle başlamaktadır. Soğukbir mevsimin eşiginde durmuşbeklemekte olanyalnızbirkadın. Kışmevsimi, ölüm, durgunluk, sessizlik ve yokoluşunsembolü. Deyayı.Eller güçsüz vekurtarıcıise mezarda uyumakta. O
ka-dın, bahan, çiçeklerinaçmasını, dallarınmeyveye dunnasını düşünmektedir.Ancak buradaki bahar, gelecek bahar degil,geçmişindeki bahar!ardır. Şairin zonınluolarak
soğukmevsiminbaşlangıcına, yaşlılıkve büyük biryalnızlıgınpençesinde
bulundu-ğunainanmaktanbaşkaçaresi yoktur.Başlayan soğukmevsimle birlikte genç bir
ka-dınhayal bahçelerinin birden bire viran olarak harabeJeredönUşmesiyle,çürüyen to-humlar, karın altındakalan umutlarlabaş başa kalmaktadır. Şairbir sonraki baharda
umutlarınında herşeygibi yenidentomurcuklanacagını,yeşereceginive dirilecegini
arzulamaktadır.Böylelikle çogunu kendi yaşadıgı ve dizelere aktardıgı hatıralarını genelleştirerekmısralarınadökmekte veebedileştinnektedir.
Hayatıtasvir ederken olaylara bazen mücadeleci birbakışla yaklaşan şairin e-serlerinde yer yer bu mücadeleciyaklaşımı eleştirelve mizahkarışıkifadelerle de dolmaktadır.Bu özellikler "Ey Merz-i Por Goher"adlı şiirindedahaaçıkbirşekilde
kendini gösterirken,
"Iman
Beyaverim Be Aga,z-i Fasl·i Serd" adlı şiirindesanatsal yönü daha ileri düzeylerde ve daha derin boyutlarda sergilenmektedir.26imin Beyaverim BeAitb-i FasJ-iSerd
Ve bu benim,
24Şemisa, Nigahi Be Furilğ-iFerruhziid,s. 22-23;HukUkı, Edebiyyat-i İmn1z-i iriin,II, 576.
25Şemisa, NigiiM Be Furilğ-i Ferruhztıd,s. 23-24.
A.Ü. TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsüDergisi SayıII Erzurum 1999
Yalnız birkadın
Soğukbir mevsimineşiğinde
Yeryüzününbulanık varlığını kavramanın başlangıcında GtJkyüzünün sade ve üzüntülüumutsuzluğunda
Bu çamurlu el/eringüçsüzlüğünde
Zamangeçti
Zaman geçti ve dört kezçaldısaat Dört kezçaldı
Bugün Deyayınınilk günüdür. Bilirim mevsimlerinsırlarınıben Anlarımsözünüzamanların Kurtarıcımezardauyumaktadır.
Ve toprak, kabir Dinlenmeninişaretidir.
Benüşüyorum
Benüşüyorumve sanki bir daha aslaısınmayacağım Ey sevgili, ey tek sevgili "kaçyıl/ıktıacaba oşarap?" Bak buradazamanınne kadardeğerivar
Venasıl çiğniyorlar etlerimibalıklar
Neden beni hep denizin derinliklerindesaklıyorsun?
Benüşüyorumve sedefküpelerdenrahatslZım Benüşüyorumve biliyorum
Bir yabanişakayıkın kırmızıhayal/erinintamamından birkaç damla kandışında
-207-N. Yıldırım: Füruğ-i FerruhzıidveŞüri
hiçbirşey kalmayacaktır27
-208-"İman Beyılverim Be Agaz-i Fasl-i Serd",aynızamandaFurı1g'un düşüncea· gırlıklı şiirlerindenbiridir. Bu şiirinde bireysel ve toplumsal problemleri, kendine özgükonularıbir tarafabırakarak insanın yalmzlıgındangaripliginden, bahsetmekte insanın bu yönüyle ilgili düşüncelerini dizelerine aktarmaktadır. Bu şiirine yalnız lıktan söz ederek başlayan şair, dogal bir girizgahla kendini aşarak çevresindeki dünyaya geçmekte, sürekli karyagışınıdile getirdigi bölümlerinde de bahar ve genç-ligi hatırlamakta, gelecek bahan, agaçlarıntomurcuklanacak dallarını, sevgiliye ve soguk mevsiminbaşlangıcına inancınıyeniledigi günlerihatırlamaktadır. Şiir"ben", "yalnızlık" ve "soguk" kelimeleriyle, şairin konumunu açıklayan dogal ve somut kavramlarlabaşlamaktahemen ardındanher şeyin ayrılmazbirparçası olan zaman kavramıyladevam etmektedir. Burada söz konusu edilen zaman Deyayınınilk gün-leridir. Şairburadazamanın akışınıve dört mevsimingeçişini anlatmaktadır.
lll-TarzıveDüşünceleri
Çagdaş Farsşiirinde Nimıl tarzının takipçileriarasındayer alanFurı1g'un şi irleri daha çok serbestşiİrtüründendir. Klasik Farsşiirinin kalıplarını ve vezinlerini kullanarak kaleme almış oldugu şiirleri oldukça azdır. Yaşadığı dönemlerde İran toplumunun bireysel ve toplumsal hayatının bazı alanlarında sarsıntılarortaya çık mış, klasik hayat tarzınınbir tarafabırakılmasıyolunda bir takım hareketleryavaş yavaşkendini göstennegebaşlamıştır. Şiirindendaha özgür biryaratılışasahip olan Furfig'un bu hareketler içerisindeki rolü, eskiyekarşıcephealışıve toplum içerisinde klasik özellikleri reddetme, ahlakibirtakım kıırallarıyerle bir etme,bazıgelenekleri ortadankaldınnagibidüşünceleriher zaman gözeçarpmıştır.Hassas bir ruhiyapıda bulunması, sıkıntılarla tamşık olmasıve insani degerlerin derinliklerinden haberdar olmasına rağmen, isyancıve maceraperestyapılıbirşahsiyettir.Bu özellikleri haya-tınınilk dönemlerinde kalemealmışolduguşiirlerinde açıkçagörülmektedir.28
Furı1g, Şairlik hayatının başlangıcından itibaren gerçek ve samimi duygula-rından kaynaklanarak dizelerine akan ifadeleriyle yaşadıgı çagın şiir tarzı, klasik mesnevi tarzıve Nimiitarzınınromantikşiirturüne kadarçeşitlitürlerdeşiirler ka-leme aldı. İlk üç eserinde kadını, kadın haklarını, kadın erkek eşitliğini savundu. Yalnızlıkve esaretten bahsetti. Daha sonra geçirdigi çok köklü birdegişimleyeniden birdoguşla olgunlaştı.29
FurOğ-i Ferruhzad'ınkendi ifadeleriyleişledigitek günahkadınsı duygularını dizelerineaktarınasıdır.Bu nedenlekarşı karşıya kaldıgı yoğuntepkiler üzerine
yap-27Furuğ-iFerruhwd, Divan,(İman Beylİverim BeAğdz-;Fas/-; Serd)s. 323-325.
28 Şemisa, Sırfis, Sebkşiniisf-y; ş;'r, Tahran ı374hş., s. 346; Berumend, Mehrduht, "Pervın ve DigerŞa'iran-i Zen-iIranıDer Yek Karn-iAhır", Yadman-; Pervins. 20-21.
A.Ü. TürkiyatAraştırmalarıEmtitüsü Dergisi Sayı12 Erzurum 1999
-209-tı~ı açıklamalarda söz konusukonularınsadece şiirle sınırlı kaldıgını ifade etmekte ve kendisini savunmaktadır. Ancak bu açıklamaları bekledigi gibi etkili olmamış, toplumtarafındankabuledilmemişveyalnızlı~ınıdahadaartmnıştır.lO
Fwı1g-iFerruhzAd, dildeki ifaderahatIıgı, geniş görüşyelpazesi, içtenliği, ya-şanılan dünya ve insanlann problemlerini şiirine yansıtması nedeniyle çok sayıda Farsşairini etkilemişve Farsşiirindesonkırk-elli yılınen büyük temsilcilerinden bi-ri olmuştur. Toplumsal sorunlara şiir diliyle eğilen Ferruhzad, şiirlerinde ölüm ve yokluk ileaşkve hayataagırlık vermiş, kadınerkekeşitsizliğikonusunda içindeki is-yanı şiirlerine yansıtmıştır.II
Tahran'daki havadan sıkılan, aydınların oluşturdugu yarı karanlık atmosfer-den rahatsızolan şair, tecrübelerinipekiştirmek ve yeni ortamlar bulabilmek ama-cıyla İran dışına seferlerde bulunmuştur. Yaşadıgı çağı iyi tanımayı hedefleyen Furt1g, gençlik döneminde klasik Fars şiirinin önde gelen temsilcileri HMız ve Sa'di'ye, kendiçagında yaşamış Ferldfuı-iTevelluli, Nadir-i Nadirpilr ve digerşair lereyakın ilgi duydugu gibi, diger taraftan da Avrupaşiirveedebiyatıyla yakından ilgilenmiş, Batı Edebiyatıveşiirinidetanımaya çalışmış Avrupalı bazı şairlerin etki-sindekalmıştır. 32
Furt1g'un eserlerinde hayat ile şiir birbirinden aslaayrılma imkanı bulunma-yan iç içe girmişikili olarak gözeçarpmaktadır.Hem özel ve hem de toplumsal ha· yatındayenilgiye ugrayarakbaşarısız olmasıbir süre devam eden ümitsizlikten,
gü-vensizlikten, kimselere inanmama ve deger vermeme gibi davranışlarından sonra kendisini bir isyana dasürUklemiştir. İlkeserlerinde geleneklere ve ahlaki degerlere karşı isyanı açıkçagörülmekte olan Furüg'unhayatınınilk dönemlerindeki isyankar, itirazcıve korkusuzyapısı, Tevellud-; Digeradlıeserini kalemealmasındansoma
ö-nemli ölçüdedegişmişveyumuşamaya başlamıştır. Bütün bunlarla birlikte onun Fars edebiyatıtarihinde özellikle dekadın şairler arasındakiyeri hep belirgin kalmış ve seçkinlerarasındayeralmıştır.33
Şiiri konuşma diline yakın bir dilde, akıcı ve sade bir tarzda kaleme alan Furı1g,daha çok modem dildeyaygınterkipler ve deyimlerikullanmıştır. Genel ola-rak degerlendirildigindeşiirinderomantikşiir tarzınınözelliklerinin öneçık:tı~ı göz-lenecektir. Daha önce deişaret edildigi gibi çaMaşFars şiirinderomantikşiir tarzı, Nimll'nm "Efsane"siyle başlamış, Feridı1n-i Tevellull, Nadir-i Nlldirpilr ve Furı1ğ-i Femıhziid tarafından geliştirilmiştir. Bu tarzda bir taraftan "ölüm","vahşet", "kabir" dalgalanırkendiger taraftan da"şehvet","günah", "isyan" veşeytanm kışkırtmasıyla
lOMes'ildi, "CilvehA-yi Mektebha-yi EdeblDerŞi'r-j Fuıılğ",EdebtyyaJ-iMu 'dsir, s.56.
31 Kanar, Mehmet, Çağdaş IranEdebiyatımn Doğu.şu ve Gelişmesi, İstanbul 1999, s.
248-249.
J2Mes'fldi, "Cilveha-yi Mektebha-yi Edebi DerŞi'r-iFuııl~',EdebiY.YQt-iMu 'dsir,s. 58-59.
33 Yahakki, Çun SebU-yi Teşne, s. 131; Mes'Udi, "CilveM-yi MektebM.-yi Edebi Der Şi'r-i Fuıi'ig",Edebiyyat-iMu'asir,s. 56.
N.Yıldımn: Füruğ-iFerrubzid'veSüri
·210-yaygınlaşanistek ve arzular kol gezmektedir. Furt1g, kendi ifadesiyle ilk üç eserinde işledigi temalarıda göz önünde bulundurarak duygu vedüşünceleriniiçdünyasında yaşadıklarınıperdesiz ve kinayesiz olarak dizelerineaktarmıştır.34
Furt1g,zamanının çocugu olma yolunda çok çaba sarfetmiştir.Gençlik dö-nemlerinde hem Hafiz ve Sa'di gibi klasik dönemin önde gelen şairlerini,hem de TeveBuli ve NiidirpOr gibiyaşadıgı çagınönemlişairlerinineserleriniokumuş,diger taraftanda Avrupa dilleri veedebiyatIarıyla yakından ilgilenerek ünlüAvrupalı şair ve edebiyatçılarıneserleri üzerinde mütalaalarda bulunmuşve onların tecrübelerin-den deyaralanmıştır.Kendi ifadesiyle ne tamamen klasik edebiyatadalmışve ne de Avrupaedebiyatındakendinikaybetmiştir.35
IV-Furüg-i Ferruhzid'm Sosyalİçerikli Şiirleri
çagdaş Farsşiirinınönde gelen özelliklerinden biri de sosyal konularla çok yakından ilişkili olmasıdır.Bu özellik az da olsa klasik Farsşiirindede görülmekte-dir. Ancak modem şiirçokaçıkve çok kapsamlıbirşekildesosyal hayatınhemen hemen her yönünü ele almakta ve bu dönemşairleridizelerinde sosyal konuları yo-gun olarak dile getirmektedirler. Furt1!HFerruhzad'ın sosyalyapıya bakışıhassas bir açıdanve eleştirelbirtarzdadır. Onuntakıldıgıve dizelerinde mücadeleye giriştigi sosyalkuraııardanbiri,kadınların zararınaolan birtakımgelenekler ve örflerdir. Ba-zen serkeşve isyankar birkadın rolünde, kendi ifadesiyle mazlumaydın birkadın olarak yürürlükteki kanunlar ve geleneklerle mücadele içerisindebulunmaktadır.Bu özellikşiirininanatemalarındanbiridir. 1333 hş.l1954 yılında Şirilz'dan bir dergiye göndermişoldugu mektubundaşu satırlarıkalemealmaktadır:"Benim arzum, İranh kadınların özgürlüğü ve onların erkeklerle eşithaklara sahip olmalarıdır. Ben bu ülkede bacılarımın uğradıkları haksızlıklarıve adaletsizlik/eri, çektiklerisıkıntıları tamamıylabiliyorum. Bu yüzden eserleriminyarısını onların sıkıntılarınıdile getir-meğe,problemlerini tasvir ederek gözler önünesermeğe ayırıyorum."36
Fun1g-i FenuhzM, kanuna ve adalet melegine iyi gözle bakmaz. Kanunlar o-nu diğerhemcinsleri gibi her zaman mahkum etmektedir. Gerçekte onun bu müca-delesinin somut biryararıda yoktur. Bu yüzden bütünbu tecavüzlerden korunmak amacıyla aşka sıgınmaktadır. Dış dtınyanın sıkıntısı,onu iç dünyaya sürüklemektedir. Avrupa seyahatinden dönüştındensonra şunları söylemektedir: "Hayatın baskıları, çevreninbaskısı.elime veayağıma vurulmuşzincirlerinağırlığı... Bütünvarlığımla etkisinden kurtulmak içinçalıştığımbütün bunlar beniyormuşve bitkin bir hale ge-tirmişti. Ben sadece birkadın,bir insan olmak istiyordum. Ben de nefes almaya, ba-ğırmaya hakkım var demek istiyordum. Ancak karşımdakilerferyat/arımıkesmek. nefesimigöğsüme/lkmak ve söndürmekistiyorlardı."37
34Mes'üdi, "CilveM-yi Mektebha-yi EdeNDerŞj'r·i Furuğ", Edebiyyt'it-i Mu 'lisir, s. 58-59.
35Mes'iJdi, "CilvehR-yi Mektebha-yi EdebiDerŞi'r-i FıırUğ",EdebiyytU-i Mu 'lisir, s. 59. 36Şemisa, NigiiM Be Furtığ-i Ferruhziid, s. 169-170.
A.Ü. TürkiyatArııştınnalanEnstitüsüDergisi SayıU Erzurum1999
-211-Şair, dostluklarıya dadüşmanlıklarıbelli olmayan, sadece kendilerini düşü nen kendilerindenbaşkaherşeygözlerinde degersiz olaninsanlarıkötü insanlar ola-rak niteler.
Bendüşüncelerin,sözlerin ve seslerineşit olduğubir dünyadan geliyorum. Bu dünya ise,yılanların yuvasına benzemektedir.
Bu dünya, seni öperken
Zihinlerinde seni idam edecek/eri ipi öreninsanlarınhareketlerinin Ayak sesleriyle doludur. 38
Bununyanında şair,normal bir hayatyaşayan insanlarıbunlararasındada ka-dınları çok sevmektedir. Tahran'daaydınlarmeclisine zaman zamankatılan şairin mektuplarından, makalelerinden ve şiirlerinden o meclislerin faaliyetlerini ciddiye almadığı anlaşılmaktadır.Fun1g-i Ferruhzad,kadınbirşairdi,ancak erkeklerden olu-şanbuaydınlar tabakasınınsahteciolduğunu anlamıştı.Derinlikleri olmayansığ ay-dınların özellikle kadın konusundaki görüşleri şairi rahatsız etmekteydi. Alkol ba-tak1ığında çırpınan,yemekmasalarında halkın yoksulluğundanalay edercesine dem vuranaydınlaradönemin önemlişahsiyetlerinden şairAhmedRızaAhmedi'ye gön-dermiş olduğubir mektubundaşöyleseslenir: 'Tahran'ınbu uydurukyaşantısından izlertaşımayanbir yeregitmişolmamdan çok mutluyum. Sana...bağımsız bir hayat, bu sun'f, derinliği olmayansığ.yüzeyselyaşantıdanuzak bir hayat en güzel bir or-tamıvedesteği sağlamayayeter." 39
Yaşamış olduğudöneminsosyalolayları karşısındahassas biryaklaşımve e-leştirelbirbakış açısısergileyenFurü~, sonuçları açısından kadınlariçinbirtakım za-Tarlartaşıyan bazıkanunlar ve geleneklerle mücadele içerisinegirmiştir. Yer yer is-yankar ve kimseyi dinlemeyen birkadınolarak tranhkadınların baskıve zulUrn al-tındahayat geçirmelerini asla kabul edemeyen, gelenekler vekadınları baskı altında tutmayı amaçlayan kanunlarkarşısında başkaldırıyıesas alanaydınlargrubunun bir üyesi olarakşiirinibu alanda bir araç olarakkullanmıştır.40
Cüzzarn hastalarıyla ilgili olarak çektiği bir filminde onların problemlerini dile getirmeğe çalışmış, cilzzamlıların çocuklarındanbirini alarak evinegötünnüşve büyütmüştür. O çocukla kendi çocuğu arasında hiç fark görmediğini de dizelerine aktardığıifadeleriyle dilegetirmiştir.
Fun1ğ'un ilgilendiğibir diğeralan da siyasettir. Siyasıolaylarla oldukça ya-kından ilgilenmiş, yer yer bazı gelişmeleri eleştirel açıdan dile getirirken hiciv ve
mizah
dilini de kullanmıştır. Fun1ğ'un siyaSi içerikli şiirleri daha çok Tevel/ud-i38Furftg-i Ferruhzlid,Divan,(İman Beyliverim Be Ağaz-i Fasl-i Serd) s. 429.
39Şemtsa,Nigahi BeFUrUğ-iFerruhzad, s. 173-174.
N.Yıldırım: Füruğ-i Ferrulız8dveŞiiri
-212-Diger ve iman Beydverim BeAğôz-iFasl-i Serdadını taşıyan şiir mecmualarındayer almaktadır.41
Furu~, Ayebi-yi Zeminiadlı şiirindetarihin kendi yaşadı~ıdönemiyle ilgili korkunç ve ilginç sahneler sergilemektedir. Buşiirlerinde yarınlarındanümitli olma-yan, tehditler altında yaşamlarını sürdüren, kimselere güvenleri kalmamış, düzenli bir hayatprogramlarıbulunmayan, birbirleriyletanışıkolamayan, garipyaşayan, ba-şıboşgezen hasta ve yoksulİnsanların duygularınatercüman olmayaçalışmaktadır.42
Ayebil-yi Zemini: Yeryüzü Ayetleri
Ozaman Güneş soğudu
Yeryüzünden bereketkalktı
Bitkiler sahralarda kurudu Balıklardenizlerde kurudu Toprakartıkölülerini Kabul etmedi
Artıkkimseaşkı düşünmedi Artıkkimse fethidüşünmedi Hiç kimse
Artıkhiçbirşeyi düşünmedi
Yalnızlık mağaralarmda Anlamsız varlıklargeldi dünyaya Esrarveafyon kokusu veriyordu kan Hamilekadınlar
41Şernisd, Nigahf Be Furuğ-i Ferruhzad, s. 178-179. 42Şernisa, Nigahf Be Furuğ-iFerruhzad,s. 181.
A.Ü. TürkiyatAraştırmaIanFmtiti1siiDergisi Sayıtl Erzurum1999
Başsızçocuklardoğurdular... Neacıvekaranlıkgünler Risaletin oşaşılacakgücünü Yenilgiyeuğratmıştıekmek
Insanlar birbirlerininboğazlarını Bıçaklarla kesiyorlardı
Kandandöşekleriçerisinde Çocukyaştakiküçücükkızların [rzına geçiyorlardı.43
-213-Furfiğ-i Fenuhzdd, şiirlerinde sadece kendi ülkesinin yüz yüze bulunduğu tehlikelerden bahsetmeklekalmamış, düşüncesineevrensel boyutlar dakazandırarak dünyanın geleceğindenümitsizlige düşmUş, bu sonucu belli olmayan ilerlemenin korkusunutaşımış, insanların başınanelergetirebileceğini düşünmüştur.44
Benimlekonuş
Pencereyesığınmışımben Güneşle tanışık/ığımvar
Ey dost, eykardeş,ey kankardeş Ayaulaştığında
Gü//erin kat/iamauğradığıtarihi yaz 45
Furfiğ-i Ferruhzad, Şiirlerindekanuna ve adaletmeleğineövgülerdizınemek tedir. Kanunlar, her zaman onu hemcinsleri gibibaskı altındatutmakta ve ellerinden bütünhaklarını almaktadır.Onun bu yoldaki mücadelelerinin de bir faydasıyoktur. Kendisine ve hemcinslerinekarşıyönelen bütün olumsuz hareketler ve tutumlar
kar-43Furı1g-i Ferruhzad, DIvan, (TeveIlud-i DIger! A.yehii-yi Zemini) s. 361-364. 44Şemisa,Nig/ihz BeFuriığ-iFerruhzlid,s. 182.
N.Yıldırım: Füruğ-i FernılızidveŞiiri
-214-şısında şiire sıgınmakta, dış dtınyanın baskılarından ve karanlıklarmdan, kendi iç dtınyasının derinliklerine dogru ilerlemektedir.46
Gecelerini içkimasalarındageçiren ve yoksul halkın problemleriyle ilgilen-meyen aydmlara deger verilgilen-meyenşair,toplumun ileri gelen zengin kesimleri ve say-gınçevrelerinekarşıfazla ilgi duymamakta, toplumdakisınıf a)Tımındanoldukça ra-hatsız olmakta ve bu durumu dizelerinde agırbir dille eleştirmektedir. öte yandan hep birkurtarıcmm rüyasınıgörenşairegöre, sonunda birkurtarıcıgelecek ve bütUn problemlerdeninsanIıgı kurtaracaktır.47
Şairinburada eleştirdigi aydınlar, çagdaş Fars edebiyatmm temsilcileri ol-duklarını söyleyen, ileri düzeyde anlayışlı, kavrama yetenekli ve son derece olgun olduklarını iddia eden, kendilerini birereleştinnen,millişair, uluslararası yazar ve teorisyen olarak görenşairlerveyazarlardır.
46Şemısa,Nigôhi BeFuriığ-iFerruhzôd,s.170.
