Bir onyedinci asır hükümdarının yazılarında İstanbul'un derdleri

T A R İ H

A

i

i A H İ S L E I

\

ı

nmnmım

Bir

O nyedinci

asır

hükümdarının yazıların­

da Istanbulun derdleri

O ny ed in ci » sırd a İsta n b u l şe h ri genişlem iş, yt«ıi sem tler, güzel b in a ­ la rla süslenm iş,: H aliç v e Boğaziçi k ı­ y ıla rın d a saray'Aar, b in iş k a s ırla rı in ­ şa o lu n m u ştu .

H a lk k ışları k e n d i a ra la ru ıd a so h ­ b e tle r te rtib eder,: y a zları m esire lere g id er, g ü reşler, c a m b a z la r sey red ilir, saz âlem leri te rtib o lu n u r ve tü r lü o y u n larla eğlenilircB. Ş e h ird e m ü n a ­ k a le vasıtası at, a ra b a , d en iz y o lc u ­ lu k la rın d a k a y ık la r v e p rem elerd i.

îsta n b u ld a h e r d e v ird e y iy ecek m e ­ seleleri ü zerin d e eh em m iy e tle d u r u l­ m uş, h e r m ad d ey e . n a r k la r k o n u l­ m u ş ve b a şta p a d iş a h la r olm ak ü z e ­ re sad razam lar v e a lâ k a lıla r bu n a rk la rın k o n tro lu n d a titiz lik gös­ term işlerd i.

O ny ed in ci » sır îs ta n b u lu n d a d a k a -c til, h ırsızlık gibi v a k ’alarıa ra s tla n ır v e b u v a k ’a la rd a n b izzat p a d iş a h la r h a b e rd a r olu p , su ç lu la rın şid d e tle ce­ z a la n d ırılm a la rım isterle rd i.

Ş e h rin m u h te lif se m tle rin d e h ü ­ k ü m d a rla rın sa ray la rı, k a s ırla rı b u ­ lu n u r, b u ra la ra n a k ille r, b u ra la rd a n göçler b u b in a la rın ta m irle ri, d ö şen ­ m ele ri de sa ra y la b e ra b e r h a lk ı da m eşgul ed erd i.

S u ltan İb rah im in h a ttı h ü m a y u n ­ la rı arasın d a m ü h im b ir k ısm ı da ş e h rin b u m eselele rin e ald b u lu n ­ m a k ta ve b u y a z ıla rd a n o v a k itk i iç ­ tim ai h ay atım ızın b ir k ısm ı a y d ın ­ lan acak tad ır.

O d e v ird e şe h ri en fazla teh d id e d en te h lik e y i y a n g ın la r te ş k il etm iş v e h e r d efasın d a b u n la ra k a rşı sıkı te d b irle r alın m ıştı. S u lta n İb ra h im b ir h a ttı h ü m a y u n u n d a y a n g ın la rd a n şöyle b a h se tm e k te d ir (S en k i v e ziri­ azam sın, y a n g ın v a r görm ez m isin, tez gözün açıp ta k a y y ü d edesin, g ö re ­ y im seni. S ıkça sık ça b a şlıy o r n e d ir aslı, hem en pek çe gözün a çu p k im in ev in o ld u ğ u n ve n e d e n tu tu ş tu ğ u n bildiresim , işte H ırk a i S a a d e t su y u (1> g ö n d erd u m , o n u n y ü z ü s u y u n a H a k T aa lâ defede, şöyle b ilesin ) 7023/ 132.

S ad razam o sıra d a Y e d ik u le sem ­ tin d e çık an y a n g ın d a n p a d işah ı v a k - tile h a b e rd a r etm em işti. S u lta n İ b r a ­ h im b u n a h id d e tle n e re k yazdığı h a ttı h ü m a y u n u n d a (Y edikule sem tinde y an g ın olm u ş d a h i şim di b ild ird in , b aşlad ın isted iğ in etm eye) dem ek te ve k e n d isin i a rab a y a bin em iy en k o r­ k a k la rla k ıy a s etm em esini (iki elini k u şağ ın a s o k a ra k şe h ir b eşeh ir k e ş­ m ek eş edeceğini) y azm ak ta v e so­ n u n d a d a (sen b en d en hiç k o rk m u ­ yo rsu n , gözün a çu p h e r e tra fta n h a ­ b e rle r a la su n ) d e m e k ted ir 7023/133.

S u ltan İb rah im , şe h ird e zam an za­ m an a rab a ile dolaşır, bilh assa v a l- desi Kösem S u lta n v e sa ray k a d ın la rı göçlerde a ra b a la ra b in erlerd i. B ir göçte v ald esin e iy i a ra b a ısm a rla n ­ m adığına k ızan padişah, v e ziriazam ı­ na şu n la rı y a zm ak ta d ır. (B eni s e v e r­ sen a rp a e m in in i azarlıyasm . A n a ­ mı böyie asm a aratuay» b in d ird i, ko- çi istediğini y a lıd a sa n a dem iş idim.» 7023/4.

S u lta n İb rah im , k en d isi için y a p ı­ la n k ay ığ ı d a b eğenm em iş .ve b u h u ­ su stak i te n k id le ıin i sad razam ın a şu s a tırla rla b ild irm işti. (Sen k i v e ziri­ azam sın, m alû m u n olsu n k i saad etle kay ığ a b in u p vaîdem ize m u sa fah a e t­ tik. L â k in k ay ığ ın b ir m ik ta r k avisi m ukassi o lm u ş tu r, vâsi d eğ ild ir ve içerisi d a h i d a r olm uş. B u n u y ap an fik irsiz y ap m ış b ir şanssız d ü ştü . E m rim le gene ten b ih ed esin .B ir hoş­ ça te e n n i ile y a p a, göreyim seni, asla bin m ed im , şö y le bilesin .) 7023/216.

Ista n b u lu n m ü h im m eseleleri b a ­ şında iaşesi g eliy o r v e S u lta n İ b ra ­ h im d e b u n u n la bizzat m eşg u l o lu ­ y o rd u . (S elâm d an so n ra fik rim e g el­ di. E t v ek ıy y esi n e k a d a rd ır ve e k ­ m ek n ice d ir v e cüm le z ah ire n a rk ı n e y ü z ü n d en d ir. Ben sa a d etle tah ta geçeli sen Ista n b u lu n n a rk ın g ö rd ü n m ü n e y o la k o d u n . Y oksa d a h i m er­ h u m z am an ın d ak i n a r k m ıd ır. N için z am an ım d ak in i in d irm ed in . Ş öyle h i­ lesiz v e İs ta n b u l K ad ısın a ten b ih ede sin.S en b ilu rs u n ve sen de g ezup etim le zah irey e y e n id e n n a rk v eresin .P n - h a la rı indiresin.B izim zam anım ız adi ile dolsun. Ş öyle bilesin, m izacı şe ­ rifim izi so rarsan h astay ız, g ü çle y a z ­ dım .) 7023/137.

(İsta n b u l efen d isin e m u h k em ten b ih eyle, n a rk a h v alin e ziyade tak a y y ü d etsin. G ezsun, dolaşsın, yohsam k e n - d u su b ilu r ve göreyim seni ahvali âlem le can b aşm la çalış, şeh ri gece g ü n d ü z dolaş, h e r n e red e zalim v a r ise b irb ir h a k la rın d a n gel.) 7023/139.

(Sen ki v eziriazam sın, m alû m u n olsun k i b ir m ik ta r, Îsta n b u ld a nan k ıtlığ ı v a r d ey u sö v len u r, b ir hoşça görm ek lâzım dır... G öreyim seni şöy­ le ortalığ ı edelim k i, h a y ır d u ay a m azh ar düşelim . A dil p ad işah a, iyi vezire d ü ştü k d ey u göreyim seni e- y ü ce ad am ları rik âb ım a a rze tm e k te n

h â li olm ayasın, şöyle bilesin .) 7023 138.

P a d işa h m esire lerle d e m eşgul il­ iliy o r, bazı y e rle re h a lk ın gitm esin i h oş g ö rm ü y o rd u . B ir h a ttı h ü m a y u - n u n d a şu n la rı y a zm ak ta d ır. (B u g ü n C en d ereciy e g id erk en K â ğ ıd h an e d en b ir ala y s ü rü m a v ra tla r se y re g id e r­ le r, k e n d im g ö rd ü m , b a ru th a n e t u ­ tu ş tu ğ u zam an y asak o lu n m a d ı m ı n için gene v a rırla r. E lb e t v e e lb e t istem em d iler, sey re d iler, k ad em bas tık la rın k e n d ile ri b ilu r, ferm an ı h ü ­ m ay u n u m la y asek edesin.) 7023/3.

S u lta n İb rah im , şe h rin zab ıta işle­ rin e de a lâ k a gösteriy o r, v u k u a tta n m u n ta z am an h a b e rd a r o lu y o rd u . (S e­ lâm d a n so n ra bazı k u lağ d ajı m esm u • o ld u ki, öte gün A h u rk a p ısın d a b ir oğlancığı ö ld ü rd ü le r. B ir Y eniçeri öl­ d ü rd ü d erler. A slı v a r m ı, yok m u bilem em . E lb et, e lb e t su a l edesin. Y eniçeri ağ asın a sorasın, n e d er, gö­ re y im seni, h a lk ı p ek çe ra p te d esin , ih m ald en hazer, h e r n e o lu rsa senden b ilirim .) 7023/52.

(B ostancıbaşı d o laşırk en b i r fahişe a v ra ta sataşılm ış, e rle zina e d erk e n b ilm iş olasın Ü s k ü d ard a , b u n a p e k ­ çe ta k a y y ü d edesin, zina ila h a ra b o - lu r m em lek et, şöyle bilesin..) 7023/ 134.

(... ö t e gün, A yasofya çarşısu ıd a h ir ik i eşhas, b irk aç a v ra tı in citirk e n gözüm ilişti. G ezerk en b u m ak u le y i görm eyim , sen b ilu rs u n .) 7023/136.

P ad işah , b a y ram la rd a ş e h rin iyi b ir şe k ild e z a p tü r a p t altın d a tu tu lm a ­ sını d a istem e k te d ir. (... Şim di b a y - ra m ü s tiid ü r. Z ab itle re ten b ih , tek id ed ip şe h ri b ir hoşça a te şten v e e şk ı­ y a d a n h a la s edesin.), (... B ay ram d ır şe h ri b ir hoşça tu t, kavga olm asun, m esm u u m o lu rsa sen b ilu rsu n .) 7023/ 60 vo 129.

S u lta n İb rah im , d ev rin eğ len celeri a ra sın d a bilhassa g ü reşten h az e d i­ y o r v e m em lek etin n am lı p e h liv a n la ­ rın ı a ra ttırıp huzurunda g ü re ş tiriy o r­ d u . (B ir p e h liv a n b u lu p öte y ak ad a, n e re d e o lu rsa h u z u ru m a gönderesim , gö rey im seni) 7023/194

(S elâm d an so n ra h a n i sana ısm ar- lanııştım , p e h liv a n la r b u lu p rik â b ı h ü m a y u n u m a gönderesim d ey u d ah i b u lu n m a d ı m ı, öte y ak ay a ad am sal­ san, b e lk i T ek ird ağ ın d a ve G elibolu- da b u lu n u r, canım göreyim seni m a- n e n d b u lasın , şöyle bilesin.) 7023/198. (.,. H âs odalıya m an en d b ir p e h li­ v a n keşm ekeş edip bize gönderesim d ey u ta k a y y ü d ed ersu n , yo k sa b u lam ı yor m u su n , canuıı pek çe ta k a y y ü d ed u p m an e n d b u las ın , azim m ü b ah a - se o lm u ş tu r (7023/206.

N ih a y e t p e h liv a n la r b u lu n m u ş, h ü ­ k ü m d a ra arzo lıın m u ştu . S u lta n İb ­ ra h im , b u n u n “O İeıine şu n la rı yazm ak ta d ır. (G elen p e h liv a n la rd an hele h an gisi k a v i ise canını rik âb ım a g ö ndere sun...) 7023/201 v e b u pek sevilen sp o ra b ir tezk ere ile S adrazam ı da d a v e t etm e k te d ir. (S elâm dan so n ra h â s o dada g ü reş e ttir sem g erek , em ­

rim le gelesin b ak m ay a.) 7023/202. O ny ed in ci asırd a İsta n b u l sa ra y la ­ r ı y e n i ve eski s a ray la rd an m aada H aliç ve Boğaziçi k o ş u la rın d a n m ü ­ te ş e k k il b u lu n u y o rd u . O nyedinci asır h ü k ü m d a rla rın ın ra ğ b e t e ttik le ri b u ; s a ray la r, ve k a sırla r arasın d a b ilh as- | sa B av u d p aşa k a srı. T ersan e saray ı,

j

S u lta n İb rah im , bu sa ray ve k a ­ sırla rd a yaşam ış, s a ra y la rın v e eşy a ­ la rın ın ta m irle ri h a k lım d a S a d ra za ­ m a m ü te a d d id h a ttı h ü m a y u n la r yaz 1 » a s tır. B u n la r arasın d a b u g ü n T op- k ap ı sa ray ı diye andığım ız Y eni S a ­ ra y a d a ir o lan la r d ik k ate şay an d ır. S u lta n İb rah im b u saray için S ad ­ ra za m ın a şu em irleri v e rm e k te d ir. (H âs o d a n ın m a k a tla rı ve k eçeleri g a y et k ö h n e im iş, D efterd ara d iy e- sin, b ir hoşça ölçü sü n alu p düşesim . F ik ir e tm ed i m i taşrasın a da lâzım d ır d e y u b en d en fehim yok m u d u r, iz - ansız şöyle hilesiz...» 7023/177.

(S en k i V eziriazam sın, D efterd ara d iy esu n , H ırk a i Ş e rifin o dasında o - lan k a p u la rın p e rd e le rin y en id en c t- su n Şöyle bilesin...) 7023/157.

(... Bazı y e rle rin döşem eleri y erli y e rin d e oldu deyu ilâm ettin . N ih a ­ y eti k e n d i odam ın h a lıla rı ve k eçe­ le ri ziyade k ö h n ed ir. M eğer onları e m rim le y e n id e n döşeyesin ve bazı ta h tın d a h i m a k a tla rı eskicedir. Ş e h - ı rem ini ö lçü sü n alu p döşesun sövliye- sin.) 7023/178.

(... Içoğlan o d alaru ı bazı y e rle ri sa ­ h ih v ira n d ır. K en d im sa a d etle v a r­ dım , gözden geçirdim . İn şaallah ben İstav ro za v a rd ık ta k en d in gelu p m i­ m a r ağa k u lu m la boksan, ham am ım d a h i g ö resu n .) 7023/1756.

S u lta n İb rah im ve valdesi Kösem S u lta n zam an zam an da D avudpasa k asrın a g id erlerd i. F a k a t h a ttı h ü ­ m a y u n la rd a n an laşıld ığ ın a göre o k a ­ sır ve eşy aları da ta m ire m u h taç bir

Tarihî bahisler

(ikinci sahifeden devam)

h a ld e b u lu n u y o rla rd ı. (... M alûm un o isu n ki, v ald em izin D av u d p aşad a o- d a sm ı yapasız, v ira n d ır, ziyadesile söyle hilesiz k e n d u le ri söyledi.) 7023/ 103.

D iğ er k a s ırla r da bakım sızdı (Beşik ta ş bahçesinin o d alarım ın keçeleri ve k a liç e le ri gay et k ö h n e im iş, o tu r - in a k k a b il d eğildir. D e fterd a ra işm ar h y a sm , hem en v a ru p d ö şesu n lar (2) ) 7023/164.

(İstav ro zd a o tu rd u ğ u m ta h tla rın m a k a tla rı ve y a s tık la rı k ö h n e olm uş tu r . B en ş ik â ra tev eccü h e d erim d e ­ dim g elsu n ö lçü sü n a lsu n döşesun d ed im , asla sözüm istem edi. B en p a ­ d işa h değil m iyim . B en d en k o rk m az

iîu, k e n d i b ilu r. Ö b rü s ü n d en (3) n i­ ce h a v f ed erlerd i. Bizi ş ik â rd a hilesiz h e m e n ben g elin ce döşesun, şöyle b i- lesu n .) 7023/180.

S u lta n İb ra h im in İs ta n b u l s a ra y la ­ r d a a lâ k a d a r h a ttı h ü m a y u n la rı »Ta­

sın d a T ers an e s a ray ın d a n ve II. Os- m an ın y a p tırd ığ ı Y eni K ö şk ten b a h ­ se d e n le ri d e v a rd ır.

S u lian İb rah im , m u h te lif m ev zu la­ r a d a ir o lan 497 h a ttı h ü m ay u n u n d a v e ziriazam ların a hem en daim a d e v ­ le t u m u ru n d a çalışm ak tan , ü m m eti M u h am m ed in d e rd le rile a lâ k a d a r ol­ m a k ta n b a h se tm ek te ve b ir h a ttı h ü ­ m a y u n u n u (... İk im iz çalışalım , A liah ın e n ırile bize b ir k u s u r b u l - m a s u n la r şöyle b ilesin.) 7023/1. d i­ y e b itirm e k te d ir.

(1) P ey g am b erim izin h ırk a la rın ın e te ğ i b ir leğen içindeki su y a b a tırılır v e bu su , k ü ç ü k şişelere k o n u lara k b a zı u lem a y a v e v ü k e lâ y a d a ğ ıtılır­ dı. B u u su l II. M ahm ud zam an ın d a k a ld ırılm ıştır.

(2) N aim a, s a ra y la rın ı sa m u rla d ö ­ şe ttiğ in i yazdığı S u ltan İb rah im in h a ttı h ü m a y u n la rın d a h ep y ırtık şilte terd en , eski p e rd elerd en b ahsedilm ek te, sa ra y la rın h a ra b iy e ti a n la tılm a k ­ ta d ır. H a t tr h ü m a y u n la r a rasın d a sa m u rla te friş « d a ir b ir vesika gö­ rü lem ed i.

(3) B irad e ri IV. M u rad d an b a h se t­ m ek te d ir.

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi