THE IMPORTANCE OF EVIDENCE IN FORENSIC MEDICINE

Adlt

Tlpta Delillerin Onemi

Prof. Dr. Oguz POLAT

Ozet

Giiniimiizde Adli IIp uzmammn ideal yakla§lml kriminal hir olguda olay yerinin incelemesi ve kamta dayalt adli tIP uygulamaslm ya§ama gerirmesidir. Adli tIP uzmam olay yeri ara§urmasznda delile ula§ahildigi ve hunu slmjlayahildigi oranda ha§arzlz olacaktlr.

Bu yazlda olay yeri incelemesi ve hurada elde edilen delillerin nasI I degerlendirilmesi orneklerle anlallimaya

fs·ah§llml§tlr.

Anahtar kelimeler: Olay yeri Adli tIP uzmam ,kriminoloji

The importance of evidence in Forensic medicine Summary

Crime scene investigation and evidence hased good forensic medicine practice in a criminal case is the ideal pattern for a forensic medicine expert .F orensic medicine expert will be succesful

if

In this article crime scene investigation and evaluation of the evidences has been given hy examples. Keywords: Crime scene,Forensic Medicine expert ,criminology

Giiniimiizde Adli olgulann incelemesindeki en onemli adlmlardan birini olay yeri incelemesi ve buradan elde edilen delillerin degerlendirilmesi olu~turrnaktadlr. Adli tip uzmammn olgunun ~6ziimiinde en ~ok yararlanacagl bulgular kendi muayenesi kadar olay yerinden elde edilen kamtlar olacaktlr. Kamta dayah adli tiP incelemesi ob-jektif ve dogru sonucun olu§turulmasmdaki en onemli adlmlardan birisidir. ~iipheli bir oliimiin ara§tmlmasmm en onemli adlmlanndan biri, viicudun bulundugu ke~if yerinin ve ~evresinin tam olarak incelenmesidir.

Olay yeri kavraml:

Her zaman i~in bir olayda viicudun bulundugu yer asil olay yeri yani oliimtin oldugu yer degildir. Bir ki~i­

nin bir yerde Oldtiriiltip ba~ka bir yere gomiilmesi nadir degildir. Oliim meydana getiren ve tamamen farkh yerde meydana gelen bl~aklanmada, oliimti olu~turan olay daha karrna§lk duruma donti§tir.Ancak genellikle Oliintin bulundugu yer ile ki~inin oldiiriildtigii yerin aym oldugu izlenmektedir.(1)

Bir ara~tlrmadaki en biiyiik zorluklardan bir tanesi oliimciil olaym meydana gelmesi ile oliim arasmda tespit edilebilir bir zaman diliminin ge~ip ge~mediginin ortaya ~Ikanlmasmda ya§anmaktadlr. Ornegin oliimciil yaralan-rna ile Oltim arasmda giinler veya haftalar siirebilecek bilincin a~lk oldugu bir siirenin ge~tigi ve subdural kana-mamn olu§masma yol a~an bir kafa travmasl bu duruma bir ornek olabilir. Bu sebepten dolaYI oliimciil yaralanma-mn meydana geldigi yer ve olaym ~eklini aydmlatmak, ozellikle kurbanm alkol almasl gibi bir olay sonucunda ya-ralanmaya maruz kalml§sa ~ok zor hatta olanakslz olabilir.

Olay yerleri 0 kadar ~e~itlidir ki, ancak ~ok geni~ terimlerle ve 6rnegin yangm veya patlama gibi bazl durumlar da olaym tipine gore slmflandmhrlar. Pratikte kar§lla~llan olay yeri tipleri biiyiik oranda cografik olarak slmflandl-nlmasmm yamslra, sosyolojik ve insan faktorleri de bunlann saptanmasmda etkendir.

Adli Tip Derg .. Cilt 15. Sayl4. Y1/2001. Sayfa 51·69

ADLİ TIP DERGİSİ

Journal of Forensic Medicine

Adli Tlpta Delillerin Onemi

Her olay yeri tipinin incelenmesi yerin tipi ve/veya olaym tipine bagh olarak farkh bir yakla~lm gerektirir. Or-negin bir yangm yerine yakla§lm, arka bah~ede bulunan bir mezara olan yakla~lmdan ~ok farkh olacaktIr.

Bir olay yerinin incelemesi, uyum i~erisinde ~ah~an, gorev ve ama~lan tam olarak tammlanml~ profesyoneller-den olu§an bir taklm tarafmdan yapIlmahdlr. Olay yerinin degerlendirilmesi a§agldaki ternel bile~enlerden olu~ur.

1- Viicut arama (eger gerekiyorsa)

2- Bir viicudun ke~fi ve on degerlendirme

3- ilgili uzmanlan i~eren olay yeri ekibinin olu~turulmasl 4- Olay yeri ziyaretinden once ve/veya sonra olaym ozetlenmesi 5-Saghk ve giivenlik faktorlerinin goz oniine ahnmaSI

6- Olay yeri degerJendirilmesi ve deliIlerin toplanmasl 7- Geriye doniik olay yeri ziyaret(leri)

Bir ba~anh olay yeri incelemesi, bir ekip ~ah§masl ve oncelik slralanmn iyi bir ~ekilde tammlandlgl ~e§itli go-revlerin diizenli olarak yerine getirilebilmesi i~in sorumlu ki§i tarafmdan olay yerinin iyi bir §ekilde yonetilrnesi-ne dayamr. Birden fazla oliimlerde veya zor ,karma~lk olgularda uygulanacak prosediirii detayh bir §ekilde tartl§-mak amaclyla adli tIP uzmanmm da i~inde bulundugu biitiin olay yeri ekibinin yer aidigi bir brifing diizenlenmeli-dir. ~u a~lktlr ki, eger kurban hal a ya§amaktaysa en acil ve oncelikle dikkate almmasl gereken §ey ya§aml devam ettirmektir. Bu sebeple viicut veya ~evresindeki herhangi bir kontaminasyonu onlemek i~in gerekli tedbirler alm-madan once yarah ki§iyi yeniden hayata dondiirmeye denemek i~in olay yerine bir doktor girebilir. Bu eylem

dok-torun kontrolii dl§mdadlr ancak bir defa ki§inin olii oldugu duyurulduktan sonra olay yerinin giivenligi sagl an-mah, giri§ler klsltlanmah ve olay yeri goz aItmda bulundurulmahdlr. 0 halde bir olay yerinin degerlendirilmesinde doktor §unlan dikkate almahdlr.

1- Yer - Viicut bir ikametgahta veya kapmm dl§ansmda, topraga gomiilii olarak veya sudan ~lkanlml§ olarak bulunabilir. Ger~ekte pek ~ok yer tipi vardlr. Bunun otesinde ara§tlrma ilerledik~e aym olayla ilgili olarak ~qitli yerlerin incelenmesine gereksinim duyulabilecegi ara§tlrmaYI yapanlar tarafmdan dikkate almmahdlr. Bir soru§tur-ma sirasmda incelenmesi gereken yer saYlslyla ilgili kesin ve pratik kurallar yoktur. Bir su~ ne kadar karma§lk olursa incelenmesi gereken yer saYIsmm artacagi kesindir.

2- Olay tipi - Olay tipine gore olay yerini simflandirmak faydahdir. <;iinkii bazi olay yeri tipleri ozel uzman veya deneyimli ki§ilerle beraber ilgili olay yeri ekipleri tarafmdan ara§tmimasl gerekir. Uzman ara§tlrmacIlann gerekli oldugu en a~lkolay yeri tipleri, yangm, patlama, silahlar, endiistriyel ve ta§lma kazalan ve ki§iden arta ka-Ian kemiklerin ke§fini i~erir.

3- Olii ki§ilerin saYlsl - Seri cinayet olgulanmn olma ihtimali her zaman dii§iiniilmesine ragmen, ozel bir za-manda ozel bir olay yeri bir tek viicutIa ilgili olabilir. Birden fazla olay yeri bir oliim olaYlyla ilgili olabilecegi gibi bir tek olay yeTi birden fazla maktiilii i~erebilir. Gizli kitle mezarlannda Oliimiin oldugu yer ile gomiildiigii yer farkh olmasma ragmen birden fazla oliimlerde olay yeri oliimiin oldugu yer olabiIir.

4- Muayenenin onceligi - Viicudun bulundugu yerde ilk muayenesi yaplldlktan sonra, morga gonderilmeIi-dir. Bir viicut i§lek bir yolda bulundugunda, gerekli oldugundan daha fazla oldugu yerde tutmak sakmcahdlr. Gece olay yeri muayenesi, eger imkam varsa takip eden sabahm ilk 1§lklanna blrakIlmahdlr. Olay yeri bulgulanm yanh~

PolatO

yorumlamak ve ya§amsal delillerin kaybl, az I§lk durumlarmda olma olaslhgl fazladlr.

5- iklim ko~ullafl - Olay yerinde hakim olan hava durumlan oraya ara§tIrma i~in giden ekibin ~ab§ma ko-§ullanm en ~ok etkileyen §eydir. Kotii ko§ullar oldugunda, viicudu morga gotiirmek gerekebilir. Eger bu yapIla-mazsa, dogal ko§ullardan viicudu korumak i~in daha soma bir ~adlr kurmak gibi uygun adlrnlar atIlmahdlr. Ozel-likle sicak bir ortamda, omegin bozulmamn ~ok hlzh olacagl akllda tutularak maktul ilk flrsatta otopsi i~in veya morg i~in buzdolabma gonderilmelidir.

6- Mevcut kaynaklar ve deneyim - A~lk~a mevcut olan destege gelince bolgesel belirgin farkhhklar vardlr. Buna ragmen, verimlilik, iyi organizasyon, dikkatli hazlrlanma ve ekip iiyeleri arasmda iyi ili§ki ile ba§anlabilir.

OLAY YERiNiN KORUNMASI

ilk olarak, olay yeri slmrianmn korunmasl ihtiyacmm olup olmadlgma karar verilmelidir. Olanaklar elverdi-gince en geni§ alanla ba§lamak ve eger gerekirse onu daraltmak en uygunudur. Birden fazla olay yeri ihtimali ay-m zamanda akllda tutulmahdlr.

Ki§inin oliimiiniin asfiksi ile meydana geldigi olgularda ev i~inde olay yeri giivenliginin saglanmasl genellikle

nispeten daha net bir durumdur ve slmrlan daha iyi belirlenmi§tir. Bununla birlikte olaylar hakkmdaki bilgilerin eksik veya giivenilir olmadlgl ve erken evrede bolgeyi miimkiin oldugu kadar geni§ tutmak ve daha soma daralt-mak uygundur. Ozellikle medya, etraftaki izleyiciler v.b ~ok saYlda insanm olay yerine girme ihmali oldugu d

u-rumlarda bolgenin yerle§imine bagh olarak giri§i a~lk bir §ekilde yasaklayan §eritler, barikatlar ve ek insan giicii kullanarak olay yeri inceleme amaClyJa kordon altma almabilir. Olay yeri dl§ansl ise onun muhafazasl daha gii~ oJabilir. Fiziki engellerin ku\lamlmasl dl§mda, pek ~ok durumda yetkili olmayan ki§ileri uzak tutmak i~in geni§ bir alamn girmeyi engelleyici bantlarla ~evrilmesi gerekir. Eger birden fazla 6Iiim olayl mevcutsa olay yerinin veya maktiiIlerin yetkili olmayan ki§iler tarafmdan uzak mesafelere, yiiksek gOrii§ noktalanndan veya hafif motorlu u~aklar tarafmdan fotograflannm~ekilmesini onlemek i~in, viicutlann iizerinin bir ~adlrla hatta biiyiik ~adlrlarla havadan ortiilmesi gerekebilir.

Olay yeri inceleme ekibinin her bir iiyesi kendi ozel roliine sahiptir ve her biri digerinin g6revinin, farkh delil-lerin toplanmasmm ve korunmasmm farkmda olmahdlr. Omegin bir adli tip uzmam bir olay yerine geldiginde ayakkabl izi delili olaslhgml goz oni.inde bulundurmahdlr. Olay yeri ara§tlrmaclslmn olay yerini kontamine etme-mesi ~ok onemlidir. Koruyucu giysiler, olay yerindeki materyallerden ara§tlrmaclyl ve ara§tlrmacldan olay yerini korumak i~in giyilmesi zorunludur.(2)

Her bir personel onliik, eldiven ve galo§ giymelidir. Galo§lar bir odadan digerine kam ta§lyarak veya ozelligini bozarak ve ayakkabl izinin iistiine basarak ara§tlrmaclyl korumayacaktlT. Ozel dizayn edilmi§ galo§ tipi ayakkabl izinin olay yerinde bulunma ihtimali ~ok kii~i.ik tesadiiftiir. Her bir kontamine olmu§ koruyucu elbise olay yeri in-celemesinden soma atllmahdlr. Modem. ~ok hassas analiz teknikleri olay yerini kaslt olmakslZln kontamine edebi-lif. Ara§tlrmacl sigara i~memeli ve kiiIiinii olay yerine blrakmamahdlr. Ara§tlrmacmm elbisesi olay yerine lif dok-memeli. ~iiphelinin kanlan Ylkayabilecegi yer olan lavabodaki artlk maddelerde kan izi olabilir. Bu yiizden lavabo-larm kullamml yasaklanmahdlr.

Ozellikle ara§tlrmacl kan daglhmml gozetlemede zaman harcayacak ve ~e§it durumlan kaydedecekse seyyar bir 53

Adll Tlpta Delillerin Onemi

sandalyeye sahip olmaSI faydah olabilir. Olay yerindeki mobilya kullanllmamahdlr. Zemin, ayakkabl izi is:in mu-ayene edildikten sonra is:eri girilebilir. Plastik adlmlama kaplan yere konulmah ve yiiriinmelidir. Bunlar ayakkabl izini bozacaktlr, fakat en azmdan ba~ka ayakkabl izi olay yerine eklenmeyecektir. Olay yeri ara~tlITnacIlan ve ara§-tlfma memuru kan§lkhgl en aza indirmek is:in olay yerine en iyi yakla~lml yapmahdlrlar. Olay yerine herhangi bir yerden giri~ kan~lkhga neden olabilir (olay yeri ilk a~amasmda fotograflanmah) ve mobilyanm sonraki hareketleri vb. kaydedilmelidir. Bazen mobilya veya diger pars:alar, oliiyii bulan ki~i tarafmdan veya ilk miidaheleyi yapan ki-~i tarafmdan hareket ettirilebilir. Ara~tlrma memuru ile olay yerinde olan yetkili ki~i beraber s:ah~mahdlr. Olay ye-ri ekibinin saYlslm klsltlamak, giri~i azaltma ihtiyacl ve fakat iyi egitilmi~ profesyoneller gers:ekte s;ok az saYlda 01-duklanda unutulmamahdlr.

Bir yetkiliye gore, olay yerini korumada kar~lla~Ilacak en biiyiik problem, yardlma gelen polis memuru ve yiik-sek riitbeli memurlann yetkisiz s:ah§masldir. Bu ozellikle daha fazla kamuoyunun ilgisini s;eken olgularda gozlenen bir davram~tlr.Vali ya da Emniyet miidiiriiniin olay yerine s:evresindeki korumalarla girerek inceleme yapmalan ve basma aC;:lklama yapmalan sonuc;:ta olay yerini bozmakta ancak gorevlilerin miidahele edememelerine neden 01 -maktadlr. Bu duruma iilkemizde slkhkla rastlanmaktadlr Onlar ne yapacaklanm bilmediklerinden degerli delilleri ya kontamine eder ya da bozarlar.

OLAV VERi DEGERLENDiRMESiNE GENEL Y AKLASIM

Once ara~tlrma ekibi organize edilmeli ve hareket plam yapllmah, daha sonra detayh olay yeri incelemesi ba~­ layabilir. Ardmdan olay yerini tammlamak c;:ok onemlidir. Yakmmda diger bOlgeler olabilir, omegin viicut hareket ettirilmeden once farkh biT alanda silahh bir s;atl~ma var oiabilir, silah ba§ka bir yerde olabilir. Birisi kurbam bir siire gozetleyebilir ve bu noktada saldlrganm kimligini tammlamaya yardlm eden bazl deliller var olabilir.Olay ye-ri ekibinin yakla~lmmm tiim olasl ihtimalleri kapsadlgmdan emin olunmahdlr. Ekibin c;:ok say Ida ki~iden olu~masl neler olabilecegine karar vermede tek ki~iye gore daha saghkh sonus;lann elde edilmesini saglar.

Tam bir olay yeri incelemesi ara~tlrmaclya yardlm edebilir; omegin olay yerinin durumu, e~yalann olayJa bozu-lup bozulmadlgma veya normal pozisyonlannda olup olmadlklanna baghdlr. Olay yeri ara~tlrmaclya saldmdan ge-riye kalan bazl bilgiler verir. Bunun hakkmda §iiphe duymak s;ok onemlidir. Bilgi yanh§ olabilir veya sonuc;:ta §iip-heli olan birisi tarafmdan verilebilir. Olay yeri incelemesi boyunca, daha fazla bilgi olaym orijinal gorliniimiinii de-gi~tirebilen, polis memurlannca toplanabilir.

SAGLIK TEHLiKESi, EMNiYETi VE GUVENLiK TEDBiRLERi

Ozellikle biiyiik bir yangmdan sonra, giivenligini kaybeden yerde pek c;:ok olaylar olur. Ula~llmasl kolay ve teh-likeli bOlgelerdeki problemler ve zorluklar, patlaYlcl yerlerdeki olasl bubi tuzaklan, zehirli maddeler vb. var ol abi-Iir. Viicut slYllannda var olabilen HIV ve diger mikrobik ajanlan da goz ardl etmemek gerekir. Kullamlml§ ve atll -ml§ cilt altl igneleri gibi s:e§itli arac;:lar, yiizeyler elle tutulurken ozel dikkat istemektedir.(3)

Ekibin her bir iiyesi kendilerini ve diger ara§tlrmacllan korumahdlr. Eger olay yerinde tehlikeli maddeler varsa, olay yeri ara§tlrmacllan bu malzemelerle ugra§mada yeterli bilgiye sahip olmayabilir.

Polat 0

man polisier olay yerine c,:agnlmahdlr. Terorist saldmlann oldugu olay yerlerinde. boyle bir olay yerine girilmesi-nin ~iivenli oldugunun bir uzman tarafmdan bildirilmesi gereklidir. Bubi tuzaklanmn olabilecegi daima goz oniin-de bulundurulmahdlr.

Bazl ozel durumlarda radyoaktif maddelerle kontaminasyon ihtimali de goz oniinde bulundurularak, olay yerine girilmeden once yetkili uzmanlardan tavsiye almmahdlr.

Pek c,:ok ev ic,:i olay yerinde, delillerin kaybmm olmadlgl Him tehlikelere kar~m degerlendirilmesi ve kontrol edilmesi ic,:in beklenilmelidir. Bununla birlikte ev dl~l olay yerlerinde beklemek c,:ok zordur, ayakkabl izi Ylkamlabi-lir veya riizgarJa bozulabiYlkamlabi-lir.

Olay yerinin aydmlatllmasl gereklidir. Ara~tlrmacllann ne yaplldlgml ve neler oldugunu gorebilmesi c,:ok onem-lidir. Boyle bir durum gece oldugunda ev dl~l olay yerlerinde ozellikle onemlidir. Uygun aydmlatma bulundurul-mahdlr. Gerc,:ekte ta~mabilir jeneratOrler veya l~lk saglanana kadar beklenilmesi genellikle sorm yaratmaz. Pratik olmak ac,:lsmdan, gece bir viicut bulundugunda, bir c,:adlfla orterek viicudu korumak ve olay yerinin giivenligini sag-lamak tercih edilebilecek bir davram~tlr. Olay yeri ara~tlfmasl ertesi giinii sabah ba~latlhr. Gerc,:ekten de giin l§l-gmda <;;ah§llmadlgl durumda hayati derecede onemli delilleri kaybetme riski c,:ok fazladlr.(4)

Son olarak, olay yerinde hayvanlann bulunma ihtimali olabilir. B61gelerine giren bir olay yeri ara§tlrmaclsm-dan ho§lanmayan kedi ve kopeklere kar§l da dikkatli olunmaltdlr. Pire ve bitler birc,:ok farkh ara~tlrmacmm ta§lma-SlY la, olay yerindeki viicudun muayenesinde birproblem meydana getirebilir.

Otopsi ic,:in morga gonderilmeden once olay yerinde viicudun muayenesinin amacI temel olarak dorde ayn-hr.(5)

t - Oliim tipine gore olasl ilk degerlendirme, omegin; cinayet, kaza. Intihar veya dogal nedenlerden olup 01-madlgl.

2- ~iipheIinin yakalanmasma gotiiren ve 0 ki§iye kar§l delil saglayan bilgi toplayarak bir suc,:un ara§tmlmasl-na yardlm etmek,

3- Tamk ve ~iipheli ifadelerini peki§tirecek viicut hakkmda bilgi toplamak. 4- Delillerin toplanmasl zincirinin biitiinliigiinii devam ettirmek.

GERiYE nONUK OLA Y VERi ZiY ARETi

Oliim somaSI eger olgu hastaneye gonderilmi§se , orijinal olay yeri bir daha goriilmez. Bununla birlikte r;:ok degerli bilgi olay yerini retrospektif ziyaret ile slkhkla elde edilebilir . Bazl durumlarda oncekinden ziyade daha somaki ziyaretteki postmortem muayene adli tIP uzmanl ic,:in daha faydah olabilir. On un otopside yaralan ve diger anlamh izleri daha iyi inceleyecegi ve bunun sonucunda travmaya sebep olan aletlerin tipi hakkmda tavsiyede bu-lunabilecegi, oliime sebebiyet veren olaylar hakkmda daha giivenilir sonuc,:lara varabi!ecegi akIlda tutulmahdlr.

OLA Y VERi iNCELEMESi·

Olay yeri incelemesi veya dokiiinantasyonu olay yerine varmadan once dikkatlice dii§iiniiIiip sistematik bir §e-kilde yiiriitiilmelidir. Eksiksiz bir tul ... nak ve soru§turma mahkemede sonradan kamt olarak kullanmak icrin

ya§am-55

Adl! Tlpta Delillerin Onemi

saldlT.Olay yerinde ceset hareket ettirilebilir ve e§yalar kaydmlabilir; bu nedenle ceset bulundugu andan itibaren gorsel ve yazdI tutanak tutulmasl onemlidir. Olay yeri incelemesinin nerede sonlandIgmI soylemek zordur ancak belgeIemenin vogu ceset morga ta§mdIgmda bitmi§ olur; uygun durumda viicudun bulundugu konumun fotografl a-n vekilir.

Teknolojinin ilerlemesi iJe bugiin olay yeri incelemesi gevmi§e gore ~ok daha kolay ve dogru yapIi abilmekte-dir. Boylece daha kesin degerlendirme yapIlabilmekte ve olaylann yeniden caniandmimasl tatmin edici

olmakta-dIL

OLAV VERi DOKUMANT ASYONU

Kapsaml:

• Notlar (yazdI veya dikte edilmi§) ve hareketsiz fotograf (olay yeri dokiimantasyonunun en onemli kIsmldlf.) • Video-kaYIt, planlar ve taslaklar (sIkhkla kullandlf)

• Bilgisayar destekli programlar ve sanal gerveklik (§u anda ~ok sIk kullamlmasa da gelecek ivin potansiyel ta§ImaktadIr.)

Olay Yeri incelemesinde YardIm

Bir dizi yardImcI ara~, genel veya ozel durumlarda kullamm i~in mevcuttur. Beden §emalan, odalann sImrianm gosteren krokiler, aravlar vs. rapor yazarken bellege yardImcI olurlar. Diktafon, 6l~iim ara~lan, fotograf makinesi ve portatif video kamera not almaYI etkin kllan aravlar olarak rol oynarlar.(6)

Olay yerinde not almak ivin diktafon kullanmamn bir~ok avantajI vardlf; i§lem daha hlZhdIr, notlar daha aynn-tIh tutulabilir ve eger yagmur veya ba§ka nedenlerden do\aYl ortam Islak ise yazma problemi ortadan kalkar. Eger sese duyarh diktafon kullamhrsa, eller serbestve ~ah§llabilir. <;ilnkil bazl durumlarda giivenlik geregi merdivende veya ba§ka bir konumda ara§tIrmaCl iki eliyJe tutunmakzorunda kalabilir. Teyp kaYltlandaha soma voziimlendi-ginde, voziimlenmi§ tutanak teyple bir kez daha kar§lla§tmlarak orijinal dikte edilmi§ notlara uygunlugu tarih ve imza ile onayiamr. Bu noktada bir uyan eklemekte yarar vardlr. Olay yerinde diktafon kullamml uygun olsa da dik-tafon ve pillerin ~ah§lr durumda olduklan kontrol edilmelidir. ikinci olarak, olay yerini terk etmeden once oykiiniin

tatmin edici §ekilde .kaydedildigini kontrol etmek gerekir.

Ol~iim aravlan basitten fazlaca geli§kin olanlara kadar degi§kenlik iverir. Ekipmamn onemli bir parvasl

mezu-radlr. Ara§tIrmaCl yalmz ~ah§acaksa ultrasonik mezura daha uygun olabilir. Dikkatli kullamldIgl takdirde ultraso-nik mezura 20 metreye kadar olan uzunluklarda oldukva dogru ol~ilm saglar. Bazl aletler, ultrasonik dalgalan yan-sltabilen yiizeylerin araya girmesi nedeniyle yanh§ sonuv verebilir.(7)

Amnda vekim ve baslm yapan digital fotograf makinesi ve video aleti aym giin ivinde ilgili taraflar ve diger ara§tlrmaCIlar tarafmdan goriilebilen kaYlt saglamakta ~ok faydahdIr. Ozellikle materyallerin zarar gormesi veya vevreyi zararh yapdardan temizlerken yok edilmesi ihtimali varsa kamtlan ilk bulundugu durumlan ile kayIt altma almak yararhdlr. Bu tilr fotograf ve kaYltlann kalitesi degi§kendir ve profesyonel standartla yapIlan video kayJt ve fotograflann yerini tutamazlar, sadece tamam!aYIcldIrlar.

Polat 0

FiziKSEL DELiLLE ORTAYA <;IKABiLEN BULGULAR

Fiziksel-delil, kamt izlerinin belirlenmesi, fiziksel delil raporundan yola ~lkarak geli~melerin yerli yerine otur-tulmasl ve kamt omekleri arasmda ortak bir ~Ikl~ noktasmm bulunmasl ile ilgilidir. Her .tiirlii adli tIp soru~turma­ slIlda ama~ cinayet olgusunun ~ozi.ilmesil\e yardimci olacak bilgiyi saglamaktlr. Fiziksel-delil analizi ve yon.imu bir dizi farkh tipteki bulguyu ortaya ~Ikartabilir. Bunlan a~agldaki gibi SIralayabiliriz(8)

l.Corpus Delicti iizerine bulgular: Corpus delicti (kelime anlamlyla "suvrun viicudu" bir su~un i~Jendigini gosteren onemli delillerin varhgma i~aret eder.) Alet izleri, kmk kapi ve pencereler, dagItllml~ odalar ve kaybol-mu§ e~yalar bir hIrSlzhk olaymm ger~ekle~tirilmi~ oldugunu gosteren onemli fiziksel delillere omektir. Bir cinayet vakasmda ise kurbamn kam, bir silah ya da par~alanml~ elbiseler fiziksel delilin onemli par~alandlr.

2.Modus Operandi iizerine bulgular: Bir~ok su~lunun, birbirinden farkh ozellikler ta§lyan, kendisine ait bir "modus operandi"si yani bir ~ah~ma metodu vardlr. Fiziksel delil bu ~ah~ma metodunun belir1enmesine yardimci olabilir. Omegin, bir hlrslzhk olgusunda i~eriye girmek i~in kullamlan yollar, gere~ler, ~ah~an e§yalann ~e§idi ve omegin idrar gibi olay yerinde su~lunun blraktlgl izlerin hepsi biiyiik onem ta~lr. Kundaklama olgulannda, yangl-mn yayIlmasl i~in kullanllan maddelerin ~e~idi ve yangmm hangi yolla ~lkanldlgl kundak~lmn ~ah§ma bi~iminin ya da ba~ka bir deyi~le "imzasmm" ortaya ~lkanlmasma yardimci olan fiziksel delillerdir. Ayn ayn incelenen olgu-lar, dikkatli bir ~ah§ma metodu belgelemesiyle birbirine baglanabilir.

3.~iipheliyle Kurban Arasmda BaglantJ Kurulmasl: Fiziksel deli lin, olayla ilgisinin kurulmasma yardlmcl oldugu en onemli baglantl budur. Slkhkla kuIlamhr. Ozellikle cinayet olgulan i~in onem ta~lr. Kan, sa~ ve giysi ip-likleri kurbandan saldlrgana ge~ebilir. ~iiphelinin sahip oldugu silahla kurban arasmda, omegin tabancadaki kur-§unlann kar§Ila§tmlmasl ya da bl~akta bulunan kan omegi analizi yoluyla, bir baglantl kurulabilir. Saldlrgandan kurbana delil transferi de olasldlr. ~iiphelilerin giysilerinin ve diger e§yalannm titizlikle incelenmesi delillerin orta-ya ~Ikanlmasmda onem t~lr. Kurbanlann ve e~yalannm da aym §ekilde incelenmesi gerekir.

4. Ki§iyle Sue; mahalli Arasmda BaglantJ Kurulmasl:Bu baglantl da ya§amsal onem ta§lr ve kurulmasmda fi-ziksel delil analizi onemli rol oynar. Parmak izleri ve eldiven izleri, kan sperm. klllar, iplik, toprak, kur§un, kovan,

aiel, ayak, ayakkabl, tekerlek izleri ve su~luya ail objeler su~ mahallinde blrakllan delillerdir. Su~un ozelligine

go-re, farkh ~e§itteki delillerin su~ mahallinden gotiiri.ilmii§ olabilir. Kaylp bir e~ya bunun en aglr omegidir, ancak ~ift tarafh bir delil arama siireci §iipheli, kurban ya da bir tamkla su~ mahalli arasmda baglantl kurulmasml saglayabilir.

S.Tamk ifadesinin Desteklenmesi ya da <;iiriitiilmesi: Fiziksel-delil analizi Be su~a tanlk oldugunu iddia eden ki§inin giivenilir ya da yalan soyJiiyor oldugu ortaya ~lkabilir. Kazaya sebebiyet vermi§ ve sonrasmda ka~ml§ bir aracm tarifine uygun bir ara~ sahibi buna bir omek te§kil edebilir. Arabamn tamponunun incelenmesi sonucun-da kan izlerine rastlanabilir. Siiriicii arabadaki bulgulann bir kopege vurmu§ olmasmdan kaynaklandlgml soyl eye-bilir. Yapiian kan testleri ise kamn bir kopege mi yoksa bir insana ml ait oldugunu ortaya ~Ikaracaktlr.

6. ~iiphelinin Kimliginin belirlenmesi: ~iiphelinin kimliginin belirlenmesinde kullamlan en iyi delil parmak izidir. Olay mahallinde bulunan parmak izlerinin ardmdan yapllan kimlik tespiti §iiphe gotiirmez. Burada kullanllan kimlik tespiti ifadesi aslmda "kimliklendirme" anlamma gelir.

7.Soru§turmanm Oniiniin Ac;Ilmasl: Fiziksel-delil analizi, soru§turmanm iiretken bir mecraya dogru yonel

me-57

Adli Tlpta Delillerin Onemi

sine yardlmcl olabilir. Ornegin, bir vurup ka~ma olaymda, aracm boyasmdan geriye kalan kii~iik bir par~a ara§tml -masl gereken ara~ saYIsI ve ~e§idini slmrlandlrabilir.

Adli tIP analizinde yapllmasl gereken i§in onemli bir klsml §iipheleniIen ve bilinen bulgular arasmda kar§I1a§tIr-rna yapmaktlr. Ornegin bulgulann kimliklendirme derecesine bagh olarak, ki§i ve fiziksel delil arasmdaki baglan-tly\a ilgili farkh sonu~lara varabilir.

~iiphelenilen ve bilinen bulgular kar§lla§tmldlgmda, ii~ ayn sonu~ ortaya ~lkar. (l) Kar§lla§tmlan biitiin ozel-likler birbirine uygundur. Bu durumda, ortak bir ~Ikl§ noktasl olaslhgl vardlr (ya da fiziksel goriinii§iin tarife ve parmak izlerini birbirlerine tlpatIp uydugu durumlarda kamtlanabilir). (2) Bulgular birbirlerine uymaz. Bu durum-da, ortak bir ~lkl§ noktasl bulma §ansl ortadan kalkar. Dl§anda blrakllan bulgular ki§i ve fiziksel delil arasmda bir baglantmm var olmadlgml kamtlar. Bu tiir bulgular soru§turmamn ilerlemesine yardlmcl olur. (3) Bazl olgularda bulgular, sonu~ veren bir kar§t1a§tlrma yapabilmek i~in yetersiz kahr. Boyle bir durumda ise, bulgulann slmfsal ozeIlikIeri goz oniine ahmr, ancak ortak bir ~lkl§ noktasmm varhgl olaslhgl iizerine bir sonuca varllamaz.

Soru§turmamn dl§mda blrakIlan bulgularla sonu~lanan kar§lla§tlrmalar birinci derecede §iiphelinin su~suz oldu-gunu, soru§turmamn yanh§ yolda ilerledigini ya da neler olup bittigine dair yiiriittilen teorilerin hatah oldugunu gosterebilir. Kar§I1a§tlrmalann olumlu sonu~ verdigi diger olgularda sonu~lara, kullamian delillerin tipine dayamla-rak vanhr. Yeterince detaylandmlml§ bir parmak izi analizi ise sadece kimliklendirmede kullamhr. Kur§un ve ko-vanlar yalmzca tek bir silahla ili§kilendirilebilinir. Elbette bunun i~in silahm ele ge~mesi gerekir. Fiziksel e§\e§tir-meier bir~ok delille birlikte ortak bir ~lkl§ noktasmm varhgma delil te§kil eder. Farkh izler onlan blrakan objelerle e§le§tirilebilir.

Cam, kan. sa~ ve iplik gibi farkh ~e§itli delillerle ortak bir ~lkl§ noktasl yakalamak genellikle miimkiin 01 -maz.Ancak, kar§lla§tIrma i§leminde ortaya ~lkan kimliklendirmenin derecesini belirtmek genellikle olaslhk kapsa-mmdadlr. Bazl durumlarda bu nitelikseldir; yani kar§lla§llan orneklerin ortak bir ~lkl§ noktasmm bulundugu deger-lendirmesine varmak saYIsal olarak imkanslzdlr. Ornegin, §iiphelinin sa~lyla saldm slrasmda saldlrgamn sa~lanm kopardlgml iddia eden kurbamn elindeki ornekler kar§lla§tmhyor olsun. Eger ornekler aym renkteyse bunlar birbi-rine "uyuyor" demektir. Bu bulgu tek ba§ma ortak bir ~lkl§ noktasmm varhgl hakkmda yeterince gii~1ii bir gosterge degildir. Bu sa~ orneklerinin renginin, ~apmm, ol~eginin, pigment ve tanecik yaplslmn ve diger ozelliklerinin de birbirine uydugunu varsayahm. Sagduyu bu sa~lann aym ki§iye ait olma olaslhgmm daha yiiksek oldugunu goste-recektir, ancak bu olaslhgm ne kadar yiiksek oldugunu kimse soyleyemez.

Ba§ka olgularda kesine yakm sonu~lara varmak miimkiindiir. ~iiphelinin gomlegindeki kan lekesinin kurbamn kam ile kar§lla§tmldlgml dii§iinelim. Eger kan lekesi B grubu, kurbamn kan grubu da B ve §iipheli 0 ise, iki ornek kar§lla§tmhr. Bu durumda Iekenin ve kurbamn kammn aym ki§iye ait oldugu saVl ~lduk~a gii~lii bir·savdlr. <;iinkii niifusun a§agl yukan yiizde 9'u B grubu kan ta§lr. Ancak bu bulgu tek ba§ma yeterli bir delil te§kil etmez. Ancak bu kan orneklerini RH antijeni, PGM, ESD, EAP, AK, Gc ve Hp'lerine gore inceledigimizi ve sonucunda bulgula-nn hala birbirlerine uyduklanm varsayahrn. Eger niifusun kan grubu daglhmml biliyorsak, bu ozellikleri ta§lyan kan tipinin bulunma ihtimalinin 1O.OOO'de 1 oldugunu soyleyebiliriz. Boylelikle kan lekesinin kurbana ait olma ih-timali ~ok daha yiiksek olacaktlr. Kan orneklerinin kar§I1a§tmldlgl olgu ile ilgili yapIlan hysaptamaiar sa~la i1gili olandan daha tatmin edici sonu~lar verecektir. Buna ragmen, sa~ orneklerinin kar~I13§tmlmasl 'p0tansiyel olarak kimliklendirmeye daha uygundur. Bu ti.ir bir durumda, §u an i~in orneklenen kan olgusunda oldugu gibi nesnel ve-rilere ula§abilecegimiz uygulamalann olmadlgl ve elimizde uygun niifus daglhm degerlerini hesaplayabilecegimiz

PoJat 0

bir veri tabammn daha olu§turulmadlgml soylemek gereklidir.

FiziKSEL DELiLiN SINIFLANDIRILMASI

Smdlandlrma Sistemleri. Fiziksel deli] birkae;: farkh bakl§ ae;:lSlndan slmflandmlabilir. Bazl slmflandlrma yon-temleri digerlerinden daha pratiktir. Ancak, hie;:biri tek ba§ma tam anlamlyla tatmin edici bir sonue;: vermez e;:iinkii hepsinin gozden kae;:lrdlgl bazl noktalar vardlr. A§aglda fiziksel delilin simflandmimaslyla ilgili yedi farkh §ema-dan bahsedilmi~tir. (1) sue;:un tipine gore, (2) materyalin tipine gore, (3) delilin dogal yaplSlna gore, (4) deli lin fi-ziksel haline gore, (5) e;:oziilmesi gereken sorunun tipine gore, (6) deli lin ortaya e;:lkl§ bie;:imine gore ve (7) en uygun olan analitik yakla§lmma gore smlflandlrma. Bu yakla§lmlann hepsi farkh kavramsal bakl§ ae;:Ilan sunmalan sebe-biyle yararhdu, ancak bazllan daha on plana e;:lkmaktadlr.

Su~un tipine gore smdlandlrma. Fiziksel delilin slmflandmlmasmda en belirgin yol, sue;:un tipine gore olam-dlr. Cinayet delili, hlrslzhk delili, saldm delili, tecaviiz delili ve benzerleri gibi. Bu model bazl durumlarda onem ta§lr. Ancak, her c;:e§it fiziksel deliI her tip suc;:un soru§turma a§amasma bagh sue;: slmflandlrmalanyla kISlth degil-dir. K1lO lekesine, saldm ve cinayet soru§turmalannda delil olarak slke;:a rastlamr. Ancak kan lekeleri hlrslzhk ve diger gasp olaylannda da onemli bir deliI olarak kulIamlabilir. Sperm deli line ise tecaviiz ve diger cinsel istismar sue;:Jannda slkc;:a rastlamr, ancak boyle durumlarda aym slkhkta goriilmeyen diger deli! tipleri soru§tunna ie;:in daha biiyiik onem ta§lyabilir. Suc;:un tipi ve delilin tipi arasmda bir korelasyon olmasma kar§m bu korelasyon bire bir de-gildir. Korelasyonlann anla§llmasl soru§turmayl yonetenlere sue;: mahailinde ne aramalan gerektigine dair yardimci olur, ancak sadece bu bilgilere bagh kalmak dogru olmaz Beklenmeyen ve tahmin edilemeyen fiziksel delil tipleri bir soru§turmanm e;:oziilmesinde temel rolii oynayabilir. Ne beklemesi gerektigi ve neyin onemli oldugu konusunda on yarglya sahip bir ara§t1rmacl tarafmdan olay yerinde bu tilr fiziksel del iller atlanabilir.

Materyalin tipine gore smIflandlrma. Delil slmflandmlmasmda kullamlan ikinci yol materyalin bile§enlerine gore slmflandlrmadlr. Burada metalik delil, cam delil, boya delil, plastik delil, ah§ap delil, kaglt delil ve kan delili gibi kategoriler kar§lmlza e;:lkabilir. Ancak bu yontem klSlth bir kullamm alamna sahiptir. Omegin, camda bulunan bir parmak izi, plastik, boya, cilah metal ya da parlak bir fotograf gibi gozeneksiz herhangi biT yiizeyde bulunanla aym §ekilde incelenir. Aym §ekilde, metal iizerindeki herhangi bir iz diger bir materyal iizerinde rastlanan izle aym inceleme ve kar§I1a§tIrma a§amalanndan gee;:er. Boyle durumlarda, herhangi bir §eyle delil olarak kabul edilen ma-teryal arasmdaki etkile§imin ne yolla oldugunu bilmek onemlidir. Materyalin dogasl arasmdaki etkilqimin ne yol-la oldugunu bilmek onemlidir. Materyalin dogasl ise daha az onem ta§lr. Uzerinde durmaya deger bazl istisnalar soz konusudur. (9)Eger materyalin dogasl zaman gee;:tike;:e degi§ime ugrayacak cinsten ise onu korumak ie;:in uygun onlemler ahnmasl gerekir. En azmdan belgelenmek zorundadlr. Karda ayak izi, bozulabilecek bir yiyecek madde-sindeki di§ izleri, deride olu§an darp ve lsmk izleri ya da gazyagl gibi ue;:ucu deliller bu tiir delillere omek te§kil eder.

Bile§imlerinde ilk bakl§ta goze e;:arpmayan farkhhklara sahip materyailerin tammlanmasl gereken durumlarda, bu slmflandlrma §emasmda aym gruba yerle§tirilmi§ materyaller ie;:in gec;:erli olan benzer laboratuvar teknikleri kul-lamhr. Omegin, mikroskobik cam pare;:alan, hangi objeye ait olduguna bakIlmakslzm (§i§e, cam. ba§ucu lambasl) aym teknikler kullamlarak kar§Ila~tlTllacaklardlT. Bu slmflandlrma §emasl, bahsedilen istisnalar dl§mda genellikle c;:ok kul\anl§h degildir.

Delilin dogal yaplsma gore smIflandlrma. Delil fiziksel, kimyasal ya da biyolojik (veya belki hayvan, sebze 59

Adll Tlpta Delillerin bnemi

ya da mineral) olarak slmflandmlabilir. Bu ~emada bir ate~li silah, alet, alet izi ya da kovan fiziksel bir delil olarak nitelendirilirken, bir uyu§turucu omegi kimyasal bir delil olacaktlr. Sar;, marihuana ve kan lekesi ise biyolojik delil-ler slmfma girecektir. Boylesi bir §emamn soru§turmayl yilrilten ki§i ir;in i§lev slmrhdlr. Ancak, delilleri toplamak ve saklamakla gorevli ki§iye, biyolojik kategoriye giren birr;ok maddenin yok olabilecegini hatirianmasl yontinden onem ta§lr. Buna bagh olarak paketleme ve saklama i§lemlerinde onlem ahnmasl gerekir.

Delilin fiziksel haline gore smIllandlrma. Delil, katI, SIVI ya da gaz olarak da slmfiandmIabilir. BoyIesi bir §emada, giysi parr;alan, aletler, ate§li silahlar, cam ve kaglt dahil olmak tizere toplanan birr;ok delil katl kategorisi ir;inde yer ahT. SIVI ve gaz kategorisinde yer alacaklann saYlsl r;ok daha az o]acaktlr. SIVI kan ornekIeri ( ya delil ornekleri olan ya da test edilmek ir;in almml§ olanlar), kundakr;1 olmasmdan §tiphelenilen ki§iye bagh olarak top la-mlan yanici maddeler onemli SIVI delilleri arasmda sayilabilir. Benzin ornekleri tahmin edildiginden r;ok daha onemE bir deli! oIabilir, ancak nadiren farkedilir ve toplamr. Sur; ve yangm mahallindeki yamcl maddeleri ve bu-harlan ornekleyebilen aletler gtinilmtizde kullamlmaktadlr.

Bu simflandirma §emasl geneI anlamda r;ok faydah degildir. Ancak, soru§turmaYI yiirtitenIere, SIVI ornekIeri ta-§IYlcllardan slZmadan ya da buharla~madan toplamalan gerektigini hatIrlatmasl yontinden onem ta~lr. Bu basit on-lem, yangm mahallindeki ur;ucu madde tortulanmn toplanmasml gerektiren durumIarda slkr;a gozden kar;mhr. La-boratuvar personelinden, birkar; giln boyunca agzl ar;lk ya da ger;irgen ta§IYlcllarda kalml§ yamci madde ornekleri -ni test etmeleri iste-nir. Bu tilr orneklerin analizinden etkiIi sonur;lar elde edilmesi beklenemez.

<;oziilmesi gereken soru tipine gore slmflandlrma. Bu yontemde delilIer, olay akl§lmn yeniden dtizenIenme-si, sur;un herhangi bir unsurunun kamtlanmasl, §tiphelinin kurbanIa ya da sur; mahaIliyle olan iE§kisinin saglanma-Sl, bir §ilphelinin soru§turma dI§mda birakilmasl veya akIanmasl ya da samgm sur;un i§lendigi sirada ba§ka bir yer-de bulundugu §eklinyer-deki iddiasmm dogruianmasl ya da r;tirtittilmesine yardlm etme amaclyla simflandmhr. Buna benzer olarak delil, analizin soru§turmaya yardlm ve rehberlik edip etmedigine ya da mahkeme slfasmda sonur; oI a-rak kullamlacak bir kamt niteligi ta§lylp ta§lmadlgma gore de slmflandmhr. Bu §emalar sur; mahallinden deli lin toplanmasma yardlmcI olur.

Delilin olu§ma bi~imine bagh simflandirma. Bu §emada delil sOTU§turuIan olayIa baglantlsmm bir;imine bag-h olarak simflandmbag-hr. Burada goz ontine abag-hnmasl gereken olaya kan§ml§ ki§ilerin birbirleriyle ve r;evreyle ili §ki-lerin bir;imidir. FizikseI deli Ie bir ttir kaYlt aleti olarak bakllabilir. Buna bagh olarak delilin incelenmesi ve yorum-lanmasl adli tIP uzmanma neler olup bittigine dair bir fikir sunma oIanagl saglar. Bu, bir arkeologun kazl somasl ortaya r;lkardlgl eski uygarhklara ait antik eserleri incelemesine benzetilebilir. FizikseI deliI, aktOrierin (kurban, sur;Iu ve digerleri) ve r;evrenin etkile§iminin, bir r;e§iti istemeden yapilan ve dort dortltik olmayan bir kaydldlr. Fi-zikseI delili bu §ekilde ele aImak son.i§turmanm sonuca ula§masmda r;ok yararh olabilir. Bu gene I yontemin ir;inde deli lin ozelligine bagh olarak birtaklm alt slmflandlrmalar yapIJabilir.

Konum/Geometrik. Bu kategoride nesnelerin duru§lanndaki belirgin bozuImaIar/yer degi§tirmeIer somadan olu§an oIaylann geli§imini saptamak ir;in toplamp yorumlamr.

Ezilme ve Ekimoz izleri. Bu kategorideki deliIIer parmak izIeri, ayak izleri, aIetIerdeki ekimoz izleri (astar boya izleri, kilit mekanizmalan ilzerinde birakilan izIer), lastik izIeri ve lsmk izleridir. Ezilme ya da ekimoz izini

blrakml§ olmasmdan §tipheleniIen aletin kendisine ozgti ve ait oldugu alet kategorisiyle ilgili (slmfsal) ozellikleri o\ay yerindeki nesnenin ilzerinde biraktlgl izle kar§lla§tmhr.(10) Bu kar§I1a§tlrma i§Iemine uygun bir materyalin

PolalO

iizerine bir iz omegi blrakllarak ba~lamr. Daha soma bu iz omegi ile delil izi kar~lla§tmhr.

(Striations). Bunlar yiizeyin ~UrHinmesiyle ortaya farkh olu§mu~ paralel

~izgilerdjr. Bu izler duragan degil dinamik hir siirecin sonucunda ortaya ~Ikar, ekimoz ve ezik lzlerin olu~wnuna

sebep olur. Geii§igiizel c;:izgilerin olu§turdugu delillereomek olarak kur§unlann iizerinde bulunan helezonik izler ve izleri, ba;c! kesici ale:lerin yaptlgl (vida a~ma taknu tezgahlan. kesicileri. Clvata kesme ve tellerin Uzerindeki nmba izleri, hazl plastik metal maddelerin Ezcrindeki slkl§ma izleri saYllabilir. <;izikler bir nesnenin ytizeyinin diger bir nesnenin yiizeyine iz biraktIgI her durumda olu-§abilir. <;Hnkii nesnelerdert biri digerine gore hareket halindedir. Yiizeyin iizerinde kayabilen tornavida ve Jcvye gi-bi manivelah aleth~r kategoridc yer alII. Aynca bir peynirden Ismkh olu§rnu§ izleri l)rnek olarak verilebilir. <;izik izleri hem kendine ozgii hem de slOlfsal ozelliklere sahiptir.(11)

KIrlklar ve Kesikler. Bu yer deliller potansiyel kimliklendirme i§leminde ~ok

onem veri len delillerdir. Burada bir e§yamn kmlml§ bir ya da birkarr par9asl, kendilerine ait oldugu sandan diger

e~yalarla kar§J1a§tmhr. Eger yeterli derecede ortak nokta bulunursa, bu par~alann bir biitiinii olu§turdugu, tek oldu-gu, dolaYlslyla aym klikenden sonucuna varmak mtimkiindur Yani bir cam par9asmm kmk olan pcnce-reye ail oldugu, pan;anm ~lkml~ oldugu alanla biiWnle~tirilmesinden sonra Bu yerle§tinnder bti-ytik par9alaria ugra~lldlgmda daha kolaydlr, ancak kii~iik par~alarla da yapJlabilir. Bu Hir fiziksel e§le§tirmeler ve-ya ve-yapboz oyunlan camm ve-yanl ah§ap, plastik, kuma~ halat hir~ok uygulanabilir. Bazi par~aclk!an gibi deUBer de bu Eger Dahman bu parr;:aclklar yeierince biiytikse, koptuklan nesnelerin iizerine oturtulabilir.(3)

kimJi!dcndimle 19m en detayh ktnkiar ve ba§an ancak kesik da zaman zaman ba§an saglanabihr. Bazl durumlarda, kirnliklendirme potansiyeli kesik, kmk ya da par9aianml§ yu-zeylerden ~ok e§yamn iizerindeki ya da yaplsmdaki ozelliklere baghdlr. Yazl, baskl, desen, ytizey topografyasl, ta-necik ve pigmentasyon ve yaplsal pUriizler omek oiarak:.verilebiliL

Maddelerin Kar§lhkh Transferi. Bu tip deli! iki yiizey arasmdaki temas sonucu ortaya 9lkar ve maddenin te-mas eden yiizeylere kar~lhkh transferine sebep olur . Bir otomobil bir diger otomobije siirttiniirsc, siirtiindicigU ara9 iizerinde IZI ve aym zamanda bu aracm boyasmdan bir kendisinc: bula~lr. par~aclklar, polen-ler, kuma§ iplikleri, bitkiler sa~ ve Wyler, toprak ve ktiyiik cam par~alan bu kategoriye giren diger delillerdir.

Maddelerin transfl;:rinin iki temas halinde oldugu durumlarda dii~iinmek yanh§ olmaz, ancak transfer olan materyalin ~ok kUS;iik oldugu durumlarda onern ta~Hnayabilir. Aynca hazen, transfer kar§lhkh degil tek yon Iii olabilir, ya da herhangi bir transfere rastlanrnayabilir.

Birikintiler, Dagilmalar, Torlular. Transfer olan madde bu kaiegoride yt:r aill'. Ancak maddenin ait oldugu yiizey maddenin bula§tlgl arasmda tcmas degildir. tiir deliHere omek dii~mi.l~ sa9, kan ve yag damlasl, sas; pan;a\an, mermi ve patlaYlcl madde kahntllan ve havadan gelen parrraclklar sayilabiliL Bu tiir delillerin hem smlfsal hem de kendine has ozellikleri olabihr ve bunlar yeniden yapilandirmaya ~ok yardimci olabihrler,

Delil Te§kil Eden Materyalin YapIsl.

Tammlamanm oncelikli amay oldugu durumlarda delil bu kategorinin i9indc alacaktlr Burada, adli

uz-61

Adli Ttpta Delillerin Onemi

mamndan omegin ne oldugunu tam olarak tammlamaSl istenir (omegin sokakta satllan uyu~turucular, patlamaml~ patiaYlcllar ya da §iiphelenilen yamcl maddeler). Kan ve sperm lekeleri, mermi ve patlaYICl madde kahntllan gibi diger kategorilerde yer alan deli I tipleri bu ba§hk altmda da yer alabilir. Ancak yine de delilleri, soru§turulan

olay-larla ilintili bOliimlerin altma yerle§tirmek daha uygun olur. Bu kategori, delil omeklerinin tammlanmasmm ilk ve tek amac;: oldugu durumlar ic;:in gec;:erlidir. Bu alt kategori, delilin olu§ma bic;:imine gore gruplandlgl bu gene I ~ema­ nm bir c;:e§it her~eyi ic;:eren bir alt ba§hgldlf.

Uygun Laboratuvar Yakla~lmma Gore SmJtlandlrma

Bu yontemde delil, soru§turmanm ihtiyacma bagh olarak iic;: ayn kategoride incelenebilir. Delilin tammlanmasl, kimliklendirme ve olaym yeniden yapIlandmlmasl ihtiyacma gore. Bu aC;:ldan bakIldlgmda delil soru§turmaya u y-gun bic;:imde incelenir ve analiz edilir.

Bazl durumlarda, fiziksel delil te§kil eden belirli bir maddenin soru~turma SIrasmda incelenmesinde laboratuv-ara ihtiyac;: duyulmaktadlr. Suc;:un, kontrol edilen bir nesnenin ortaya C;:lkardtgt bir durum oldugu birc;:ok olgu omek olu~turmaktadlr. Laboratuvar burada yalmzca bir suc;: unsurunun belirlenmesinde kullamhr. Benzer bir durum bazl tecaviiz soru~turmalannda da goriiliir. Kurbamn vajinasmda bulunan meni cinsel birle§menin gerc;:ekle~mi§ oldu gu-nu gosterir. Diger tecaviiz soru~turmalannda farkh tiirde deliller bulunabilir (sac;:, ktl, iplik, toprak). Viicut SlVlSI iizerine daha birc;:ok analiz yaptlabilir. Bu tip olgularda, kimliklendirme ve yeniden yapllandtrma uygulamalan ya-ptlabilir .(11)

BiT omegin tammlanabilmesi ic;:in bazl kriterlere uymast gerekir. Tammlama, stmf karakteristiklerinin uygun bi -Ie§imine baghdtr. Bu bile§im ozeIliklerine sahip olan omekler, kendilerine benzer nesne ve materyallerle birlikte bir kategoriye yerle§tirilir ve isimlendirilir. Tammlama, materyalleri ve nesneleri, ortak stntf karakteristiklerine da-yanarak stmflandtrma ve isimlendirme i§lemidir. Fiziksel delil ic;:in tammlama kriteri, morfolojik fiziksel ve kimya-sal ozellikler ta§lr.

Kimliklendirme, parmak izi, alet izi, kur~unlann iizerindeki izler, kmk cam parc;:a\an, insan sac;: ve tiiyleri, teks-til iplikleri ve toprak omekleri gibi fiziksel del iller ic;:in gerc;:ekle§tirilir. Parmak izleri, alet izleri, kur§unlar ve kmk camlarda (yap-boz parc;:alan), direkt fiziksel kar§tla§ttrma ve e§le§tirme yapmak miimkiindiir. Bu teknikler uygun §artlarda ikna edici kimliklendirmeler saglayabilir. Diger delil tipleriyle gerc;:ek bir kimliklendirme yapmak miim-kiin olmayabilir. Boyle durumlarda, ancak kimliklendirmeye yakla~tlabilir. Delili olabildigince iyi karakterize et-mek ic;:in bir dizi farkh kriter kuIlamhr. Bu yakla§lma kimliklendirmenin bir uzantlsl olarak baktlabilir.

Rekonstriiksiyon'a (yeniden yaptlandtrma), ate~ etmeden kaynaklanan tortular, tiifek sac;:malannm dagIlt§ bic;:i-mi, kan lekeleri ve kamn stc;:rama bic;:imi ve !?oreceli olarak daha biiyiik kmlml§ cam parc;:alanmn delil olarak kul-lamldlgl olaylarda ihtiyac;: duyulur. Bunlar sadece belirgin omeklerden baztlandlf. Diger deliller de yeniden yapl-landtrmada onemli roi oynayabilirler. Omegin ince bir materyal kesitinden gec;:e~ kur§un, kur§unun izledigi yol ko-nusunda yeterli bilgiyi biiyiik olasthkla saglamayacakttr. Ancak daha kahn bir maddede aC;:llan bir delik ya da iki veya daha fazla yiizeyde ac;:tlan delikler kur§unun rotasmt tam olarak belirleyecektir.(7) Aym §ekilde, fiziksel delil niteligi ta§lyan birkac;: maddenin arasmdaki ili§ki yeniden yaptlandtrma ic;:in yararlt olabilir.

Burada iizerinde durulan biitiin stmflandtrma yontemlerinin gec;:erliligi olmasma kar§Jn, fiziksel delilin dogast hic;:bir durumda hic;:bir §ablona tam anlamlyla uymaz. Delile biitiin bu farkh yakla§lmlar dogrultusunda bakmak fiziksel deli lin ve kullantmmm daha net anla§t1ma~tm ve kavranmasmt saglar. Genellikle en yararh §emalar, son iki kategoridir.

PolatO

TABLO - 1

MATERYALLERiN bZELLiKLERi-SINIFSAL VE KEN DiNE bZGU KARAKTERisTiKLERi Kimyasal ozellikler

Kimyasal biie~im

PH

Bilinen kimyasal aYlra~lara kar§1 reaktiflik (:oziinUrliik

<;e§itli fiziksel ozellikler izler

Homogen olmama durumu ve katkiiar Morfoloji

Boyut Doku

Fiziksel ozellikler (optik olmayan) Sertlik

Yogunlllk (birim hacimde kiitle) Yiizey gerilimi (sIVIlar)

Vizkozite (SIVI ve gazlar) lSI iletkenligi

Elektrik iletkenligi

Materyalin hal degi§im ISISI Erime noktasl (donma noktasl) Kaynama noktasl

Radyoaktivite

Elektromanyetik radyasyonla etkile§ime bagh olan ozellikleri Elektromanyetik enerji emilimi

Opak ya da §effaf olma durumu Yanslma fakttirii

Dalgaboyu ile degi§im Renk

Emme spektruml (spektrofotometri) Elektromanyetik radyasyon yaylml

Fotoliiminesans (klsa dalgaboylanyla eksidasyonun ardlndan daha uzun dalgaboyu yaYlml) Fluoresans (amnda tekrardan yaYlm)

UV fluoresans

Fosforesans (gecikmi§ tekrardan yaYlm) Fluoresans spektruml (spektro-fotofluorometri) I§lgm kmlma indisi

Daglhm (l§lgm kmlma indisinin da\gaboyu ile degi§imi) <;ift kmlma

Optik rotasyon

Bulamkhk (l§lgm daglhml)

Not: Bu liste geni§ kapsamh degildir. Bu ozelliklerin bazllan fiziksel delilin ozelliklerini ortaya 91karma ve kar-§lla§tmnada slk~a kullamhr, digerlerine ise nadiren ba§vurulur. Teker teker ele ahndlgmda bunlann ~ogunlugu SI-mfsal ozellikleri gosterir. Ancak birka~mm birle§imi, materyalin kendine ozel karakteristikleri hakkmda bilgi ver e-bilir.

63

AdE

F!ziKSEI~ DELiL ANALiziNDEKi A~AMALAR

Fiziksel delil analizinin ilk a§amalan sue,,: mahallindeki aktivitelerle ba§lar. Adli tIp uzmanlanmn kullandlgl yontem bir dizi a§amadan olu§ur: (1) kamtlann belirlenmesi (2) sue,,: mahallinin ve kamtlarm belgelenmesi (3) top-.lanrnasl ve sakianmasl analiz a§armisl (5) degedcndirilmesi rapor cdilmesi ile man ifadesi. Bu a~amalann her biri ont!mlidir. Onceki a§amalarm ele alml§ i>ie;;imi sonucun kalitesini belirler. Bli

a§amalar lizerinde olu§an fikir aynhklan aym zamanda geleneksel tip ve adli tIp arasmdak:i farkhhklan ortaya

~1-Kamtlarm Belirlenmesi

Bir olayda. onemli ve bilgilendirrne pot.ansiyeline sahip arka planda yer alan §eylerden ay:rabilme adli tip sue;; mahallinde ara§tHrna yapan L •.• nanlar ic;:in tcmcl bir ozclliktir. Bu olmadan bilimsel

liz konuyu aydmlatmada yeterli olmaz. Kamtlann belirlenmesini mtimktin kllacak herhangi bir kurallar zinciIi, pro-sediir ya da tek bir yakla~lm yoktur. Bu, egitimle, tecriibeyle ve sablrla kazamlan bir yetenektir. Soru~turmaYl yo-ki§i nasIl konusunda c;:e§itli tender zorundadu. Kamtlar daha olaslhk1an

ayn~t1rmaya yardlmci olacak ~ekilde belirlenir. En uygun sec;:imi yapabilmt!k i<;in, olayla ilgili kamL <;e~itleri, bdgi analizinin sonucunda ortaya C;:lkarmasl beklenenlerle birlikte ele almmahdlr. Olaylann her zaman fiziksel kamtlar

bUill ann yeniden mtimkilndUr.

Su~ Mahallinin ve Kamtlarm BelgeJenmesi

olasl fakat ihtimallerin saYlSInI

Slmr--adli tIP !:nliminde a"~ldan onemlidir: yasal bilimsel ~,c:,y, orijmal durumu, zisyonu. v.s. yeterli de recede aynntIh bi~imde kaydedilene kadar degi§tirilemez. BeIgelendirmenin bir<rok farkh yolu vardlf, ancak aralanndan hierhiri en iyisi degildir. Herbiri farkh ozellikler ta§lr. Genelde birden fazla yontemin kuHamlmaSl ve birbirlerini tamamtadlklan bu biriiktc kullanllmasi arzu edilcbilir. gozaltmda ya d(! sw;:unu itiraf etmi§ olsa da olay mahaIli ve ili~kilj delilier kapsalllh bir bi~imde i>dgelenme\idir. Bunun tersini dti§i.inmek yanh§ olur. Bu a§amada verilecek yanh§ kararlann biiylik olaslhkla geri donii§ii

olmaya-Zanhnm kimligi konusunda duyulmayan davalar en davalara d(jnil~ebilir. tatmin edici elde ic;:in aynntlli bir bic;:imde ycniden hiiyiik ta§lr. uygun belgelendirme i§lemi olmadan yapllamaz. Ba§anh bir ara§tlrmacl, sadece iyi kayJt ve gozIem yapan biri degildir. 0 ana kadar yapml~ bldugu gozlcme dayanarak c;:ok oImayan hir delili arayan ve ileride ;;:6ztim gercktireeek som" {lneeden edebihnc yetenegine "ahip bir yorumcu ()lrnalldlf. olabilmck l:;;in bir (biIinr:;ll varsaYlml olu~turmak faydahdlr. destekleyen ya da dogfLlkar not edilip,

. Ger;erll varsaYllTl bir yandan karJ§Jkhgl i<;inden hale gctirirken, yandan c;:ok materyalin arasmdan delillerin farkedilmesini saglar.

Aneak kanltt;if elqtin:l bakl§ degerlendirilmelidir. Yeni birlikte hipotezi

lendirmek ve geli§tirmek gerekebilir. Saglam bir teorinin tiretilebilmesi ic;:in, sue,,: mahallinin ara§tmlmasml takip eden glinlerde yeni degi§iklikler gerekebilir. SU<r mahallinin ve delillerin sistematik ve detayh bir biyimde kayde-diJmemesi halimk saglarn teoIinin olu:~turulmasl miimklin oimaz. Belgeicndirme not,

rai, ses ve video kayltlan ba§vurulan yontemlerdir.

NotIar. notlar. yontemler kullamls;;! soru~turmanm vazge!(ilmez unsurudur alma suer mahalli ve fiziksel-delilin bdgdcnme tekniklerinin olu§turuL Notlar, tek yerine

Polat 0

bir deftere milrekkepli kaleme ahnmahdlr. Defterin sayfalan, ileride kopanlma ya da yok edilme gibi olasl bir iddia ile kar§1 kar§lya kalmamak is;in numaralandmlmahdlr. Yazlm slrasmda yapllan hatalar, silmek ya da sayfaYI yJrt-mak yerine aralanna r;izgi r;ekilerek dilzeltilmelidir. Her§ey kronolojik bir slraya gore ve bo§luk blrakdmadan ya-zIlmahdlf. boylelikle maYI bozan bir kaydm giri§i engellenir.

Delillerin toplanmasl, paketlenmesi ve etiketlendirilmesi ile ilgili bilgilerin de not edilmesi gereklidir. Aynca, r;ekilen fotograflarla ilgili gorsel ko§ul, tarih, saat, r;err;eve numaraSI, konu, yer vb. gibi kaYltlar da notlann ir;inde yer almahdlr. Bu bilgiler fotograflan yorumlama esnasmda hayati onem ta§lr. Birr;ok soru§turmada diger belgeleri birbirine bu notlar baglar.

Krokiler. Bir sur; mahallindeki nesnelerin birbirleriyle olan dogrusal ili§kileri en iyi bis;imde, on em ta§ldlgl dil-§iinillen biitiin boyutlann dogru bir bic;:imde kaydedildigi bir kroki c;:izilerek yaplhr. Krokinin kendisinin r;ok iyi c;:i -zilmesine gerek yoktur. Onemli olan ileri tarihlerde yapllacak yeni yorumlara dogru bilgi aktarrnaYl saglamaktlT.

Suc;: mahallinde fotograf r;ekmek krokiye olan gereksinimi ortadan kaldlrmaz. Fotograf c;:ekmek birc;:ok aynntlyl eksiksiz olarak kaydetmek ic;:in miikemmel bir yoldur, ancak hatah bir perspektif duyusuna sebep olurlar ve dogru-sal ili§kilerin ve dogru boyutlann belirlenmesine izin vermezler. Ancak suc;: mahallinde fotogrametri (ku§ bakl§l) tekniklerinin uygulanmasl halinde durum degi§ir. Fotogrametri uzun bir siiredir harita yaplmmda kuIlamlmaktadlr, bu teknigin suc;: mahallindeki kullamml heniiz s;ok nadirdir.

Krokilerin fotograflarda olmayan diger bir avantajl ise en onemli nesnelerin ve detaylann vurgulanmaslm sagla-masldlr. Krokiler ve fotograflarIa be1gelenmi§ biIgiler birbirlerini tamamlaYlcl niteliktedir. OIay mahallinde kroki C;:lkarmanm gene Ide gozardl edilen bir avantajl daha vardlr. Kroki s;izme i§Iemi slrasmda soru§turrnayl yiiriiten ki§i tum gozlem yetenegini kullamyor oldugundan olay mahallinde etrafa "gozatarken" gozden kaC;:lrdlgl aynntilan ya-kalayabilir. Kroki c;:izerek desteklenen disiplinii bir gozlem, bu yontemin en onemli artIianndan biridir.

Soru§turmaYI yonetenlerin tasiak C;:lkarma yontemlerine a§ina olmalan gerekir, ancak sebat, detay iizerine yo-gunla§ma ve sorgulaYlcl bir bakl§ aC;:lsI, yontemin kendisinden daha onemlidir. Dc;: boyutlu ve c;:apraz-izdii§iimlii krokiler kapah mekanlann betimlenmesinde c;:ok yararhdlr, ancak her zaman gerekli degildir.

Fotograf. Fotograf c;:ekmenin sus: mahallindeki oneminin herkes tarafmdan bilindigi bir gerc;:ektir. Ancak bi r-c;:ok yerde yanh§ ya da az kuIlamlml§ olmasl §a§lrtlcldlr. Yeterli donammm olmasma ragmen r;ekilen fotograflar r;o-gunlukla kalitesiz olmaktadlr. Fotograflama, karma§lk detaylan belgelendirmek ic;:in c;:ok iyi bir yontemdir, ancak yukanda da belirtildigi gibi tek ba§ma bir yontem olarak degil diger belgeleme tekniklerini tamamlaYlcl olarak kul-lamlmahdlr. Suc;: mahallinde c;:ekilen geni§ aC;:lh fotograflar, kamt tqkil eden nesnelerin yerIerini ve mekanla ili§ki-ierini gosterir. Yakm c;:ekim fotograflar ise kanlt te§kil eden nesnelerin detaylanm kaydetmekte kullamhr. Bu tiir fotograflann her zaman bir olr;egi ya da miimkiinse, birbirine dik aC;:1 yapan iki 61c;:egi olmahdlr. Suc;: mahalli ve ka-mt fotograflannda aydmlatma c;:ok onemlidir. Bazl durumlarda bir nesnenin fark" aydmlatma ko§uIlannda r;ekil me-si avantaj saglar.

Onemli soru§turmalar slrasmda deneyimli bir olay yeri fotografC;:lslmn da bulunmasl biiyiik yararlar saglar. Suc;: mahallinde ar3§t1rma yapmakla gorevli olan ki§ilerin fotografr;lhk tekniklerini bilmesi gereklidir, r;iinkii bu konuda uzman birini bulmak her zaman miimkiin olmayabilir. Boyle durumlarda soru§turmayl yiiriiten ki§i, herhangi bir yardlm gerekmeksizin, i§e yarayan fotograflar c;:ekebilmelidir. Genelde, profesyoneJ bir donamma gerek duymayan,

65

Adll Delillenn Onemi

iyi bir 35 mm. rnakincsi bu yetcrlidir. Som§turmaYl yiiriitcn ki~inin. yarar fotogranar s,:eke-bilmek iyin fotografC;:lhga biraz ilgi duymasl ve temel bilgiye sahip oimasl gerekir. FotografC;:lhkla ilgili kitap ve makaleleri okumak ve el ah~kanhgl bu i§i iyi yapabilmek iyin gereklidir. Olay yeri ve delil fotografC;:lhgl sanat-sal ifade bir bdgeiendirme teknigidir. Bu ncdenle, bilimsel fotograf9111ktaki refcnms 9ah~malan

gozden gec;:irmek yararh olacaktlr. Soru§turmaYI yiiriiten ki~iler belirli bir slkhkla fotograf gekmelidirler. Tek bir tip makine veya film kullanmak zaman amaca uygun olrnayabilir. mm. bir donamm geni~ pana-romik film yeken bir fotograf makinesine sahip olmak yeterli oiacakttr. 35 mm. 'lik bir makine 90k yonlii kuliamma a91k olup birr,;ok ihtiyaca cevap verebilecek niteliktedir. Olay mahallinin kapsamh s,:ekimleri ve belirli nesnelerin yakm t;ekimi kullamlabilir. bir makinenin uygun o!masma ragmen. kar§!la§wma ve kimliklendirme is,:in bir numunenin detaylannm kayda ges,:mesi gerektigi zamanlarda panaromik film s,:eken bir fo-tograf makinesi kullanmak daha akllhca Olay yerinde as,:lh makmesi olmazhgl is,:in bir omegin kaydedilememesi buyiik bir hata olur.

«ok onemlidir. Alamn dcriniigi, as,:lkhgl, deklaqzSf ve film hlZI ve !.anecik unsur lara da aynca dikkat edilmelidir. Renkli film kullamldlgmda 1§lk kaynagmm renk ISISI ya da renk dengesi goz onli-ne aimmahdlL Fotograf <;ekiminde bir sorun ya§anchgl zaman iyi bir son us,: ahnmadlgml bilrnek ta§lf. Boyle durumlarda §ip§ak bir fotograf makinesi yararh olacaktIr. Polaroid §irketi sus,: mahallerinde ve laboratuvar-larda kullamlmak iizerc fotograf makinesi sistemlcri satmaktadlr. Bu sistemlcrdcn CIJ-70 adlyla hilineni Polaro-id'in SX-70 modeli ozel donammlan iyerir. Bunlar; yakm s,:ekimlere olanak saglar .(6) Bunun en onemli iistiinliigii, yekilen fotografm anmda kontroliine izin vermesidir. Boylelikle soru§turmayl yiirliten ki§i yeki-len fotografm yaraYlp yaramachgml anlar.

Sus ve G()riintii Kayillan

Ses ve goriintii kaydctme teknigi digcr belgelcme tekniklcline oranla daha az kullamhr. Bu ycni yontcmlere,

hi~bir zaman notlann, krokilerin, fotograflann yerini alamasalar da daha slk ba§vurulmahdu. Ses kaydl, ara§tmna-Clya dikkatini ayrmtllan belgeleme sunar Bu, onemi onceden farkedilmeyen da farkh onem derecesindeki birs,:ok ayrmtmm kaydedilmesinin gerekli oldugu durumlarda onemli bir avantajdlr. Bunun yam S1fa

ki~inin hir ya her iki eli birden ijls,:ii not alrnak, taslak l,iizmek da is,:in serbest kalabilir. Belki de bu su~ mahaHi belgeleme yonteminin en btiyiik eksikligi yaraltlgl oIumsuz psikolojik etkidir. Bir~ok ki§i kaYlt aletine konu§urken kendisini rahat hissetmez. Ozellikle etrafta kendisini duyabilecek insanlar varken bu ra-hatslZhk artar. Ancak ~ekingcnligin onu ahnabilinirse ses kaYlt yiintcmi faydah olabilir. mahalll terke-dildikten soma, ses kaYltIan yazlya ges,:irilmeli ve diger notlarla birle§tirilip ilgili aynnttlara odaklanml§ olan yeni bir notlar dizisi olu§turulmahdlf. Eski nodar ve bantlar dava kapanana Kadar elde tutulmahdlr. Onceden kaydedilip de konuyla ilgisi olmadlgl dii§iiniilen aynntllar soru~turma ilerledik~e onem kazanabilir.

Ges,:tigimiz son on Yllda s,:ok pahah olmayan, ta§lnabilir video kameralar ve fotograf makineleri piyasaya ylk-ml§t!r Bu ekiprnanlar yerimk kullamlabilir. bu sisl.emlerin resim kalilesi geleneksel fotograf yont<~mle­

ri kadar iyi degildir. Video yontemleri fotografa bir altematif olamaz. Video kaydmm en belirgin avantajl soru§tur-mamn ve sus,: mahallinin ttimiini.i kaydedehilme ozc11igidir. Btl kaydm C§ zamanh olarak sesli olmasl da soru§tur-maya yardlmcl olur. Aym zamanda video kaYltlan, delil toplama siirecini ve ~ckilen fotografiann Sirasml ve yerini belgelemekte olduks,:a etkilidir. iyi bir video kaydl, olay mahallinde bulunmayan ki§ilerin, dclillerin olay mahalliy-Ie vo olguyla ili~kisini anlamasma yardnnct oluT. ()zelliklc de, laboratuvarda ~ah§an ki~ilerin olgunun aynntllanm kavramasmda onemli bir rol oynayabilir. Laboratuvarda s,:ah§an bir uzmanm aynntlh bir bilgiyesahip olmakslzm kamtian verirnli bir bivimde incelemesi beklenemez. Egcr soru§tunnayl ki§i

gide-PoiatO

mez ise video kaYlt yontemi bu eksikligin giderilmesi ie;in en iyi yoldur.

Toplama ve Paketleme

Farkh delil Hirleri farkh §ekillerde ele ahmr. Ancak her durumda akllda tutulmasl gereken bazi noktalar vardlr. Her olaya uygulanabilecek tek bir kamt top lama yontemi yoktur. Belli delil tiplerine uygulanan ozel yontemler bu-lunmaktadlr.

Herhangi bir kamtm sue; mahallinin Wmliyle ili§kisi esastlr: Olay mahallindeki her§ey tam aniamlyla fotograf, taslak ve notlarla belgelenene kadar hie;bir e§yaya dokunulmamah, hie;bir §eyin yeri degi§tirilmemelidir.

Sue; mahallinin gozetiminin slirekliligi kamtlann yargl onlinde gee;erli olmasl ie;in §arttlr. Olay mahallindeki varhgmdan mahkemeye delil olarak sunulmasma kadar ge~en slire ie;erisinde korunmasl saglanamayan delil, ne ka-dar bilgilendirme potansiyeline sahip olursa olsun gee;ersiz saYllabilir. Delilin gorevliler arasmda el degi§tirmesi ve her tlirlii i§leme tabi tutulmasl S1fasmda gozetim bilgileri kaydedilmelidir. Soru§turma slirecinde ne kadar az insan olursa gozetim zincirinin a§amaJanm takip edebilmek 0 derece kolay olur.

Delil Analizi

Delil te§kil eden bir nesnenin ne tlir bir analize tabi tutulmasl gerektigi, nesnenin ne olduguna, olaym dogasma ve gerek duyulan bilginin ne olduguna baghdlr.

Yazmm ba§mda belirtildigi gibi adli tip uzmanlanmn olay yeri incelemesindeki analitik yakla§lmlan onem-lidir. Adli tIP uzmanlanmn analitik faaliyetleri tammlama, kimliklendirme ve yeniden yapllandlrma §eklinde slmf-landmlabilir. Tammlama, materyal ya da nesnenin smlfsal ozelliklerini; kimliklendirme ise kendine has ozellikl eri-ni kullamr. Tammlama, delil te§kil eden maddeeri-nin ne oldugunun saptanmasldlr. Ara slra baZi durumlarda ki§ilerin kimliklerinin belirlenmesi anlamma da gelir. Fiziksel delil tipleri e;ogunlukla tammlanmahdlr. Bazen istenilen sad e-ce bu a§amadlr. Ancak yine de bire;ok durumda tammlama, analiz a§amalanmn ilkidir. Klrmlzl leke kan ml? Klrml-Zl boya ml? <;ilek ree;eli mi? iplik dogal ml, sentetik mi? Tliy bir insana ml, hayvana ml ait? Bu klie;lik §effaf pare;a bir cam pare;asl ml? Bir plastik pare;asl ml? Kum tanesi gibi bir mineral mi? Daha ba§ka testlere gee;ilmeden once bu tilr sorulann cevaplandmlmasl gerekir. Tammlamalar, nesne ya da materyallerin slmfsal ozelliklerini, aym slmf-ta yer alan diger liyelerin ozellikleriyle kar§lla§tmlarak gere;ekle§tirilir. Tammlama, bir omegin e;lkl§ noktasmm tek ba§ma belirtilebilecegini gostermek demektir. Adli tlbbm bu boyutu, onu diger bilimlerden farkh kllan bir ozellik -tir.

Aym zamanda bir adli tiP incelemesinde her Wrlli delille ugra§mak bu i§in en zor klsmldlr. Benzer materyaJl er-deki e;ok kiis.:lik farkhhklan belirlemek ie;in slirekli olarak yeni yontemler geli§tirilmektedir. Kan, sperm ve diger bazl biyolojik materyallerin oldugu durumlarda degi§ik insanlardan alman omeklerle bu farkhhklar saptanmaya e;a-h§lhr. Birs.:ok delil Wrli olsa bile dogru tammlama yapmak olanakslz olabilir. Bazl tammlama tlirleri kesin bir so-nue; vermese de bilgilendirici olabilir. Bir kan izinin on bin ki§i ie;inden bir ki§iye ait olabilecegi belirlenebilir. Eger bu iz olaya adl kan§ml§ bir ki§inin kamyla kar§lla§tmhrsa kamn 0 ki§iye ait oldugu kesin olarak soylenemese de el-de edilen sonue; yararh ve bilgilendirici olabilir. Kimliklendirmede oldugu gibi tammlama da kar§lla§tIrma gerekti-rir. Burada temel karakteristiklerden e;ok tammlaYlcl ozellikler kar§J!a§tInhr. Bir delilin tammlaYlcl ozelliklerini in-celeyerek ortak bir kokenden gelmedigini soyleyebiliriz. Bire;ok delil ti.irliniin ortak kokenden gelmedigi beli rlene-bilir ve bu Wr bir bilgi soru§turma slirecinde i§e yarayacaktlr.

67

Adlt Tlpt.a Delillerin Onemi

Yeniden yapIlandlrma, bir olayda nelerin oldugunu ve bu olaydaki degi~ik olaslhklan netle~tirmemize

yardlm-CI olur. Olaylarda gorgli tam klan olsa dahi bun lara her zaman glivenmek yamltlcl olabilir. insanlar gordliklerini net

bir bj~imde hatlrlamakta zorlamrlar. ~ayet kan~lk bir olay dizisi, hlzh ve beklenmedik bir §ekilde geli§irse bu

du-rum daha ciddi sorunlara yol a~abilir. Gorgli tamklannm olay hakkmda hatIrladlklan ~eyler, baskl altmda ya da

sorguiama amnda bilin~siz bir bi~imde farkhla~abilir. Aradan zaman ge<;;mesi hatlrlanan ~eylerin dogruluk

derece-lerini olumsuz etkiler. Olaylann tamk tarafmdan dogru hatlrlanmasl, tamgm bu olaya bakl§ a~lsma, onyarglsma,

gorli~line, kliltlirel durumuna, aynntllan ve olaylann slraslm dogru hatlrlayabilme yetenegine baghdlr. Deneyimli

gozlemciler bile bir<;;ok olaym dogasl hakkmda anla§mazhga dli§ebilirler.

Bin;:ok olayda nesnel bilgi verebilecek tamklar olmayabilir. Olaylan ya§ayan kurbanlar olay hakkmda biIgi

ver-seier de lizglin olduklan ve travma ge~irdikleri i~in yorumlan tam olarak dogru olmayabilir. Olayla i\gili §iipheli

~ahlslar sorgu S1fasmda, eger su~lularsa yamltici bilgi verebilirler. Bu ki§iler su~lu degillerse bile iizglin olabilirler

ve kafalan kan~lk olabilir. Bu nedenle her iki durumda da glivenilir bilgi elde edilemez. ~iipheli §ahlslar eger

ger-~ekten sU91ularsa kendilerini temize 91karacak hikayeler liretebilirler. Anlatllan bu hikayeler, olay\a ilgili fiziksel

deliller lizerine yeniden yapllandmldlklan i9in genellikle bilgilendirici olurlar.

YapIiandlrmayla, olayla ilgili tek bir "baglmslz tamk" oldugundan oIaylann dogrulugunu anlamak i~in ba§ka

gorgli tamklan da gerekmektedir. SU9 mahallinin bir blitlinllik i9inde olmasl yeniden yaplJandlrma olaslhgl i9in on

ko§uldur. Olay mahallinde eklenen, ~lkartIian, degi§tirilen ya da yerinden oynatllan herhangi bir §ey yeniden

yapl-landlrma bilgilerini degi§tirecektir. Yeniden yapIiandlrma faaliyeti, delillerin tlirlerine, leke omeklerine, analitik

sonu~lara ve olay yerinin be\gelendirilmesine dayanan ~ok karma§lk bir slire~tir. Diger durumlarda, §ayet olayda

yalmzea tek par~a kamt varsa, yeniden yapIiandlrma daha kolay olur.

Daha once de belirttigimiz gibi bir~ok potansiyel yeniden yapIiandlrmalar, olay yerindeki belgelendirmenin ek

-sikligi yiizlinden ba§anh olmayabilir. Soru§turmada yararh olabileeek bir~ok onemli bilgi bu nedenle kaybolabilir.

Olay yerindeki herkes olaym blittinlliglinden sorumludur. Eger herhangi bir §eyi yerinden oynatmak ya da yeni

-den diizenlemek gerekirse, kimin ne yaptlgmm belgelendirilmesi gerekir. Su~ mahallini giivenli bir hale getirip

ko-ruma altma almanm, biitiin delillerin dlizenlenmesinin ve yerin belgelendirilmesinin bir tek yolu vardlr.

Soru§tur-mamn bu a§amasmda yapllan hatalar genellikle tamir edilemez.

Sonuc;larm Y orumianmasl

Analiz ve yorumlama arasmda bir fark vardlf ve bu farkm iyiee anla§llmasl gerekmektedir. Uzmanlar ~ogunluk­

la bir analizin sonu91an dogrultusunda karara vanrlar. Eger uzmanlar gorli§ birligi i~inde degillerse bu genellikle

sonu9lann yorumlanmasmdan kaynaklanmaktadlr. Fiziksel delil analizine dayanan olaylann yeniden

yapllandml-mas I analiz degil, her zaman bir yorumlamadlr.

Bir analiz, ne kadar karma§lk olursa olsun, kimyasal ve fiziksel ili§kilerin ve ozelliklerin bir dizi ineeleme ve

0I9limlidlir. Bu 0I9limier dogrudan (uzunluk, kiitle, hacim) olabildigi gibi dolayh (spektrum ozellikleri, dayamkhhk

katsaYlsl, kan grubu) olabilirler. Degerlendirme, gozlem sonu~lanmn eldeki verilerle birlikte tutarh ve ara§tInlan

durum hakkmda yararh bir bilgi saglayacak i~erigi olan bir bi9ime donli~tlirlilmesi demektir.

Bazen analiz ve yorumlama arasmda 90k inee bir aynm vardlr ve analiz bittikten soma yorumlama daha beli

PolatO

el kondugunda bunun analizi yapIldlgmda bir sonu~la kar~lla~lTlz. Eger analiz sonu~lannda, torbadaki iki gram to-zun % 1 'inin eroin ozellikleri ta~ldlgl, % 99'unun ise laktoz ozelliklerine sahip oldugu belirlenirse, bundan ~iipheli­ nin 0.02 gram eroin ta~ldlgl sonucu ~lkartlhr. Diger durumlarda bu sonu~ bu kadar belirgin degildir. Olay yerinde ~ok belirgin olmayan bir parmak izinin daha soma bir §iipheliye ait oldugu belirlenebilir. Bu ger~ekte §iiphelinin olaym bir boliimiindeolay mahallinde oldugunu kamtlar. Neden ya da ne zaman olduguna dair hi~bir ~ey soy le-mez. Aym ~ekilde, olay yerinde goriilen bir kan izi ~ok iyi analiz edilip insan kam oldugu anla§llsa bile niifusun % lO'u bu kan grub una sahip olabilir. Eger bir ~iipheli tUm bu kan gruplanna sahipse bu yalmzca 0 kamn ~iipheliye ait olabihne ihtimalini gosterir.

Sonuc;larm Rapor Edilmesi ve Bilirki~i ifadesi

Bir~ok uzman, sonu~lan ve yorumlan, bu tilr problemleri, ortak tenninoloji, yontem ve yakla§lmlarla ara§tIran ve bu alanda bilgi sahibi olan meslekta~lanyla payla§lrlar. Adli tiP uzmanlan aym zamanda bu bulgulanm polis memurlan, avukatlar, hakimler ve yargl mensuplanyla payla~mak durumundadlr. Bunun i~in bu teknik ve kanna-§Ik bilginin bir siizge~ten ge~irilip, anla§lhr ger~eklere ve sonu~lara donii§tiiriilmesi gerekmektedir. Sonu~lan anla-§lhr hale getinnek i~in ozel ve teknik tenninoloji kullanllmamahdlr. Bulgular, uzman olmayan ki§ilerin de anl aya-bilecegi §ekilde ortaya konmahdlr. Mahkeme oncesinde ifade ve rapor\ar, bilgilendirici ama olabildigince basit bir dil i~ennelidir.

Mahkeme SlTasmda bilirki§iJere diger tamklardan daha fazla serbestlik tammr. Siradan tamklann yalmzca bildi -gi dogrular hakkmda ifade vennesi genel bir delil kurahdlr. Gor-gii tamklan, ger~ekleri gozlemledikleri dogrultuda ifadelerinin dogruluklanna inanabilirler. Fakat bu gozlemler, olagan deneyimler baz almdlgmda sorgulanabilir ve dogrulanabilir nitelikte olmahdlr. DolaYlslyla bir gorgii tamgl bir ki§inin kimligi, bir nesnenin rengi ya da iki nesne arasmdaki uzakhk hakkmda ifade verebilir.

Ozetle bilirki§i kullamlmasl, bilimsel, ozel bir bilgiye ve deneyime sahip bu ki~i tarafmdan konunun analiz edilmesi ve a~lkhga kavu§turulmasma duyulan ihtiya~tan kaynaklanmaktadlr. Nitelikli bir bilirki§i bu konudaki ye-teneginin, bilgisinin ve deneyiminin, madan bir insandan daha iistUn oldugu mahkemeye kamtlamrsa, bu ki~i olaya ait ger~ekler hakkmda mahkemeye yararh analizler yapabilir. Bunun yapdabilmesi de bu konudaki giincel bilginin kullamlabilmesi ve yeni metot ile teknolojinin kullamlmaSldlT. Olay yeri incelemesi ve kamta dayah adli tip uy-gulamalan da giiniimiizde ge~erli ve adil yargmm olu§masma ~ok biiyiik katkllan olmasl a~lsmdan onemlidir.

LiTERA TURLER

1. Beyer, S.c. and W.F. Enos: "Death Scene Checklist, " FBI Law Enforcement Bulletin, August, 1981.

2. Darby, W.: "Criminalistics," in C.H. Wetch (ed.), Forensic Science, Matthew Bender, New York, 1981, vol. 3, chap. 36 3. Federal Bureau of Investigation: Handbook of Forensic Science, U.S. Government Printing Office, Washington, D.C., 1975. 4. Fox, R.H., and c.L. Cunningham: Crime Scene Search and Physical Evidence Handbook, U.S. Government Printing Office,

Washington, D.C., 1973.

5. Goddard, K.W.: Crime Scene Investigation, Reston, Reston, Va., 1977.

6. Lee, H.C. et al.: Physical Evidence and Burglary Investigation Handbook, University of New Haven, New Heaven, Conn., 1980. 7. Moenssens, A., R.E. Moses. and F.E. Inbau: Scientific Evidence in Criminal Cases. Foundation, Mineola, N.Y., 1973.

8. Peterson. J.L: The Utilization of Criminalistics Services by Police. U.S. Siljander, R.P.: Applied Police and Fire Photography, Charles C Thomas, Springfield, III. 1976.

9. Svensson, A., O. Wendel, and B.A.J. Fisher: Techniques of Crime Scene Investigation, 3d ed. Elsevier-North Holland, New York, 1981. 10. Ward. R.H: Introduction to Criminal Investigation, Addison-Wesley, Boston, 1975.

11. Weston, P.B., and K.M. Wells: Criminal Investigation, Prentice-Hall, Englewood Cliffs. N.J., 1974.

69