URARTU KEMER PARÇALARI ÜZERİNE BİR TANITIM*

URARTU KEMER PARÇALAR' ÜZERINE

B~R TANITIM*

CO~KUN OZGÜNEL

8o'li y~llar~n ba~~nda Ayd~n'da ele geçirilen bir küme eski eser içinde, iki par-çadan olu~an ve ayn~~ kemere ait olan bronz Urartu yap~tlar~n~~ bu sat~rlarda k~sa-ca tan~tmak arzusunday~z.

Büyük bir olas~l~kla Van çevresindeki eski eser kaçakç~lar~~ taraf~ndan Ay-d~n'da sat~lmak istenen kemer örnekleri, iki küçük parçadan olu~maktad~r. Ke-mer, ilk bulanlar taraf~ndan parasal nedenler yüzünden birçok parçalara ayr~l-m~~~ olmal~d~r. Kemerin ele geçmeyen parçalar~n~n, di~er Urartu bronz eserle-rinde oldu~u gibi, yurt düzeyine ve yurt d~~~na da~~lm~~~ olmas~~ mümkündür. Burada tan~tmak istedi~imiz iki parça arac~l~~~~ ile, di~er parçalarla bir bütünle-me olana~~~ bulabiliriz.

Bir bütünün iki parças~~ olarak burada inceleyece~imiz kemer örneklerinde, betimleme sola do~ru aç~larak devam eder. Birinci parça üzerinde (Lev. ta, b, fig. t) bir bo~a bezemesi yer almaktad~r. Korunabilen ikinci parçan~n üzerinde ise, bir arslan beze~i görülmektedir (Lev. ~~ c,fig.2). Söz konusu iki parça ile yap~-lacak bir tamamlama sonucunda, bezeme düzenlemesi üzerine bir yakla~~mda bulunmak olas~d~r.

Birinci parça üzerinde (Lev. ~~ a,b,fig.1), korunabilen yüzeyi üzerinde sol alanda rozetler aras~nda bir bo~a ve ikinci alanda ise tan~mlanan durumu ile, üstte yine bir bo~a, bu bo~an~n yaln~zca ön ayaklar~~ korunabilmi~tir. Ortada bir önceki sahnede görülen rozet beze~i alt~nda ise ba~~~ korunan bir bo~a yer almak-tad~r.

*Bugün olas~l~kla Ayd~n Müzesinde saklanmas~~ gereken bronz Urartu kemer parçalar~~ 8o'li y~llar~n ba~~nda Ayd~n ili içerisinde ele geçirilmi~tir. iki parçadan olu~an kemer parçalar~~ bronzdan yap~lm~~~ olup, okside olmu~tur. Oksidasyondan dolay~~ kemer parçalar~~ yüzeyinde bir patina olu~-mu~tur. Birinci parça (bo~al~) uzunluk 10.9 cm., geni~lik 9.9 cm. ikinci parça (arslanl~) uzunluk 9.6 cm., geni~lik 5.9 cm. Kemer kal~nl~~~~ (çeper)o.75 mm. Tan~tmam~zda kullan~lan foto~raf ve çi-zimler yazar taraf~ndan çekilmi~~ ve çizilmi~tir. Çal~~mam~z s~ras~nda kaynakça ve tart~~malar~~ ile yard~mlar~n~~ esirgemeyen Dr. Cengiz I~~k'a candan te~ekkürlerimizi sunmak bu sat~rlarda büyük bir zevktir.

Metin içindeki dipnotlarda kullan~ lan süreli yay~nlar~~ içeren k~saltmalar, Alman Arkeoloji Enstitüsü, Berlin taraf~ ndan ç~kar~ lan "ArcKiologische Bibliographie 1982" yay~ n~nda belirlenen biçimi ile gösterilmi~tir.

404 _{CO~KUN ~IZGONEL}

~ kinci parçan~n sol üst kenar~nda yaln~zca bir bo~an~ n kuyru~u alt~nda yine

daha önceki rozet beze~i ve altta ise büyük bir olas~l~kla yine bir bo~a beze~i yer almaktad~r. ~yi korunabilen ikinci sahnede ise rozetler aras~nda bir arslan beze~i

betimlenmi~tir.

Her iki parçada iyi korunmu~~ orta sahnelerde, birinci parçada rozetler ara-s~nda bo~a (Lev. la), ikinci parçada ise arslan bezekleri (Lev. ~~ c) kar~~m~za ç~kar-lar. Söz konusu hayvanlar, altta ve üstte olmak üzere ikili rozet bezekleri ile s~n~r-land~nlm~~lard~r. Bu rozetler ise, iç içe küçük daire bezeklerinden olu~an merkez daire etraf~n~~ saran dörtlü kümeler biçiminde görülürler. Kemer yüzeyindeki alan~n kullan~lmas~nda ise, bir düzenlemenin varl~~~~ söz konusudur. Düzenle-mede bir metopal sistemin varl~~~~ görülmektedir. Söz konusu metopal düzenle-me, triglyph anlam~ndalci ve rozet bezeklerinde görüldü~ü gibi, alt alta s~ralan-m~~~ küçük daire dizelerinden olu~maktad~r. Geni~~ bir bant biçiminde yap~lan kemerin, üst ve alt uzun kenarlar~nda bitimi sa~layan ince bir silme yer almakta-d~r.

Alan~n kullan~m~~ ve betimlemeler üzerine verdi~imiz k~sa aç~klamalardan sonra, yap~t~~ yapan sanatç~n~n hangi geometrik tasar~m~~ kemer üzerinde uygula-d~~~n~~ irdelemek olanakl~d~r. Hiç ku~kusuz sanatç~~ bu konuda yap~lan di~er örneklerin etkisinde kalm~~~ olmal~d~r. Ancak yinede bir geometrik düzenleme veya bir ~ablonun daha önce yap~lm~~~ olmas~~ gerekir. Bu va~say~mlarm ~~~~~~ al-t~nda, eldeki parçalar arac~l~~~~ ile kemer üzerinde dü~ünülen tasar~m~~ bir tümle-meye götürme olana~~m~z olabilir. Metop-triglyph sisteminin de~i~kenli~i için-de, kemer yüzeyinde betimlenen figür ve di~er süslemeleri a~a~~da gösterece~i-miz düzenleme veya ~ablon içinde s~ralayabiliriz. Kemer yüzeyinde yer alan be-zekler:

r:Rozet, B: Bo~a, A: Arslan, NI:Metop, T:Triglyph (iç içe daire dizisi) ~ . Parça (Lev. ~~ a,b) 2. Parça (Lev. ~~ c)

~v~~

~v~~

T r T B T T B T r T

T B T r T T r T A T

URARTU KEMER PARÇALARI 405

. ve 2. parçalarla de~i~ken bezek s~ralamas~nda ise beraber olarak:

~v~~

~v~~

T r T B T B T r T T B T r T r T A T T r T B T B T r T

2 _{3 4} 5

Eldeki parçalara göre, düzenlemede görülen 3. ve 5. triglyphler kay~pt~r. Yukar~-daki tamamlamadan görülece~i gibi; e~er bezek yerle~iminde bir düzen var ise, arslan bezeklerinin bo~a bezeklerine kar~~n daha az betimlenmi~~ oldu~u varsa-y~labilir.

Ayd~n kemeri üzerinde de~indi~imiz metop-triglyph düzenlemesi, hiç ku~-kusuz di~er yay~nlanm~~~ örneklerde oldu~u gibi, bir stilin ve kural~n sonucu ola-rak ortaya ç~km~~~ olmal~d~r. Urartu bronz eserlerinde ve kemerlerinde ço~u kez kar~~m~za ç~kan triglyph-metop düzenlemelerinin bir dü~üncenin ürünü olarak yap~lm~~~ olmalar~~ gerekmektedir. Ancak Ayd~n kemer parçalarmda, triglyph belirleyici bezeklerin, di~er örneklere göz atacak olursak de~i~ik süslerden olu~tu~unu görürüz. örne~in, Gaziantep Müzesi'nde saklanan Urartu kemeri üzerinde, vertikal alan ay~ndan olarak dü~ünülen triglyph anlam~ndaki düzen-leme, çiçek-rozet (Çr) bezekleri ve geometrik ça~~ Yunan seramik sanat~nda kar-~~m~za ç~kan dörtlü zeytin yapraklar~ ndan (Yr) olu~an rozet biçimindeki betim-lemelerle olu~turulmu~tur'. Metopal sistem içinde ise, arslan, cin ve bo~a betik-leri yer al~r. Triglyphlerle bölünen metop alanlar~nda ise, ikili ve üçlü kümeler halindeki ana bezekler yerle~tirilmi~tir. Rozetlerin olu~turdu~u ay~ nc~larm ya-n~nda, Gaziantep kemeri üzerinde dikey çizgilerden olu~an ay~nc~~ triglyphlerin de varl~~~~ söz konusudur. ~ematik olarak, Gaziantep kemerini a~a~~daki düzen-leme ile göstermemiz olanakl~d~r:

' A. Çilingiro~lu, Gaziantep Mtizerindeki bir Urartu Kemeri, Anadolu Ara~~ VII 1979 49 ff., Res. 2-5

406 T CO~KUN e~ZGONEL T T T T T T Çr Çr Çr Çr A A A A Cin Cin Cin Cin B B B B Yr Yr Yr Yr A A A A A A A A Çr Çr Çr Çr A B A A B A A B A A B A B B B B Yr Yr Yr Yr A B A B A B A B M M M M

Guschchi kemerine de~inecek olursak, düzenli bir biçimde yerle~tirilen bo~a, ok atan cin ve o~lak (0) bezeklerinin aralar~nda ay~r~c~~ triglyph anlam~ n-da, Ayd~n kemer parçalar~na anlam yönünden benzeyen, iç içe küçük daire kümelerinden olu~an rozet dizileri (D) ile, üçlü yanyana küçük daire kümeleri aras~nda kalan (Dr) palmet dizilerinin (P) olu~turdu~u sahneyi bölen ve rozet be-zekleri ile de~i~ken betimlenen bezekler yer almaktad~r2.

Guschchi kemerindeki alan~n kullan~m~~ ve metop-triglyph düzenlemesini de a~a~~daki ~emada incelememiz olanakl~d~ r:

T T T DD O Dr Cin PPP PP DDD DD PPP PP DDD DD O Dr Cin PPP PP DDD DD PPP PP DDD DD O Dr Cin PPP M M

Adana Bölge Müzesindeki "Dedeli Bronz Urartu Kemeri " üzerinde ise, metop ay~ r~c~~ olarak betimlenen bezekler, yine de~i~ik floral süslerin alt alta s~ra-

2 R. W. Hamilton, The Decorated Bronze Serip from Guschchi, Anat St XV 1965 4

~~ IT., T Lorenz,

Co_{~kun öünel}

Co~kun özgünel

Lev. la

Le\ .

UFtARTU KEMER PARÇALARI 407 lanmas~~ ile olu~an bir düzenleme içinde kar~~m~za ç~kmaktad~r. Dedeli kemeri üzerindeki triglyph görevi yapan süsler belirli bir devaml~l~k göstermezler. An-cak Ayd~n ve Guschchi örneklerinde bir devaml~l~k söz konusudur. Devaml~l~k göstermeyen Dedeli triglyph süslemeleri s~ras~~ ile ~u biçimde kar~~m~za ç~karlar. Bunlar soldan sa~a do~ru: papatya biçimindeki rozet,merkezindeki küçük iç içe daire beze~inden birbirlerine vertikal konumdaki dörtlü palmet ve aralar~nda yine tekrarlanan iç içe daire bezeklerinin olu~turdu~u diziler, çiçek-rozet, pal-met, iç içe daire, alt~l~~ iç içe çember ve merkezi yine daire bezemeli rozet dizileri ile, Malta haç~ndan olu~an betimlemelerden olu~maktad~r. Metop-triglyph düzenlemesi ile belirlenen bezeme alan~, alt ve uzun kenarlarda Ayd~n kemerin-de görülmeyen bir güyo~~ silmesi ile bitirilmi~tir3.

Ayd~n kemeri d~~~nda yukar~da verdi~imiz örneklerle birlikte, kimi Urartu kemerlerinde alan~n kullan~lmas~~ ve s~n~rlanmas~, az da olsa belli bir kural içinde geli~mektedir. Ancak Tli örne~inde bezeme alan~n~n s~n~rland~r~lmas~, bir ku-raldan çok kemeri yapan ustan~n insiyatifi içinde geli~mi~tirt. Bizce usta, alan~n bölünmesi üzerinde fazla duyarl~~ bir çal~~ma yapmam~~, daha çok mitolojik hay-van dizileri ile sava~~ veya av ya~am~n~~ belirleyen betiklere önem vermi~tir 5. Tli Mezar 4.0 b'den gelen söz konusu kemer üzerinde özensiz biçimde düzenlene-nen ve bir süreklilik söz konusu olmayan betimlemelerde ayine' olarak ~u bezek-ler kar~~m~za ç~kar'. Ancak bezekbezek-leri s~ralamadan önce, ~unu da belirtmekte ya-rar vard~r. Kemer alan~~ yatay üç frize bölünmü~~ ve frizler içinde ise hayvan ve in-san bezekleri yer alm~~t~r. Bu düzenleme bize yukar~da gördü~ümüz örneklerin d~~~nda yeni bir stilin varl~~~n~~ göstermektedir. Bu da alan~n kullan~lmas~nda Urartulu ustalar~n bir yerde ba~~ms~z hareket ettiklerinin en güzel kan~t~d~r. Di-~er yönden çe~itli ustalar~n ve atölyelerin de~i~ik yörelerde üretimde bulunduk-lar~n~~ da ortaya koyar. Betimlemelerde görülen özensizli~in ise, seri üretiminin meydana koydu~u bir durum olmas~~ gerekir. Çünkü seri biçimde ayn~~ bezekle-rin ayr~~ kemerler üzebezekle-rinde kullan~lmas~, dövme-vurma tekni~i ile yap~lan bezek-lerin olas~l~kla ah~ap kal~plar~n~n bozulmas~na neden olmaktad~r'. Tli kemerin-de kar~~m~za ç~kan friz sistemi içinkemerin-deki ay~r~m, ana bezeklerkemerin-de oldu~u gibi, triglyph amac~n~~ güden süslerin alt alta betimlenerek bir devaml~l~k göstermele- Aytu~~ 'Fa~yureki, Adana Bölge Muzes~ndek: "Dedelz" Bronz Urartu Kemer:, TürkAD XXIV-2 1977 153 IL, f~g. 1, res. 1-5

' B. V.Techov, Thsky mog~N~k,Mecnierebe 1981, !ev. 94-96

Calmeyer — U. Seidl, Eine fruhurarta~sche S~egesdantellung,AnatSt XXXIII 1983 to5 f., lig.

° Bk. Dipnot 4

408 CO~KUN OZGÜNEL

ridir. Seçilen süsler: y~ld~z-çiçek-rozet, küçük iç içe çizilmi~~ daireler betimlemeyi ve ay~r~m tan~mlayan ögeler olarak kar~~m~za ç~kar. Üretimde göze çarpan di~er bir nokta ise, ay~nc~-triglyph görevini yüklenen yard~mc~~ bezeklerin kal~plar~n~n çok kere kullan~lm~~~ olmaland~r. Bu da daha önce k~saca de~indi~imiz özensizli-~i ortaya koyar. Ancak ana bezeklerde bu özensizlik söz konusu edilemez. Ku-ralla~m~~~ ay~nc~~ bezeklerin yan~nda Maltese haç~, dörtlü rozet biçiminde iç içe küçük daire kümeleri ve yine bir hata ile bitirdi~i, çiçek-y~ld~z-rozet betimleme-leri yer almaktad~rs.

Kural d~~~~ uygulama ve özensiz çal~~ma üzerine verdi~imiz bu örnek ile par-çalar halinde ele geçen Ayd~n kemeri üzerine bir stil-usta sentezine gitmemiz ol-dukça güçtür. Ancak yine de eldeki parçalar arac~l~~~~ ile, Ayd~n kemer parçalar~-n~~ üreten usta-atölye ikilisinin özenli bir yap~t ortaya koyduklar~~ söylenebilinir. Di~er taraftan ise, üretim ba~~~ bir eserde olabilece~i varsay~labilinir.

Yine Tli'den gelen mezar 215 b kemeri üzerinde, alan~n bölünmesinde, bir önceki Tli öme~ine kar~~n, düzenli bir sistemin uyguland~~~~ görülmektedir. Söz konusu uygulama, Ayd~n kemerine yak~n bir tasar~m içinde kar~~m~za ç~kar. Tli 40 b örne~inde kar~~m~za ç~kan friz sistemi ikinci Tli örne~inde uygulanmam~~, metoplar içinde alt alta üçlü ve yan yana ayr~~ iki mitolojik hayvan ve cin bezekleri betimlenmi~tir'. Metoplann aynlmas~n~~ olu~turan bizce triglyph görevini ya-pan bezekler ise, alt alta palmet, baklava zinciri, ok ucu biçimindeki rozetler, pal-met-a~aç (hayat a~ac~), çiçek-rozet biçimindeki süslerden meydana gelmi~tir. Hayat a~ac~~ beze~i, ay~nc~~ süs olarak, kimi zaman ortada, alt ve üstte dairesel

zetlerle sm~rlanm~~, kimi zaman ise alt ve üst s~rada ve orta dizide ise dairesel ro-zetle betimlenerek kar~~m~za ç~kar. Kemerin alt ve üst band kenarlar~~ ise, bir çer-çeve biçiminde yap~lm~~~ ve içine nokta dizileri yerle~tirilmi~tir.

Ayd~n kemeri ve kar~~la~t~rma için verdi~imiz örneklerin ~~~~~~ alt~nda, Urar-tu kemer i~çili~inde, alan~n bölünmesi etkin bir olay olarak kar~~m~za ç~kmakta- d~r. Ancak alan~n kullan~lmas~nda birinci derecede rol oynayan öge, ana bezek-lerin , yani Urartu dinsel veya mitolojik ya~am~n~n örnekbezek-lerini ortaya koyan be-timlemeler olarak tan~mlanmas~nda yarar vard~r. Hiç ku~kusuz Urartulu bronz ustalar~, belli alanlar içinde, çarp~c~~ bezek olarak mitolojik yarat~k ve kutsal hay-vanlar~, ana konular olarak i~lemek istemi~lerdir.Bu nedenle de, salt süslemeye yönelik olmayan yard~mc~~ bezekleri bir amaç-fonksiyon içinde kullanmak yönüne yönelmi~ler ve metop-triglyph sistemine yak~n düzenlemede ~srar et-mi~lerdir.

N Bk. Dipnot 4, lev. 94,3. ve 4. s~ra

URARTU KEMER PARÇALAR' ₄₀₉

Alan~n kullan~lmas~, metop-triglyph kullan~lmas~ndaki tasar~m, ana bezek-lerin rozetler aras~nda betimlenmesi biçimi ile Ayd~n kemer parçalar~n~n sistem olarak yak~nl~k kurdu~u örnek hiç ~üphesiz, Adana Arkeoloji Müzesi'nde sakla-nan 1362 envanter nolu kemerdirw. Söz konusu kemer üzerinde metopal ay~r~m, ayn~~ Ayd~n kemer parçalannda oldu~u gibi geli~mi~tir. Ay~na özellik, ana be-zeklerin seçimindeki farkl~l~k ile triglyph görevini yüklenen bebe-zeklerin daha önce gördü~ümüz örneklerdeki kimi bezeklere benzer biçimde kar~~m~za ç~km~~~ olmas~d~r. Kemerin bir bölümünü ~ematik olarak a~a~~daki gibi düzenlememiz olanakl~d~r. Bezemede öngörülen syntax, bezek seçimi d~~~nda hemen hemen ayn~~ tasar~m ile aç~lmaktad~r.

~v~~

Yr: y~ld~z-rozet, Ma: Maltese haç~, bb: baklava dizisi,Mh:mitolojik hayvan Ha: Hayat a~ac~, Ta P: Pegasus üzerinde tanr~.

Ço~unlukla Urartu kemerlerinde alan~n kullan~m~nda ve bölünmesinde bir bütünlükten söz etme olana~~m~z vard~r. Ancak yine de kimi örneklerde meto-pal bölünme ve triglyph sisteminin olmad~~~~ da görülmektedir. Ay~nc~~ bezekler olmaks~z~n güzel örneklerden biri hiç ku~kusuz Alt~ntepe'de gün ~~~~~na ç~kar~-lan bronz kemerdir".

Söz konusu kemer üzerinde alt alta üçlü diziler ~eklinde betimlenmi~~ kutsal hayvan (mitolojik yarat~klar) ve avc~~ bezekleri bir stereo dizin içinde kar~~m~za ç~-karlar. Söz konusu düzenlemenin bir stil özelli~i veya bir üretim evininin biçim-lendirmesi olarak yap~lm~~~ olmas~~ varsay~labilinir.

O. Aytu~~ Ta~yürek2, Res.

" N. Üzgüç, Nlansel'e Arma~an, The Dec« ~ted Bronze Stro and Plaques from Altmlepe, Ankara 1974, 847 IT., fig. 108 Pl. 295

410 CO~KUN OZGONEL

Ayd~n kemer parçalar~~ üzerinde daha önce de belirtti~imiz gibi, ana bezek-ler olarak bo~a ve arslan betimlemebezek-leri görülmektedir. Kemer yüzeyinde yer alan bo~alar (lev. t a,b), yap~m stilinin içerdi~i gibi, bir erkek kal~b~n tekrarlan-mas~~ biçiminde betimlenmi~lerdir. Bo~alar ko~ar ~ekilde yap~lm~~lard~r. ön ayaklar~~ ileriye do~ru bir yay gibi gerilmi~, arka ayaklar ise yay biçimi alarak be-timlemeyi tamamlam~~lard~r. Genel betimlemede bir tek cephelilik, bir frontali-te söz konusudur. Boynuzlar~n yap~l~~~~ ile, hayvan cepheden gösfrontali-terilmek isfrontali-ten- isten-mi~, ancak sa~~ göz gösterilmemi~tir. Bo~a vücudunun belirlenmesinde bir line-ar stil görülmektedir. Çizgisel yöntemle bo~alann kimi fiziksel ayr~nt~lline-ar~~ yap~l-mak istenmi~tir.

Göz, büyük bir daire biçiminde betimlenmi~, göz yuvan ise kabartma halin-de bir küçük daire ile olu~turulmu~tur. Yukar~~ do~ru k~vnlan boynuzlar ay biçi-mindedir. Kulaklar ba~ta gösterilmemi~tir. Bo~an~n s~rt ayr~nt~lar~~ birbirlerine ko~ut s~rt çizgisine dikey konumdald k~sa çubukçuklarla gösterilmi~, bu düzen-leme kuyruk sokumuna dek devam etmi~tir. Kuyruk ç~k~~ta bir yuvarlakl~k ya-parak oldukça geni~~ bir aç~~ ile a~a~~~ k~vr~larak dökülür. Kuyruk uçlar~~ püskül bi-çiminde betimlenmi~, geni~leyen bölümündeld k~llar ise, iç içe chevron bezekle-ri ile süslenmi~tir. Boyun ve kar~n alt adalelebezekle-ri yine s~rtta oldu~u gibi, birbibezekle-rine ko~ut d~~~ kontura dik k~sa çizgi kümeleri ile belirlenmi~tir. Vücuttaki di~er aynn-t~lar, kaburga kemikleri de birbirlerine paralel k~sa çizgi kümelerinden olu~ur. Vücuttaki di~er bo~~ alanlar ise, küçük daire bezekleri ile doldurulmu~tur.

Urartu sanat~nda, bo~a betimlemelerinin, Akurgal'~n daha önce belirtti~i gibi, Assur örneklerinden esinlenerek yap~lm~~~ olmalar~~ gerekir12. Urartu ke-merleri üzerindeki bo~a bezekleri, özellikle kalkan ve benzeri di~er bronz eserle-rinde kar~~m~za ç~kan, özenli ve çok ayr~nt~l~~ süslü biçimi ile görülmezler. Bunda da kemer gibi bir elbise aksesuann~n çok çe~itli kesimlerce kullan~lm~~~ olmas~~ ve bu nedenle de üretim evlerinin seri imalata ödün vermeleri sebebi aranmal~d~r. Kan~m~zca az üretilen kalkan ve benzeri silahlarda kar~~m~za ç~kan bo~a ve di~er mitolojik bezeklerin özenli yap~lmas~, bunlar~n daha çok yönetici s~n~f veya kral-lar taraf~ndan kullan~lm~~~ olmakral-lar~ndan ileri gelmektedir. Bu nedenle kemer üzerinde kullan~lan bo~a bezekleri, ço~unlukla ayn~~ stili, ayn~~ kal~b~~ bir yak~nl~k içinde ortaya koyarlar.

Ayd~n kemer parçalar~~ üzerinde görülen bo~a betimlemeleri, stil yönünden, daha önce yay~nlanm~~~ kimi örneklerle benzerlikler gösterir. Adana "Dedeli"3,

12 E. Akurgal, Urartiiische und Altiranische Kunstzentren,Ankara 1968 62 f.

URARTU KEMER PARÇALAR~~ 411

Alt~ntepe" ve Adana Env. 1362" ve Gaziantep" kemerleri üzerinde betimlenen bo~alara yak~nl~klar kurar.

Bo~a bezeklerinin yan~nda olas~l~kla yine stereo düzende betimlenmi~~ ars-lan süslerine Ayd~n kemer parçalar~~ üzerinde rastars-lanmaktad~r. Arsars-lan beze~i (Lev. ~~ c, fig. 2) daha önce de belirtti~imiz gibi üstte ve altta dairelerden olu~an ro-zet süslemeleri aras~nda yeralmaktad~r. Arslan beze~i çok gergin bir biçimde ya-p~lm~~~ olup, ön ayaklan ileri do~ru gerilmi~tir. Arka ayaklar yere basmakta-d~r.Anatomik olarak, arslan do~aya yak~n bir biçim göstermektedir. Ancak vücud üzerindeki fiziksel ayr~nt~lar, yine bo~a figürlerinde oldu~u gibi bir çizgi-sel stili ortaya koyar. A~~z~~ aç~k ve di~leri ve dili belirtilmeyen arslan~n ba~~~ kübik bir biçimde betimlenmi~tir. Gözler gösterilmemi~, kulak ise badem biçiminde yap~lm~~t~r. Ba~~ yandan gösterilmi~~ burun ve burun üzerinde yer alan ayr~nt~~ ise kar~~~ k bir düzenleme ile kar~~m~za ç~kar. Boyunda belirtilmek istenen yele ise, boyun-gövde birle~iminde birbirlerini kö~elerinde kesen chevron bezekleri, bo-yun alt~nda ise daha geni~~ aç~~ yapan çizgisel chevron kümeleri ile s~~~ bir biçimde betimlenmi~tir. On ayak-gövde birle~imindeki kaslar ise derin tekli e~ri çizgiler-le olu~mu~tur. S~rt adaçizgiler-lesi ise, s~rta ko~ut bir biçimde uzun bir çizgi içizgiler-le yap~lm~~-t~r. Arka ayaktaki adale ise, yuvarlak ve yuvarlak üzerinde e~ri birbirlerine para-lel dörtlü k~sa çizgi kümesi ile betimlenmi~tir. Kuyruk, kuyruk sokumundan bir dik aç~~ yapar biçimde a~a~~ya sark~t~lm~~, kuyruk ucu tekrar yukar~~ k~vr~larak ucu sivri bir biçimde bitirilmi~tir. Kuyruk topu ise ~i~kin gösterilmi~~ ve dörtlü çizgi kümesi ile kuvvetlendirilmi~tir. Arslan beze~i biçimsel yönden yak~n ili~ki-leri yine bo~a bezekili~ki-lerinde oldu~u gibi ayn~~ kemer parçalar~, Gaziantep, Dedeli, Alt~ntepe örnekleri ile kurar.

Bo~a ve arslan bezeklerinin ~~~~~~ alt~nda. Ayd~n kemerini belli bir zaman dili-mi içine koymam~z olanakl~d~r. Ancak kar~~la~t~rma için verdi~idili-miz kidili-mi örnek-lerin zamanlamas~~ aras~nda ayncal~klar da söz konusudur. "Dedeli" örne~i Ta~yürek taraf~ndan Akurgal'~n s~ralamas~~ göz önüne al~narak U). 605-585, III. Rusa zaman~na tarihlendirilmektedirr. Ta~yürek söz konusu kemer üzerindeki arslan süslerini Toprakkale kaz~lar~nda elegeçirilen kalkan üzerinde yer alan arslan bezeklerine benzeterek bir tarihleme yapm~~t~r. Ancak söz konusu Dedeli örne~indeki arslan bezekleri, Alt~ntepe kemerinde betimlenen arslan örnekleri-ne bizce daha yak~nd~r. Di~er taraftan Gaziantep kemeri, bo~a ve arslan betimle-ri ile Ayd~n kemer parçalar~~ ile bir yak~nl~k içindedir. Çilingiro~lu bizce do~ru

N. özgüç. a.g.e

'3

412 CO~KUN OZGÜNEL

bir yakla~~mla Gaziantep kemerini erken VII, yüzy~la tarihlemektedir'8 . Bu za-man ise II. Argisti evresine uygun dü~mektedir. Nitekim, N.~ozgüç taraf~ndan II. Argisti evresine tarihlenen Alt~ntepe kemeri de özellikle arslan betimlemeleri ile Ayd~n kemeri üzerindeki arslan beze~i ile yak~n bir stil özelli~i göstermekte-dir. Ayr~ca Alt~ntepe kemerinin tarihlendirilmesinde beraber buluntulann~n kesin bir zaman vermesi", sa~lam tarihlendirmeye büyük yard~mda bulunmak-tad~r. Bu k~sa aç~klama ve kar~~la~t~rmalann ~~~~~~ alt~nda, Ayd~n kemerinin de II. Argisti zaman~ndan (1.‹). 714/713—ca. 695/685) olmas~~ uygun olur kan~s~ nda-y~z. Ancak bugüne de~in yeni malzemelerin ~~~~~~ alt~nda yap~lacak ikonografik bir ara~t~rma, özellikle Urartu maden i~çili~inde görülen stillerin daha ayr~nt~l~~ kümelere konmas~na olanak verecek niteliktedir.

IS A. Cilingiro~lu, a.g.e 531r. 1' N. Ozgüç, a.g.e 859f. dipnot 23