SAYISAL KROMOZOM BOZUKLUKLARI
46 kromozom dışında her hangi bir kromozom
sayısı
heteroploid
olarak adlandırılır.
Öploidi
Haploid kromozom sayısının (n) tam katı kadar olan kromozom sayı değişikliklerini gösterir.
Haploid (n = 23) Diploid (2n = 46)
Poliploid: Triploidi (3n = 69)
Tetraploidi ( 4n = 92) Gametlerin diploid olması ve
Çekirdek bölünmesi olmasına karşın stoplazma bölünmesinin olmaması poliploidilere yol açar.
Endomitoz
Endoreduplikasyon
• “Endomitoz” profaz ve metafaz normal olarak tamamlanır ancak anafazdan telofaza geçiş
oluşmaz.
• “Endoreduplikasyon” kromozomlarda sentromer bölünmesi olmaz, 4 - 8 kromatidli kromozomlar ortaya çıkar.
Triploidi
her kromozom için üç kopya taşıyan kişiler “triploid” dir.
•Karyotip; 69,XXX
69,XXY 69,XYY Nedenleri:
•İki spermle fertilize olmuş bir yumurta
•Haploid spermle fertilize olmuş diploid yumurta (1.
mayozda hata) veya tersi
kendiliğinden düşüklerde %17
Fenotipik özellikler,
triploid karyotipe yol açan fazla kromozom setinin anne ya da baba kaynaklı olmasına bağlı olarak değişir.
Paternal set, anormal plasenta gelişimi ve parsiyel hidatiform mollere neden olur.
Maternal set, gebeliğin erken dönemlerinde kendiliğinden gebelik kaybına neden olur.
Tetraploidi
Haploid sayının dört kat fazla olduğu durumdur.
Karyotip;
92,XXYY veya 92,XXXX
Zigottaki erken dönem bölünme hatalarından
kaynaklanır.
Diploid kromozom sayısından bir/ bir kaç fazla veya eksik kromozom sayısını gösterir.
(2n+1), (2n-1), …
•Otozomal ya da cinsiyet kromozomlarının sayısal
farklılıklarıdır.
•Aynı anda birkaç kromozoma ait sayısal bozukluk
birlikte olabilir, ancak genellikle tek kromozomda problem vardır.
•En sık görülen kromozom bozukluğudur, tüm
gebeliklerin %3-4’ ünde görülür.
• Hiperdiploidi:
Trizomi (2n+1) 47,XX,+21 veya
47,XXY
Tetrazomi (2n+2) 48,XXYY ya da
48,XX,+3,+3
• Hipodiploidi:
Monozomi (2n-1) 45, X
Nullizomi (2n-2) 44,XX,-3,-3
Temel kusur:
•Kromozom ayrılmaması (nondisjunction,sentromer bölünmesi olmaz)
•Anafazda geri kalma (anafaz lagging)
Normal 13,18, 21, X trizomi 18 ve trizomi 21 21 (green) 18 (Aqua)
Non-disjunction Dağılımı
Mayoz I
Mayoz II
Mitoz
Maternal 21, 15, 16, X
18, 21, X 15, 18, 21, 8
Anöploidinin orjini
Paternal %
Maternal %
Trisomy 13
15
85
Trisomy 16
0
100
Trisomy 18
10
90
Trisomy 21
5
95
45,X
80
20
47,XXX
5
95
47,XXY
45
55
47,XYY
100
0
Mozaisizm
a ) Postzigotik b ) Prezigotik
Germinal mozaisizm Somatik mozaisizm
soma gamet Mozaiklik oranı yaşla ters orantılıdır!
Bir bireyin farklı iki zigottan kaynaklanan
iki veya daha fazla farklı genotipe sahip olması
46,XX/ 46,XY
Kan transfüzyonu
Kemik iliği nakli
İkiz eşleri arasında kanama
Homolog kromozomların her ikisinin de aynı
Ebeveynden aktarılmasıdır.
Kromozomların ikisi birden anneden ya da
babadan aktarılır,
Kromozom sayısı “
46
”, fenotip “
anormal
”
47 UPD olasılığı vardır;
22 otozomal ve Xmat/pat
XY pat
Komplet UPD (holokromozomik)
Mayoz 2 hatası,
Mitotik/mayotik duplikasyon
Sıklıkla paternal UPD
Resesif mut. homozigotluğu
Mayoz 1 hatası
• “
Heterodizomi
” 1. mayoz bölünme hatası
sonucu, bir ebeveynin iki homoloğu birden
aktarılır, heterozigot ve homozigot
segmentler içerir.
• “
İzodizomi
” 2. mayoz bölünmede hata vardır,
tek bir kromozomdan orjin alır, bu nedenle
üzerindeki tüm segmentler için homozigottur.
Kromozomların sayısal
bozukluklar fenotipi etkiler
Kendiliğinden düşükler
Doğumsal morfolojik bozukluklar
Kısırlık (infertilite)
Yapısal kromozom bozuklukları
1.
Dengeli bozukluklar (genetik kayıp yoktur)
a. Yerdeğiştirme (translokasyon)
karşılıklı (resiprokal)
sentrik füzyon (robertsonian)
araya girme (insersiyon)
b. Ters dönme (inversiyon)
parasentrik
a. Kromozom parça kaybı (delesyon)
Terminal
İnsersiyonel
b.Artma (duplikasyan)
c. Yüzük (ring) kromozomu
d. Izokromozom
e. Marker kromozom
iki kromozomun kollarının tümü veya bir parçasının yer değiştirmesidir.
* Her hangi bir gen veya kromozom parçası kaybolmadığı için dengelidir.
* Bireyler fenotipik olarak normaldir.
* Dengesiz gamet oluşumu söz konusudur.
Non-homolog kromozomlar arasında karşılıklı parça değiş tokuşu olur.
En sık karşılaşılan translokasyon tipidir.
Krossing-over sonrası gametlere dağılım (segragasyon) 2:2 , 3:1 veya 4:0 şeklinde olabilir.
En sık görülen segregasyon tipi 2:2 dir.
3:1 segregasyon
Komşu 1
alternate
Akrosentrik kromozomlar arasındaki sentrik füzyon sonucu oluşur.
Taşıyıcılarda kromozom sayısı 45 dir. Kromozom veya gen kaybı olmadığı için dengeli anormalliktir.
Fenotipi normal olan bu bireylerde gametlerde dengesiz dağılım olur. *rob(13q14q) en sık gözlenen tiptir.
Oluşumu için üç kırık gerekir bu nedenle nadir olarak gözlenir
Dengesiz gamet oluşumu nedeniyle anormal bebek riski %50 dir
Direk insersiyon, kopup araya giren parça orjinal konumunu yeni yerleşiminde korur
Ters(inverted) insersiyon, kopan parça ters dönerek yerleşmiştir
İnversiyon (tes dönme)
Kromozomda iki kırık oluşur ve ayrılan parça ters dönerek tekrar aynı kromozoma yerleşir
Kromozom kırığının aynı kolda veya her iki kolda birden olmasına göre iki tiptir;
1. Perisentrik 2. Parasentrik
Kromozom morfolojisi değişir Sitogenetik olarak kolay saptanır
Mayoz 1 deki krossing over sırasında düğümlenme olur Kromozom parçasının duplikasyonu veya delesyonunu içeren dengesiz gametler oluşur.
Bunların yanında Normal kromozom ve inversiyon taşıyıcısı İki dengeli gamet oluşur
Aynı kolda iki kırık oluşur ve ayrılan parça ters dönerek yapışır
Kromozomda şekil bozukluğu yapmaz band özelliğini değiştirir
Sitogenetik olarak saptanması her zaman mümkün değildir, moleküler sitogenetik yöntemler tanımlamada yardımcı olabilir Normal ve dengeli inversiyon taşıyan
Gametler yanında
tipik olarak asentrik veya disentrik
Kromozomlar içeren gametler vardır Son ikisi yaşamla bağdaşmaz
Parasentrik inversiyon taşıyıcılarının yaşayan çocuklarında bu nedenle anormal karyotip beklenmez!
A. 45, XY,-14 B. 46, XX,-12,+18 C. 47, XXY D. 46, XX, t(3;5)(q21;p13) E. 46, XY, inv(9)(p11q12) F. 45, XX, rob(13q;14q) G. 46,XX,dir ins(2)(p13q21q31) Monozomi Monozomi ve Trizomi Trizomi Resiprokal translokasyon İnversiyon Robertsonian translokasyon Direk insersiyon
DENGESİZ YAPISAL KROMOZOM ANORMALLİKLERİ Delesyon Duplikasyon Ring kromozom İzokromozom Disentrik kromozom Asentrik kromozom Marker kromozom
Homojen staining region(hsr) Double minute
Delesyon: kromozomun bir parçası kayıptır
Kromozomun uç kısmında (terminal delesyon) Kromozomun içinde (insersiyonel delesyon) İnsersiyonel tip daha çok görülür
Nedenleri:
1. Spontan krossing-over hataları.
2. Translokasyon ve inversiyon gibi dengeli kromozom yapı bozukluğu taşıyıcılarının gametogenezisi.
Sıklığı 7000 canlı doğumda 1 dir
Duplikasyon:
kromozomun bir parçasından iki kopya vardır.
Genellikle delesyondan daha az zararlıdır ancak dengesiz genetik materyal nedeniyle fenotip anormaldir.
Nedenleri: 1. Krossing-over hataları. 2. İnversiyon ve translokasyon taşıyıcılarının gametogenezi sırasındaki hatalar. nontandem Tandem ters tandem
Ring Kromozomu
Kromozomların her iki kolunda terminal kırık sonucu yapışkan uçların birleşmesi ile oluşur.
Her kromozomda olabilir ancak X kromozomunda sıktır. Tümör dokularında ve spontan düşüklerde sık rastlanır.
İzokromozomlar
Kromozomun bir kolunun kaybı, diğer kolunun ayna görüntüsü şeklinde duplikasyonu söz konusudur.
Sentromerik bölünme yatay olursa izokromozom meydana gelir. En sık X kromozomunda görülür Turner sendromuna neden olur.
Disentrik ve Asentrik kromozomlar
Bir kromozomda iki sentromer olması ya da hiç sentromer olmaması durumudur.
Çoğunlukla inversiyon taşıyıcılarının mayozdaki krossing-over hatalarından kaynaklanırlar.
Disentrik kromozom diğer nedenleri;
1. Sentromer taşıyan iki akrosentrik kromozomun birleşmesi (Rob. Trans.) 2. Non homolog sentromerli iki kromozomun kırık sonrası birleşmesi
Marker kromozom (Supernumerary kromozom, extra structurally abnormal chromosome)
Tanımlanamayan fazla bir kromozom parçasıdır. Genellikle 15 veya X kromozomuna ait bir parçadır.
Tanımlanması için özel teknikler kullanılır (C bant NOR bant, FISH vb). İçerdiği genlere bağlı olarak fenotipik bozukluklara yol açar.
Genellikle mozaik olarak saptanırlar.
47,XY,+idic(15)(q10q10) 47,XY,+ mar
KROMOZOM ADLANDIRILMASI - I p kısa kol
q uzun kol
cen sentromer
del delesyon 46,XX,del(5p)
der derivatif kromozom der(1)
dic disentrik kromozom dic(X;Y)
dup duplikasyon dup(5p)
fra frajil bölge 46, Y,fra(X)(q27.3)
i izokromozom 46,X,i(Xq)
ins insersiyon
inv inversiyon inv(3)(p25q21)
mar markır kromozom 47,XX,+mar
mat maternal orijin 47,XY,+der(1)mat
KROMOZOM ADLANDIRILMASI - II
r ring kromozom 46,X,r(X)
rcp resiprokal translokasyon
rob Robertson tipi translokasyon 45,XY,der (13;21)(q10;q10)
t translokasyon 46,XX, t(2;8)(q21;pI3)
ter terminal (uç) 46,X,Xq-(pter q21)
+ kromozom kazancı 47,XX,+21
- kromozom kaybı 45,XX,-14,-21,+t(14q;21q)
: kopma 5qter 5p15:
46,X,i(Xq)
X kromozomunun ... Kolunda... 46,XY,r(1)
... 1 kromozomu 47,XX,+mar
Kromozom sayısı .... Fazladan bir... Kromozom var 45,dic(X;Y)
X ve Y kromozomları ... Olduğu halde birleşmiş 46,XY,del(5p)
5. Kromozomun ... Kolunda ... Var 46,XX,del(6)(q11 q36)
