Yeni Symposium Dergisi

SY M P O S I U

yeni

Yeni Symposium 42 (4): 158-163, 2004 _M

158

G‹R‹fi

Kraepelin, Bleuler ve Ma-yer-Gross’tan bu yana, flizof-reni hastalar›nda depresif özellikler bilinmektedir. Ma-yer-Gross 1920’de psikotik yaflant›ya tepki olarak üzün-tü ve kederi tan›mlam›flt›r (Mc Glashan 1976). Bleuler, anhedoni ve duygulan›m bo-zukluklar›n›n flizofreninin önemli görünümleri oldu¤u-nu belirtmifltir (Siris 1991). Bir çok çal›flmada depresif belirtilerin, flizofreninin ak-tif evresinde ortaya ç›kt›¤› ve psikotik belirtilerin yat›fl-mas›yla depresif belirtilerin de yat›flt›¤› saptanm›flt›r. Da-ha ender olarak da psikotik bulgular yat›flt›ktan sonra depresyon (post-psikotik depresyon) ortaya ç›kmakta-d›r (Liddle 1993). Johnson 1973’te antipsikotik tedavi sonucu depresyon geliflti¤i-ni belirtmifltir (farmakojegeliflti¤i-nik depresyon). Knights ve Hirsch (1981) aktif evrede psikotik bulgular›n renklili-¤inden dolay› depresyonun ay›rt edilemedi¤ini, psikotik bulgular›n iyileflmesiyle bir-likte depresif belirtilerin fark edildi¤ini bildirmifltir (a盤a ç›kan depresyon). fii-zofrenideki komorbid dep-resif belirtiler bafllang›çta umutsuzluk, yads›ma, kay›p gibi analitik kavramlarla aç›klanmaya çal›fl›ld›¤› hâl-de, son zamanlardaki bulgu-lar, flizofrenide depresif be-lirtilerin s›k ve genellikle ciddi oldu¤unu, hastal›kta

A

A

*Uzman Doktor, Ege Üniversitesi T›p Fak. Psikiyatri AD. **Doç. Dr, Ege Üniversitesi T›p Fak. Psikiyatri AD. ***Uzman Doktor, Ege Üniversitesi T›p Fak. Psikiyatri AD.

Yaz›flma Adresi: Ege Üniversitesi T›p Fak. Psikiyatri AD, 35100 Bornova- ‹zmir / Tel: 0 232 343 43 43 (3401) / 0 532 302 01 39 Faks: 0 232 339 88 04 / e- mail: bkayahan@yahoo.com

T

T‹‹P

P‹‹K

K A

AN

NT

T‹‹P

PS

S‹‹K

KO

OT

T‹‹K

K ‹‹L

LÂ

ÂÇ

ÇL

LA

AR

RIIN

N

fi

fi‹‹Z

ZO

OF

FR

RE

EN

N‹‹D

DE

EK

K‹‹ D

DE

EP

PR

RE

ES

S‹‹F

F B

BE

EL

L‹‹R

RT

T‹‹L

LE

ER

RE

E

E

ET

TK

K‹‹S

S‹‹:: B

B‹‹R

R D

DO

O⁄

⁄A

AL

L ‹‹Z

ZL

LE

EM

M Ç

ÇA

AL

LIIfi

fiM

MA

AS

SII

THE EFFECT OF ATYPICAL ANTIPSYCHOTICS ON DEPRESSIVE SYMPTOMS IN SCHIZOPHRENIA: A NATURALISTIC STUDY ABSTRACT

Objective:To investigate the effect of atypical antipsychotics on depressive symptoms in schizophrenia.

Method: 38 patients on atypical antipsychotic treatment and 25 patients on typical antipsyc-hotic treatment were enrolled to the study. Patients were assessed at the beginning of the treatment and at the end of second month. Depressive symptoms were evaluated by HDRS and schizophrenic symptoms were evaluated by SANS and SAPS by an investigator who was blind to the drugs that the patient was treated.

Results: 31 patients in atypical group and 24 patients in typical group completed the study. A significant decrease in the severity of depressive symptoms was found in the atypical an-tipsychotic group at the end of two months. There was no significant difference between atypical and typical antipsychotic groups in diminishing the depressive symptoms. There was a significant relation between positive psychotic symptoms and depressive symptoms in typical group while in atypical group there was a relation between negative and depres-sive symptoms. Besides, SSRI drug dose was significantly higher in atypical antipsychotic group.

Discussion: Atypical antipsychotic were found to be effective on depressive symptoms in schizophrenia. There was no significant difference between atypical and typical antipsyc-hotic groups comparing their effect on depressive symptoms.

Conclusion: Randomized studies in which all variables are controlled are needed to sup-port these results.

Keywords: schizophrenia, depressive symptoms, atypical antipsychotic

ÖZET

Amaç: Atipik antipsikotik ilâçlar›n flizofrenideki depresif belirtiler üzerindeki etkisini araflt›r-mak amaçland›.

Yöntem: Çal›flmaya atipik antipsikotik kullanan 38 ve tipik antipsikotik kullanan 25 hasta al›nd›. Hastalar tedavi bafllang›c›nda ve ikinci ay sonunda de¤erlendirildi. Depresif belirtiler Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçe¤i (HDRS) ve flizofrenik belirtiler Negatif Belirti-leri De¤erlendirme Ölçe¤i (SANS) ve Pozitif BelirtiBelirti-leri De¤erlendirme Ölçe¤i (SAPS) ile has-talar›n kulland›¤› ilâca kör bir araflt›rmac› taraf›ndan de¤erlendirildi.

Bulgular: ‹ki ayl›k tedavi sonunda atipik antipsikotik kullanan hastalarda depresif belirtile-rin fliddetinde anlaml› azalma saptand›. Ancak atipik ve tipik antipsikotik kullanan gruplar aras›nda depresif belirtilerin fliddetinde azalma yönünden anlaml› fark saptanmad›. Tipik antipsikotik kullanan grupta pozitif psikotik belirtilerle, depresif belirtiler aras›nda anlaml› ilifl-ki bulunurken, atipik antipsikotik kullanan grupta ise negatif belirtilerle, depresif belirtiler ara-s›nda anlaml› iliflki saptand›. Ayr›ca atipik antipsikotik kullanan grupta SSRI ilâç dozu an-laml› olarak daha yüksek bulundu.

Tart›flma: Atipik antipsikotiklerin flizofrenideki depresif belirtilere etkili oldu¤u bulunmufltur. Ancak atipik antipsikotiklerle, tipik antipsikotikler aras›nda depresif belirtilere etki aç›s›ndan anlaml› fark saptanmam›flt›r.

Sonuç: Bu sonuçlar› desteklemek için bu alanda randomize ve tüm de¤iflkenlerin kontrol edildi¤i çal›flmalara ihtiyaç vard›r.

ayr› bir gidifle neden oldu¤unu, iyileflmeyi olumsuz olarak etkiledi¤ini ortaya koymufltur. Komorbid depresif belirtileri olan flizofreni hastalar›n›n, yük-sek oranlarda relaps ve süisid riski içeren ayr› bir mortalite ve morbidite profili gösterdi¤i bilinmekte-dir (Koreen 1993). Siris (1991) flizofrenide depresif belirtileri araflt›ran 30 çal›flmay› özetlemifltir. Depre-sif belirtilerin %7 ilâ %65 aras›nda ve ortalama %25 oldu¤unu belirtmifltir. Depresif belirtilerin sâdece kronik flizofreninin gidifline bir tepki olarak ortaya ç›kmad›¤› görünmektedir çünkü ilk epizodu yafla-yan hastalarda da s›k olarak bulunmaktad›r. Depresif belirtilerin de¤erlendirilmesi tart›flmal›d›r ve orga-nik faktörler (örne¤in ilâç kötüye kullan›m›), çevre-sel tepkiler, negatif belirtiler ve daha önemlisi olum-suz yaflam olaylar›n› içeren ay›r›c› tan›y› gerektir-mektedir (Tollefson 1999a).

fiizofrenideki depresif belirtilerin prevalans›, cid-diyeti, prognostik önemi, psikososyal sonuçlar›na ra¤men göreceli olarak literatürde tedavileriyle ilgi-li çok az say›da çal›flma vard›r. Bununla beraber, ati-pik antipsikotik ilâçlar›n flizofreninin tedavisinde kullan›lmaya bafllanmas›, bu konuda çal›flmalar›n ya-p›lmas› için bir f›rsat ortaya ç›karm›flt›r. Atipik antip-sikotik ilâçlar›n D2 reseptör antagonist etkilerinin ötesinde etkileri vard›r ve etkide bulunduklar› her bir nörotransmitter sistemi de duygudurum bozuk-luklar›nda rol oynayan sistemlerdir (Tollefson 1999b). Atipik antipsikotik ilâçlar›n depresif belirti-ler üzerine etkibelirti-lerini araflt›ran çal›flmalarda farkl› so-nuçlar elde edilmifltir. Bâz› çal›flmalarda atipik antip-sikotik ilâçlar›n flizofrenideki depresif belirtiler üze-rinde etkili oldu¤u bildirilirken, bâz› çal›flmalarda ve olgu bildirimlerinde de etkili olmad›¤› veya depresif belirtilerin ortaya ç›kmas›na neden

oldu-¤u belirtilmifltir (Llorca 1997, Stephen 1997, Abraham 1997, Asleigh 1997, Tol-lefson 1998a, TolTol-lefson 1998b).

Bu çal›flmada atipik antipsikotik ilâç-lar›n flizofrenideki depresif belirtilere et-kisi araflt›r›lm›flt›r.

YÖNTEM Örneklem

Çal›flma Ege Üniversitesi T›p Fakülte-si PFakülte-sikiyatri Klini¤i’nde ayaktan izlenen hastalar ile yürütülmüfltür. Çal›flmaya 18-55 yafl aras›nda ve DSM-IV ölçütlerine (American Psychiatric Association 1994)

göre fiizofreni tan›s› alan toplam 63 hasta al›nm›flt›r. Hastalar›n 25’i tipik antipsikotik ilâç, 38’i atipik an-tipsikotik ilâç kullanm›flt›r. Çal›flmaya kat›lan hasta-lara veya hasta yak›nlar›na çal›flma hakk›nda ayr›nt›-l› bilgi verilerek gönüllü onaylar› aayr›nt›-l›nm›flt›r. DSM-IV’e göre flizofreni tan›s› alan, 18-55 yafl aras›, çal›fl-maya kat›lmak için gönüllü onay veren hastalar al›n-d›.

Ciddi bir fiziksel hastal›¤› veya organik mental

bozuklu¤u, alkol ve madde kullan›m bozuklu¤u, mental retardasyonu olan, atipik bir antipsikotik ile tipik bir antipsikotik ilâc› birlikte kullanan ve DSM-IV gidifl s›n›flamas›na göre epizodik gidiflli hastalar-da epizod içinde olan ve sa¤l›kl› iflbirli¤i kurulama-yan hastalar çal›flmadan d›flland›.

Sosyodemografik veriler

Çal›flmay› 20 kad›n, 35 erkek hasta tamamlad›. Ti-pik antipsikotik grubundaki hastalar›n 7’si kad›n, 17’si erkekti. Atipik antipsikotik grubundaki hastala-r›n ise 13’ü kad›n, 18’i erkektir. Çal›flmaya al›nan hastalar›n yafl ortalamas› 30.04±9.40, hastal›k bafllan-g›ç yafl› ortalamas› 22.51±7.24, hastal›k süresi ortala-mas› 93.49±96.12, toplam hastâneye yat›fl süresi or-talamas› 2.37±2.91, toplam hastâneye yat›fl say›s› 1.98±2.47 olarak saptand›. Hastalar›n 28’i paranoid tip, 21’i ayr›mlaflmam›fl tip, 4’ü rezidüel tip, 2’si de-zorganize tip olarak bulundu. Atipik gruptaki hasta-lar›n 17’si risperidon, 8’i klozapin, 6’s› olanzapin kul-lan›yordu. Tipik gruptaki hastalar›n 10’u zuklopen-tiksol, 5’i haloperidol, 4’ü pimozid, 3’ü flupenzuklopen-tiksol, 1’i flufenazin, 1’i trifluoperazin kullan›yordu.

‹fllem

‹‹llââçç sseeççiimmii vvee uuyygguullaannmmaass››

Çal›flmaya al›nan hastalar daha önce a¤›zdan an-tipsikotik ilâç kullan›yorlarsa, en az bir hafta, daha önce depo etkili antipsikotik kullan›yorlarsa en az bir ay süreyle antipsikotik ilâç almam›fllarsa çal›flma-ya al›nd›lar.

Hastalara verilecek antipsikotik ilâc›n seçimi ve ilâc›n hangi dozlarda kullan›laca¤›, kullan›lacak olan

Cinsiyet Atipik AP Tipik AP Ki-kare SD P Grubu Grubu

Kadın 13 (%41.9) 7 (%29.1) 0.953 1 0.329

Erkek 18 (%58.1) 17 (%70.9)

Tablo 1: Tipik ve atipik antipsikotik grubunun sosyodemografik ve klinik özelliklerinin karfl›laflt›r›lmas›-1

Tipik AP Atipik AP t p Grubu Grubu (sd:53)

Yaş 29.96 30.10 -0.054 0.957 Hastalık başlangıç yaşı 21.25 23.48 -1.138 0.260 Hastalığın süresi/ay 110.13 80.61 1.132 0.263 Hastâneye yatış sayısı 2.13 1.87 0.376 0.709 Hastânede yatış süresi/ay 2.21 2.50 0.366 0.716

Tablo 2: Tipik ve atipik antipsikotik kullanan hastalar›n sosyodemografik ve klinik özelliklerinin karfl›laflt›r›lmas›-2

S Y M P O S I U

yeni

Yeni Symposium 42 (4): 158-163, 2004 _M

160

ek ilâçlar serviste yatan hastalar için tedavi ekibinin ve ayaktan izlenen hastalar için tedaviyi düzenleyen hekimin karar›na b›rak›ld›.

Atipik antipsikotik grubundan 7 hasta, tipik an-tipsikotik grubundan ise 1 hasta ilk de¤erlendirme-den sonra çal›flmadan ç›kar›ld›. Atipik antipsikotik grubunda çal›flmadan ç›kar›lan hastalar›n 5’i daha sonraki kontrollerine gelmedikleri, 2’si ise psikotik alevlenme ortaya ç›kmas› nedeniyle çal›flmadan ç›-kar›ld›lar. Tipik antipsikotik grubunda çal›flmadan ç›kar›lan 1 hasta ise daha sonraki kontrollerine gel-medi¤i için çal›flmadan ç›kar›ld›. De¤erlendirmeler atipik hasta grubundan 31 ve tipik antipsikotik gru-bundan 24 hastaya olmak üzere toplam 55 hastaya uyguland›.

Araçlar

Hastalar›n sosyodemografik ve klinik özellikleri (alt tipler vb.) haz›rlanan form ile de¤erlendirilmifl-tir.

Depresif belirtiler “Hamilton Depresyon Ölçe¤i” (HDRS) ile de¤erlendirilmifltir (Akdemir ve ark. 1996).

Hastalardaki pozitif psikotik belirtiler “Pozitif Be-lirtileri De¤erlendirme Ölçe¤i” (SAPS) ile de¤erlen-dirilmifltir (Erkoç ve ark. 1991a).

Hastalardaki negatif belirtiler “Negatif Belirtileri De¤erlendirme Ölçe¤i” (SANS) ile de¤erlendirilmifl-tir (Erkoç ve ark. 1991b).

Her hasta için, hasta ve en az bir hasta yak›n› ile görüflülerek, ilâç tedavisi bafllang›c›nda ve tedavinin ikinci ay› sonunda olmak üzere toplam iki ayr› de-¤erlendirme yap›lm›flt›r.

De¤erlendirmeleri yapan araflt›rmac› hastalar›n kulland›¤› ilâca kör olarak de¤erlendirmeleri yap-m›flt›r.

‹statistiksel De¤erlendirme

Çal›flmada elde edilen tüm verilerin istatistiksel analizinde SPSS 8.0 (Statistical Package for the Soci-al Sciences; Nie ve ark. 1975) bilgisayar program› kullan›lm›flt›r.

Gruplar aras› sosyodemografik verilerin karfl›lafl-t›r›lmas›nda kategorik de¤iflkenler için Ki-kare testi, sürekli de¤iflkenler için Ba¤›ms›z Örneklemler T tes-ti uyguland›.

Grup içi izlem karfl›laflt›rmalar› için Efllefltirilmifl Örneklemler T testi uyguland›.

Gruplar aras› izlem karfl›laflt›rmalar› ise Tekrarl› Ölçümler Varyans Analizi ile yap›ld›.

Gruplar aras›nda bafllang›ç de¤erleri aras›nda is-tatistiksel olarak anlaml› fark bulunan durumlarda, bunun etkisini ortadan kald›rmak için anlaml› fark bulunan de¤er Tekrarl› Ölçümler Varyans Analizi testinde efl de¤iflken (ko-variete) de¤eri olarak kulla-n›ld›.

De¤iflkenler aras›ndaki korelasyonlara ise Pear-son korelasyon analizi ile bak›ld›.

BULGULAR

Tüm sosyodemografik özellikler yönünden ise iki hasta grubu aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmam›flt›r.

Hastalara tipik veya atipik antipsikotik ilâç baflla-n›rken, randomize yöntem kullanmad›¤›m›z için, her iki hasta grubu aras›nda tedavi bafllang›c› s›ras›n-da psikopatoloji fliddeti, ilâç dozlar› yönünden ista-tistiksel olarak anlaml› fark olup olmad›¤› araflt›r›ld›. Her iki grup aras›nda tedavi bafllang›c›nda sade-ce SANS ölçe¤i ortalama toplam puan› yönünden is-tatistiksel olarak anlaml› fark saptanm›flt›r (p:0.010). Atipik antipsikotik kullanan hasta grubunda ölçe¤in ortalama puan› daha yüksek olarak bulunmufltur. Te-davi bafllang›c›nda di¤er tüm de¤erler yönünden her iki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmam›flt›r.

Tipik antipsikotik kullanan hasta grubunda bafl-lang›çta ortalama toplam HDRS puan› 11.3 olarak bulunmufltur. 2. ay›n sonunda ise bu de¤er 4.46 ola-rak bulunmufltur. Tipik antipsikotik kullanan hasta grubunda 2. ay›n sonunda depresif belirtilerin flid-detinde istatistiksel olarak anlaml› bir düflme saptan-m›flt›r (p<0.000).

Atipik antipsikotik kullanan hasta grubunda bafl-lang›çta ortalama toplam HDRS puan› 12.29 olarak bulunmufltur. 2. ay›n sonunda ise bu de¤er 5.58 ola-rak bulunmufltur. Atipik antipsikotik kullanan hasta grubunda da 2. ay›n sonunda depresif belirtilerin flid-detinde anlaml› bir düflme saptanm›flt›r (p<0.000).

‹ki grup aras›nda 2. ay›n sonunda ortalama top-lam HDRS puanlar› yönünden antop-laml› fark saptan-mam›flt›r (p<0.313).

‹ki grup aras›nda 2. ay›n sonunda ortalama top-lam SAPS puanlar› yönünden antop-laml› fark saptanma-m›flt›r (p<0.691).

‹ki grup aras›nda 2. ay›n sonunda ortalama top-lam SANS puanlar› yönünden antop-laml› fark saptanma-m›flt›r (p<0.485).

‹ki grup aras›nda ikinci ay sonunda yap›lan de-¤erlendirmelerde kullan›lan günlük ortalama SSRI ilâç dozu yönünden istatistiksel olarak anlaml› fark saptanm›flt›r (SSRI ilâçlar›n ortalama antidepresan etkinlik dozlar› dikkate al›narak eflde¤er dozlar› he-saplanm›flt›r) (Kaplan ve Sadock 1997a).

Atipik antipsikotik kullanan hasta grubunda ikin-ci ay›n sonunda günlük ortalama SSRI ilâç dozu an-laml› olarak daha yüksek bulunmufltur (p<0.026 ).

‹ki grup aras›nda ikinci ay sonunda yap›lan de-¤erlendirmede ortalama antipsikotik dozu yönün-den istatistiksel olarak anlaml› fark saptanm›flt›r (Ti-pik ve ati(Ti-pik antipsikotik ilâçlar›n klorpromazin efl-de¤er dozlar› karfl›laflt›r›lm›flt›r) (Woods 2003).

Atipik antipsikotik kullanan hasta grubunda gün-lük ortalama antipsikotik ilâç dozu anlaml› olarak da-ha yüksek bulunmufltur (p<0.013).

‹ki grup aras›nda ikinci ay sonunda yap›lan de-¤erlendirmede kullan›lan ortalama antikolinerjik

ilâç dozu yönünden istatistiksel olarak anlaml› fark saptanm›flt›r (p<0.004). Tipik antipsikotik grubunda kullan›lan ortalama antikolinerjik ilâç dozu anlaml› olarak daha yüksek bulunmufltur.

‹ki grup aras›nda ikinci ay sonunda yap›lan de-¤erlendirmede kullan›lan günlük ortalama benzodi-azepin ilâç dozu yönünden istatistiksel olarak anlam-l› fark saptanmam›flt›r (diazepam eflde¤er dozlar› karfl›laflt›r›lm›flt›r) (Kaplan ve Sadock 1997b) .

SSRI ‹lâç Dozu ve Depresif Belirtiler Aras›ndaki ‹liflki

Tipik antipsikotik grubunda ikinci ay sonunda yap›lan de¤erlendirmede SSRI ilâç dozu ve depresif belirtilerin fliddeti (ortalama toplam HDRS puan›) aras›nda anlaml› iliflki saptanm›flt›r (p<0.036).

Atipik antipsikotik grubunda tedavi bafllang›c›n-da ve ikinci ay sonunbafllang›c›n-da yap›lan de¤erlendirmelerde SSRI ilâç dozu ve depresif belirtiler (ortalama top-lam HDRS puan›) aras›nda istatistiksel olarak antop-lam- anlam-l› iliflki saptanmam›flt›r (p1<0.361, p2<0.815).

Tipik antipsikotik grubunda aralar›nda istatistik-sel olarak anlaml› iliflki bulunan de¤iflkenler:

‹ki ayl›k izlem boyunca tüm ölçümlerde depresif belirtilerin fliddeti ile (HDRS), pozitif psikotik belir-tilerin fliddeti (SAPS) aras›nda istatistiksel olarak an-laml› iliflki saptanm›flt›r (p1(0.000, p2(0.011).

‹kinci ay›n sonunda depresif belirtilerin fliddeti ile (HDRS), negatif belirtilerin fliddeti (SANS) aras›n-da istatistiksel olarak anlaml› iliflki saptanm›flt›r (p<0.000).

‹kinci ay sonunda depresif belirtilerin fliddeti (HDRS) ile SSRI ilâç dozu aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflki saptanm›flt›r (p<0.036).

Atipik antipsikotik grubunda aralar›nda anlaml› iliflki bulunan de¤iflkenler:

Bafllang›çta ve ikinci ay›n sonunda depresif belir-tilerin fliddeti ile (HDRS), negatif belirbelir-tilerin fliddeti

(SANS) aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflki sap-tanm›flt›r (p1(0.029, p2<0.000)

TARTIfiMA

Çal›flmam›zda antipsikotik sa¤alt›m ile negatif, pozitif ve depresif belirtilerde anlaml› gerileme ol-mufltur. Tipik antipsikotik grubunda iki ayl›k izlem boyunca tüm ölçümlerde depresif belirtilerin flidde-ti ile (HDRS), poziflidde-tif psikoflidde-tik belirflidde-tilerin fliddeflidde-ti (SAPS) aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflki sap-tanm›fl olmas›, bu grupta depresif belirtilerin daha çok pozitif psikotik belirtilere ikincil ortaya ç›kt›¤›n› ve antipsikotik tedavi sonucu pozitif psikotik belirti-lerdeki düzelmeyle beraber depresif belirtilerin de geriledi¤ini düflündürmüfltür. Atipik antipsikotik grubunda ise bafllang›çta ve ikinci ay›n sonunda depresif belirtilerin fliddeti ile (HDRS), negatif belir-tilerin fliddeti (SANS) aras›nda istatistiksel olarak an-laml› iliflki saptanm›fl olmas›, bu grupta depresif be-lirtilerin daha çok negatif belirtilerle örtüfltü¤ünü, pozitif psikotik belirtilere ikincil olarak ortaya ç›k-mad›¤›n› ve depresif belirtilerdeki gerilemenin ati-pik antipsikotik ilâçlar›n do¤rudan flizofrenideki ne-gatif ve depresif belirtiler üzerine etkisi ile oldu¤u düflündürmüfltür.

Ancak, çal›flmam›zda her iki grup aras›nda kulla-n›lan günlük ortalama SSRI ilâç dozu yönünden an-laml› fark saptanm›flt›r. Antidepresan ilâçlar›n (TCA ve SSRI) antipsikotiklerle kombine olarak kullan›ld›-¤›nda postpsikotik depresyonda ve flizofrenideki depresif belirtiler üzerinde etkili oldu¤unu bildiren birçok çal›flma vard›r (Siris 1988, Goff ve ark. 1990, Caroli ve ark. 1993, K›rl› ve Çal›flkan 1998, Mazeh ve ark. 1999, Siris ve ark. 2000, Mulholland ve ark. 2003 ). Bu yüzden atipik antipsikotik grubunda anlaml› olarak daha yüksek dozda SSRI kullan›lm›fl olmas›, SSRI ilâçlar›n depresif belirtilerdeki düzelmeye kat-k›da bulunabilece¤ini düflündürmüfltür. Atipik

antip-TİPİK ATİPİK

ANTİPSİKOTİK ANTİPSİKOTİK

GRUBU GRUBU

Başlangıç 2. ay sonu Başlangıç 2. ay sonu t p SANS 33.38 25.79 50.55 29.26 0.496 0.485 SAPS 41.50 14.50 41.42 9.0 0.16 0.691 HDRS 11.33 4.46 12.29 5.58 1.03 0.313 Antipsikotik ilâç dozu (mg/g) 265.41 231.04 260.2 431.40 6.667 0.013* Antikolinerjik ilâç dozu (mg/g) 2.18 3.41 1.54 1.19 9.320 0.004* Benzodiazepin ilâç dozu (mg/g) 0.25 0.66 3.08 0.80 1.73 0.194 SSRI ilâç dozu (mg/d) 0.0 0.83 1.83 4.69 5.23 0.026*

Tablo 3: Tipik ve atipik antipsikotik kullanan hastalar›n tedavi bafllang›c›nda ve sonunda de¤erlendirmelerinin karfl›laflt›r›lmas›

S Y M P O S I U

yeni

Yeni Symposium 42 (4): 158-163, 2004 _M

162

sikotik grubunda anlaml› oranda daha yüksek dozda SSRI kullan›lmas›n›n, bu gruptaki genel psikopatolo-ji düzeyinin fliddetiyle ba¤lant›l› olabilece¤i düflü-nülmüfltür. Negatif belirtilerin fliddeti yönünden za-ten her iki grup aras›nda tedavi bafllang›c›nda ortala-ma SANS toplam puanlar› yönünden anlaml› fark varken, istatistiksel olarak anlaml› fark olmasa da bu gruptaki hastalarda depresif belirtilerin fliddeti de tedavi bafllang›c›nda daha fazla olarak bulunmufltur. Özellikle negatif belirtilerin depresif belirtilerle ör-tüflmesi, daha tedavi bafllang›c›nda atipik antipsiko-tik kullanan hastalarda SSRI’lar›n daha s›k olarak bafl-lanmas›na neden olabilmektedir. Atipik antipsikotik grubunda depresif belirtilerin, negatif belirtilerle ör-tüflmesi bu hastalarda anlaml› olarak daha yüksek dozda SSRI ilâç kullan›lmas›n› da aç›klayabilir.

Tipik antipsikotik grubunda ise tedavi bafllang›-c›nda hiçbir hastaya SSRI ilâç bafllanmazken, ikinci ay sonundaki ölçümlerde SSRI ilâç dozunda anlaml› olmayan bir art›fl görülmüfltür. Bu grupta ikinci ay sonundaki ölçümde SSRI ilâç dozuyla, depresif be-lirtiler aras›nda anlaml› iliflki bulunmufltur. Bu duru-mun post-psikotik depresif belirtilerle ba¤lant›l› ola-bilece¤i düflünülmüfltür.

fiizofrenide antidepresan kullan›m›na karar ver-meden önce, depresif belirtiler psikotik belirtilere ikincil olabildi¤inden, negatif belirtilerle örtüflebil-di¤inden; öncelikle psikotik belirtilerin gerilemesi-ni beklemek, etkin bir antipsikotik sa¤alt›m yap›ld›-¤›ndan emin olmak uygun gözükmektedir. Antidep-resan ilâçlar akut flizofrenik hastalarda antipsikotik tedaviye yan›t› geciktirebilir (Siris SG 1991). Bu yüz-den sâdece depresyonu inatç› ve fliddetli olup, post-psikotik dönem s›ras›nda ortaya ç›kan veya intihar düflünceleri bulunan hastalarda antipsikotik tedavi-ye antidepresanlar›n eklenmesi uygun görülmekte-dir. Böylelikle, gereksiz antidepresan kullan›m› ön-lenerek, yan etki ve olas› ilâç etkileflimlerinden has-tay› korumak ve sa¤alt›m giderlerini düflürmek mümkün olacakt›r (Koreen 1993).

SONUÇ

Sonuç olarak, atipik antipsikotik ilâçlar flizofreni-deki depresif belirtilerin fliddetini anlaml› olarak azaltmaktad›r. Ancak depresif belirtilerin fliddetini azaltmada tipik antipsikotiklerle, atipik antipsiko-tikler aras›nda anlaml› fark saptanmam›flt›r. Çal›flma-ya randomize olarak hasta al›nmamas›, örneklem sa-y›s›n›n azl›¤›, do¤al izlem çal›flmas› olmas› ve tüm de¤iflkenlerin kontrol edilmemesi (SSRI ilâç dozu, bafllang›çtaki negatif belirtilerin fliddeti...vb ) bu ça-l›flman›n k›s›tl›l›klar›d›r. Bu alanda randomize, tüm de¤iflkenlerin kontrol edildi¤i ileri çal›flmalara ihti-yaç vard›r.

KAYNAKLAR

Abraham G (1997). The effects of clozapine on symptom clusters in treatment-refractory patients. J Clin

Psychopharmacol; 17: 49-53.

Akdemir A, Örsel S, Da¤ ‹, Türkçapar H, ‹flçan N, Özbay H (1996). Hamilton depresyon derecelendirme ölçe¤i (HDDÖ)’ nin geçerli¤i, güvenirli¤i ve klinikte kullan›-m›. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi; 4: 251-259.

American Psychiatric Association (1994) Diagnostic Crite-ria from DSM-IV. Washington, DC: American Psychiat-ric Association.

Asleigh EA (1998) A syndrome of increased affect in res-ponse to risperidone amaong patients with schiozph-renia. Psychiatr Serv; 49: 526-528.

Caroli F, Baldacci-Epinette C, Ribeyre P (1993) Antidep-ressant treatment of schizophrenic patients. Encepha-le; 19 Spec No 2: 393-396.

Erkoç fi, Arkonaç O, Atakl› C, Özmen E. Pozitif Semptom-lar› De¤erlendirme Ölçe¤inin güvenilirli¤i ve geçerlili-¤i (1991a) Düflünen Adam; 4: 20-24.

Erkoç fi, Arkonaç O, Atakl› C, Özmen E (1991b) Negatif Semptomlar› De¤erlendirme Ölçe¤inin güvenilirli¤i ve geçerlili¤i. Düflünen Adam; 4: 16-19.

Goff DC, Brotman AW, Waites M (1990) Trial of fluoxeti-ne added to fluoxeti-neuroleptics for treatment-resistant schi-zophrenic patients. Am J Psychiatry; 147: 492-494. Johnson DAW (1973) The side effects of fluphenazine

de-canoate. Br J Psychiatry; 123: 519-522.

Kaplan HI, Sadock BJ (1997a) Kaplan and Sadock’s synop-sis of psychiatry: behavioral sciences, clinical psychi-atry, Eighth Edition. Baltimore: Williams and Wilkins, 1083-1092, 1107.

Kaplan HI, Sadock BJ (1997b) Kaplan and Sadock’s synop-sis of psychiatry: behavioral sciences, clinical psychi-atry, Eighth Edition. Baltimore: Williams and Wilkins, 996.

Kirli S, Califlkan M (1998) A comparative study of sertrali-ne versus imipramisertrali-ne in postpsychotic depressive di-sorder of schizophrenia. Schizophr Res; 33(1-2): 103-111.

Knights A (1981) Revealed depression and drug treat-ment for schizophrenia. Arch Gen Psychiatry; 38: 801-806.

Koreen AR (1993) Depression in first episode schizophre-nia. Am J Psychiatry; 150: 1643-1648.

Liddle PF (1993) Depression and the experience of psychological deficits in schizophrenia. Acta Psychiatr Scand; 88: 243-247.

Llorca PM (1997) Psychoses, mood, suicidal tendencies and clozapine. Encephale; 23: 431-436.

Mazeh D, Melamed Y, Elizur A (1999) Venlafaxine in the treatment of resistant postpsychotic depressive symp-toms of schizophrenia. J Clin Psychopharmacol 1999; 19: 284-285.

Mc Glashan TH (1976) Postpsychotic depression in schi-zophrenia. Arch Gen Psychiatry; 33: 231-239.

Mulholland C, Lynch G, King DJ (2003) A double-blind, placebo-controlled trial of sertraline for depressive symptoms in patients with stable, chronic schizophre-nia. J Psychopharmacol; 17: 107-112.

Siris SG (1991) Diagnosis of secondary depression in schi-zophrenia: implications for DSM-IV. Sch Bull; 17: 75-98.

Siris S, Pollack S, Bermanzohn P (2000) Adjunctive imipra-mine for a broader group of postpsychotic depression in schizophrenia. Schizophr Res; 44: 187-192.

Stephen R (1997) The effects of risperidone on the five di-mensions of schizophrenia derived by factor analysis: combined results of the North American trials. J Clin psychiatry; 58: 538-546.

Tollefson GD (1999a). The course of depressive symp-toms in predicting relapse in schizophrenia: a double blind, randomized comparison of olanzapine and ris-peridone. Biol Psychiatry; 46: 365-373.

Tollefson GD (1999b) Anxious-depressive symptoms in schizophrenia: a new treatment target for pharmacot-herapy? Schizophr Res; 35 Suppl: S13-S21.

Tollefson GD (1998a) Depressive signs and symptoms in schizophrenia: a prospective blinded trial of olanzapi-ne and haloperidol. Arch Gen Psychiatry; 55: 250-258. Tollefson GD (1998b) A double-blind, controlled compa-rison of the novel antipsychotic olanzapine versus ha-loperidol or placebo on anxious and depressive symp-toms accompanying schizophrenia. Biol Psychiatry; 43: 803-810.

Woods SW (2003) Chlorpromazine equivalent doses for the newer atypical antipsychotics. J Clin Psychiatry; 64: 663-740.