y *u a tetkiklerden sonra Rum patrikliği hakkında hazırladığı makalelerini gazetemize veren esbak Maliye ve E vkaf Nazırı
Raşid Erer
Yen i patrik seçimi hayli dedi kodu uyandırdı. Bu münasebet le; bu miiessesenin tarihte ge çirdiği istihaleleri ve oynadığı rolleri Salı yününden itibaren neşrediyoruz:
t a s v i r
-r r - O o
55H5Sr
= Tarihte Ortodoks Kilisesi =
istanbu
İstanbul patrikliği, iptidaları Marmara Ereğlisi metrepoiitliğine bağlı bir pisko
posluk idi. Roma imparatorluğunun merkezi İstanbula nakledildikten sonra pisko
pos Rumeli ve Anadoludaki piskoposları idaresi altına aldı. _________
Fatih bunlara ahid ve aman vei
A TİK Sultan Mehmet îstan- bulu aldıktan sonra,
«ahali-Etnikt Eteria
Münevverlerimizce Yunan isyanı- olmaz diye fetva verdi. Padişah nın içyüzü iyice bilinmediğinden. bu-r-t
pat:h
« • tÜ’V 0
Patrikhane
blr 15:14:51 ferman dahi verrr.iş oldu ğundan, şimdi bu teklif şerian caizfermam göreyim dedi. K e y f iy e t na dair malûmat verilmesi elzem- sine aman İhsan edip, ruhanî işleri- patrjğ-e söylendikte, fermanın bir dir. Fakat maksat, isyanın tarihini nin idaresi İçin bazı imtiyaz .a t .a* yangında yandığını beyan etmekle, yazmak olmadığından, Eterianm patrik nasbeylemiştir» (N, 80). V e - j^ ^ kat daha müşkülâta uğradı. kurulmasından, ve İcraatından bah
rilen imtiyaz- Y R Z R t l /
lar, Rumların •
nişan, nikâh, ta lâk, defin ve 1- ' badat maddele riae aittir.
R A Ş İ D E R E R
Eski Maliye Nazırlarından
w •T’T'-yr"*
O tarihe kadar gerek Selçukhıla- Müftü, maddeyi iâbat etmek dahi solunmayıp, sadece patrikhanenin na, gerek OsmanlIların yerleştikleri kâfidir dediğine m etal, ihtiyar ye- ifa ettiği hizmet hakkında malûmat ülkelerde patriklik mevcut olmadı- niçerilendesı İki kişi divana hiima- verilecektir.
ğrndan, bu muameleler doğrudan yunda şahadet edip padişahın da- Bu gayeye varmak için üç tedbir doğruya Ortodoks cemaatlerine bı- vasi aleyhine hüküm olunmakla, ga- İttihaz olunmuştur:
rakılmış, bunun devlete zararı do- iıe bertaraf oldu (N, 80, 81). ı ı _ gırp ve Bulgar patriklikleri kumm&mıştı. Hıristiyanların zorla müslüman 1762 de İstanbul Rum patrikliğine
Fatih ise imtiyazları, kendi nas- edilmeleri hakkında Yavuz Sultan raptettirilmiştir.
bettiği patriğe verdiğinden, İstanbul g eiim gibi bir hükümdarın iradesin* 2 — Yunanistandaki âsân atika- patrikhanesi tesis etmiş oldu. müftünün iptal etmesi, buna padi- mn muhafazasına nezaret, ve
süb-Bizans imparatorluğunda nişan, şahm itaat eylemesi, p a p a ra m ve yan mekteplerinin ıslahına sâ’y et- nikâh ve talâk muameleleri Teodoz Avrupa hükümdarlarının hiçbir za- 1(1Gk üzere, 1813 senesinde At inada ve Jüstlnien kanunlarma. göre malı- man gösteremediği ve Türklerin if- bir llmi cemiyet kurulmuştur (F 8. ¡kemelerde görülürdü. Yalnı» son za- t ıhar ettiği bir hakkaniyet eseri ve'
manlarda, Paleologlar devrinde, pa- ! paslar bu işlere karışmıştı. Fatihin vetdiğl İmtiyaz sayesinde o muame lelerin rüyeti ve intacı patriklere ve metrepolitlere intikal etmiş, ve on lar da imparatorluk adliyesinin bu
K harfi, pederim Mehmet Maaştır- âlicenaplık numunesidir. Efendi merhumun telif ettiği «Rum
B — OsmanlI hükümeti kilise iş- fetreti» namındaki eseri gösterir, lerlıne ve papas kavgalarına karış- j Eserin bir nüshası İstanbul üııiver- madığı halde, Rum piskopostan ara-1 s :;tesi kütüphanesinde. Yıldız tarih srnda rekabet hâdiseleri eksik değil-j 2541/204 işaretile mevcuttur), di. Uzun müddet îstanbulda kalıp 3 _ ı 8ı 4 senesinde de. Rum kav- kısmmı devam ettirerek Osmanlı, trtk fta tta bulunan Kont M antgli- minin hrttklftii için millî şirket demek devleti içinde bir de & a u » ruhani nta Osmanlı imparatorluğu hakkın-, olan Etnjki Eterla tesLs in m iş tir.
da yâzdığı eserde (1/24) şif malû mat vardır: Piskoposlarla metrepo- Htlerl Sadrâzam seçip tayin eder. İdaresi ve adliyesi kurulmuş oldu.
Patrikhane artık siyaset ve dm münazaalarına karlamadığından, yalnız ortodoks cemaatmm İş! erile meşgul olup, vaziyeti gitgide yıik
ka, Rum milliyetini takviye etmiş i ve diğer ortodoks milletleri da
lco-Cemıyetin üçüncü smıf azası pa- paslardan mürekkep olup bunlar ce-
_ miyetüı maksadı Yunan miüetinin
Raıdpier birbirini itham ederdi. O -, utîldiUUl, ibaret olduğu - - tcrCÜmam M1Rvn* f - boyan olunurdu. Papas smıf. azası sehniş, ve bu sayede ortodoks ceına- «at» Efendinin bu münazaalarla ta- dediklerine cemlyet aaah&lnl vere. atini dağılmaktan kurtardıktan baş- yiniere bakmasını Sadrâzam tesbitj bilirdi (F 9, 10).
etmişti o da bu sayede çok rüşvet) Mora Rumıarmı„ ayaklandtn1mas,
i . r „ ı . „ ., ı a l -r<İ1 (1/25). J | j n birkaç aile arasındaki eski dtiş-rumuştür. Bozan konferansı müza- q — İpekteki Sırp ve Ohridek! v . _ V , . , , , , „
; kere olunduğu M a M KAnunuşa^ B uigar patrikliklerinin İstanbul Hum' ^ d a î s t î d Î\ * a n b u i p a t r i ğ i T jDİ 1923 celsesinde bu keyfiyet sarih p a t r i ğ i n e raptohmmasmı 1762 d rafından Eterlarnn hattl yazı,a_ olarak anlaşıldı. sadaret emretmiştir. rak huBUSÎ bir memurla kendilerine bir tavsiye gönderilmiştir. Onlar dahi düşmanlıktan vazgeçerek mez hep ve milletleri uğruna canlarını feda edeceklerini havi bir mukave le senedi imzalayıp suretini patrik efendiye göndermişlerdir ( F 14).
Aleksandr Ipsilântinin İstanbul-1 daki gizli cemiyete yolladığı birinci i mektup, bilcümle metrepolitlerle pa-| Istanbulun fethinden 1945 tarihi
ne kadar birkaç mühim hâdise: A — ispanyadaki engizisyon iş kencelerini Yavuz Sultan Selim ha ber aldıkta: Rum taifesinin ya İs lâmiyet kabul eylemelerini veyahut tatanbulu terkedip gitmelerini em retti. Vükelâyı devlet muhalefete cesaret edemeyip Müftü ZembillI Ali Efendiye müracaat ettiler.
Miif-Patrikhanenin
Yunan isyanını
hazırlaması
İstanbul patrikhanesi hiçbir mu halefete uğramıyarak ortodokslan bir millet haline koymağa devam etti. Bu işi beceren papaslarla öğ retmenlerdir. Buna Rumelinde az
, „ , , , . , r _ . paslara gösterildikten ve kiliseden! çok muvaffak oldular ve Yunar, is- , ö
, . . . . | kiliseye, ve evden eve, ve dükkân-, yanını hazırlayıp meydana çıkardı-)
»
TAS VIK
r Tarihte Ortodoks Kilisesi **
t
istanbu! Patrikliği
-
7
-İstanbul patrikliği, iptidaları Marmara Ereğlisi metrepolitliğine bağlı bir pisko
posluk idi. Roma imparatorluğunun merkezi îstanbula nakledildikten sonra pisko
pos Rumeli ve Anadoludaki piskoposları idaresi altma aldı.__________
Yunan istiklâli
Ekzarhlık - Lozan
müzakereleri
, y || hissiyatı incitmemesi güzel bir
ted-ratrık h an e ve Lozan
¡1
bir olacağını, ato l takdirde İsemil-muahedesi
;bırakacağım teemmül etmesini ilâ- letlerde izalesi müşkül olan eserler Blrincl' cihan harbinin sonun da | ve etti.mağlûp devletler arasında bulunan ¡j Yugoslavya murahhası da söz a î İEvangcüsmos yortusuna müsadif Türkiye hakkında yapılan, ve tertip dL Türk heyetinin istenilen miisa- olan 25 M art ^ 1821 de Kalavritadaj eden hükümetler İçin büyük bir şe- adeyi vermemesi bütün dünyada Aya Laura • manastırında P a tra s1 refsizbk vesikası olan 10 Ağustos eıjm tesirler vana cağını, Ogüst Kon
Yazan
kR A ŞI D E R E R
Eski Maliye Nazırlarından
asker g ö n d e r il- 1920 tarihli Sevr muahedesi muci- tun <3ed!&i veçhile:« insanlık dirıler-metrepolidi Ver-
manos tarafın dan Yunan istik lâli İlân ve müs- lümanlar ' katlo- lundu. .
rzz su ıuu
w
srişi s-«
- ^
sularma getirildi. Rusya Türkıyeye havalisinde mühim bölgeler Yuna- buğunu ve bu mütalâanın ş*n«Bki| veriliyordu. F a k a t J t t t t l ^ r t y e t l n
s a u e lugilt erenin donanmaları Rus-¡harbi sayesinde irtıh ^ lo lu n a n ^ k e s e l e r e sâ-yanımki ile birleşip Navarm limanı-1 Yunanlılann mağlûbiyetim ve garp
na girdiler, orada bulunan OsmanlI devletlerinin mahçubiyetini intaç nf;l donanmasını yaktılar. (Şerefİi bir iş! etti.
imiş gibi Fransızlar bunu tesit eder ler). Nihayet 22 Mart 1829 da Yu. nan devletinin, istiklâli ilân olundu.
Yunan hükümetinin murakabesi altında bir Yunanistan kilisesi te sis olunup, beş piskopos ile Atina metrepolidimin idaresine verildi. Hı- r ¡»Uyanlar indinde metrepolitUk o kadar sağlam Wr müessesedir ki, şimdi Atina metrepolidi, kral naibi unvanile, hükümdarlık makamını İş gal etmektedir.
■k
isyanı hazırlayıp tataç ettiği an laşılan patrik Grigorios asıldı. Ce sedi, idam olunan yeniçerilere jrapıl- dığı gibi, bir taşla beraber bir çu vala konup, geceleyin Marmara de nizine atıldı.
Başşehbenderlîk hesaplarım te t kik için 1912 de Odesaya gitmiş tim. Bir gün caddenin birinden ge çerken, refakat eden zat, bin kilise gösterip: «îstanbulda astığınız Rum patriğinin ceseSni Boğaziçîne at mıştınız, îsânın iradesi mucibince, Boğazın sulan tersine akıp, buraya getirdi» dedi. Ben de sustum. Şim di bunu hatırlayıp, lügate baktım. Deniliyor İri: «İstanbul patriği Yu nan isyanı zu-hur edince âsileri afo roz ettiyse de, asılıp cesedi Boğaz- içinde denize atıldı. Onu bir gemi alıp Odesaya götürdü, orada göm düler* (L, 4/950).
B ir müddet sonra ceset Atinaya götürülüp Metropol kilisesine gö- müldüd.
bulunan muhterem müesseselere şâ- olacağını sö/yleyip, İstanbul patrikliği bunlardan ' biridir dedi. Mudanya mütarekesinin imzasın- Patrikhanenin yokluğu, medesiyet- dan sonra müsalâha akdi için Lozan ten bir kısmının yokluğu gibi bir da bir konferans toplandı. . * » * * hasü edecektir.. Medeniyet
Türk iyedeki Rumlarla Yunanistan, ve manevî tesir hususlarında n>çb F TüTiklerin mübadele edilmesi zaman faaliyetine halel getirmemiş daki
kararlaştıktan sonra, İstanbul pat rikliğinin durumu 10 Ocak 1923 cel sesinde müzakere edildi.
Lord Cürzon Fatihin patriğe bazı İmtiyazlar verdiği tarihten itibaren, patrik Rum ortodoks kilisesinin rei si olmakla beraber intihabını tasdik eden Türk hükümetine tâbi olan er kândan biri olduğunu, ve dünyanın en muhterem ruhani reislerinden bu lunduğunu' söyledi.
Amerika murahhas heyetinin rei si dahi: Patriğin îstanbulda kalma sını ısrarla tavsiye edip,
Amerika-olan böyle bir müessesenin mevcu diyetine yahnz Türk devletinin mü saade etmediği görülecek, ve bunun
manevî neticeleri az zamanda h's- sedilecektir sözlerini ilâve etti.
Yunan murahhası M. Venizeloe söz aldı, diğer ruhanî salâhiyetlerini lora için patrikhanenin îstanbulda kalmasını istedi. Şu kadar ki ev lenmek maddesi ortodoks kiliseskıce dinî muamele addedildiğinden, nikâh akdi ve feshi münhasıran papas- lara ait olduğu tasrih olunmalıdır. Patriği ve rahipleri diğer salâhiyet-mn buna pek büjdük ehemmiyet ver- 1 erden tecrit etmek mümkündür. Bu suretle Türk hükümeti, vaktile pat-eliğini hatırlattı. Bozanda bulundu-
ğundanberi, dünyanın her tarafın dan her gün aldığı mektuplarla tel grafların en kesretli, en heyecanlı ve en samimi olanları patrikhaneye müteallik olduğunu bildirdi. (Bu be yanatı tefsire hacet yoktur).
Rumanya murahhası dahi: Ru-- mıanya kilisesi müstakil olmakla be raber, patrikliğe manevî rabıtalarını muhafaza ettiğini, patriklik hakkın da böylece seri bir müzakere şekli tatbik edilirse, bu husus Rumanya milletinin hissiyatı cKnlyesi rencide olacağım söyledi. Türkiye konfe ransta temsil edilen hıristiyan dev- letlerile yeniden dostça münasebet lere girmek üzere iken, dindarane
riğe verdiği salâhiyetleri geri almış olacaktır.
Patriği Rum milletinin reisi ad detmemek, ve siyasî ve İdarî salâhi yetlerini lâğvetmek Türk hüküme tinin elindedir.
İstanbul patriği, ca*aaşünuıl ola rak bütün hıristiyan kiliselerinin kararile ihdas olunmuştur. îstanbulu terkederse, Rum ortod-oks cemaati, ruhanî reisini kaybeder. Bu suretle dinî Teşkilâtından mahrum edHlirse, gayri müslim ekalliyetlere teminat vermek beyhudedir.
Rusya dahi bu konferansa, iştirak edebi Iseydi, ortodoks kilisesinin baş patriğine dokunulmamasım yüz mil yon nüfusu namma rica eder.
Taha Toros Arşivi
