Güvenli Okul Taşımacılığına İlişkin Pilot Bir
Çalışma: Öğrenci, Veli Görüşleri
Sema KUĞUOĞLU, Ayşe ERGÜN, Fatma ETİ ASLAN
1 Doç.Dr., Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği
Yazışma Adresi: Doç.Dr.Sema Kuğuoğlu, Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği, e-posta: skuguoglu@hotmail.com
2 Öğr.Gör., Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Öğr.Gör., Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği
A r a ş t ı r m a m a k a l e s i
®
Ö
ZETAmaç: Araştırma, bir özel okul öğrenci ve velilerinin
gü-venli okul taşımacığına ilişkin düşüncelerini belirlemek ama-cıyla yapılmıştır.
Yöntem: Tanımlayıcı olarak yürütülen çalışmanın
evreni-ni, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel bir ilköğretim okuluna 200-2004 eğitim-öğretim dönemi bahar yarıyılı boyunca de-vam eden ve okul servislerinden yararlanan öğrenci ve veli-lerin (n=90) tümü oluşturmuştur. Evrenin tamamı çalışma kapsamına alındığından örneklem seçimi yapılmamıştır. Ve-riler araştırmacılar tarafından öğrenci ve velilere uygulanmak üzere geliştirilen anket formu ile kişi bildirimine dayalı olarak toplanmıştır. Ancak öğrencilere dağıtılarak kendileri ve velileri tarafından doldurulması istenen 90 anket formunun sadece 21’ünün geri dönmesi (geri dönüş yüzdesi: %2) çalışmayı sınırlamıştır. Verilerin istatistiksel değerlendirmesinde tanımla-yıcı istatistikler ve ki-kare analizi kullanılmıştır.
Bulgular: Öğrencilerin %65,7’si okul servislerinde emniyet
kemeri kullandığını ifade etmiştir. Öğrencinin yaşı ile emniyet kemeri kullanma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (X2 =21,5, p=0,00). Öğrencilerin %56,1’i okul ta-şıtlarında çocuk koruma sistemleri olması gerektiğini, %51,9’u servis araçlarının yeni olması ve rutin bakımlarının yapılması gerektiğini belirtmiştir. Velilerin %67,2’si güvenli taşıma için servislerde, deneyimli ve ilkyardım eğitimi almış hostes ve sü-rücü olması gerektiğini, %64,8’i servislerde emniyet kemeri olması ve kullanılması gerektiğini belirtmiştir.
Sonuç:
Çalışmanın yapıldığı okulun servis araçlarında em-niyet kemeri kullanım zorunluluğu olmasına ve denetlenme-sine rağmen yaş arttıkça emniyet kemeri kullanım yüzdesinin azaldığı görülmüştür. Öğrenciler ve velilerin okul taşımacılığın- da araç içi güvenliğin önemini bilmelerine rağmen bunu isten-dik düzeyde davranışa dönüştürmedikleri belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Emniyet Kemeri, Çocuk Koruma
Siste-mi, Okul Servisi
®
A
BSTRACT Objectives: This descriptive study has been carried out in a private school in order to define the viewpoints of the students and their parents about secure school transportation. Methods: The scope covered all the students and parents (n= 90) who were attending to a private elementary school bound to Ministry of Education during the spring semester of 200-2004 academic year and who were using school transportation services. No sampling method was employed, as the whole scope had been included in the study. The data was gathered by a questionnaire form developed by the researchers to be applied to students and their parents, and by self-administration. However, that 21 out of 90 participants received the questionnaire forms was a limitation on the study (return rate: 2%). Descriptive statistics and chi-square analysis were used for the statistical evaluation of the data. Results: Of the students, 65.7% defined that they were using safety belts in school busses. There was a statistically significant relation between the age of the students and the use of safety belts (X2=21.5, p=0.00). 56.1% stated that there should be child-guard systems in school coaches, and 51.9% defined that the vehicles used in school transportation should be new and should be maintained regularly. Of the parents, 67.2% stated that the drivers and attendants should be experienced and trained on first-aid for safety transportation, and 64.8% defined that there should be safety belts in the school coaches and that they should be used.Conclusion:
It was seen in the study that the rate of safety-belt use decreased as age increased, though the use of safety belts in school directors was obligatory and was inspected. Students and parents are aware of the importance of security in school transportation; however, this awareness is not reflected in their conduct.
Key Words: Seat Belt, Child Safety System, School Bus
A Pilot Study on Safe School
Transportation: Student and
Parent Views
Giriş ve Amaçlar
Yaralanmalara bağlı ölümlerin %’ünü oluşturan tra-fik kazaları bir yaşından itibaren bütün yaş gruplarında, özellikle 5-24 yaşlarında önemli morbidite ve mortalite nedenlerinin başında gelmektedir (1). Çocukların trafik içindeki davranışları, fizik çevre faktörleri (taşıt araçları, yol vb.), çocuğun etkileşimde bulunduğu bireyler (ebe- veynler, öğretmenler, sürücüler) ve trafik kuralları konu-sunda eğitim yetersizlikleri trafik kazalarını hazırlayıcı faktörlerdir.
Çalışmalar, araç içinde çocukların yaşlarına uygun koruma sistemlerinin (araç koltukları, emniyet kemerleri vb.) kullanılması ile ciddi yaralanma ve ölümlerin aza-lacağını göstermektedir. Kaza istatistiklerinden emniyet kemerinin, otomobildeki yaşam kurtaran araçların en önemlisi olduğunu ortaya çıkmaktadır. 48 km hızla git-mekte olan bir aracın içinde korumasız oturan bir çocuk arkadan çarpma halinde üç ton kuvvete varan hızla öne doğru fırlar ki bu, bir apartmanın üçüncü katından düş-me sonucu oluşan darbe / travmaya eşit bir yaralanmaya neden olur (1-). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (200) sonuçları-na göre Türkiye nüfusunun %29’u 15 yaşından küçüktür (4). Bu veriden de anlaşıldığı gibi ülkemiz genç bir nüfu-sa sahiptir. Bu genç nüfusun büyük bir kısmı sekiz yıllık eğitim uygulaması nedeniyle eğitim kurumlarına devam etmekte ve büyük bir çoğunluğu ulaşım aracı olarak karayolunu ve okul servislerini kullanmaktadır. Dünya genelinde motorlu araç kazalarına bağlı yaralanma ve ölümlerin %4-6’sını okul servis araçlarına bağlı kazalar oluşturmaktadır (5-9). Türkiye genelini gösteren ayrıntılı bir istatistik olmamakla birlikte, Emniyet Genel Müdür-lüğü 2001 yılı verilerine göre Türkiye genelinde 0-15 yaş grubu çocuklarda motorlu taşıt kazalarında yaralanma ve ölüm yüzdesi %16,0’tür (741 çocuk). Bu ölüm ve yaralanmaların bir çoğunun çocuğun araç içinde doğru koltuğa oturtulması, emniyet kemeri ve çocuk koltuğu kullanılarak önlenmesi mümkündür. Bununla birlikte erişkinler çocukları araç içinde korumaya yönelik davra- nışlara gereken önemi vermeyerek ya da koruma sistem-lerini doğru kullanmayarak, çocukları riske atmaktadırlar (10). Türkiye’de 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 78. maddesi sürücü ve yolcuların, araçların sürülmesi sırasında koruyucu sistemleri kullanmalarını zorunlu hale getirmesine karşın, Emniyet Genel Müdürlüğü araş-tırmasında çocuk koruma sistemlerinin %80- 90’ının araçlara yanlış monte edildiği, çocuğun boy-kilosuna
uygun olmadığı için çocukları rahatsız ettiği ya da yan-lış kullanıldığı belirtilmektedir (11). Yine 14.06.200 tarihli 2518 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Okul Araçları Hizmet Yönetmeliği” taşıtlarda aranacak şart-lar bölümünün 4. maddesi “I” fıkrasında sadece “ Her öğrenci için bir emniyet kemeri bulunmalı” hükmü yer almaktadır (12). Ülkemizde yasal bağlayıcı olarak ka-bul edilen bu yönetmeliğin oldukça kapalı olduğu ve emniyet kemeri kullanımını zorunlu tutmadığı görül-mektedir.
2004 yılının Trafik Yılı olması ve Dünya Sağlık Örgü- tü tarafından 2004 Dünya Sağlık Günü’nün Yol Güven-liğine ayrıldığının ilan edilmesi bu konuya dikkatlerin odaklanması için bir fırsat sunmaktadır. Buradan yola çı-karak araştırma, bir özel okul öğrenci ve velilerinin okul servisleri ve çocuk koruma sistemlerine ilişkin düşünce-lerini belirlemek amacıyla uygulanmıştır.
Bu doğrultuda çalışmanın alt amaçları, öğrencilerin okul servislerinde emniyet kemeri kullanma durumları ile öğrenci ve velilerin güvenli okul servisi, emniyet kemeri ve koltuk özellikleri ile ilgili beklentilerini belirlemektir.
Yöntem
Araştırma, tanımlayıcı bir araştırma tasarımıdır. Çalış-ma, İstanbul’da Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel bir ilköğretim okulunda 200-2004 eğitim-öğretim dönemi bahar yarıyılı Nisan-Mayıs aylarında okul yöneticileri, servis koordinatörü ve taşıma şirketiyle işbirliği içinde yürütülmüştür. Araştırmaya başlamadan önce, özel il-köğretim okulundan çalışmanın yürütülmesi için izin alınmıştır.
Araştırmanın evrenini, çalışmanın yapıldığı tarihte okula devam eden öğrencilerin (n=90) ve velilerinin (n=90) tümü oluşturmuştur. Evrenin tamamı çalışma kapsamına alındığından örneklem seçimi yapılmamıştır. Ancak öğrencilere dağıtılarak kendileri ve velileri tara-fından doldurulması istenen 90 anket formunun sadece 21’ünün geri dönmesi (geri dönüş yüzdesi: %2) çalış-mayı sınırlamıştır.
Veriler araştırmacılar tarafından öğrenci ve velilere uygulanmak üzere geliştirilen iki tür anket formu ile kişi bildirimine dayalı olarak toplanmıştır.
Öğrenci anket formu, kişisel tanıtıcı özellikler, em-niyet kemeri kullanma durumu, güvenli okul servis araçları, emniyet kemerleri ve koltuk özellikleri ile ilgili beklentiler olmak üzere toplam dokuz açık uçlu sorudan oluşmaktadır.
Veli anket formu, kişisel tanıtıcı özellikler, çocuğu-nun emniyet kemeri kullanma durumu, güvenli okul servis araçları, emniyet kemerleri ve koltuk özellikleri ile ilgili beklentiler ve kendi araçlarında yardımcı araç
bulundurma durumu ile ilgili toplam on iki açık uçlu so-rudan oluşmaktadır.
Verilerin istatistiksel analizi, SPSS paket programı (versiyon 10.0) ile yapılmış, değerlendirmede tanımlayı-cı istatistikler ve ki-kare analizi kullanılmıştır.
Bulgular
Araştırmaya katılan öğrencilerin %50,2’si kız, %40,4’ü erkektir. Öğrencilerin %12,7’sini 5-6 yaş, %55,4’ünü 7-11 yaş ve %21,9’unu 12-18 yaş grubu çocuklar oluş-turmaktadır. Öğrencilerin %7,2’si, okul servislerinde emniyet kemeri kullanma zorunluluğu olduğunu belirt-mesine rağmen, öğrencilerin %75,5’i emniyet kemeri kullandığını ifade etmiştir. Öğrencilerin %66,7’sinin emniyet kemeri kullanımını okul idaresi/hostes zorunlu tutmaktadır. Öğrencilerin %4,7’si kendisi ya da velisi-nin isteğiyle emniyet kemeri kullanırken, %2,’ü trafik kuralları gereği emniyet kemeri kullandığını ifade etmiş-tir.
Öğrencinin yaşı ile emniyet kemeri kullanma duru-mu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (X2= 21,5, p=0,00). 5-6 yaş grubundaki öğrencilerin hep-si (%100,0) emniyet kemeri kullanırken, 7-11 yaş gru-bu öğrencilerin %84,1’i, 12-18 yaş grugru-bu öğrencilerin ise %56,’ü emniyet kemeri kullanmaktadır (Tablo 1). Cinsiyete göre emniyet kemeri kullanma yüzdesinde is-tatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (X2=0,211, p=0,8).
Tablo 1. Öğrencilerin Yaş Gruplarına Göre Emniyet Kemeri
Kullanma Durumları (İstanbul, 2003-2004)
Yaş Grupları Emniyet kemeri Toplam Kullanıyor Kullanmıyor S % S % S % 5-6 1 100,0 - - 1 100,0 7-11 90 84,1 17 15,9 107 100,0 12-18 6 56, 28 4,8 64 100,0 Toplam 19 75,5 45 24,5 184* 100,0
*29 (%13,6) kişi yanıt vermemiştir; bu nedenle 184 kişinin yanıtı kul-lanılarak yüzdeler alınmıştır.
X2= 21,35, p=0,00
Öğrencilerin emniyet kemeri kullanmama nedenle-ri (n=45) %64,4 oranında emniyet kemerinin rahatsız olması ve çok sıkmasıdır. Öğrencilerin %40,0’ı bir kaza anında emniyet kemeri olmadan da kendilerini koruya-bileceklerini düşünmektedir. %26,6’sı arka koltuklarda
oturma, vb. nedenlerle emniyet kemeri kullanmaya ge- rek duymamaktadır. %8,8’i ise bozuk olduğu için emni-yet kemeri kullanmamaktadır (Tablo 2).
Tablo 2. Öğrencilerin Emniyet Kemeri Kullanmama Nedenleri
(İstanbul, 2003-2004)
Emniyet Kemeri Kullanmama Nedenleri* S %
Rahatsız olması, çok sıkması 29 64,4 Kendisini koruyabileceği düşüncesi 18 40,0 Gerek duymaması (arkada oturması...) 12 26,6
Bozuk olması 4 8,8
* Birden fazla seçenek işaretlendiği için n=45 üzerinden yüzde alın-mıştır. Öğrencilerin %77,0’ı okul taşıtlarında çocuk koruma sistemleri olması gerektiğini, %50,2’si servis araçlarının yeni olması ve rutin bakımlarının yapılması gerektiğini belirtmiştir. %,’ü servislerde ilk yardım çantası ve ilk yardım eğitimi almış hostes ve sürücü olması gerektiğini ifade etmiştir (Tablo ).
Tablo 3. Öğrencilerin Okul Taşıtı, Emniyet Kemeri Ve Koltuk
Özellikleri Konusundaki Beklentileri (n=213)* (İstanbul, 2003-2004)
Beklentiler S %
Okul Taşıtı ile İlgili Beklentiler
Çocuk koruma sistemleri olmalı 164 77,0 Servis araçları yeni olmalı, rutin bakımları yapılmalı 107 50,2 İlkyardım çantası ve ilkyardım eğitimi almış hostes ve sürücü olmalı 71 , Kemer ve koltuklar yaşa uygun olmalı ve sıkmamalı 4 20,2 Çocuklar ayağa kalkmamalı, saygılı olmalı 21 9,9 Koltukların arkasında bilgisayar olmalı 6 2,8
Emniyet Kemeri Özellikleri İle İlgili Beklentiler
Üç noktadan sabitlenen, ayarlanabilir, ergonomet-rik, otomatik açılıp kilitlenebilen 68 1,9 Kullanımı kolay, renkli, yumuşak, üstü işlemeli(ayıcık..vs.) 44 20,7 Bedeni rahatsız etmeyen 41 19,2 Öğrencinin boyuna uygun 41 19,2 Aktif gergili 2 10,8
Servis Koltuklarının Özellikleri İle İlgili Beklentiler Ayarlanabilir 55 25,8 Destek minderli (Dışarıyı görmeyi sağlamalı) 55 25,8 Kol desteği ve yastığı olan 40 18,8 Rahat, temiz, başlıklı, kaymayan ve renkli 6 16,9 Koltuk araları geniş olan 2 15,0
Emniyet kemerinde bulunmasını istedikleri özellikler sorulduğunda, öğrencilerin %1,9’u üç noktadan sabit- lenen, ayarlanabilir, ergonometrik ve otomatik açılıp ki-litlenebilme özelliği olanları önermektedir. Öğrencilerin %20,7’si kullanımı kolay, renkli, yumuşak, üstü işlemeli (ayıcık, vs.), %19,2’si bedeni rahatsız etmeyen, %19,2’si öğrencinin boyuna uygun ve %10,8’i aktif gergili emni-yet kemerleri istemektedir (Tablo ).
Öğrencilerin servis koltukları ile ilgili beklentileri ise ayarlanabilir olması (%25,8), minder destekli olma-sı (%25,8), kol desteği ve yastığı olması (%18,8), rahat, temiz, başlıklı, kaymayan ve renkli (%16,9) olmasıdır. Ayrıca öğrencilerin %15,0’ı koltuk aralarının geniş ol-masını önermektedir (Tablo ).
Araştırmaya katılan velilerin %71,4’ünü anneler oluş-turmaktadır. Anketi yanıtlayan velilerin %81,2’si yüksek öğretim mezunudur; %0,5’i serbest meslek, %18,’ü sağlık personeli, %17,8’i ev hanımıdır.
Velilerin %67,1’i güvenli taşıma için servislerde, deneyimli ve ilk yardım eğitimi almış hostes ve sürücü olması gerektiğini, %64,8’i servislerde emniyet kemeri olması ve kullanılması gerektiğini belirtmiştir. Velilerin %64,8’i araçların yeni olması, rutin bakımlarının yapıl-masını önermişlerdir (Tablo 4).
Ayrıca camlarda kafes olması, koltukların çocuğun yaşına uygun olması ve dışarıyı görmeye olanak sağla- ması, ilkyardım çantası olması ve araçların uzaktan taki- bini sağlayacak görüntüleme sistemi olması servis özel-likleri ile ilgili diğer beklentilerdir (Tablo 4).
Servis koltuklarında bulunmasını istedikleri özellik-lere velilerin %19,7’i tek kişilik, rahat, geniş, konforlu olması, %17,4’ü modern, ortopedik, ergonometrik, izo-fiks olması, %15,0’ı çocuğun yaşına uygun olması ve %14,1’i kol ve boyun destekli, ayarlanabilir, destek min- derli olması önerilerinde bulunmuşlardır. Ayrıca, koltuk-ların Avrupa Güvenlik Standartları’na uygun, güvenli, sağlam ve sabitlenmiş, yanmayan kumaştan ve temiz olması velilerin diğer önerileridir (Tablo 4).
Velilerin emniyet kemerleri ile ilgili beklentileri ayar-lanabilir, aktif gergili (%26,1), güvenli ve sağlam, oto-matik açılıp kilitlenebilen (%24,8), çocuk yaş grubuna (boy uzunluğu, vücut ağırlığı) uygun (%14,9), rahatsız etmeyen, sıkmayan, kesmeyen (%11,7), üç noktadan sabitlenen (%9,8) ve standartlara uygun (%8,8) emniyet kemerleridir (Tablo 4). Servis ile ilgili diğer önerileri sorulduğunda velilerin %17,4’ü servis çalışanlarına (hostes ve şoför) güvendiğini ancak eğitim ve denetimin gerekli olduğunu belirtmiştir. %8,9’u kullanılan kemerlerin emniyetsiz olduğunu be- lirtmiş, araçlarda havalandırma ve yol bilgisayarı olması-nı istemiştir. %6,1’i araç içi düzenlemelerin çocukların birbirlerini incitmeyecekleri şekilde olması gerektiğini belirtmiştir.
Velilerin %,8’i serviste tüm çocukların emniyet kemeri kullanma zorunluluğu olması gerektiğini çünkü kaza anında emniyet kullanmayan çocukların emniyet kemeri kullanan çocuklar için risk oluşturabileceğini vurgulamışlardır.
Ayrıca, koltuk araları geniş olmalı ve emniyet kemeri boynu ve göğsü tutmalı, koltuk altından geçirilmemeli (%4,2), servisler yaş gruplarına göre oluşturulmalı ve öğrenci sayıları fazla olmamalı (%0,9), servis camları
yukarıdan açılmalı, baş ve kollar camdan dışarı çıkarı-Tablo 4. Velilerin Okul Taşıtı, Emniyet Kemeri ve Koltuk
Özellikleri ile İlgili Beklentileri (n:213)* (İstanbul, 2003-2004)
Beklentiler S %
Okul Taşıtı Özellikleri ile İlgili Beklentiler
Deneyimli ve ilkyardım eğitimi almış hostes ve sürücü olması 14 67,1 Emniyet kemeri olmalı ve kullanılmalı 18 64,8 Servis araçlarının yeni olması, rutin bakımlarının yapılması 17 64, Camlarda kafes olması 19 8,9 Koltukların çocuğun yaşına uygun olması ve dışarıyı görmeye olanak sağlaması 14 6,6 İlkyardım çantası olması 5 2, Görüntüleme sistemi 2 0,9
Emniyet Kemeri Özellikleri ile İlgili Beklentiler
Ayarlanabilir ve aktif gergili 56 26, Güvenli ve sağlam, otomatik açılıp kilitlenebilen 5 24,9 Çocuk yaş grubuna (boy, tartı) uygun 2 15,0 Bedeni rahatsız etmeyen, sıkmayan, kesmeyen 25 11,7 Üç noktadan sabitlenen 21 9,9 Standartlara uygun 19 8,9 İki noktadan sabitlenen 6 2,8
Koltuk Özellikleri ile İlgili Beklentileri
Tek kişilik, rahat, geniş, konforlu, 42 19,7 Modern, ortopedik, ergonometrik, izofiks 7 17,4 Çocuğun yaşına uygun 2 15,0 Kol ve boyun destekli, ayarlanabilir, destek minderli 0 14,1 Avrupa güvenlik standartlarına uygun 20 9,4 Güvenli 14 6,6 Sağlam ve sabit 9 4,2 Yanmayan kumaştan, temiz 5 2,
lamamalı (%0,5), acil durumda aranacak kişi/sigorta şir-keti bilgileri sürücü ve hosteste olmalı (%0,5) ve servis aracında müzik, TV gibi sıkılmayı önleyici materyaller olmalı (%0,5) veliler tarafından yapılan diğer öneriler-dir.
Tartışma ve Sonuç
Çalışma bulgularına göre, araştırmaya katılan öğrencile-rin %7,2’si okul servislerinde emniyet kemeri kullanma zorunluluğu olduğunu belirtmesine rağmen, öğrencilerin %65,’ü emniyet kemeri kullandığını ifade etmiştir. Sön- mez ve arkadaşlarının çalışmalarının sonuçlarına göre 7- 12 yaş grubu çocukların %59,’ünün her zaman otomo-bilde emniyet kemerini taktığı belirtilmiştir (1). Bausel tarafından ABD’de yapılan çalışmada ise ebeveynlerin çocukları için emniyet kemeri kullanma oranının %0 olduğu ifade edilmektedir (14).Çalışma bulguları öğrencilerin yaşı arttıkça emniyet kemeri kullanma oranının düştüğünü göstermektedir. 5-6 yaş grubundaki öğrencilerin hepsi (%100,0) emni-yet kemeri kullanırken, 7-11 yaş grubu öğrencilerin % 84,1’i, 12-18 yaş grubu öğrencilerin ise %56,’ü emni-yet kemeri kullanmaktadır. Emni84,1’i, 12-18 yaş grubu öğrencilerin ise %56,’ü emni-yet Genel Müdürlüğü Trafik Hizmetleri Başkanlığı verilerine göre ise 4-7 yaş grubunda emniyet kemeri kullanma yüzdesinin %58 ol- duğu ve yaş küçüldükçe emniyet kemeri kullanma yüz-desinin azaldığı belirtilmektedir (11). Yüzdeler arasın-daki farklılığın, çalışmanın okul servislerinde yapılması ve görevlilerin emniyet kemeri kullanma zorunluluğu uygulamasına bağlı olduğu düşünülebilir. Öğrencilerin %21,1’i emniyet kemeri kullanmamak-tadır. Emniyet kemerinin can güvenliği yönünden önemi göz önüne alındığında on kişiden ikisinin risk altında ol- duğunu belirten bu yüzde oldukça önemli bir grubu yan- sıtmaktadır. Yaş arttıkça 12-18 yaş grubunda emniyet ke-meri kullanmama yüzdesinin ikiye katlanması (%4,7), adolesan yaş grubunun neredeyse yarısının risk altında olduğunu göstermektedir. Literatürde çarpışma sonrasında ölen çocukların ya- rıdan fazlasının bağlı olmadığı, doğru bir şekilde bağlan- dıklarında ise çarpışmaya bağlı ölümlerin %71 azaltıla-bildiği belirtilmektedir (15). Winston, Durbin, Kallan ve Moll tarafından yapılan bir çalışmada araba koltuğuna uygun şekilde yerleştiril-meyen veya bağlanmayan çocuklarda çarpışma sırasında travma riskinin, özellikle kafa travması riskinin ,5 kat arttığı belirtilmektedir (16).
Emniyet kemeri kullanmayan öğrencilerin (n=45)
kullanmama nedenleri %64,4 ile emniyet kemerinin ra- hatsız etmesi ve çok sıkmasıdır. Literatürde emniyet ke-merlerinin rahatsız edici bulunmasının genellikle onları kullanmaya alışkın olmamaktan kaynaklandığı bildiril- mektedir; emniyet kemeri kullanımı tutum haline geldi-ğinde rahatsız edici bulunmamaktadır. Emniyet kemeri rahatsız edici olsa bile bu durum trafik kazası sonucu yaralanan ya da ölen bir kişinin durumuyla asla kıyasla-namaz (11).
Öğrencilerin %40,0’ı bir kaza anında emniyet kemeri olmadan da kendilerini koruyabileceklerini düşünmek-tedir. Kaza anında yaralanmalar saniyelerle sınırlıdır. Bu sürede kol ve bacaklar tutunmaya çalışırken kırılıp, parçalanabilir. Çünkü kol kasları 25 kg’ın üzerindeki bir güce pek dayanamaz. Emniyet kemeri 2,5- tonluk bir etkiye direnebilecek şekilde tasarlanmıştır. Tutunma yer-leri bunlar için tasarlanmadığı gibi kollar da böyle bir yükü kaldıramaz. Kemerin bağlanmaması durumunda, vücut ya ön cama ya da araç içinde bir yere fırlar. Kaza sırasında tutunmak veya diğer bir kişiyi kollarından tuta-rak korumak imkansızdır (17).
Çalışmamızda öğrencilerin cinsiyetleri ile emniyet kemeri kullanma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamasına rağmen erkek öğrencilerin emniyet kemeri kullanmama yüzdesinin daha fazla ol-duğu dikkati çekmektedir. Literatürde, erkek çocuklarda kaza geçirme yüzdesi kızlara göre daha yüksektir. Erkek olma olgusu, cesaret kaynaklarından birisidir. Tehlikeye atılmada, erkek çocuk kıza oranla daha fazla kendisini tehlikeye atar. Öğrencilerin %56,1’i okul taşıtlarında çocuk koruma sistemleri olması gerektiğini, %51,9’u servis araçlarının yeni olması ve rutin bakımlarının yapılması gerektiğini belirtmiştir. Bu bulgu öğrencilerin yarıdan fazlasının taşıt güvenlik önlemlerini bildiğini göstermektedir.
Velilerin %70,0’ı çocuklarının emniyet kemeri kul-landığını ifade etmiştir. %8’i ise, çocuklarının emniyet kemeri kullanıp kullanmadığını bilmemektedir. Koçak ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada tıp fakültesi öğ- retim üyelerinin çocuk koltuğu ve emniyet kemeri kulla-nımlarına yönelik yaptıkları çalışmada çocuklu öğretim üyelerinin sadece %0,2’sinin çocuk koltuğu kullandığı, %,’ünün çocukları arka koltukta sağ veya solda kol-tukta ve emniyet kemeri kullanmadan oturtarak seyahat ettirdikleri görülmüştür (17).
Velilerin %67,2’si güvenli taşıma için servislerde, deneyimli ve ilk yardım eğitimi almış hostes ve sürücü olması gerektiğini, %64,8’i servislerde emniyet keme-ri olması ve kullanılması gerektiğini belirtmiştir. Ülke-mizde 2518 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Okul Araçları Hizmet Yönetmeliği” taşıtlarda aranacak şartlar
bölümünde sadece “Her öğrenci için bir emniyet kemeri bulunmalı” hükmü yer almaktadır. Maddeden de anlaşıl- dığı gibi yönetmelik emniyet kemeri kullanma zorunlu-luğunu açık olarak ifade etmemektedir (12). Çınar ve arkadaşlarının araç içinde çocuk güvenliğine yönelik anne yaklaşımlarını inceleyen çalışmalarında an-nelerin yaklaşımları sırası ile otomobilin ön koltuğunda seyahat ederken emniyet kemeri kullanma, arka koltukta oturma, önde veya arkada emniyet kemeri kullanma ve altı yaşın altındaki çocuklar için özel çocuk emniyet kol-tuğu kullanma olarak sıralanmıştır (10). Araştırmada velilerin %64,8’i güvenlik için araçların yeni olması, rutin bakımlarının yapılmasını önermişler- dir. Trafik kazalarını önlemek için, rutin bakımları yapıl-mış araçların kullanımı ve eğitim, yolların kaza riskini azaltacak şekilde bakım ve onarımlarının yapılması gibi birçok etken önemli olmakla birlikte, belki de en önem-lisi bir yılın yaklaşık 9-10 ayında sabah akşam okullarına gitmek için servis araçlarını kullanan milyonlarca çocu-ğun “çocuk koruma sistemleri”nden yararlandırılmasıdır. Okul servis araçlarında her yaş grubuna özgü çocuk ko-ruma sistemlerinin bulunması ve bunların uygun şekilde kullanılması gerekmektedir.
Servis koltuklarında bulunmasını istedikleri özellik- lere veliler tek kişilik, rahat, geniş, konforlu olması; mo-dern, ortopedik, ergonometrik, izofiks olması; çocuğun yaşına uygun, kol ve boyun destekli, ayarlanabilir, des-tek minderli olması önerilerinde bulunmuşlardır. Ayrıca, koltukların Avrupa Güvenlik Standartları’na uygun, gü- venli, sağlam ve sabitlenmiş, yanmayan kumaştan ve te-miz olması velilerin diğer önerileridir. Velilerin emniyet kemerleriyle ilgili beklentileri ayarlanabilir, aktif gergili, güvenli ve sağlam, otomatik açılıp kilitlenebilen, çocuk yaş grubuna (boy, tartı) uygun, rahatsız etmeyen, sıkma-yan, kesmeyen, üç noktadan sabitlenen ve standartlara uygun emniyet kemerleridir. Literatürde çocukların güvenliği için okul servis araç- larında bulunması gereken ve koruma sistemleri kapsa-mında yer alan emniyet kemeri ve destek koltuklarının çocuğun boy uzunluğuna ve vücut ağırlığına göre ayar- lanabilir, çarpma anında koltuk ve kemerin hareketlerin-de izin verilen limitlerde ve dayanma gücünde olması, koltuk kilidinin özelliği gereği darbe etkisini en aza indi-rebilmesi, çarpmayla meydana gelen enerjinin emilmesi gibi özellikleri taşımasının okul servis araçlarında olası bir kaza anında yaralanma ve ölüm riskini azaltacağı belirtilmektedir. Ayrıca çocuklar için tasarlanan emniyet kemerleri üç noktadan sabitlenen özellikte olması gerek-tiği vurgulanmaktadır (18-19).
Velilerin %8,9’u, servislerde kullanılan kemerlerin emniyetsiz olduğunu belirtmiştir. Literatürde özellikle boy uzunluğu 150 cm’nin altında olan çocukların, ço- cuk koltuğu olmadan emniyet kemeri takmaması gerek-tiği, aksi taktirde bir frenleme veya kaza anında boyun ve karın bölgesinde yaralanmalar ve ölümlerin meydana gelebileceği belirtilmektedir. Kısaca, çocuğun gelişim düzeyine uygun olmayan emniyet kemerleri güvenli de-ğildir (18-19).
Çalışmanın yapıldığı okulun servis araçlarında, em-niyet kemeri kullanımı zorunlu tutulmasına ve denet-lenmesine rağmen yaş arttıkça emniyet kemeri kullanım yüzdesinin azaldığı görülmüştür. Öğrenci ve veliler okul taşımacılığında güvenliğin önemini bilmelerine rağmen davranışa dönüştürememektedir.
Araç içi güvenlik önlemlerinin, trafik kazalarında yaralanmaların ve ölümlerin azaltılmasına katkısı göz önüne alınarak çocukların 12 yaşına kadar çocuk ara-ba koltuğu ve yükseltici kullanarak araç içinde kaç kişi yolculuk ediyorsa mutlak surette bağlanarak ve mutlaka arkada bağlanarak taşınmaları önerilebilir. Ayrıca, ço-cuk koruma sistemlerinin çocuğun gelişim dönemine uygun dizayn edilmesi ve kullanımının zorunlu hale getiren yasal düzenlemelerin acilen çıkartılması öneri-lebilir.
®
K
AYNAKLAR
1. Çelik İD. Çocukluk çağı yaralanmalarında davranışsal be-lirleyiciler neyi gösteriyor? Klinik Çocuk Forumu 2004; 4(2):6-11. 2. Kara B. Ev dışında oluşan yaralanmalar. Klinik Çocuk Foru-mu 2004;4(2):49-50. . Eti Aslan F. Travma kinematiği. In: Şelimen D, editor. Acil Bakım: Yüce Yayım, İstanbul; 2004 p 187-202. 4. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Sağlık Ba- kanlığı Ana Çocuk sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdür-lüğü, Devlet Planlama Teşkilatı ve Avrupa Birliği. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 200, Ankara, Türkiye, 2004 p 17-2. 5. Evans L. A new traffic safety vision for The United States. Am J Public Health 200; 9:184-186.
6. NCSA (National Center For Statistics & Analysis), 2002 Controlled Intersection, February 5, 200.
7. NHTSA. People: Injury Prevention: School Bus Safety. What is The Mission of The School Bus Safety Program?, www. nhtsa.gov./ people/injury/buses/index.html., Web Güncelleme Tarihi: 2004.
8. Posner M. Preventing school injuries. New Jersey Rutger University Press; 2000 p 51-59.
9. USA Department of Transportation (NHTSA). Are you using it right? www.nhtsa.dot.gov/ people/ injury/ childps/ using It Right, Web Güncelleme Tarihi: 2004.
10. Çınar DN, Şahin S, Tuncay AMF, Topsever P. Araç için-de çocukların güvenliğine yönelik annelerin yaklaşımları, Toplumsal Bilinçlenme Sürecinde Trafik ve İnsan Sempoz-yumu Kitabı, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 4-5 Mayıs 2004 p 255-261.
11. Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Hizmetleri Başkanlığı Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü. Ülkemizde Emniyet Kemeri Kullanımı, Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü Ya-yınları, Ankara, 1999.
12. Okul Servis Araçları Hizmet Yönetmeliği, 14.06.200 ta- rihli T.C. Resmi Gazete’nin 2518 Sayı 4. Maddesi, 1. Fık-rası, 200. 1. Sönmez S, Şen N, Bolışık B, Akyürek H. 7-12 yaş grubu ço- cuklarda sağlığı koruma ve kazalardan korunma davranış-larının belirlenmesi, Ege Üniversitesi HYO Dergisi 2001;7 (1-): -42. 14. Bausel RB. A national survey assessing pediatric preventive behaviors, Pediatric Nursing 1985;11.
15. Tombaklar ÖH. Çocuklar ve trafik kazaları, Uluslararası Trafik ve Yol Güvenliği Kongresi, Bildiri sunumu, Gazi Üniversitesi, 2002, Ankara.
16. Winston FK, Durbin DR, Kallan MJ, Moll EK. The danger of premature graduation to seat belts for young children, Pediatrics Jun 2000;105(6):1179-8.
17. Koçak A, Aktaş EÖ, Zeyfeoğlu Y. Tıp fakültesi öğretim üye-leri arasında çocuk koltuğu ve emniyet kemeri kullanım yaygınlığı, www.trafik.gov.tr/icerik/bildiriler/A5-14.doc., Web Güncelleme Tarihi: 200.
18. Wong DL. Wong and Whaley’s clinical manual of pediatric nursing, Fourth Edition, Mosby, London, 1996, p 208-215. 19. Durbin, DR, Kallan MJ, Winston FK. Trends in booster
seat use among young children in crashes, Pediatrics, 2001;108(6):109.
