Ankara ve Van Kedilerinin Gebelik ve Laktasyon Dönemlerine Ait Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Karşılaştırılması Comparison of Some Biochemical Parameters of the Gestation and Lactation Periods of the Angora and Van Cats

(1)

Ankara ve Van Kedilerinin Gebelik ve Laktasyon Dönemlerine Ait Bazı

Biyokimyasal Parametrelerinin Karşılaştırılması

Hasan Ceyhun MACUN1, Miyase ÇINAR2, Serkan ERAT3, Şevket ARIKAN4 1_{Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, Kırıkkale-TÜRKİYE}

2_{Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, Kırıkkale-TÜRKİYE} 3

Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı, Kırıkkale-TÜRKİYE

4_{Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, Kırıkkale-TÜRKİYE}

Özet: Bu çalışmanın amacı; Ankara ve Van kedilerinin gebelik ve laktasyon dönemlerindeki bazı serum biyokimyasal parametrelerini ve ırkın bu parametreler üzerine etkisini araştırmaktır. Ayrıca kedilerin gebelik ve laktasyon dönemi biyokimyasal değerlerine de katkı sağlamaktır. Çalışmada 3-4 yaşlarında, üç Ankara ve dört Van kedisine ait toplam 80-85 adet serum örneği kullanıldı. Kedilerden gebeliklerinin erken, orta ve geç dönemleri ile laktasyon döneminin er-ken ve geç dönemlerinde kan alındı. Kan serumlarında alanin aminotransferaz (ALT) ve aspartat aminotransferaz (AST) aktiviteleri, glikoz, total kolesterol, total protein, albumin, globulin, kalsiyum (Ca), inorganik fosfor (Pi) ve magnez-yum (Mg) düzeyleri belirlendi. Gebeliğin orta döneminde ALT aktivitesi, geç gebelik döneminde globulin ve Ca düzeyle-ri yönünden ırklar arasında fark bulundu (p<0.05). Gebelik ve laktasyon dönemi ALT ve AST aktiviteledüzeyle-ri, glikoz, total kolesterol, albumin, Pi ve Mg düzeylerinin referans aralıkları içinde olduğu, total protein, globulin ve Ca düzeylerinin ise referans aralıkların üzerinde olduğu tespit edildi. Sonuç olarak; elde edilen bu değerlerle hem ülkemizin lokal ırklarının hem de yeterince veri bulunmayan kedi türünün gebelik ve laktasyon dönemi biyokimyasal özelliklerinin belirlenmesine katkı sağlanacağı kanısına varıldı.

Anahtar Kelimeler: Ankara kedisi, biyokimyasal parametreler, gebelik, laktasyon, Van kedisi

Comparison of Some Biochemical Parameters of the Gestation and Lactation Periods of the Angora and Van Cats

Summary: The aims of the present study are to determine and compare the some biochemical parameters of the Angora and Van cats during their gestation and lactation period, as well as contributing to the biochemical parameters of the domestic cat species during their periods of gestation and lactation. A total of 80-85 sera belonging to three Angora and four Van cats of three to four years of age were used. The blood samples were collected from the cats during their early, mid and late gestation and early and late lactation periods. The alanine aminotransferase (ALT), aspartate aminotransferase (AST), glucose, total cholesterol, total protein, albumin, globulin, calcium (Ca), inorganic phosphorus (Pi) and magnesium (Mg) levels were determined in blood serum. Differences were detected between cat breeds in ALT levels during the mid period, and in globulin and Ca levels during the late period of gestation (p<0.05). The ALT, AST, glucose, cholesterol, albumin, Pi and Mg levels were within the reference range but total protein, globulin and Ca levels were above the reference range during the gestation and lactation period. In conclusion it is believed that these findings will greatly contribute to the biochemical characteristics of the gestation and lactation periods of the Angora and Van cats of Turkey and also to the corresponding periods of the domestic cat species for which those biochemical parameters are lacking.

Key Words: Angora cat, biochemical parameters, gestation, lactation, Van cat

Giriş

Kanda biyokimyasal parametrelerin belirlenmesi klinik teşhislerin doğrulanması, hastalığın seyri, sonuçların değerlendirilmesi ve uygun tedavi açı-sından önem arz etmektedir (19). Hayvan türlerine ait kan biyokimya değerleri bilinmektedir (18, 19, 27). Bununla beraber, birçok hayvan türünde ge-belik (15, 33) ve laktasyon (8, 32) dönemindeki bazı kan biyokimyasal parametreleri belirlenmiş olmasına karşın (11, 28, 29), kedilerde bu dönem-lere ait biyokimyasal değerler oldukça sınırlıdır (38).

Evcil hayvanlarda yaş, cinsiyet, ırk, beslenme, stres ve iklim gibi faktörlerin kan biyokimyasal pa-rametrelerini etkilediği bilinmektedir (2, 4, 16, 17, 22, 26). Irklara ait biyokimyasal değerlerin belirlen-mesi oldukça zor olduğundan, genellikle türe özgü referans değerleri kullanılmaktadır. Irkı temsil ede-cek şekilde referans aralıklarının belirlenmesi en uygun yaklaşımdır (26).

Hayvanların metabolizmalarının, fizyolojik bir süreç olan gebelik ve laktasyon periyoduna modifiye oldukları düşünülmektedir (29). Gebelik dönemin-de kardiyovasküler, respiratörik, gastrointestinal, merkezi sinir, genital, üriner ve immunolojik sis-temlerde ciddi değişiklikler olmaktadır (28). Gebe-likte serum biyokimyası artan enerji ihtiyacı, fötal gelişim, hormonal değişim gibi birçok nedene bağlı Geliş Tarihi/Submission Date : 28.06.2010

(2)

olarak etkilenmektedir (35). Benzer şekilde laktasyon sürecinde de hormonal yapıya bağlı olarak metabolizma değişmektedir (28).

Ankara ve Van kedilerinin gebelik ve laktasyon dönemlerine ait serum biyokimyasal değerlerinin çalışıldığı bir araştırmaya rastlanamamıştır. Anılan ırkların bu dönemlerdeki serum biyokimyasal de-ğerlerinin saptanması, oluşabilecek hastalıkların tanısı ve sağaltımlarının etkinliği için önemlidir. Sunulan çalışmanın amacı; Ankara ve Van kedile-rinin gebelik ve laktasyon dönemlerindeki serum ALT ve AST aktiviteleri ile glikoz, total kolesterol, total protein, albumin, globulin, Ca, Pi ve Mg dü-zeylerini ve ırkın bu biyokimyasal parametrelere etkisini saptamak, ayrıca elde edilen bulgularla kedilerin gebelik ve laktasyon dönemi biyokimya-sal değerlerine katkı sağlamaktır.

Gereç ve Yöntem

Çalışmanın materyalini; Kırıkkale Üniversitesi Ve-teriner Fakültesi Deney Hayvanları Ünitesi’nde yetiştirilen, yaşları 3-4 arasında olan üç Ankara ve dört Van kedisi oluşturdu. Kedilerde östrus belirti-leri gözlenince, erkek kedilerle beraber kameralı bir odaya alındı. Her gün kamera kayıtları incelen-di ve çiftleşme görülünce keincelen-diler ayrıldı. Keincelen-dilerin çiftleştiği gün gebeliğin 0. günü olarak kabul edildi. Gebeliğin ilk 20 günü erken gebelik dönemi, 21-40. günleri arası gebeliğin orta dönemi ve 41. günden doğuma kadar olan dönemi ise geç gebelik döne-mi olarak adlandırıldı. Kediler, gebeliğin 58. gü-nünden sonra doğum için özel odalara alınarak her gün kontrol edildiler. Doğumun gerçekleştiği gün 0. gün olarak kaydedildi. Doğumdan sonraki 0-15. günler arası erken laktasyon, 16. gün ve sonrası geç laktasyon dönemi olarak adlandırıldı. Kediler ticari bir mama (Whiskas, Mars, Inc. VA, ABD) ile ad libitum olarak beslendi ve sağlık açısından sü-rekli takip edildiler. Her kan alımı sırasında fiziksel muayeneden geçirildiler.

Gebelik teşhisi 7.5 MHz proplu ultrasonografi ciha-zı (HS-2000, Honda, Japonya) ile transabdominal olarak yapıldı. Çiftleşmeyi takip eden 20 günlük süreç içerisinde gebeliğe ait yapıların belirleneme-diği kediler çalışmadan çıkarıldı.

Gebeliğin genelini temsil edecek şekilde çiftleşme-yi takip eden 2., 9., 16., 23., 30., 37., 44., 51. ve 58. günlerde V. cephalica antebrachii’den kan alın-dı. Alınan kan örnekleri oda sıcaklığında 1 saat bekletildikten sonra, 3000 rpm’de 15 dakika santri-füj edilerek serumları ayrıldı. Serumlar ependorf tüplerine alınarak biyokimyasal analizler yapılana kadar -20 °C’de saklandılar. Gebeliğin 2., 9. ve 16. günlerinde alınan kanlardan elde edilen serum

biyokimyasal değerleri, erken gebelik dönemi, 23., 30. ve 37. günlerinde elde edilen değerler gebeli-ğin orta dönemi ve 44., 51. ve 58. günlerinde elde edilen değerler ise geç gebelik dönemi verilerini oluşturdu. Doğumdan sonraki 2., 6., 10., 16. ve 23. günlerde kan alındı. İkinci, 6. ve 10. günlerdeki serum biyokimyasal değerleri erken laktasyon bul-guları, 16. ve 23. günlerdeki serum biyokimyasal değerleri ise geç laktasyon bulguları olarak değer-lendirildi.

Serumda ALT ve AST aktiviteleri (Biolabo, Fran-sa), total kolesterol (TECO, ABD), glikoz, total pro-tein, albumin, Ca, Mg (Biolabo, Fransa) ve Pi (TECO, ABD) düzeyleri ticari kitlerle spektrofotometre cihazında (Shimadzu UV-1700, Japonya) saptandı. Serum globulin düzeyleri total protein değerlerinden albumin değerleri çıkarılarak belirlendi.

İstatistiksel Değerlendirme

İstatistiki yönden karşılaştırmalar iki şekilde yapıl-dı. Öncelikli olarak ırk faktörü göz önünde bulun-durularak biyokimyasal parametreler bakımından Ankara ve Van kedilerinin karşılaştırması yapıldı. Bu karşılaştırmada önce her iki ırkın birbirlerine karşılık gelen gebelik (erken, orta ve geç) ve laktasyon (erken ve geç) dönemleri daha sonra da her iki ırkın gebelik ve laktasyon dönemleri bir bü-tün olarak ele alınarak karşılaştırıldı. İkinci karşı-laştırma şeklinde ise ırk faktörü göz önünde bulun-durulmadan biyokimyasal parametreler, gebelik ve laktasyon dönemleri bir bütün olarak ele alınıp karşılaştırıldı.

Ön analizlerde parametrik test varsayımlarının (normal dağılım ve varyansların homojenliği) karşı-lanıp karşılanmadığına bakıldı. Parametrik test varsayımlarının karşılandığı durumlarda iki grubun karşılaştırmasında bağımsız iki örnek t testi, para-metrik test varsayımlarının karşılanmadığı durum-larda iki grubun karşılaştırmasında Mann Whitney U testi kullanıldı. Tablolarda parametrik olmayan testler için Z, parametrik testler için ise t istatistikle-ri veistatistikle-rildi. Tüm analizler SPSS paket programı (15. versiyon) kullanılarak yapıldı (SPSS Inc., Chicago, Illinois, ABD). İstatistiksel değerlendirmede p≤0.05 düzeyi anlamlı farklılığın göstergesi olarak kabul edildi.

Bulgular

Kedilerin gebelikleri 60-66 gün arasında sürdü ve gebelik başına 3-5 yavru doğumu gerçekleşti. Do-ğumların hiçbirinde güç doğuma rastlanmadı. An-ne ve yavruların 30 günlük postpartum takibi

bo-yunca hiçbir bozukluk şekillenmedi. Ta

b lo 1 . An k a ra v e Va n k e d ile ri n in g e b e lik v e l a k ta s y o n d ö n e m le ri n e a it A L T v e AST a k ti v it e le ri ( U /L ). A L T D ö n e m Ir k N M e d y a n M in -M a k s . Z p N M e d y a n M in -M a k s . Z p Erk e n g e b e lik d ö n e m i An k a ra Va n 7 6 3 5 .2 3 ± 1 0 .7 8 1 2 .0 6 ± 3 .1 8 2 4 .5 5 9 .4 5 3 .1 5 -6 8 .2 7 4 .6 7 -2 3 .4 0 -1 .5 7 1 0 .1 3 8 7 5 2 1 .4 7 ± 2 .8 8 1 5 .3 3 ± 2 .8 3 2 0 .3 9 1 3 .5 1 9 .4 2 -3 4 .0 3 1 0 .2 5 -2 6 .3 0 -1 .2 1 8 0 .2 6 8 G e b e liğ in o rt a d ö n e m i An k a ra Va n 9 ₁1 3 5 .2 3 ± 8 .3 9 9 .8 4 ± 1 .1 4 3 0 .3 5 1 0 .2 3 4 .3 5 -8 9 .7 7 3 .5 2 -1 5 .0 5 -2 .4 6 9 0 .0 1 2 8 ₁2 1 7 .3 9 ± 3 .3 4 1 8 .6 0 ± 2 .6 1 2 2 .4 8 1 7 .1 5 1 .3 9 -2 8 .8 6 4 .2 8 -3 2 .6 1 -0 .2 3 1 0 .8 5 1 G e ç g e b e lik d ö n e m i An k a ra Va n 9 9 1 7 .0 6 ± 4 .2 0 1 3 .6 9 ± 2 .8 1 1 4 .2 6 1 1 .0 1 2 .1 3 -3 9 .9 2 3 .2 0 -2 6 .7 9 -0 .4 4 2 0 .6 6 6 9 ₁0 1 5 .3 9 ± 1 .8 1 2 2 .2 8 ± 2 .9 6 1 4 .1 3 2 3 .0 5 6 .9 0 -2 6 .3 9 1 0 .7 4 -4 0 .2 2 -1 .4 7 0 0 .1 5 6 Erk e n l a k ta s y o n An k a ra Va n 7 ₁1 1 2 .0 2 ± 3 .7 6 1 9 .5 9 ± 3 .7 1 1 2 .5 8 1 7 .2 0 0 .5 3 -2 7 .6 9 2 .4 5 -4 4 .9 7 -1 .2 2 3 0 .2 4 6 7 ₁1 1 6 .2 9 ± 2 .5 7 1 9 .4 9 ± 2 .2 8 1 5 .4 7 1 9 .1 4 8 .2 9 -3 0 .4 5 8 .1 6 -3 4 .8 9 -1 .4 0 4 0 .1 7 9 G e ç l a k ta s y o n An k a ra Va n 3 8 9 .3 7 ± 4 .5 0 1 1 .3 5 ± 1 .8 6 5 .0 5 1 1 .4 9 4 .6 9 -1 8 .3 6 3 .0 7 -2 1 .4 6 -0 .6 1 2 0 .6 3 0 4 8 1 8 .4 3 ± 5 .2 2 1 8 .8 5 ± 3 .5 1 1 4 .1 0 1 6 .7 3 1 1 .5 1 -3 3 .9 8 4 .5 2 -3 7 .8 7 -0 .5 1 0 0 .6 8 3 A ST G e b e lik An k a ra Va n 2 5 2 6 2 6 .6 9 ± 4 .6 8 1 1 .6 8 ± 1 .2 9 2 4 .5 5 1 0 .6 2 2 .1 3 -8 9 .7 7 3 .2 0 -2 6 .7 9 -2 .8 4 5 0 .0 0 4 2 4 2 7 1 8 .0 1 ± 1 .5 7 1 9 .3 6 ± 1 .7 0 1 8 .3 3 1 7 .1 0 1 .3 9 -3 4 .0 3 4 .2 8 -4 0 .2 2 -0 .3 5 9 0 .7 2 0 L a k ta s y o n An k a ra Va n 1 0 1 9 1 1 .2 2 ± 2 .8 5 1 6 .1 2 ± 2 .4 3 8 .8 3 1 2 .7 2 0 .5 3 -2 7 .6 9 2 .4 5 -4 4 .9 7 -1 .1 4 7 0 .2 6 6 1 1 1 9 1 7 .0 7 ± 2 .3 7 1 9 .2 2 ± 1 .9 2 1 4 .5 6 1 8 .7 6 8 .2 9 -3 3 .9 8 4 .5 2 -3 7 .8 7 -1 .2 4 8 0 .2 1 6 G e b e lik L a k ta s y o n T ü m Ke d i 5 1 2 9 2 0 .0 2 ± 2 .6 5 1 4 .4 3 ± 1 .8 9 1 2 .5 1 1 2 .5 8 2 .1 3 -8 9 .7 7 0 .5 3 -4 4 .9 7 -0 .7 3 1 0 .4 6 5 5 1 3 0 1 8 .7 3 ± 1 .1 5 1 8 .4 3 ± 1 .4 8 1 7 .7 3 1 6 .0 6 1 .3 9 -4 0 .2 2 4 .5 2 -3 7 .8 7 -0 .3 3 3 0 .7 3 9

(3)

olarak etkilenmektedir (35). Benzer şekilde laktasyon sürecinde de hormonal yapıya bağlı olarak metabolizma değişmektedir (28).

Ankara ve Van kedilerinin gebelik ve laktasyon dönemlerine ait serum biyokimyasal değerlerinin çalışıldığı bir araştırmaya rastlanamamıştır. Anılan ırkların bu dönemlerdeki serum biyokimyasal de-ğerlerinin saptanması, oluşabilecek hastalıkların tanısı ve sağaltımlarının etkinliği için önemlidir. Sunulan çalışmanın amacı; Ankara ve Van kedile-rinin gebelik ve laktasyon dönemlerindeki serum ALT ve AST aktiviteleri ile glikoz, total kolesterol, total protein, albumin, globulin, Ca, Pi ve Mg dü-zeylerini ve ırkın bu biyokimyasal parametrelere etkisini saptamak, ayrıca elde edilen bulgularla kedilerin gebelik ve laktasyon dönemi biyokimya-sal değerlerine katkı sağlamaktır.

Gereç ve Yöntem

Çalışmanın materyalini; Kırıkkale Üniversitesi Ve-teriner Fakültesi Deney Hayvanları Ünitesi’nde yetiştirilen, yaşları 3-4 arasında olan üç Ankara ve dört Van kedisi oluşturdu. Kedilerde östrus belirti-leri gözlenince, erkek kedilerle beraber kameralı bir odaya alındı. Her gün kamera kayıtları incelen-di ve çiftleşme görülünce keincelen-diler ayrıldı. Keincelen-dilerin çiftleştiği gün gebeliğin 0. günü olarak kabul edildi. Gebeliğin ilk 20 günü erken gebelik dönemi, 21-40. günleri arası gebeliğin orta dönemi ve 41. günden doğuma kadar olan dönemi ise geç gebelik döne-mi olarak adlandırıldı. Kediler, gebeliğin 58. gü-nünden sonra doğum için özel odalara alınarak her gün kontrol edildiler. Doğumun gerçekleştiği gün 0. gün olarak kaydedildi. Doğumdan sonraki 0-15. günler arası erken laktasyon, 16. gün ve sonrası geç laktasyon dönemi olarak adlandırıldı. Kediler ticari bir mama (Whiskas, Mars, Inc. VA, ABD) ile ad libitum olarak beslendi ve sağlık açısından sü-rekli takip edildiler. Her kan alımı sırasında fiziksel muayeneden geçirildiler.

Gebelik teşhisi 7.5 MHz proplu ultrasonografi ciha-zı (HS-2000, Honda, Japonya) ile transabdominal olarak yapıldı. Çiftleşmeyi takip eden 20 günlük süreç içerisinde gebeliğe ait yapıların belirleneme-diği kediler çalışmadan çıkarıldı.

Gebeliğin genelini temsil edecek şekilde çiftleşme-yi takip eden 2., 9., 16., 23., 30., 37., 44., 51. ve 58. günlerde V. cephalica antebrachii’den kan alın-dı. Alınan kan örnekleri oda sıcaklığında 1 saat bekletildikten sonra, 3000 rpm’de 15 dakika santri-füj edilerek serumları ayrıldı. Serumlar ependorf tüplerine alınarak biyokimyasal analizler yapılana kadar -20 °C’de saklandılar. Gebeliğin 2., 9. ve 16. günlerinde alınan kanlardan elde edilen serum

biyokimyasal değerleri, erken gebelik dönemi, 23., 30. ve 37. günlerinde elde edilen değerler gebeli-ğin orta dönemi ve 44., 51. ve 58. günlerinde elde edilen değerler ise geç gebelik dönemi verilerini oluşturdu. Doğumdan sonraki 2., 6., 10., 16. ve 23. günlerde kan alındı. İkinci, 6. ve 10. günlerdeki serum biyokimyasal değerleri erken laktasyon bul-guları, 16. ve 23. günlerdeki serum biyokimyasal değerleri ise geç laktasyon bulguları olarak değer-lendirildi.

Serumda ALT ve AST aktiviteleri (Biolabo, Fran-sa), total kolesterol (TECO, ABD), glikoz, total pro-tein, albumin, Ca, Mg (Biolabo, Fransa) ve Pi (TECO, ABD) düzeyleri ticari kitlerle spektrofotometre cihazında (Shimadzu UV-1700, Japonya) saptandı. Serum globulin düzeyleri total protein değerlerinden albumin değerleri çıkarılarak belirlendi.

İstatistiksel Değerlendirme

İstatistiki yönden karşılaştırmalar iki şekilde yapıl-dı. Öncelikli olarak ırk faktörü göz önünde bulun-durularak biyokimyasal parametreler bakımından Ankara ve Van kedilerinin karşılaştırması yapıldı. Bu karşılaştırmada önce her iki ırkın birbirlerine karşılık gelen gebelik (erken, orta ve geç) ve laktasyon (erken ve geç) dönemleri daha sonra da her iki ırkın gebelik ve laktasyon dönemleri bir bü-tün olarak ele alınarak karşılaştırıldı. İkinci karşı-laştırma şeklinde ise ırk faktörü göz önünde bulun-durulmadan biyokimyasal parametreler, gebelik ve laktasyon dönemleri bir bütün olarak ele alınıp karşılaştırıldı.

Ön analizlerde parametrik test varsayımlarının (normal dağılım ve varyansların homojenliği) karşı-lanıp karşılanmadığına bakıldı. Parametrik test varsayımlarının karşılandığı durumlarda iki grubun karşılaştırmasında bağımsız iki örnek t testi, para-metrik test varsayımlarının karşılanmadığı durum-larda iki grubun karşılaştırmasında Mann Whitney U testi kullanıldı. Tablolarda parametrik olmayan testler için Z, parametrik testler için ise t istatistikle-ri veistatistikle-rildi. Tüm analizler SPSS paket programı (15. versiyon) kullanılarak yapıldı (SPSS Inc., Chicago, Illinois, ABD). İstatistiksel değerlendirmede p≤0.05 düzeyi anlamlı farklılığın göstergesi olarak kabul edildi.

Bulgular

Kedilerin gebelikleri 60-66 gün arasında sürdü ve gebelik başına 3-5 yavru doğumu gerçekleşti. Do-ğumların hiçbirinde güç doğuma rastlanmadı. An-ne ve yavruların 30 günlük postpartum takibi

bo-yunca hiçbir bozukluk şekillenmedi. Ta

b lo 1 . An k a ra v e Va n k e d ile ri n in g e b e lik v e l a k ta s y o n d ö n e m le ri n e a it A L T v e AST a k ti v it e le ri ( U /L ). A L T D ö n e m Ir k N M e d y a n M in -M a k s . Z p N M e d y a n M in -M a k s . Z p Erk e n g e b e lik d ö n e m i An k a ra Va n 7 6 3 5 .2 3 ± 1 0 .7 8 1 2 .0 6 ± 3 .1 8 2 4 .5 5 9 .4 5 3 .1 5 -6 8 .2 7 4 .6 7 -2 3 .4 0 -1 .5 7 1 0 .1 3 8 7 5 2 1 .4 7 ± 2 .8 8 1 5 .3 3 ± 2 .8 3 2 0 .3 9 1 3 .5 1 9 .4 2 -3 4 .0 3 1 0 .2 5 -2 6 .3 0 -1 .2 1 8 0 .2 6 8 G e b e liğ in o rt a d ö n e m i An k a ra Va n 9 ₁1 3 5 .2 3 ± 8 .3 9 9 .8 4 ± 1 .1 4 3 0 .3 5 1 0 .2 3 4 .3 5 -8 9 .7 7 3 .5 2 -1 5 .0 5 -2 .4 6 9 0 .0 1 2 8 ₁2 1 7 .3 9 ± 3 .3 4 1 8 .6 0 ± 2 .6 1 2 2 .4 8 1 7 .1 5 1 .3 9 -2 8 .8 6 4 .2 8 -3 2 .6 1 -0 .2 3 1 0 .8 5 1 G e ç g e b e lik d ö n e m i An k a ra Va n 9 9 1 7 .0 6 ± 4 .2 0 1 3 .6 9 ± 2 .8 1 1 4 .2 6 1 1 .0 1 2 .1 3 -3 9 .9 2 3 .2 0 -2 6 .7 9 -0 .4 4 2 0 .6 6 6 9 ₁0 1 5 .3 9 ± 1 .8 1 2 2 .2 8 ± 2 .9 6 1 4 .1 3 2 3 .0 5 6 .9 0 -2 6 .3 9 1 0 .7 4 -4 0 .2 2 -1 .4 7 0 0 .1 5 6 Erk e n l a k ta s y o n An k a ra Va n 7 ₁1 1 2 .0 2 ± 3 .7 6 1 9 .5 9 ± 3 .7 1 1 2 .5 8 1 7 .2 0 0 .5 3 -2 7 .6 9 2 .4 5 -4 4 .9 7 -1 .2 2 3 0 .2 4 6 7 ₁1 1 6 .2 9 ± 2 .5 7 1 9 .4 9 ± 2 .2 8 1 5 .4 7 1 9 .1 4 8 .2 9 -3 0 .4 5 8 .1 6 -3 4 .8 9 -1 .4 0 4 0 .1 7 9 G e ç l a k ta s y o n An k a ra Va n 3 8 9 .3 7 ± 4 .5 0 1 1 .3 5 ± 1 .8 6 5 .0 5 1 1 .4 9 4 .6 9 -1 8 .3 6 3 .0 7 -2 1 .4 6 -0 .6 1 2 0 .6 3 0 4 8 1 8 .4 3 ± 5 .2 2 1 8 .8 5 ± 3 .5 1 1 4 .1 0 1 6 .7 3 1 1 .5 1 -3 3 .9 8 4 .5 2 -3 7 .8 7 -0 .5 1 0 0 .6 8 3 A ST G e b e lik An k a ra Va n 2 5 2 6 2 6 .6 9 ± 4 .6 8 1 1 .6 8 ± 1 .2 9 2 4 .5 5 1 0 .6 2 2 .1 3 -8 9 .7 7 3 .2 0 -2 6 .7 9 -2 .8 4 5 0 .0 0 4 2 4 2 7 1 8 .0 1 ± 1 .5 7 1 9 .3 6 ± 1 .7 0 1 8 .3 3 1 7 .1 0 1 .3 9 -3 4 .0 3 4 .2 8 -4 0 .2 2 -0 .3 5 9 0 .7 2 0 L a k ta s y o n An k a ra Va n 1 0 1 9 1 1 .2 2 ± 2 .8 5 1 6 .1 2 ± 2 .4 3 8 .8 3 1 2 .7 2 0 .5 3 -2 7 .6 9 2 .4 5 -4 4 .9 7 -1 .1 4 7 0 .2 6 6 1 1 1 9 1 7 .0 7 ± 2 .3 7 1 9 .2 2 ± 1 .9 2 1 4 .5 6 1 8 .7 6 8 .2 9 -3 3 .9 8 4 .5 2 -3 7 .8 7 -1 .2 4 8 0 .2 1 6 G e b e lik L a k ta s y o n T ü m Ke d i 5 1 2 9 2 0 .0 2 ± 2 .6 5 1 4 .4 3 ± 1 .8 9 1 2 .5 1 1 2 .5 8 2 .1 3 -8 9 .7 7 0 .5 3 -4 4 .9 7 -0 .7 3 1 0 .4 6 5 5 1 3 0 1 8 .7 3 ± 1 .1 5 1 8 .4 3 ± 1 .4 8 1 7 .7 3 1 6 .0 6 1 .3 9 -4 0 .2 2 4 .5 2 -3 7 .8 7 -0 .3 3 3 0 .7 3 9

(4)

T a b lo 2 . An k a ra v e Va n k e d ile ri n in g e b e lik v e l a k ta s y o n d ö n e m le ri n e a it g lik o z v e t o ta l k o le s te ro l d ü z e y le ri ( m g /d l) . G li k o z D ö n e m Ir k N M e d y a n M in -M a k s . t p N M e d y a n M in -M a k s . t p E rk e n g e b e lik d ö n e m i A n k a ra V a n 6 7 8 1 .8 2 ± 7 .5 1 7 3 .0 4 ± 7 .0 5 8 1 .3 1 7 0 .7 5 5 8 .1 8 -1 0 9 .2 7 4 4 .1 0 -1 0 5 .1 9 0 .8 5 1 0 .4 1 3 7 7 1 1 6 .4 9 ±9 .1 9 1 2 8 .7 4 ±1 4 .8 3 1 2 3 .5 1 1 1 8 .3 8 8 0 .5 7 -1 4 2 .7 7 9 3 .6 2 -2 0 7 .6 7 -0 .4 4 7 0 .7 1 0 G e b e liğ in o rt a d ö n e m i A n k a ra V a n 9 ₁2 8 4 .2 2 ± 5 .6 3 8 4 .5 4 ± 3 .4 6 8 5 .7 5 8 4 .0 5 5 4 .9 3 -1 0 5 .8 5 6 6 .3 0 -1 0 4 .7 2 -0 .0 5 0 0 .9 6 0 9 ₁2 1 3 6 .5 8 ±6 .4 3 1 2 2 .9 4 ±7 .1 7 1 4 1 .1 4 1 2 1 .1 5 9 8 .8 6 -1 5 6 .9 4 9 1 .4 9 -1 9 1 .3 5 -1 .8 4 8 0 .0 6 9 G e ç g e b e lik d ö n e m i A n k a ra V a n 9 ₁1 7 8 .6 1 ± 3 .4 3 8 1 .5 2 ± 6 .7 8 7 8 .5 7 7 5 .7 0 6 4 .2 5 -9 6 .0 6 4 8 .6 8 -1 3 0 .3 2 -0 .3 5 8 0 .7 2 5 9 ₁1 1 3 2 .9 5 ±8 .9 1 1 3 0 .2 0 ±1 4 .7 9 1 3 0 .3 8 1 3 3 .3 3 9 4 .9 8 -1 8 3 .5 7 7 6 .1 9 -2 1 5 .8 6 -0 .3 4 2 0 .7 6 6 E rk e n l a k ta s y o n A n k a ra V a n 7 ₁1 7 7 .6 7 ± 7 .1 5 7 4 .6 1 ± 3 .7 4 8 2 .5 1 7 3 .6 0 4 4 .0 9 -9 6 .0 6 5 4 .4 0 -1 0 2 .4 4 0 .4 1 7 0 .6 8 2 7 ₁1 1 3 1 .4 5 ±5 .5 1 1 3 1 .3 6 ±9 .9 8 1 2 9 .7 1 1 3 9 .9 4 1 0 4 .5 7 -1 5 1 .6 2 7 0 .2 1 -1 6 6 .3 8 -0 .5 8 9 0 .5 9 6 G e ç l a k ta s y o n A n k a ra V a n 4 8 6 4 .9 8 ± 5 .0 6 7 5 .5 7 ± 4 .8 4 6 7 .7 7 7 8 .4 1 5 0 .4 9 -7 3 .8 9 5 9 .0 3 -9 4 .3 4 -1 .3 6 0 0 .2 0 4 4 8 1 1 0 .4 0 ±2 8 .6 1 1 2 9 .5 3 ±1 1 .9 9 1 0 6 .2 2 1 3 0 .4 2 4 6 .8 6 -1 8 2 .3 0 7 9 .2 5 -1 8 4 .1 4 -1 .0 1 9 0 .3 6 8 T o ta l K o le s te ro l G e b e lik A n k a ra V a n 2 4 3 0 8 1 .5 2 ± 3 .0 0 8 0 .7 5 ± 3 .2 7 8 2 .5 5 7 7 .5 3 5 4 .9 3 -1 0 9 .2 7 4 4 .1 0 -1 3 0 .3 2 0 .1 6 9 0 .8 6 6 2 5 3 0 1 2 9 .6 5 ±4 .8 3 1 2 6 .9 5 ±6 .8 1 1 3 0 .3 8 1 2 1 .1 5 8 0 .5 7 -1 8 3 .5 7 7 6 .1 9 -2 1 5 .8 6 -1 .1 0 7 0 .2 6 8 L a k ta s y o n A n k a ra V a n 1 1 1 9 7 3 .0 6 ± 5 .1 1 7 5 .0 1 ± 2 .8 8 7 3 .8 9 7 5 .4 7 4 4 .0 9 -9 6 .0 6 5 4 .4 0 -1 0 2 .4 4 -0 .3 6 2 0 .7 2 0 1 1 1 9 1 2 3 .8 0 ±1 0 .5 4 1 3 0 .5 9 ±7 .4 6 1 2 8 .2 2 1 3 7 .2 5 4 6 .8 6 -1 8 2 .3 0 7 0 .2 1 -1 8 4 .1 4 -0 .7 1 0 0 .4 9 7 G e b e lik L a k ta s y o n T ü m K e d i 5 4 3 0 8 1 .0 9 ± 2 .2 3 7 4 .3 0 ± 2 .5 7 7 9 .7 9 7 4 .6 8 4 4 .1 0 -1 3 0 .3 2 4 4 .0 9 -1 0 2 .4 4 1 .9 0 9 0 .0 6 5 5 3 0 1 2 8 .1 8 ±4 .2 8 1 2 8 .1 0 ±6 .0 2 1 2 5 .4 9 1 3 0 .5 7 7 6 .1 9 -2 1 5 .8 6 4 6 .8 6 -1 8 4 .1 4 -0 .6 7 1 0 .5 0 2 T a b lo 3 . An k a ra v e Va n k e d ile ri n in g e b e lik v e l a k ta s y o n d ö n e m le ri n e a it t o ta l p ro te in , a lb u m in v e g lo b u lin d ü z e y le ri ( g /d l) .

(5)

T a b lo 2 . An k a ra v e Va n k e d ile ri n in g e b e lik v e l a k ta s y o n d ö n e m le ri n e a it g lik o z v e t o ta l k o le s te ro l d ü z e y le ri ( m g /d l) . G li k o z D ö n e m Ir k N M e d y a n M in -M a k s . t p N M e d y a n M in -M a k s . t p E rk e n g e b e lik d ö n e m i A n k a ra V a n 6 7 8 1 .8 2 ± 7 .5 1 7 3 .0 4 ± 7 .0 5 8 1 .3 1 7 0 .7 5 5 8 .1 8 -1 0 9 .2 7 4 4 .1 0 -1 0 5 .1 9 0 .8 5 1 0 .4 1 3 7 7 1 1 6 .4 9 ±9 .1 9 1 2 8 .7 4 ±1 4 .8 3 1 2 3 .5 1 1 1 8 .3 8 8 0 .5 7 -1 4 2 .7 7 9 3 .6 2 -2 0 7 .6 7 -0 .4 4 7 0 .7 1 0 G e b e liğ in o rt a d ö n e m i A n k a ra V a n 9 ₁2 8 4 .2 2 ± 5 .6 3 8 4 .5 4 ± 3 .4 6 8 5 .7 5 8 4 .0 5 5 4 .9 3 -1 0 5 .8 5 6 6 .3 0 -1 0 4 .7 2 -0 .0 5 0 0 .9 6 0 9 ₁2 1 3 6 .5 8 ±6 .4 3 1 2 2 .9 4 ±7 .1 7 1 4 1 .1 4 1 2 1 .1 5 9 8 .8 6 -1 5 6 .9 4 9 1 .4 9 -1 9 1 .3 5 -1 .8 4 8 0 .0 6 9 G e ç g e b e lik d ö n e m i A n k a ra V a n 9 ₁1 7 8 .6 1 ± 3 .4 3 8 1 .5 2 ± 6 .7 8 7 8 .5 7 7 5 .7 0 6 4 .2 5 -9 6 .0 6 4 8 .6 8 -1 3 0 .3 2 -0 .3 5 8 0 .7 2 5 9 ₁1 1 3 2 .9 5 ±8 .9 1 1 3 0 .2 0 ±1 4 .7 9 1 3 0 .3 8 1 3 3 .3 3 9 4 .9 8 -1 8 3 .5 7 7 6 .1 9 -2 1 5 .8 6 -0 .3 4 2 0 .7 6 6 E rk e n l a k ta s y o n A n k a ra V a n 7 ₁1 7 7 .6 7 ± 7 .1 5 7 4 .6 1 ± 3 .7 4 8 2 .5 1 7 3 .6 0 4 4 .0 9 -9 6 .0 6 5 4 .4 0 -1 0 2 .4 4 0 .4 1 7 0 .6 8 2 7 ₁1 1 3 1 .4 5 ±5 .5 1 1 3 1 .3 6 ±9 .9 8 1 2 9 .7 1 1 3 9 .9 4 1 0 4 .5 7 -1 5 1 .6 2 7 0 .2 1 -1 6 6 .3 8 -0 .5 8 9 0 .5 9 6 G e ç l a k ta s y o n A n k a ra V a n 4 8 6 4 .9 8 ± 5 .0 6 7 5 .5 7 ± 4 .8 4 6 7 .7 7 7 8 .4 1 5 0 .4 9 -7 3 .8 9 5 9 .0 3 -9 4 .3 4 -1 .3 6 0 0 .2 0 4 4 8 1 1 0 .4 0 ±2 8 .6 1 1 2 9 .5 3 ±1 1 .9 9 1 0 6 .2 2 1 3 0 .4 2 4 6 .8 6 -1 8 2 .3 0 7 9 .2 5 -1 8 4 .1 4 -1 .0 1 9 0 .3 6 8 T o ta l K o le s te ro l G e b e lik A n k a ra V a n 2 4 3 0 8 1 .5 2 ± 3 .0 0 8 0 .7 5 ± 3 .2 7 8 2 .5 5 7 7 .5 3 5 4 .9 3 -1 0 9 .2 7 4 4 .1 0 -1 3 0 .3 2 0 .1 6 9 0 .8 6 6 2 5 3 0 1 2 9 .6 5 ±4 .8 3 1 2 6 .9 5 ±6 .8 1 1 3 0 .3 8 1 2 1 .1 5 8 0 .5 7 -1 8 3 .5 7 7 6 .1 9 -2 1 5 .8 6 -1 .1 0 7 0 .2 6 8 L a k ta s y o n A n k a ra V a n 1 1 1 9 7 3 .0 6 ± 5 .1 1 7 5 .0 1 ± 2 .8 8 7 3 .8 9 7 5 .4 7 4 4 .0 9 -9 6 .0 6 5 4 .4 0 -1 0 2 .4 4 -0 .3 6 2 0 .7 2 0 1 1 1 9 1 2 3 .8 0 ±1 0 .5 4 1 3 0 .5 9 ±7 .4 6 1 2 8 .2 2 1 3 7 .2 5 4 6 .8 6 -1 8 2 .3 0 7 0 .2 1 -1 8 4 .1 4 -0 .7 1 0 0 .4 9 7 G e b e lik L a k ta s y o n T ü m K e d i 5 4 3 0 8 1 .0 9 ± 2 .2 3 7 4 .3 0 ± 2 .5 7 7 9 .7 9 7 4 .6 8 4 4 .1 0 -1 3 0 .3 2 4 4 .0 9 -1 0 2 .4 4 1 .9 0 9 0 .0 6 5 5 3 0 1 2 8 .1 8 ±4 .2 8 1 2 8 .1 0 ±6 .0 2 1 2 5 .4 9 1 3 0 .5 7 7 6 .1 9 -2 1 5 .8 6 4 6 .8 6 -1 8 4 .1 4 -0 .6 7 1 0 .5 0 2 T a b lo 3 . An k a ra v e Va n k e d ile ri n in g e b e lik v e l a k ta s y o n d ö n e m le ri n e a it t o ta l p ro te in , a lb u m in v e g lo b u lin d ü z e y le ri ( g /d l) .

(6)

Ankara ve Van kedilerinin gebelik ve laktasyon dönemine ait serum ALT ve AST aktiviteleri Tablo 1’de verildi. Gebeliğin orta döneminde Ankara ke-dilerinin ALT aktivitesi Van keke-dilerinin ALT aktivite-sinden istatistiksel olarak yüksek (p<0.05) bulunur-ken, gebeliğin ve laktasyonun diğer dönemlerinde iki kedi ırkı arasında istatistiksel olarak bir fark gözlenmedi. Ankara kedilerinin ALT aktivitesi ge-beliğin ilk iki döneminde benzer seviyelerde bulu-nurken, gebeliğin son dönemi ile laktasyon dönem-lerinde azalma eğilimi içerisinde olduğu tespit edil-di. Van kedilerinin ALT aktivitesinde ise gebelik ve laktasyon döneminde düzensiz artış ve azalmalar gözlendi. Gebelik ve laktasyon dönemleri bir bütün olarak ele alındığında; benzer şekilde Ankara kedi-lerinin gebelik dönemi ALT aktivitesi Van kedilerin-den daha yüksek bulunurken (p<0.01), laktasyon döneminde bu farka rastlanmadı. Irk farkı gözet-meden yapılan analizlerde tüm kedilerde ALT akti-vitesi yönünden gebelik ve laktasyonun dönemleri arasında bir fark bulunmadı. Hem ırk faktörü göz önünde bulundurularak hem de ırk faktörü göz önünde bulundurulmadan yapılan karşılaştırmalar-da, AST aktivitesi yönünden gruplar arasında bir fark görülmedi. Bununla beraber, AST aktivitesi Ankara kedileri için gebelik dönemleri içinde gittik-çe azalan bir eğilim gösterirken, bu seyir Van kedi-lerinde gittikçe artan bir eğilim tarzında ortaya çıktı (Tablo 1).

Serum glikoz düzeyi tüm gruplar için benzer sevi-yelerde bulundu. Ancak tüm kedilerde laktasyon dönemi glikoz düzeyi, gebelik dönemine göre ista-tistiksel olarak azalma eğilimi gösterdi (p=0.06), istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı. Total koles-terol düzeyinin dalgalanmalar gösterdiği ve gruplar arasında bir fark olmadığı tespit edildi (Tablo 2). Serum total protein, albumin ve globulin ile ilgili değerler Tablo 3’te gösterildi. Total protein ve albumin değerlerinde, gerek ırklar arasında gerek-se tüm kedilerin gebelik ve laktasyon dönemlerin-de bir fark bulunamadı. Ankara kedilerinin geç gebelik globulin değerinin Van kedilerine göre da-ha yüksek olduğu tespit edildi (p<0.05). Ayrıca Ankara kedilerinin gebelik globulin değerinin, Van kedilerine göre istatistiksel olarak daha yüksek çıkma eğiliminde olduğu belirlendi (p=0.051), an-cak istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı.

Ankara kedilerinin serum Ca düzeyi gebeliğin geç döneminde Van kedilerinden yüksek bulundu (p<0.05). Gebelik dönemi bölünmeden incelendi-ğinde de Ankara kedilerinin Ca düzeyinin Van ke-dilerine göre fazla olduğu tespit edildi (p=0.05). Kedilerin tümü değerlendirildiğinde, gebelik ve laktasyon Ca düzeylerinin benzer olduğu görüldü.

Serum Pi düzeyi açısından da gerek ırk gerekse tüm kedilerde dönemler arasında bir fark gözlen-medi. Serum Mg düzeyi ise tüm kedilerde gebelik döneminde laktasyon döneminden daha düşük bulundu (p<0.01).

Tartışma ve Sonuç

Gebelik ve laktasyon dönemlerinde hayvanların fizyolojisinin değişmesine paralel olarak, biyokim-yasal parametrelerde de önemli farklılıklar olmak-tadır (12, 28). Biyokimyasal parametrelerden olan transaminaz enzimleri (ALT, AST); amino asit ve karbonhidrat metabolizmasında katalizör olarak görev aldıkları için önemlidir (23). Kedilerde ALT enzimi karaciğer hasarını belirlemede rutin olarak kullanılan en iyi testtir. Aspartat aminotransferaz enzimi ise pek çok yumuşak dokuda bulunduğun-dan serum akivitesindeki yükselmesi yumuşak doku hasarının bir göstergesidir (37). Hafez ve ark. (13) tarafından transaminaz enzimlerinin gebeliğin sağlıklı devam etmesi için önemli olduğu bildirilme-sine karşın, ALT ve AST aktiviteleri üzerine gebeli-ğin etkisinin tartışmalı olduğu da ileri sürülmektedir (12). Bu enzimlerin aktivitelerindeki değişiklikler implantasyon, fötal canlılık ve gelişim ile yakından ilişkilidir (31). Gebelikte transaminazların yüksel-mesi kasların zayıflaması ve karaciğer hücrelerin-de glukoneogenezisin hızlanmasından dolayı ola-bilir (15, 20, 30, 39). Fötal organların oluşumu sıra-sında, ALT ve AST aktivitesinde hızlı bir artış mey-dana geldiği bildirilmektedir (21). Sunulan çalışma-da hem gebelikte hem de laktasyon döneminde tüm kedilerin ALT ve AST aktiviteleri bazı araştır-macıların bildirdiği referans değerler (18, 19) ara-sında bulundu. Gebeliğin USG ile takibi sıraara-sında fötal ölümlere veya gelişim geriliklerine rastlanma-dı. Doğum sonrasında yavrularda gözle görülebi-len herhangi bir patoloji de yoktu.

Gebelik ve laktasyon dönemlerindeki ALT ve AST aktiviteleri ırklara göre incelendiğinde (Tablo 1), gebelik dönemine ait ALT aktivitesinde istatistiksel olarak fark bulundu (p<0.01). Irklar arasındaki ALT ve AST aktiviteleri gebelik ve laktasyon dönemleri bölünerek incelendiğinde gebeliğin orta dönemin-de ALT enzim aktivitesindönemin-de istatistiksel olarak fark-lılık gözlendi (p<0.05). Bu durumun ırklar arasın-daki fötal gelişim farklılığına veya kas zayıflaması-nın derecesine bağlı olarak şekillenebileceği kanı-sına varıldı.

Kan glikoz, total kolesterol, total protein, albumin ve globulin gibi metabolik parametrelerden; gebelik ve laktasyon dönemindeki problemleri belirlemek ve hayvanların beslenme durumlarını değerlendir-mek için yararlanılmaktadır (7, 8). Sunulan

çalış-T a b lo 4 . An k a ra v e Va n k e d ile ri n in g e b e lik v e l a k ta s y o n d ö n e m le ri n e a it C a , Pi v e M g d ü z e y le ri ( m g /d l) .

(7)

Ankara ve Van kedilerinin gebelik ve laktasyon dönemine ait serum ALT ve AST aktiviteleri Tablo 1’de verildi. Gebeliğin orta döneminde Ankara ke-dilerinin ALT aktivitesi Van keke-dilerinin ALT aktivite-sinden istatistiksel olarak yüksek (p<0.05) bulunur-ken, gebeliğin ve laktasyonun diğer dönemlerinde iki kedi ırkı arasında istatistiksel olarak bir fark gözlenmedi. Ankara kedilerinin ALT aktivitesi ge-beliğin ilk iki döneminde benzer seviyelerde bulu-nurken, gebeliğin son dönemi ile laktasyon dönem-lerinde azalma eğilimi içerisinde olduğu tespit edil-di. Van kedilerinin ALT aktivitesinde ise gebelik ve laktasyon döneminde düzensiz artış ve azalmalar gözlendi. Gebelik ve laktasyon dönemleri bir bütün olarak ele alındığında; benzer şekilde Ankara kedi-lerinin gebelik dönemi ALT aktivitesi Van kedilerin-den daha yüksek bulunurken (p<0.01), laktasyon döneminde bu farka rastlanmadı. Irk farkı gözet-meden yapılan analizlerde tüm kedilerde ALT akti-vitesi yönünden gebelik ve laktasyonun dönemleri arasında bir fark bulunmadı. Hem ırk faktörü göz önünde bulundurularak hem de ırk faktörü göz önünde bulundurulmadan yapılan karşılaştırmalar-da, AST aktivitesi yönünden gruplar arasında bir fark görülmedi. Bununla beraber, AST aktivitesi Ankara kedileri için gebelik dönemleri içinde gittik-çe azalan bir eğilim gösterirken, bu seyir Van kedi-lerinde gittikçe artan bir eğilim tarzında ortaya çıktı (Tablo 1).

Serum glikoz düzeyi tüm gruplar için benzer sevi-yelerde bulundu. Ancak tüm kedilerde laktasyon dönemi glikoz düzeyi, gebelik dönemine göre ista-tistiksel olarak azalma eğilimi gösterdi (p=0.06), istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı. Total koles-terol düzeyinin dalgalanmalar gösterdiği ve gruplar arasında bir fark olmadığı tespit edildi (Tablo 2). Serum total protein, albumin ve globulin ile ilgili değerler Tablo 3’te gösterildi. Total protein ve albumin değerlerinde, gerek ırklar arasında gerek-se tüm kedilerin gebelik ve laktasyon dönemlerin-de bir fark bulunamadı. Ankara kedilerinin geç gebelik globulin değerinin Van kedilerine göre da-ha yüksek olduğu tespit edildi (p<0.05). Ayrıca Ankara kedilerinin gebelik globulin değerinin, Van kedilerine göre istatistiksel olarak daha yüksek çıkma eğiliminde olduğu belirlendi (p=0.051), an-cak istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı.

Ankara kedilerinin serum Ca düzeyi gebeliğin geç döneminde Van kedilerinden yüksek bulundu (p<0.05). Gebelik dönemi bölünmeden incelendi-ğinde de Ankara kedilerinin Ca düzeyinin Van ke-dilerine göre fazla olduğu tespit edildi (p=0.05). Kedilerin tümü değerlendirildiğinde, gebelik ve laktasyon Ca düzeylerinin benzer olduğu görüldü.

Serum Pi düzeyi açısından da gerek ırk gerekse tüm kedilerde dönemler arasında bir fark gözlen-medi. Serum Mg düzeyi ise tüm kedilerde gebelik döneminde laktasyon döneminden daha düşük bulundu (p<0.01).

Tartışma ve Sonuç

Gebelik ve laktasyon dönemlerinde hayvanların fizyolojisinin değişmesine paralel olarak, biyokim-yasal parametrelerde de önemli farklılıklar olmak-tadır (12, 28). Biyokimyasal parametrelerden olan transaminaz enzimleri (ALT, AST); amino asit ve karbonhidrat metabolizmasında katalizör olarak görev aldıkları için önemlidir (23). Kedilerde ALT enzimi karaciğer hasarını belirlemede rutin olarak kullanılan en iyi testtir. Aspartat aminotransferaz enzimi ise pek çok yumuşak dokuda bulunduğun-dan serum akivitesindeki yükselmesi yumuşak doku hasarının bir göstergesidir (37). Hafez ve ark. (13) tarafından transaminaz enzimlerinin gebeliğin sağlıklı devam etmesi için önemli olduğu bildirilme-sine karşın, ALT ve AST aktiviteleri üzerine gebeli-ğin etkisinin tartışmalı olduğu da ileri sürülmektedir (12). Bu enzimlerin aktivitelerindeki değişiklikler implantasyon, fötal canlılık ve gelişim ile yakından ilişkilidir (31). Gebelikte transaminazların yüksel-mesi kasların zayıflaması ve karaciğer hücrelerin-de glukoneogenezisin hızlanmasından dolayı ola-bilir (15, 20, 30, 39). Fötal organların oluşumu sıra-sında, ALT ve AST aktivitesinde hızlı bir artış mey-dana geldiği bildirilmektedir (21). Sunulan çalışma-da hem gebelikte hem de laktasyon döneminde tüm kedilerin ALT ve AST aktiviteleri bazı araştır-macıların bildirdiği referans değerler (18, 19) ara-sında bulundu. Gebeliğin USG ile takibi sıraara-sında fötal ölümlere veya gelişim geriliklerine rastlanma-dı. Doğum sonrasında yavrularda gözle görülebi-len herhangi bir patoloji de yoktu.

Gebelik ve laktasyon dönemlerindeki ALT ve AST aktiviteleri ırklara göre incelendiğinde (Tablo 1), gebelik dönemine ait ALT aktivitesinde istatistiksel olarak fark bulundu (p<0.01). Irklar arasındaki ALT ve AST aktiviteleri gebelik ve laktasyon dönemleri bölünerek incelendiğinde gebeliğin orta dönemin-de ALT enzim aktivitesindönemin-de istatistiksel olarak fark-lılık gözlendi (p<0.05). Bu durumun ırklar arasın-daki fötal gelişim farklılığına veya kas zayıflaması-nın derecesine bağlı olarak şekillenebileceği kanı-sına varıldı.

Kan glikoz, total kolesterol, total protein, albumin ve globulin gibi metabolik parametrelerden; gebelik ve laktasyon dönemindeki problemleri belirlemek ve hayvanların beslenme durumlarını değerlendir-mek için yararlanılmaktadır (7, 8). Sunulan

çalış-T a b lo 4 . An k a ra v e Va n k e d ile ri n in g e b e lik v e l a k ta s y o n d ö n e m le ri n e a it C a , Pi v e M g d ü z e y le ri ( m g /d l) .

(8)

mada, ırk farkı gözetmeksizin hayvanların tümü değerlendirildiğinde serum glikoz (gebelik: 81.09±2.23 mg/dl, laktasyon: 74.30±2.57 mg/dl), total kolesterol (gebelik: 128.18±4.28 mg/dl, laktasyon: 128.10±6.02 mg/dl) ve albumin (gebelik: 3.05±0.07 g/dl, laktasyon: 3.05±0.08 g/dl) değerlerinin referans değerler arasında (Serum glikoz: 73-134 mg/dl, total kolesterol: 95-130 mg/ dl, albumin: 2.1-3.3 g/dl) olduğu tespit edildi (18). Ancak total protein (gebelik: 8.79±0.11 g/dl, laktasyon: 8.71±0.19 g/dl) ve globulin (gebelik: 5.74±0.12 g/dl, laktasyon: 5.65±0.22 g/dl) düzeyle-rinin bildirilen referans değerlerden (Total protein: 5.4-7.8 g/dl, globulin: 2.6-5.1 g/dl) farklı olduğu görüldü (18, 19). Gebe ve laktasyon sürecindeki kedilerin total protein ve globulin düzeyleri üzerine herhangi bir çalışmaya rastlanamadı. Ancak, ko-yunlarda yapılan bazı çalışmalarda gebelikle ve laktasyonla total protein gibi parametrelerin deği-şebileceği rapor edilmiştir (6, 25). Hagawane ve ark. (14), total protein düzeyinin beslenme duru-munu yansıttığını ve doğumla beraber kaybolan sıvıya bağlı olarak yükselebileceğini bildirmişlerdir. Laktasyonla birlikte globulin değerinde artış eğilimi olduğu ileri sürülmüştür (34). Sunulan çalışmada tüm kedilerde anılan değerlerin gebelik ve laktasyon dönemleri birbirleriyle karşılaştırıldığında sonuçların benzer olduğu gözlendi. Sadece glikoz düzeyinin laktasyon döneminde gebelik dönemine göre istatistiksel azalma eğiliminde olduğu (p=0.06) tespit edildi. Benzer şekilde Başoğlu ve Sevinç (5) de kan glikoz düzeyinin laktasyonda daha düşük seyrettiğini bildirmişlerdir.

Gebelik ve laktasyon dönemlerinde glikoz, total kolesterol, total protein, albumin ve globulin düzey-leri yönünden ırklar arasında istatistiksel farklılığa rastlanmadı. Ancak Ankara kedilerinin gebelik globulin seviyesi, Van kedilerinin gebelik globulin seviyesinden istatistiksel olarak daha yüksek çık-ma eğiliminde olduğu tespit edildi (p=0.051). Bu parametreler, ırklara göre gebelik ve laktasyon dönemleri bölünerek incelendiğinde geç gebelik döneminde globulinin Ankara kedilerinde istatistik-sel olarak yüksek olduğu tespit edildi (p<0.05). Globulin değeri laktasyonla birlikte arttığı (34) için, doğum öncesi süt sentezinin Ankara kedilerinde Van kedilerine göre erken başlayabileceği düşü-nüldü.

Kandaki mineral madde düzeyleri reprodüktif du-rumdan etkilenebilmektedir (3). Kedilerde gebelik ve laktasyon dönemini kapsayan mineral madde düzeylerine ilişkin yeterli çalışmaya rastlanamadı. Diğer hayvan türlerinde gebelik ve laktasyon süre-cinde mineral maddelerden sıklıkla Ca düzeyleri incelenmiş ve farklı sonuçlara ulaşılmıştır (1, 14,

24, 36, 40) Sunulan çalışmada, ırk farkı gözetmek-sizin hayvanların tümü değerlendirildiğinde Pi (gebelik: 4.86±0.13 mg/dl, laktasyon: 5.00±0.19 mg/dl) ve Mg (gebelik: 2.09±0.10 mg/dl, laktasyon: 2.52±0.10 mg/dl) düzeylerinin referans değerler arasında (Pi: 3.7-9 mg/dl, Mg: 1.44-3.12 mg/dl) olduğu tespit edildi (19). Ancak Ca (gebelik: 10.70±0.22 mg/dl, laktasyon: 10.81±0.25 mg/dl) düzeylerinin bildirilen referanslardan (Ca: 6.2-10.2 mg/dl) yüksek olduğu görüldü (18, 19). Fötal iske-letin şekillenmesinde ve laktasyonda, kemiklerde oluşan yüksek orandaki Ca mobilizasyonuna bağlı olarak Ca düzeyleri yükselebilir (1, 9, 10). Çalış-madaki tüm kedilerin gebelik ve laktasyon dönemi-ne ait Mg düzeyleri karşılaştırıldığında, laktasyon dönemine ait değerlerin yüksek olduğu gözlendi

(p<0.01). Kalsiyum ve Pi konsantrasyonlarının

kandaki hemostazında paratroid hormon,

kolekalsiferol ve kalsitonin hormonları görev alır. Bu hormonlar sekonder olarak Mg metabolizması-nı da etkilemektedirler (37). Değişen hormonal duruma bağlı olarak, Mg düzeyinin laktasyon dö-neminde artabileceği kanısına varıldı.

Gebelik ve laktasyon dönemlerindeki Ca, Pi ve Mg düzeyleri ırklara göre incelendiğinde, sadece ge-belik Ca düzeyleri yönünden ırklar arasında istatis-tiksel bir fark olduğu tespit edildi (p=0.05). Bu mi-neral madde düzeyleri, ırklar arasında gebelik ve laktasyon dönemleri bölünerek incelendiğinde geç gebelik döneminde Ca düzeyinde fark bulundu (p<0.05). Bu durumun ırklar arasındaki fötal geli-şim farklılığına bağlı olarak şekillenebileceği ve ayrıca doğum öncesi süt salgısının da ırklar arası farklı sürelerde başlayabileceğini düşündürdü. Fötal kemik yapısının oluşumunda ve laktasyonda Ca seviyelerinin değişebileceği bilinmektedir (1, 9, 10).

Sonuç olarak; Ankara ve Van kedilerinin gebelik ALT aktivitesi (p<0.01) ve Ca (p=0.05) düzeyi hariç diğer tüm dönem ve biyokimyasal parametrelerde istatistiksel olarak önemli farklılık olmadığı belirlen-di (p>0.05). Irkların gebelik ve laktasyon dönemleri bölünerek incelendiğinde; gebeliğin orta dönemin-de ALT aktivitesindönemin-de, geç gebelik dönemindönemin-de globulin ve Ca düzeylerinde ırklar arasındaki fark anlamlı bulundu (p<0.05). Gebelik ve laktasyon dönemi ALT ve AST aktiviteleri, glikoz, total koles-terol, albumin, Pi ve Mg düzeylerinin referans de-ğerler arasında olduğu gözlendi. Buna karşın total protein, globulin ve Ca düzeylerinin referans ara-lıkların üzerinde olduğu tespit edildi. Tüm kediler değerlendirildiğinde laktasyon dönemindeki Mg düzeyinin gebelikteki düzeye göre daha yüksek olduğu belirlendi (p<0.01). Elde edilen bu değerle-rin hem ülkemizin lokal ırklarının hem de yetedeğerle-rince

veri bulunmayan kedi türünün gebelik ve laktasyon dönemi kan biyokimyasal özelliklerinin belirlenme-sine katkı sağlayacağı kanısına varıldı.

Kaynaklar

1. Alonso AJ, de Teresa R, Garcia M, Gonzalez JR, Vallejo M, 1997. The effects of age and reproductive status on serum and blood parameters in merino breed sheep. J Vet Med A, 44 (4): 223-231.

2. Altunok V, Maden M, Nizamlıoğlu M, Togan İ, 2001. Some of the frequently used biochemical values of serum and plasma in three different populations of Anatolian shepherd dog. Revue Med Vet, 152 (3): 261-264.

3. Antunovic Z, Sencic D, Speranda M, Liker B, 2002. Influence of the season and the reproductive status of ewes on blood parameters. Small Rumin Res, 45: 39-44. 4. Awah JN, Nottidge HO, 1998. Serum

biochemical parameters in clinically healthy dogs in Ibadan. Trop Vet, 16: 123-129. 5. Başoğlu A, Sevinç M, 2004. Metabolik Profil,

Evcil Hayvanlarda Metabolik ve Endokrin Hastalıklar, Konya, s. 483-529.

6. El-Sherif MMA, Assad F, 2001. Changes in some blood constituents of Barki ewes during pregnancy and lactation under semiarid conditions. Small Rumin Res, 40: 269-277. 7. Fırat A, Özpınar A, 2002. Metabolic profile of

pre-pregnancy, pregnancy and early lactation in multiple lambing Sakız ewes. 1. Changes in plasma glucose, 3-hydroxybutyrate and cortisol levels. Ann Nutr Metab, 46: 57-61. 8. Filipejova T, Kovacık J, 2009. Evaluation of

selected biochemical parameters in blood plasma, urine and milk of dairy cows during the lactation period. Slovak J Anim Sci, 42 (1): 8-12.

9. Fredeen AH, Van Kessel JS, 1990. Effect of sudden loss of Ca resorption in mature sheep. Can J Anim Sci, 70: 884-887.

10. Georgievskii VI, Annenkov BN, Samokhın VT, 1982. Mineral Nutrition of Animals. Butterworth, London, s. 368.

11. Gürdoğan F, Yıldız A, Balıkçı E, 2006. Investigation of serum Cu, Zn, Fe and Se concentrations during pregnancy (60, 100 and 150 days) and after parturition (45 days) in

single and twin pregnant sheep. Tr J Vet Anim Sci, 30: 61-64.

12. Gürgöze SY, Zonturlu AK, Özyurtlu N, İçen H, 2009. Investigation of some biochemical parameters and mineral substance during pregnancy and postpartum period in Awassi Ewes. Kafkas Üniv Vet Fak Derg,15 (6): 957-963.

13. Hafez AM, İbrahim H, Gomma A, Farrag AA, Salem IA, 1983. Enzymatic and haematological studies in buffalo at periparturient periods. Assiut Vet Med J, 11: 173-175.

14. Hagawane SD, Shinde SB, Rajguru DN, 2009. Haematological and blood biochemical profile in lactating buffaloes in and around Parbhani city. Veterinary World, 2 (12): 467-469.

15. İriadam M, 2007. Variation in certain hematological and biochemical parameters during the peri-partum period in Kilis does. Small Rumin Res, 73: 54-57.

16. Jezek J, Klopcic M, Klinkon M, 2006. Influence of age on biochemical parameters in calves. Bull Vet Inst Pulawy, 50: 211-214. 17. Kalaycıoğlu L, Nizamlıoğlu M, Altunok V,

1995. Sağlıklı Kangal köpeklerinde kanda bazı biyokimyasal parametreler. Vet Bil Derg, 11 (1): 47-49.

18. Kaneko JJ, Harvey JW, Bruss ML, 1997. Clinical Biochemistry of Domestic Animals. Fifth Edition. London: Academic Press, s.1-905.

19. Karagül H, Altıntaş A, Fidancı UR, Sel T, 2000. Klinik Biyokimya, 1. Baskı, Medisan Yayınevi, Dışkapı-ANKARA, s.1-419.

20. Kaushik HK, Bugalia NS, 1999. Plasma total protein, cholesterol, minerals and transaminases during pregnancy in goats. Ind Vet J, 76: 603-606.

21. Khan A, Bashir M, Ahmad KM, Javed MT, Tayyab KM, Ahmad M, 2002. Forecasting neonatal lamb mortality on the basis of haematological and enzymological profiles of Thalli ewes at the pre-lambing stage. Small Rumin Res, 43: 149-156.

22. Marco I, Martinez F, Pastor J, Lavin S, 2000. Hematologic and serum chemistry values of the captive European Wildcat. J Wildl Dis, 36 (3): 445-449.

(9)