ÇUKUROVA AYASLARI II: HASANPA~AZADELER
(KARSLIZADELER) ~LE ILGILI AR~IV BELGELERI II
YILMAZ KURT* - ERTAN ÜNLÜ**
Çukurova'n~n önemli ayan ailelerinden birisi olan Hasanpa~azâdeler 1760 y~llar~na ka-dar Karsl~zâdeler olarak an~lmaktayd~lar. 1769-70 y~llar~nda Karsl~zâde Hac~~ Ali A~a'mn o~lu Hasan A~a Üzeyir sancakbeyi ve arkas~ndan Adana beylerbeyi olunca aile art~k Hasan-pa~azâdeler diye an~lmaya ba~lad~. HasanHasan-pa~azâdeler hakk~nda ilk ba~~ms~z çal~~ma, XV. Türk Tarih Kongresi'nde yay~nlanm~~t~'. Daha sonra Hasanpa~azâdeler hakk~nda toplam~§ oldu~umuz ar~iv belgelerinden bir k~sm~n~~ Belgeler dergisinde yay~nlad~k2. Bu çal~~mam~zda ise Hasanpa~azâdelerin ortaya ç~k~~~ sürecine ~~~k tutacak olan aile ile ilgili ilk belgeleri yay~n-lamak istiyoruz. Bu belgelerin ço~u Hasan Pa~a'n~n Adana Beylerbeyili~i ve Özi Muhaf~zl~~~, muhallefât~~ ve mIllye olan borçlar~n~n ödenmesi ile ilgilidir. Hasan Pa~a'n~n o~ullar~~ Abdul-lah Pa~a ve karde~i II. Hac~~ Ali Bey ile AbdulAbdul-lah Pa~a'n~n o~ullar~~ Ahmed Bey ve Mehmed Bey hakk~nda ~stanbul Ba~bakanl~k Ar~ivi (BOA) kataloglar~nda 50'ye yak~n belge tespit et-tik. Ailenin son beyi olan III. Hac~~ Ali Bey ise XIX. Yüzy~lda Tarsus'tan iskenderun'a kadar bütün Çukurova'ya gücünü yaym~~~ önemli bir ki~ilik oldu~undan sadece Ali Bey ile ilgili 40-50 önemli belge bulunmaktad~r. Bu belgelerden bir k~sm~n~~ Menemencio~ullar~~ ayan ailesi ile ilgili oldu~undan daha önce yay~nlam~~t~k3. Hasanpa~azâdeler hakk~nda Adana ~er'iye sicil-lerinde de çok önemli belgeler yer almakta. Özellikle Hasanpa~azâdelerin (önceki isimleriyle Karsl~zâdelerin) Adana'da mukataalar sat~n alarak nüfuz kazanmalar~~ ile ilgili bu belgelerden bir k~sm~na bu makalemizde yer verdik. Mühimme Defterleri'nin taranmas~~ sonucu buradan da önemli belgeler elde edilmesi mümkündür. Çukurova Tarihi'nde 1750- 1850 y~llar~~ aras~n-da önemli bir yer i~gal eden Hasanpa~azâdeler ile ilgili belge yay~n~m~za e~er k~smet olursa iki ayr~~ makale ile devam etmek istiyoruz.
Prof. Dr., Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Co~rafya Fakültesi, Tarih Bölümü, Ankara/TÜRKIYE, yilmazkurt2002@yahoo.com.tr.
" Ar~. Gör., Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Co~rafya Fakültesi, Tarih Bölümü, Ankara/TÜRKIYE, eunlu@ankara.edu.tr.
Y~lmaz Kurt, "Çukurova'da Nyanl~ k Mücadelesi: Hasanpa~azadeler", Kongreye Sunulan Bildiriler, 4. Cilt- 1. K~s~m, Osmanl~~ Tarihi- A, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2010, s. 1259-1278.
Y~lmaz Kurt-Ertan Ünlü, "Çukurova Ayanlar! I: Hasanpa~azadeler ~le Ilgili Ar~iv Belgeleri I", Belgeler, say~: 37, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2014, s. 57-116.
Y~lmaz Kurt, "Menemencio~ullar~~ ~le Ilgili Ar~iv Belgeleri I", Belgeler, XXI/ 25 (2000), Türk Tarih Ku-rumu Yay., Ankara 2001, s. 85-187.
Hüseyin'in Kars-1 Mara~~ (Kadirli)'dan geldi~inin kesin olmas~~ bak~m~ndan mümkün görün-mektedir. Belgeye göre Hüseyin bin Abdullah, Kars-~~ Zu'l-kadriyye (Kadirli) Sancakbeyi Mah-mud Pa~a'n~n kapu halk~ndand~r. MahMah-mud Pa~a, Adana, Yüregir ve Sar~çam kazalar~nda ya-~amakta olan Kars-~~ Zu'l-kadriyye gayr~müslimleri perâkendesinin 1114/1703 y~l~~ cizyelerini
Veli Bey ibni Ahmed adl~~ bir Adana'hya iltizama vermi~tir. Mahmud Pa~a görevden ayr~l~nca
Veli Bey bu paray~~ toplayamam~~~ ve iltizam bedeli olarak Hüseyin Bey'e verdi~i 160 kuru~u geri almak için dava açm~~t~r. Hüseyin Bey ile ilgili bu tahminimizin do~rulanmas~~ halinde Karsl~~ Hac~~ Hüseyin'in baba ismini de ö~renmi~~ olaca~~z. Karsl~~ Hüseyin'in iki o~lunun da "a~a" unvan~~ ta~~yor olmas~~ da Karsl~~ Hüseyin ile ilgili "askerilik" tahminimizi güçlendir-mektedir.
~kinci eski tarihli belge ise 1706 y~l~nda Adana kad~s~na gönderilmi~~ olan bir hükümdür. Mara~~ taraf~ndan gelerek Çukurova'da büyük bir say~ya ula~an ifraz-~~ Zu'l-kadriyye Türkme-ni'nin bozgunculuklar~n~~ ve haydutluklar~n~~ ortadan kald~rmak için Karaman Valisi Hasan Pa~a görevlendirilmi~ti. Adana kad~s~~ da Hasan Pa~a'n~n yan~nda bulunacak ve Türkmen a~iretlerinden hak iddia edenlerin davalar~n~~ dinleyecekti. Bu i~~ bitinceye kadar Adana'daki adli i~leri yürütmek üzere yerine bir naib tayin edecektis.
Üçüncü belge 1749 tarihli olup Karsl~~ El-hacc Ali A~a'n~n karde~i Ömer A~a'n~n o~ulla-r~na vasi tayinine ili~kin bir vesayet hüccetidir. Adana'n~n Kassab Bekir Mahallesi'nde otur-makta olan Karsl~~ Hac~~ Hüseyin Efendi'nin o~lu Adana Serdengeçti a~alar~ndan Ömer A~a Iran seferinde ~ehit dü~mü~, ~brahim ve ~smail adl~~ iki o~lu yetim kalm~~t~. Bunun üzerine mahkeme arac~l~~~yla bu iki sahi* çocu~un amcalar~~ olan El-hâcc Ali A~a (I. Hac~~ Ali A~a) vasi olarak atanm~~t~6. Bu iki çocu~un ak~beti hakk~nda bundan sonraki belgelerde bir bilgiye rastlayamad~k. Belgenin ~ahitleri aras~nda geçen Ebubekir ri~id Gâzizâde daha sonra Rama-zano~ullar~na aid Yeni Han'~n kirac~s~~ olarak kar~~m~za ç~kacak ve K~br~s'a sürgün edilmesi istenilecektir7. Adana mütesellimi Hamza A~r~'n~n ve Adana serdar~~ Es-soyid Hüseyin A~a'n~n ~ahitler aras~nda bulunmas~~ Hac~~ Ali A~a'n~n bu y~llarda Adana'daki etkinli~inin bir belirtisi olarak görülebilir.
Adana ~er`iyye Sicilleri'nden ald~~~m~z belgelerde Hac~~ Ali A~a'y~, Seyyid Hac~~ Ali A~a ad~yla mukataa iltizamc~s~~ olarak görmekteyiz. Adana, Sis ve Tarsus sancaklar~nda bulunan
Adana ~er`iyye Sicili (A~S), 3, img 51, s. 23, b. 39, 21 ZA 1114/ 08.04. 1703 tarihli i'lâm.
BOA, Cevdet Adliye (C.ADL), Belge no: 3553, Eva'il-i N 1118 / 08- 16 Aral~k 1706 tarihli hüküm. A~S, 28, s. 70, belge no 109, Evâ'il-i ~evval 1162 / 15- 24 Eylül 1749 tarihli vesayet hücceti.
ÇUKUROVA AYANLARI HASANPA~AZADRI ER 19
Resm-i 'dine Mukf~ta'as~'mn rub` (1/4) hissesini 1173 senesi için El-hacc Yusurtan iltizamma alm~~t~8. Ayn~~ y~l Sgyid Hac~~ Ali A~a ayn~~ mukataamn n~sf (1/2) hissesini de El-hacc Mehmed adl~~ ki~iden devir alarak mukataamn 3/4 hissesini ele geçirmi~~ olmaktayd19. Ali A~a ayn~~ y~l Adana eyaletinde bulunan Fellâhân Muld~tdas~'mn rub` (1/4) hissesini de Ahmed adl~~ birisin-den bir y~ll~~~na iltizamma alm~~t~'''. Adana'da bulunan Mizân-~~ Harfi. M~tkâtdas~'mn geliri Istanbul'a Defterdar'~n kalemiyye giderleri için tahsis olunmu~tu. 1169 ve 1170 senelerine ait mukataa gelirlerini malikane olarak uhdesine alan ise Hasan A~a idi".
1756 y~l~nda Karsh El-hâcc Ali A~a Adana'ya mütesellim olarak atand~. Eski Sayda valisi olup Adana valili~ine tayin olunan Mustafa Pa~a 04.07.1756 tarihinden ba~lamak üzere ken-disi görev yerine gidinceye kadar Adana sakinlerinden Karsl~~ Ali'yi mütesellim olarak görev-lendirmi~ti". Ali A~a 1757 y~l~nda Adana ve Karaisalu mukataalarm~~ ri~idba~~'mn görevden al~nmas~~ üzerine o~lu Hasan A~a ile birlikte zabt etmi~ti". 1757 y~l~~ içerisinde Adana'da yeni bir vali de~i~ikli~i ya~anm~~~ ve yeni vali de kendisi gelinceye kadar 17 C. 1170/ 9 Mart 1757 tarihinden ba~lamak üzere Karsl~~ El-hacc Ali A~a'y~~ mütesellim olarak görevlendirmi~ti". Ali A~a'mn isminin ba~~na "el-hacc" s~fat~n~n eklenmi~~ olmas~na bakacak olursak kendisi 1757 y~l~nda hac görevini yerine getirmi~~ olmal~d~r. Ayn~~ y~l içerisinde Ali A~a'mn üçüncü defa Adana mütesellimi oldu~unu görmekteyiz. 1757 May~s ay~~ içerisinde bu sefer de Numan Pa~a'n~n mütesellimi olarak 11 ~a'ban 1170/ 1 May~s 1757 tarihinden ba~lamak üzere atan-m~~t~r'.
1760 y~l~nda Adana'da bulunan Mizân-~~ Harfr Mukâtdas~'s~ndan hisse sahibi olan Ha-san A~a'n~n Karsl~zâde HaHa-san A~a oldu~unu tahmin etmekteyiz". Ayn~~ defterde HaHa-san A~a'y~~ Adana mütesellimi olarak görmekteyiz. Yeni atanan Adana Valisi Sa'id Mehmed Pa~a, Ada-na kad~s~Ada-na ve AdaAda-na mütesellimi Hasan A~a'ya AdaAda-na valilik saray~n~n ve dairesi halk~n~n kalacaklar~~ konaklar~n olugelen &et gere~ince dö~etilmesi için buyuruldu göndermi~ti".
8 A~S, 1, sayfa 4a, 1173/1759/ 1760 tarihli zabt temessükü.
9 A~S, 1, sayfa 4a, 1173/1759/ 1760 tarihli zabt temessükü, Belge s~ra no: 4.
1° A~S, 1, sayfa 4b, 1173/1759/ 1760 tarihli zabt temessükü, Belge s~ra no: 6; A~S, 64, s. 90, b. 316, 1166/1752-53 tarihli temessük.
A~S, 1, v. 26b, 1173/1760 tarihli defterdar çukadlin Ahmed taraf~ndan verilen edâ tahvili, Belge s~ra no: 18.
12 A~S, 31, img 44, s. 74, b. 109-109, 11. L. 1169/09.07. 1756 tarihli mütesellimlik emri.
13 A~S, 31, img 21, s. 120, b. 164, 15.C.1170/7 Mart 1757 tarihli eski cizye muhasebecisi Mehmed Kas~m taraf~ndan verilen zabt temessükü.
14 A~S, 31, img 20, s. 122, b. 168, 5 B 1170/26 Mart 1757 tarihli buyuruldu. 18 A~S, 31, img 12, s. 139, b. 185, 23 ~~ 1757/13 May~s 1757 tarihli buyuruldu. 18 A~S, 1, v. 4a, tarih 1173/1759-1760 tarihli tahvil, Belge s~ra no: 5.
'7 A~S, 1, v. 9b, 05 L 1173/21 May~s 1760 tarihli buyuruldu, Belge s~ra no: 7; A~S, 1, v. 9a, 04 ZA 1173/18 Haziran 1760 tarihli buyuruldu, Belge s~ra no: 14.
ile ilgili idi'. Ba~~ Muhâsebe kay~dlar~na göre söz konusu Halep Hâss~~ Mukütdas~~ y~ll~k 4216,5 guru~~ mi ile Hasan, Ali ve Süleyman adl~~ ki~ilere ortakla~a mâlikâne olarak verilmi~~ ve
Mâ-beyn-i Arehmo~~ K~~la~~~ da bu mukataaya hâs~l kay~t olunmu~tu. Dolay~s~yla Fellühün taifesinden
ve Kefere taifesinden olanlar~n tahammüllerine göre resm-i k~~laklar~n~~ mukataa sahiplerine ödemesi gerekmekteydi. Hasan A~a ayn~~ tarihlerde vali kethüdas~~ olarak mukataa hisselerini toplamakta ve eda tezkireleri vermektedir19.
Hasan A~a'n~n 1760 y~l~~ Temmuz ay~nda Fellül~an taifesine boybeyi olarak atand~~~n~~
gör-mekteyiz. Hasan A~a'n~n boybeyilik buyuruldusunda, kendisinin "~ehirkethüdüs~züde" olarak tan~t~lmaktayd~". Bu isimlendirmelerin neye göre yap~ld~~~n~~ bilemiyoruz. Hasan A~a'n~n normal olarak bu tarihte "Karsl~zâde" olarak tan~t~lmas~~ beklenirdi. Ancak "Fellâhân" taifesi üzerine boybi olarak atanmas~~ dolay~s~yla "Karsl~zâde" unvân~n~n kullan~lmas~nda sak~nca görülmü~~ olmal~~ ki Hasan A~a burada "Sehirkethüdâs~zâde" unvamyla takdim edilmi~tir. Biraz ileride gelecek olan belgede Hasan A~a'n~n karde~i Hüseyin Efendi ayn~~ ~ekilde "Se-hirkethüdâs~zâde" olarak tan~t~ld~~~ndan21 burada geçen Hasan A~a'n~n Karsl~zâde Hasan A~a oldu~u ve babalar~~ El-hâcc Ali A~a'n~n da bir süre Adana'da "Sehirkethüdâs~" olarak görev yapt~~~n~~ anlamaktay~z". Bu belgede dikkat çeken ba~ka bir nokta da Adana civar~nda
bahçecilik yapan ve Adana çevresindeki köylerde sakin bulunan Fellühân taifesinin bir a~iret
say~larak bunlar~n ba~~na boybeyi tayin edilmi~~ olmas~d~r. Fellâh taifesini ise Suriye taraflar~n-dan gelmi~~ ve Ataraflar~n-dana'ya yerle~mi~~ Nusayriler (Arap U~a~~) olarak dü~ündü~ümüzde ise Hasan-pa~azâdelerin Kars-~~ Mara§ (Kadirli) taraf~ndan gelip Adana'ya yerle~en Kavurgal~~
Türkmen-leri oldu~u yolundaki tahminler tamamen çürütülmü~~ olmaktad~r". Burada "Kefere" olarak
an~lan Adana Ermenileri'nden önemli bir k~sm~n~n XVI. yüzy~ldan beri Adana çevresindeki
A~S, 1, v. 4b-5a, 07 L 1173/23 May~s 1760 tarihli buyuruldu, Belge s~ra no: 9. A~S, 1, v. 5b, 15 L 1173/31 May~s 1760 tarihli edâ tezkiresi, Belge s~ra no: 12.
20 Hasan A~a, Adana Dönüm ve Hane Gümrü~ü Mukâta'as~'mn 1/2 hissesini de iltizâm~na alm~~~ ve bu belgede kendisi "~ehirkethüdâs~zâde" olarak tan~t~lm~~t~: A~S, 1, v. 28b, 1173/31 1760 tarihli zabt temessükü, Belge s~ra no: 20.
21 A~S, I, v. 34a, Evâs~t-~~ CA 1174/19- 28 Aral~k 1760 tarihli ferman sfireti, Belge s~ra no: 23.
22 ~ehir kethüffilar~~ a`yânlar gibi halk ile hükümet aras~nda arac~l~k yaparlar, vergilerin da~~t~m~nda ve
toplan~lmas~nda yard~mc~~ olurlard~. 1205/1791 y~l~nda a`yanl~k kald~r~larak yerine ~ehir kethüdal~~~~ getirilmek istenilmi~se de a`yanlar ~ehir kethüdas~~ olarak atanan ki~ilere k~yasla daha nüfuzlu kimseler oldu~undan ~ehir kethüdül~~~~ i~lememi~~ ve 1802 y~l~nda kald~r~lm~~t~r. Mehmet Zeki Pakal~n, " ~ehir Kethüdâs~", Osmanl~~ Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlü~ii, c.III, 2.Bs. , ~stanbul 1971, s. 317.
" Kas~m Ener, Tarih Boyunca Adana Ovas~na (Çukurova:ya) Bir Bak~~, 7.Bs. , Kay~~ Yay~nc~l~k, ~stanbul 1986, s. 269, 304-305.
ÇUKUROVA AYANLARI II: HASANPA~AZADELER 21
bahçelerde bahçecilik ve bostanc~hk yapt~klar~n~~ bilmekteyiz24.
15 s~ra nolu belgede söz konusu olan "emanet teslim i~lemi" Adana'da Hac~~ Ali A~a'n~n kona~~nda gerçekle~mi~~ ve ilmühaber Adana valisi Nurullah Pa~a'n~n mührüyle mühürlen-mi~ti. ~uhüdül-hâl k~sm~ndaki ilk iki isim ise Hac~~ Ali A~a'n~n iki o~lu El-hâcc Hüseyin Efendi ile bunun birâderi Hasan A~a'd~r25. Bu belgeden daha sonra kendisini Adana müftüsü olarak görece~imiz Hüseyin Efendi'nin ya~ça Hasan A~a'dan daha büyük oldu~unu anlamaktay~z.
1760 y~l~nda Adana'n~n problemlerinden birisi de "ba~~bo~~ kapusuz levendat" taifesinin bölge halk~na verdikleri zarar idi26. Do~rudan Hasanpa~azâdeler ile ilgili olmayan bu belge dönemin ~artlar~n~n daha iyi anla~~lmas~~ için buraya al~nd~.
Adana ~er'iye Sicili'nde ad~~ geçen ve Seyhan Ta~~ Köprüsü'nde iki adet de~irmen in~a eden Seyyid Ali Efendi'nin I. Hac~~ Ali Efendi olmas~~ mümkün gözükmektedir. Adana halk~~ bu de~irmenlerin köprüye zarar verdi~inden yak~nmakta ve ayr~ca Ali Efendi'nin birkaç defa rak~~ içerek adam öldürdü~ünü de eklemektedirler27. 1762 y~l~nda ölen Karshzâde Hac~~ Ali'nin o~lu Hüseyin Efendi ilmiye s~n~f~ndan idi. Burada geçen "Ali Efendi" zaman bak~m~n-dan bizim Hac~~ Ali A~a olabilir. Ayr~ca "birkaç defa arak ile katl-i nüfusa sebep" olmas~~ ve Adana köprüsü üzerine iki de~irmen yapacak güçte bir kimse olmas~~ da bunun Hac~~ Ali A~a olmas~~ ihtimalini güçlendirmektedir.
1760 y~l~n~n sonlar~nda Adana'n~n H~z~n ~~ (veya Haz~rl~) köyü sakinlerinin ~ikayeti üze-rine Adana beylerbeyisine ve Adana kad~s~na bir ferman gönderilerek ~ehirkethüdas~~ o~lu
Hü-seyin'in halka yapt~~~~ zulmün engellenmesi istenilmekteydi28. ~ehirkethüdas~~ o~lu Hasan hak-k~nda yap~lan ~ikayetten sonra ~imdi de karde~i Hüseyin'den halk ~ikayet etmekteydi. Köy halk~n~n iddias~na göre arkas~n~~ "ehl-i örfe" dayayan ~ehirkethüdas~~ o~lu demekle me~hur olan Hüseyin 1170/1756-1757 senesinde H~z~n ~~ köyü halk~ndan zorla ve haks~z yere 1.200 guru~lar~n~~ alm~~t~. Ba~ka bir husus için Adana taraf~nda bulunan eski sadrazam silah~örü Mehmed ve kad~~ marifeti ile bu i~in ara~t~r~lmas~~ ve haks~z al~nan para varsa bunun sahiple-rine geri verilmesi emir edilmekteydi.
1761 y~l~nda Adana valisi Payas ve Belen taraflar~na görevli olarak gitti~inde yerine mü-tesellim olarak Turnac~ba~~~ (Ser-turnayT) Seyyid Hüseyin A~a'y~~ tayin etmi~ti".
" Y~lmaz Kurt, Çukurova Tarihinin Kaynaklan III 1572 Tarihli Adana Sancagi Mufassal Tahrir Defteri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2005, s. 23-30. Burada geçen 86 bostan ve ba~~ sahibinin isimlerine bakt~~~m~zda ço~unun Ermeni oldu~u görülmektedir.
25 A~S, 1, v. 13b, 17 Z 1173/31 Temmuz 1760 tarihli ilmühaber, Belge s~ra no: 15. " A~S, 1, v. Ila, 19 ZA 1173/3 Temmuz 1760 tarihli buyuruldu, Belge s~ra no: 16.
" A~S, 1, v. 15a, 04 M 1174/ 16 A~ustos 1760 tarihli Adana halk~n~n arzuhâli, Belge s~ra no: 22. 28 A~S, 1, v. 34a, Evâs~t-~~ CA 1174/19-28 Aral~k 1760 tarihli ferman sc~reti, Belge s~ra no: 23. 29 A~S, 1, v. 37h, 21 Receb 1174/26 ~ubat 1761 tarihli mütesellimlik buyuruldusu, Belge s~ra no: 24.
d~~~~ gibi bu kefaletin ~ahitleri (~ühüdül-hal) de yaz~l~~ de~ildir. Kad~, "cümlemiz zâminiz ve kefiliz dedikleri i~bu mahalle kayd olundu" diyerek belgeyi bitirmi~~ ve tarih koymu~tur (11 RebVül-ahir 1175/ 09 Kas~m 1761). Ancak defterin normal ak~~~~ içerisinde di~er belgeler 1174 tarihli oldu~u halde bu belge 1175 tarihlidir. Bu bak~mdan belge normal diplomatika kural-lar~na uygun olarak tutulmad~~~~ gibi defterde normal günü ve y~l~~ içerisinde 1175 y~l~~ olaylar~~ aras~na da yaz~lmam~~t~r. K~saca bu belge ~üphe uyand~ran bir belgedir.
Belgenin içeri~i Ramazano~lu Evkaf~~ Mütevellisi Hamza Bey'in Gazio~lu Ebubekir Bey'e kar~~~ korunmas~~ konusunda ulema ve ayan~n kefaletidir. Belgeye göre Adana'da bulu-nan bütün müderrisler, imamlar, müezzinler toplan~p Adana Kad~s~'n~n huzuruna gelmi~-ler ve Ramazano~lu Evkâfi, Mütevellisi Hamza B'in huzurunda Yeni Han'~n kirac~s~~ bulunan
Gâzio~lu (Gâzizâde) Ebubekir (Ti~id) By halk~n güvenli~i için yeniden K~br~s adas~na sürgün
edilmesi hususunda ferman ç~kt~~~n~~ bildirmi~ler. Burada geçen "müceddeden bilad içün" sözcü~ünden bu sürgün emrinin ikinci kez geldi~ini anlamaktay~z. Bu sefer Adana Va-lisi Ahmed Pa~a ba~kanl~~~nda toplanan eyalet mecVa-lisinde cümle ulema ve ayan ve kad~~ haz~r oldu~u halde Gazizade'nin Yeni Han'~~ i~letmesi için yap~lan sözle~me fesh edilmi~~ ve Karsl~~
El-l~âcc Ali A~'azâde Hasan A~a'ya bu han kiraya verilmi~tir. Ancak bu kirac~~ de~i~ikli~ine
Gâ-zizade'nin tepki gösterece~inden korkularak bu i~leme izin veren vak~f mütevellisi Hamza Bey'e Gizizade Ebubekir taraf~ndan bir zarar verilecek olursa cümlesinin bu zarar~~ kar~~layacak-lar~n~~ ifade etmi~ler ve kad~~ da bunlar~n ifadesini hiçbir ~ahide ihtiyaç duymadan defterin bir taraf~na yaz~vermi~tir. ~~in daha komi~i kefil olan uleman~n ve ayan~n bile isimlerinin belge-de yer almay~~~d~r. "Cedleri evkaf~ndan olan Yeni Han belge-demekle ma`rilf vakf~n müste'ciri olan Gazio~lu Ebubekir Bey" ifadesi de kafa kar~~t~rmaktad~r. Bu iradeden "cedleri evkafindan" derken Hamza Bey'in mi Ebubekir Bey'in mi kast edildi~i çok aç~k de~ildir. Yeni Han, Evliya Çelebi'nin 1671 y~l~nda gördü~ü ve Seyahatname'sine yazd~~~~ Ramazano~ullar~~ Vakf~na ait 125 odal~, 2 katl~~ bugün de ayakta olan me~hur hand~r". Ebubekir Bey 28 numaral~~ Adana Sicili'nde ~ühfidül-hal listesinde ismi geçen Ebubekir Bey olmal~d~r31. Bu durumda Adana'da önemli bir i~letme olan Yeni Han'~n idaresi muhtemelen Vak~f Mütevellisi Hamza Bey'e temi-nat verilerek Ebubekir Bey'den al~narak ~ehrin yeni yükselen gücü Hasanpa~azadeye -süre-sinin dolmas~~ beklenmeden- verilmekte ve Ebubekir Bey de ~ehrin güvenli~inin sa~lanmas~~ için K~br~s'a sürgüne gönderilmektedir. Bu belge Hasanpa~azâdelerin Ramazano~lu Evkâ-f~'na sahiplenmeye ba~lamalar~n~n tarihlendirilmesi aç~s~ndan da önemlidir. Gâzizâde Ebu-bekir Bey'in kimli~i ve K~br~s'a sürgününün sonucu ile ilgili herhangi bir belgeye ula~amad~k.
" Evliya Çelebi b Dervi~~ Mehmed Z~lli, Ev4ya Çelebi S9whatnârnesi, c.IX, Haz. Yücel Da~l~, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yap~~ ve Kredi Yay., Istanbul 2005, s. 170.
ÇUKUROVA ~kYANLARI II: HASANPA~AZADELER 23
S~ra no : 1
Belge no : A.~.S. 3, s. 23, b. 39
Tarih : 21-30 ZA. Sene 1 114 (08 Nisan 1703)
Konu : Kars-~~ Zu'l-kadriyye sancakbeyi Mahmud Pa~a'mn kap~~ halk~ndan
olan Hüseyin bin Abdullah'~n Adana, Yüregir ve Sis kazalar~na ait 1703 senesi cizyesi iltizam bedeline ili~kin davaya ait i'lâmd~r.
Medine-i Adana mahallât~ndan Sofu Ba~çesi sükkan~ndan i~~ bu ba,isü'l-kitab Veli Bey ibni Ahmed nâm kimesne meclis-i ~er,-i hatir-i laz~mü't-tevldrde sab~kan Kars-~~ Zülkadriye sanca~~~ mutasarnfi olan sa,adetlü Mahmud Pa~a'n~n kapusunda ve h~dmetinde olan Hüseyin Bey ibni Abdullah nâm kimesne mahzarmda üzerine da,va ve takrir-i kelâm edüb bin yüz on dört senesi a‘~an olmak üzere yüz on dört Mart~~ ibtidas~ndan zabt etmek üzere Adana ve Yüregir ve Sançam kazalar~nda vaki, sanca~-~~ mezbûr re,ayas~~ perakendesinin mutasarr~f~~ pa~a-y~~ mûmâ ileyh taraf~ndan merkûm Hüseyin medine-i mezbûreye gelüb yüz altm~~~ guru~a bana der-,uhde ve iltizam edüb pa~a-y~~ mûmâ ileyh ile zabt~çün yedime memhûr buyuruldu ahvirüb mebla~-~~ mezbûru benden tamamen ahz ü kabz idüb e~er pa~a-y~~ mûmâ ileyh ,az1 olunur ise mebla~-~~ mezbûra ben kefil ve zâminim demi~dir halen pa~a-y~~ mûmâ ileyh sanca~-~~ mezbûrdan ,az1 olunub zabt~~ müyesser olmamakla verdi~im mebla~-~~ mezb~lru merkûm Hü-seyin Bey'den taleb eyledikde virmekden imtina, ider su'al olunub ahvirilmesi mathibumdur didikde g~bbe's-su'al mezbûr Hüseyin cevab~nda sene-i mezbûra mahsûb olmak üzere zikr olunan kazalarda vaki, mukâta,a-i mezbûreyi yüz altm~~~ guru~a müdde,i-i mezb 'ûra der-,uhde ve yedinden ber-vech-i pe~in tamamen ahz ü kabz eyledü~in ~krar ve lakin kefil ü zâmin oldu- ~un inkar idicek müdde,i-i mezbûrdan me~rûhuna mutab~k beyyine taleb olundukda
,
udül-i müslimh~den Sofu Ba~çesi Mahallesi sükkarundan Hamza bin Mehmed ve Ramazan bin Habib nam kimesneler li-ecli'~-~ehade meclis-i ~ena haziran olub isti~had olunduldann-da fi'l-haldlça i~~ bu mezbûr Hüseyin .13) bin Abdullah zikr olunan kazalarolunduldann-da vaki, mukâta,a-i mezbûrdan mezbûr Veli Bey'e yüz altm~~~ guru~a der-,uhde ve iltizam ve mebla~-~~ mezbilru ber-vech-i pe~in yedinden tamamen ahz ü kabz eyledü~ine e~er pa~a-y~~ mûmâ ileyh sanca~-~~ mezbûrdan ,az1 olunur ise mebla~-~~ mezbûra ben kefil ve zaminim deyu bizim huzû-rumuzda ~krar ve i‘tiral eyledi biz bu husûsa bu vech üzere ~ahidleriz ~ehadet dahi ederiz deyu her biri edâ-i ~ehadet-i ~er,iyye eyledilderinde ba,de't-ta,dil ve't-tezkiyye ~ehadetleri hayyiz-i kabülde vaki, olma~m mûcebiyle mebla~-~~ mezbûnt müdde,i-i mezbûra redd ve teslime mez-bûr Hüseyin'e tenb~lh birle mâ vaka,a bi't-taleb (ketb) olundu. Fi evâhir Zi'l-ka,deti'~-~erife32 sene erbi,a. ,a~er ve mi'e ve elE~uhûdül-hâl
Monla Mehmed ibni Kara Dervi~~ Mustafa A~a bin Abdullah ~mam ~shak Efendi
ÇUKUROVA AYANLARI II: HASANPA~AZADELER 25
S~ra no : 2
Belge no : A.~.S. 31, img 21, s. 120, b. 164. Tarih : 15 Cemâziye'l-âhir Sene 1117 (4 Ekim 1705)
Konu : ~htisab-~~ Adana ve Kara,isâlu muUta,alann~n Yi~idba~~~ ref,inden El-hâcc Ali A~a'ya zabt.
Vech-i tahrir-i hud~f budur ki:
Berât-~~ ,âli~an ile ber-vech-i mâlikâne whdemizde olan Adana sanca~~nda vâk~, ma,a
,
avânz ve nüzl Kara,isalu ve Hac~lu ve mezra,a-i Kam~~lu ve mezâri,-i sâ'ire ve Adana ihtisâb~~ ve tevâbi,i muUta,ât~mn i~~ bu bin yüz yetmi~~ senesine mahsûben ber-vech-i iltizâm zabt~~ Yi-~idba~~~ Mehmed A~a'ya bâ-temessük tefitiz olunmu~idi. El-hâletü hâzihi merldirndan Divân-~~,
âliye r~loa (?)-i i~tikâ olunma~la ,az1 ve reN içün bu fakire hitâben fermân-~~ ,ati-~an sad~r olub ber-m~keb-i emr-i ,âli azl ve ref, ve mukaddemen virilen temessükü battal olundu~u cihetden bir dünü ,amel ve i‘tibâr olunmayub i~~ bu dârendegân-~~ temessük El-hâcc Ali A~a ve o~lu Hasan A~a'ya sene-i mezkûreye mahsûben ber-vech-i iltizam tefviz' olunma~la i~~ bu zabt temessükü tahrir olunmu~dur. ~n ~a'e Allâhu Ta,alâ sene-i mezbûrede a~ayân-~~ mûmâ iley-himâ serbestiyyet ~ur~ltu üzere zabt ve sinin-i sâb~kada ald~ldar~~ üzere mahsûlât ve rüs<~mât ve,
â'idat Cem, ü tahsil ve ahz ü kabz eyleyüb ferman-~~ ,âli ,az1 ü ref, olunan mezbûr tarafindan ve taraf-~~ âherden müdâhale olunmaya. Tahriren Fi 15 Cemâziye'l-âhir Sene 170 (4 Ekim 1705).: Evâ'il-i N. Sene 1118 (8-16 Aral~k 1706)
Konu : ifraz-~~ Zülkadriye Türki-nam cemaaderinin etrafa verdi~i zarann
önlenmesi hakk~nda.
Adana kad~s~na hüküm ki:
Düstûr-~~ mükerrem mufahham nizamü'l-calem Karaman valisi vezirim Hasan
Pa~a Edâme Allâhu Ta'ala iclâlehu ba,z~~ tevâyif-i `asakir ile bundan akdem fesâd ve ~ekAvet-leri zâhir olan ifraz-~~ Zülkadriye Türkmân~~ üzerine me'mûr olmakla sen ki mevlana-y~~ mûmâ ileyhsin bi-tevfiluhi Ta'ala mü~ârün ileyhin me'mûr oldu~u husus hüsn-i hitâm olunca ifraz-~~ Zülkadriye Türkmân~~ cema'aderinden iddi`a-y~~ hukuk idenlerin da`valann bi-hasebi'~-~er` fasl ü hasm ve icra-y~~ ahkam-~~ ~er`iyye itmek üzere sen vezir-i mü~ârün ileyhin yan~na mütevelli ta`yin olunmu~sundur. Emr-i ~eritim v~~sûlünde Adana'da yerine nâ'ib nasb ve sen me'mûr oldu~un üzere vezir-i mü~arün ileyhin yan~na varup ve tavayif-~~ merkûme üzerine ma'an gidüp bi-,avnihi Ta'ata hitam-~~ h~dmete de~in zikr olunan ifraz-~~ Zülkadriyye cema'at-lerinden iddi`a-y~~ hukuk idenlerin da`valarm hakk ü 'adi üzere istima` ve bi-hasebi'~-~er` fasl ü hasm ve icra-y~~ ~er` ve ihkak-~~ hakk eylemen bab~nda ferman-~~ `ali-~an~m sad~r olmu~dur buyurdum ki buyuruldu. SAHH.
ÇUKUROVA AYANLAR' II: HASANPA~AZADELER 27
S~ra no : 4
Belge no : A.~.S-28, s. 70, No: 109
Tarih : Evâil-i ~evval 1162 (15-24 Eylül 1749)
Konu : Karsh El-hacc Ali A~a'n~n ~ehit karde~i Serdengeçti A~as~~ Ömer A~a'n~n küçük ya~taki çocuklar~~ ~brahim ve Ismail'e mahkeme karar~yla "vasi" ta`yin edildi~i-ne dair hüccettir.
Karsl~~ El-hacc Ali A~a'ya (I. Hac~~ Ali A~a) vesayet hüccetidir:
Medine-i Adana'da vaki' Kassab Bekir Mahallesi sükkan~ndan iken bundan akdem cam-1 ~ehadet edüb mu~tenim-i darü'n-ni`am olan Adana serdengeçti a~alanndan Karsl~~ El-hâcc
Ömer A~a ibn-i Hüseyin sulbi sagir o~ullan ~brahim ve Ismail'e babam~z müteveffâ-y~~ mezbûrdan
~rs-~~ ~er`le isabet ve intikal eden emval ü e~ya ve emlak ü arazi ve sâ'ir nat~k ve sâmid ismiyle 'dal( olunur nesnesini zabt ü rabta ve tesviye-i umûrun rü'yete bir vasi nasb~~ laz~m ve lâbüt olmakla sag-ü-an-1 mezbûrân~n ,ammileri fahrül-akran raff-i haze'l-kitab El-hacc Ali A~a nâm kimesne emânetle ma`nlf ve istikamede mevsûf ve her vech ile vesayet ,uhdesinden gelme~e kâdir oldu~u kavi-i ~er`-i zâhir ü mübeyyen olma~la hakim-i mevki' sadr-~~ kitâb tûba lehu ve hüsn-i me'ab efendi hazretleri merküm El-hacc Ali A~a'y~~ sag-ü-an-1 mezbûrân ~brahim ve ~s-mail'e babam~z müteveffa-y~~ mezbürdan müntalul emval ü emlak ve arazi ü nükûd ve sa'irleri ve yeni ~eyleri zabt ü rabta ve tesviye-i umûrlann ber vech-i 'iffet ü sadâkat ve hakkaniyet tesvi-ye ve tanzim ve rü'tesvi-yete vasi nasb ve ta`yin buyurduldar~nda mûmâ ileyh El-hacc Ali A~a dahi vesayet-i mezbûru kabül ve merâsimini kem â yenbagi edaya müte`ahhid olma~~n ma vaka`a bi't-taleb ketb olundu. Hurrire fi evâil ~ehri ~evvali'l-mükerrem li-sene isneyn ve sittin ve mi'e ve elf. (15-24 Eylül 1749)
~uhüdül-hal:
Ebu Bekir Yi~id Gazizade"
El-hacc Hamza A~a mütesellim-i Adana Es-seyyid Hüseyin A~a serdar-~~ Adana Fahrü'l-akran Mustafa A~a Celebzâde Fahri:~l-emsal Battal Mehmed A~a Maho (Mehmed) A~a Celebzâde ~smail Efendi ve gayruhumâ
" Ayn~~ ki~i A.~.S, varak 37a'daki belgede ismi geçen K~br~s'a sürülmesi istenen Ebubekir Bey olabilir. (Gazio~lu Ebubekir Bey)
Konu : KarshzAde I. El-hâcc Ali A~a'ya Mustafa Pa~a tarafindan verilen mütesellimlik emridir.
Karsl~~ El-hâcc Ali A~a'mn mütesellimlik emridir.
Mefâhirül-kuzât ve'l-hükkâm ve'l-kelâm Adana eyâletinde vâlu, kuzât ve nüvvâb zide fazluhum refi,-i hümâyûn vâs~l ol~cak ma,h1m ola ki:
Adana eyâleti ,avât~f-~~ ,aliyye-i hüsrevânemden sâb~kan Sayda Beylerbeyisi olan Düstûr-~~ mükerrem mü~ir-i mufahham nizâmü'l-,âlem vezirim Mustafa Pa~a Edâme Allâhu iclâlehuya i~~ bu sene-i mübâreke ~evvâlü'l-mwazzam~~ alt~nc~~ gününde (04 Temmuz 1756) tevcih olunub mü~ârün ileyh eyâlet-i mezbûreye gelinceye dek tarafimdan zabt ü rabt-~~ memleket ve himâyet ü s~yânet-i ahâli ve ra,iyyete kâdir Adana sâkinlerinden lödvetül-emâsil vel-akrân Karsl~~ Ali zide kadruhu eyâlet-i mezbûreye mütesellim nasb ve ta,yin olunma~la mütesellimlik-i mezbûr mümt ileyhe zabt ve tarafina ,â'id olan ahz ü kabz etdirilmek içün emr-i ~erifim verilmek ri-câs~na mü~arün ileyhin Kapukethüdâs~~ ludvetül-emâcid ve'l-a,yân3+ Mustafa zide mecduhu memhûr ,arz~hâliyle istid,â-y~~ ,inâyet etme~in vech-i me~rüh üzere ,amel olunmak bâb~nda fermân-~~ ,âli~ân~m sâd~r olmu~dur buyurdum ki:
Hükm-i ~erifimle vusûlbuldukda bu bâbda sâd~r olan emr-i ~erifim m~kebince ,amel edüb dahi siz ki mûrnâ ileyhimsiz mütesellimlik-i mezbûru merkûmdan mûmâ ileyhe zabt ve tarafina ,â'id olan~~ ahz ü kabz etdirüb mütesellimli~i umikuna âherden bir ferdi dahi ü twarruz etdirmeyüb mazmün-~~ emr-i ~erifimle 'mil olas~z ~öyle bilesiz ,alâmet-i ~erife i‘timâd k~las~z. Tahriren fi evâs~t ~evvâli'l-mükerrem 11-sene tis,a ve sittin ve mi'e ve elf. (11 L. Sene 1169 (09 Temmuz 1756)
Kuyide fi 24 min ~evval Sene 169. (22 Temmuz 1756) Bi-makAm~~ Kostantiniyyeti'l-mahrûse.
ÇUKUROVA AYANLAR! II: HASANPA~AZADELER 29
S~ra no : 6
Belge no : A.~.S. 31, s. 122, b. 168. Tarih : 5 B. Sene 1170 (26 Mart 1757)
Konu : Karshzâde I. Hac~~ Ali A~a'mn mütesellimlik buyuruldusu.
Hac~~ Ali A~a'mn mütesellimlik buyuruldusu.
~eri,at-~i,ar Adana kad~s~~ faziledü efendi hazretlerine ve ladvetül-emasil vel-akran kethü-dâyeri ve yeniçeri serdân ve a‘yan-~~ vilayet ve i~~ erleri zide kadruhum inhâ olunur ki:
~~~ bu bin yüz yetmi~~ senesi Cemaziyel-ahirinin on yedinci günü ,avat~f-~~ ,aliyye-i cihan-dariden eyâlet-i Adana tarafim~za tevcil~~ ve ,inayet ve ihsân buyurulub eyalet-i mezkûreyi bi'n-nefs kendü münir edüb loyam edinceye de~in mahmiyye-i mezkûr hali kalmas~~ münâsib olmad~~~ndan halen Adana a‘yam olub k~dvetü'l-ernasil ve'l-a,yan Karsl~~ El-hacc Ali A~a zide kadruhii tarafim~zdan mütesellim nasb ü ta,yin olunma~la i~~ bu buyuruldu tahrir ve ~sdar ile irs51 olunmu~dur in ~a'e Allâhu Ta,ala vusûlünde gerekdir ki vech-i me~rûh üzere rü'yet mü-tesellim-i mûma ileyhe zabt ü rabt itdirilüb vaki, olan umûr ve husûslarda milraca,at~~ mûmâ ileyhe eyleyesiz ve sen ki mütesellim-i mûmâ ileyhsin himayet ve siyâneti muktezi olan fukara-y~~ ra,iyyeti her vechile himayet ü siyânet edüb hilaf-~~ ~en ve mugâyir-i kani~n bir ferde ta,addi etdirmeyüb her bir husûsu ~er,le görerek me'mûr oldu~un umûrda k~yam ve hilafindan tevakki ve mücanebet ve mûcib-i buyurulduyla olas~z deyu buyuruldu. Fi 5 B. Sene 170 (26 Mart 1757).
: 23 ~a`ban Sene 1170 (13 May~s 1757)
Konu : Adana Valisi Numan Pa~a tarafindan Karslizâde I. El-hâcc Ali A~a'ya verilen mütesellimlik buyuruldusudur.
Numan Pa~a hazretleri tarafindan El-hacc Ali A~a'ya mütesellimlik buyuruldusudur. ~eri,at-~i,ar fazilet-disâr Adana kad~s~~ faziletlü efendi hazretleri ve mefahirü'l-emasil ve'l-akrân kethüdâyeri ve yeniçeri serdân ve sâ'ir zâbitân ve a‘yân-~~ vilayet ve i~~ erleri zide kadru-hum inhâ olunur ki:
~~bu sal-i ma,delet-~ümârda ,avât~f-~~ ,aliyye-i cihândari ve ,avar~f-~~ seniyye-i ~ehen-~âhâ-neden ~a,ban-~~ ~erifin on birinci curn,a gününden Adana eyâkti tarafim~za tevcih ve ,inayet ve ihsân buyurulma~la bi-,avnihi sübhânehû ve Rabbi'-1,izze kendümüz gelinceye kadar ber-mwtad-~~ kadim ra,iyyet-i merkûma mütesellim nasb ü ta,yin lulinmas~~ mühimm ve muktezi olma~la öteden berü umûr-dide ve emekdâr ve herhalde sadaltat-kâr olma~la ludvettil-emacid ve'l-a,yân El-hacc Ali A~a zide mecduhu taraf~m~zdan eyalet-i merkürna mütesellim nasb ü tevfiz olunub umûr-~~ mahsûslarma âherden ferd-i vâhid mani, ve müdâhale itdirmeyüb eyâ-let-i merkûm derûnunda zuhûr eden nâ-kapu ve yurdsuz? ve harâmzâde bi'l-ittifâk vedi,a-i hal~ku'l-kibriyan~z olan fukarâ-y~~ ra,iyyet men, ü defli ve gere~i gibi h~fz ü h~râset eylemeleriniz bab~nda Divân-~~ Adana'dan i~~ bu buyuruldu tahrir ve ~sdar ve irsâl olunmu~dur. In ~a'e Allâhu Ta,ala imdi vusûlünde gerekdir ki vech-i me~rüh üzere sen ki mevlânâ-y~~ mûnia ileyhimsin mütesellim-i mûmâ ileyhin umûr ve husûslanna ferd-i vâhid dahl ü twarruz itdirilmeyüb tara-fim~za ,â'id ve râci, olan haslar? has~latlan ketm ü ihtifâdan ihtirâz ü ictinâb eyleyüb hilâfindan teha~i ve hazer edüb vüdib-~~ buyuruldu ile ,amel ve hareket edesiz tevakkI ve mücânebet ey-leyesiz deyu buyuruldu. Vi 23 ~a,ban Sene 170 (13 May~s 1757).
ÇUKUROVA AYANLARI II: HASANPA~AZADELER 3 I
S~ra no : 8
Belge no : A.~.S 1, sayfa 4a Tarih : 1173 (1759-1760)
Konu : Adana, Sis ve Tarsus sancaldan Resm-i hâne Mukâta,as~'na ait 1/4 hissenin Karshzâde Seyyid Hac~~ Ali A~a'ya iltizâm olundu~una ili~kin El-hâcc Yusuf tarafin-dan verilen zabt temessüküdür.
Ba`is-i tahrir-i hurûf budur ki:
Adana ve Sis ve Tarsus sancaldannda vâlu` Resm-i hâne Mukâta,as~' n~n bâ-berat-~~ ,ali-~ân mutasarnf oldu~um rub, hisseme i~~ bu bin yüz yetmi~~ üç senesi Mart~~ ibtidâs~ndan ~ubat~~ gâyetine gelince der-`uhde ve iltizâm~na tâlib ve râg~b olan i~~ bu dârende-i temessük Seyyid Hac~~ Ali A~a'ya teMz olunub m<~mâ ileyh dahi ~urût-~~ berât-~~ ,âli-~ân mûcebince der-,uhde ve iltizâm~~ kabül etmekle imdi gerekdir ki sene-i mezbûrede mukâta,a-i merkûmeden hâs~l olan a‘~âr-~~ ~er,iyye ve rüsûm-~~ ,örflyye ve cürm-i cinâyet ve resm-i çift ve ispençe ve resm-i bennâk ve tapu-y~~ zemin ve yuva ve kaçkun ve kul ve câriye müjdegânesi ve resm-i ,arûs min-külli'l-vü-cûh serbest olmak üzere mefrûzül-kalem ve maktü,ii'l-kadem ve sene-i sâb~klarda voyvoda ve zabit" olanlar ne vechile zabt ü rabt edegelmi~ler ise mûmâ ileyh dahi ol vechile zabt ü rabt edüb senesi tamâm~na de~in tarafim~zdan ve taraf-~~ âherden bir ferd metni' ü dâfi, olmamak içün i~~ bu memhûr zabt temessükü yedine verildi.
El-fakir El-hâcc Yusuf mutasarnf-~~ mukâta,a-i mezbi.ir hâlen.
Konu : Adana, Sis ve Tarsus sancaklan Resm-i hâne Mukata,as~'na ait 1/2 hissenin Karshzâde Es-Seyyid Hac~~ Ali A~a'ya iltizam olundu~una ili~kin El-hacc Mehmed tarafindan verilen zabt temessüküdür.
Ba`is-i tahrir-i hurûf oldur ki:
Adana ve Sis ve Tarsus sancaldannda vâk~` Resm-i hâne Mukâta,as~'mn ba-berat-~~ ~erif-i
,
ali-~an ile mutasarnf oldu~um msf hisseme i~~ bu bin yüz yetmi~~ üç senesi Mart~~ ibtidas~ndan sene-i ati ~ubat~~ gâyetine gelince der`uhde ve iltizam~na talib ve rag~b olan i~~ bu dârende-i temessük Es-seyyid El-hacc Ali A~a'ya taraf~m~zdan tefviz olunub mümâ ileyh dahi ~urût-~~ berat-~~ ali~an mûcebince der-,uhde ve iltizam~~ kabül etmekle imdi gerekdir ki sene-i mezbû-rede mukâta,a-i merkûmeden has~l olan a‘~ar-~~ ~er,iyye ve rüsüm-~~ ,örfiyye ve cürm-i cinayet ve resm-i çift ve ispençe ve resm-i bennâk ve tapu-y~~ zemin ve yuva ve kaçkun ve kul ve câriye müjdegânesi ve resm-i ,arüs min-külli'l-vücüh serbest olmak üzere mefrüzfi'l-kalem ve mak-tü,ü1-kadem ve sene-i sab~ldarda voyvoda ve zabit olanlar ne vechile zabt ü rabt edegelmi~ler ise mümâ ileyh dahi ol vechile zabt ü rabt edüb senesi tamam~na de~in tarafim~zdan ve taraf-~~ âherden bir ferd mani, ü dafi, olmamak içün i~~ bu memhûr zabt temessükü yedine verildi. Tahriren fi sene 1173 (1759-1760).ÇUKUROVA AYANLARI II: HASANPA~AZADELER 33
S~ra no : 10
Belge no : A.~.S. 1, varak 4a Tarih : 1173 (1759-1760)
Konu : Adana'da Mizan-~~ harir Mukata,as~'mn hisse mutasarnfi olan Kars- l~zade El-hâce Ali A~a'mn o~lu Hasan A~a'dan kalemiyye bedeli 20 kuru~un al~nd~~~na dair tahvil.
Temessükü yedine verildi. Mukata,a-i mizan-~~ harir der-,uhde-i Hasan hisse n~sf Guru~~ 20. Yaln~z yirmi guru~dur.
Vech-i me~rûh üzere bin yüz yetmi~~ üç senesinde ba-ferman-~~ `ali matlûb buyurulan kale-miyye `inayedü sadrazam efendimizin mâl-i kalekale-miyyeleri olmak üzere Adana'da vâlc~` Mizan-~~ harir Mukka,as~'mn hissesine mutasarr~f olan `izzetlü Hasan A~a yedinden n~sf-~~ kalemiyye hissesi yaln~z yirmi gurû~~ kalemiyyenin ahz ü kabz~na me'mûr oldu~um hasebiyle tamamen ve kamilen a~a-y~~ miima ileyh yedinden ahz ü kabz olunub tarafim~za edâ ve teslim olunma~la yedine tahvil verildi. Vakt-i hâcette ibrâz
Konu : Adana, Sis ve Tarsus sancaklan Fellâhân Mukâta,as~'na ait 1/4 his- senin Karsl~zkle Es-Seyyid Hac~~ Ali A~a'ya iltizâm olundu~una ili~kin Ahmed tarafindan verilen zabt temessüküdür.
Ba`is-i tahrir-i hurûf oldur ki:
Adana ve Sis ve Tarsus sancaklarmda vâlça` bâ-berât-~~ `âli-~ân mutasarnf oldu~um ruhi' hisse Fellâhân Mukâta,am~z~~ i~~ bu bin yüz yetmi~~ üç senesi Mart~~ ibtidâs~ndan ~ubat~~ gâyetine de~in zabt ve hâsil ve rüsûmun ahz ü kabz eylemek üzere bedel-i mu'ayyene mukâbili darende-i temessük Indvetül-emâsil vel-akrân Es-seyyid El-hâcc Ali A~a zide kadrûhuya der `uhde ve iltizâm vech-i me~rüh üzere ve ol dahi iltizâm ve kabül etmekle bedel-i iltizâm~~ olan meblâ~-~~ tamamen mûmâ ileyh yedinden ahz ü kabz olunub zabn içün yedlerine i~~ bu temessük verilmi~dir bi,-avnihi ve keremihi Ta,âlâ gerekdir ki sene-i merkûmeye mahsûben mukâta,a-i mezkûru zabt ü rabt ve hâs~l olan a‘~âr-~~ ~er,iyye ve rüsüm-~~ ,örfiyye ve yuvada ve kaçkun ve kul ve câriye müjdegânesi ve ,arûsâne ve sâ'ir cüz'i ve külli her ne hâs~l olur ise sâb~k ve mu,tâd-~~ kadim ve olugeldi~i üzere ber-vech-i serbest zabt ü rabt ve cem, ü tahsil ve ahz ü kabz eyleyüb tarafim~zdan ve taraf-~~ âherden kimesne mani, ve müzâhim olmaya. Hurrire fi't-târihi'l-mezbûr.
ÇUKUROVA AYANLARI II: HASANPA~AZADELER 35
S~ra no : 12
Belge no : A. ~.S. 1, varak 9b Tarih : 5 L 1173 (21 May~s 1760)
Konu : Karshzâde Hasan A~a'mn Adana mütesellimi olarak Adana valile- rine mahsus saray~n haz~rlanmas~nda görev almas~na ili~kin buyuruldu.
Hâlen Medine-i Adana'da mesned-ni~in-i ~errat-~~ garrâ faziletlü efendi hazretleri ve mefâ-hirü'l-emâcid ve'l-a`yân mütesellimi Hasan A~a ve Yeniçeri Serdân zide mecduhu ve mefâhi-rül-emâsil vel-akrân a`yân-~~ vilâyet ve zâbitân-~~ sâ'ire ve i~~ erleri zide kadruhum inhâ olunur ki:
Öteden berü Adana vâlileri ~ehr-i mezkûra vusûllerinde mukaddem ve mu,tâd-~~ kadim ve resm-i müstedim saray dö~emeleri ve olageldi~i üzere dâ'ire halk~n~n konaklan dö~edil-mek `âdet-i kadime oldu~una binâ'en h~dmet-i mezkûrede loyâm ve ihtimâm-~~ tâmm olunmak bâb~nda enderûn mehter ba~~m~z Hüseyin zide kadruhû ta`yin ve irsâl olunub bi-`avni'l-llâ-hi Ta`âlâ vusûlünde ve duhûlümüz takarrub etmekle hâz~r ü âmâde ve tekmil olunmak içün Divân-~~ Adana'dan i~~ bu buyuruldu tahrir ve ~sdâr ( ) ile irsâl olunmu~dur. In ~âe Allâhu Ta`âlâ vusûlünde gerekdir ki vech-i me~rûh üzere `amel ve ber-mutâd-~~ kadim ve resm-i müstedim saray ve dâ'ire ve etbâ` konaldannda olageldi~i minvâl üzere dö~edüb hâz~r ü âmâde ve tekmil ve bilâ-kusûr kemâl-i dikkat ü ihtimâm olub buyurulduyla 'âmil olas~z deyu buyuruldu. Fi 5 L. Sene 173(21 May~s 1760).
: 7 L 1173 (23 May~s 1760)
Konu : Seyhan ve Ceyhan ~rmaklar~~ aras~nda bulunan Yüregir nahiyesinde lu~layan Kefere ve Fellâh tâ'ifesinin resm-i lu~laldann~n toplanmas~~ konusunda malikane hisse-dar~~ bulunan Hasan A~a'n~n arz~~ üzerine gönderilen emr-i an.
Yüregir mabeyn-i nehr lu~la~~~ içün emr-i ,ali
Düstûr-~~ müken-em ve mu'azzam mü~ir-i mufahham ve muhterem nizamül-`âlem mü- debbiru umûri'l-cumhür mütemmimu mehami'l-enam bi'r-re>yi's-sa>ib mü- mehhidu bünyâni'd-devle ve'l-ikbal mü~eyyidu erkani's-sa,ade ve'l-iclal el-mahfûf bi-sunûfi
,
avat~fi'l-meliki'l-a,la Adana valisi sadr-~~ esbâk vezirim Sa,id Mehmed Pa~a Edâme Allâhu Ta,ala iclâlehu ve ludvetü'l-kuzat ve'l-hükkam ma,denül-faz1 ve'l-kelâm mevlânâ Adana Ka-dim zide fazluhu tevki,-i refi,-i hümâyûn vas~l ol~cak ma`h~m ola ki:K~dvetill-emacid ve'l-a`yan Hasan zide mecduhu Divan-~~ Hümâyûnuma `arzuhal edüb ber vech-i malikane `uhdesinde olan Mir-miran-~~ Haleb Hâss~~ Mukata,as~~ mülhakat~ndan Ma-beyni'n-nehreyn K~~la~~'nda lu~layan Kefere ve Fellâh tâ'ifesinin resm-i lu~laldan sen ki vezir-i mü~ârün ileyhsin ma`rifetin ve mûmâ ileyhin ademisi mübâ~eretiyle yerlü yerinden tamamen tahsili içün bundan (akdem) emr-i ~erif-i `ali-~an~m ~sdar ve irsal olunmu~dur. El-hâletü hâzihi tâyife-i mezbûrun resm-i lu~laklan taleb olundukda lu~lak-~~ mezbûrda sâ'ir k~~layanlan misüllü beher hâneye mu,tad olan be~er buçuk guru~~ resm-i lu~laklann virmeyüb birer altun veririz deyu ,inad ve muhalefet eyledilderinden mal-1 mukata,an~n terettüblerine badi olmalar~yla k~~-lak-~~ mezkiirda sâ'ir lu~layanlardan al~nd~~~~ vech üzere icab eden be~er buçuk guru~~ resm-i lu~laklan tamâmen tahsil etdirülüb ,inad ve muhalefet ettirilmemek içün emr-i ~erifim sudû- runu ,inayet etme~in Hazine-i ,âmiremde mahfûz Ba~~ Muhâsebe defterlerine nazar olundukda mârrü'z-zikr Mir-miran-~~ Haleb Hâss~~ Mukata,as~~ senevi dört bin iki yüz on alt~~ buçuk guru~~ mal ile Hasan zide mecduhu ve Ali ve Süleyman zide kadrühümâmn ber vech-i i~tirak malikane `uhdelerinde oldu~u ve Mâbeyn-i Nehreyn Ki~i* mukata,a-i merkilma has~l kayd olunma~la lu~lak-i mezkiirda lu~layan Kefere ve Fellâh tâ'ifesinin ve sâ'ir her kim olur ise olsun tahammüllerine göre iktizâ eden resm-i lu~laldan 'al a eyyi halin kendülerinden tahsil ve ta,allül ve muhalefet ederler ise muhkem te'dib ve zecr olunarak tekmil etdirilmek içün yetmi~~ iki senesi Zi'l-hiccesinde emr-i ~erifim verildi~i der-kenâr olundukda imdi der-kenar~~ mûcebin-ce ,amel olunmak fermân~m olmu~dur. Buyurdum ki hükm-i ~erifim vard~kda bu bâbda sad~r olan emrim üzere ,amel edüb dahi vech-i me~rüh üzere Mâbeyn-i Nehreyn K~~la~~~ mukata,a-i merkûma hâs~l kayd olunma~la lu~lak-~~ mezbûrda lu~layan Kefere ve Fellâh tâ'ifesi ve sâ'ir her kim olur ise olsun tahammüllerine göre iktizâ eden resm-i lu~laklan eyyi halin kendü- lerinden tahsil ve mûmâ ileyh tarafindan ta,yin olunan ademisine teslim etdirilüb ta,allül ve muhalefet ederler ise muhkem te'dib ve zecr ve tenkil olunarak tekmil etdirdüb mukaddemen
ÇUKUROVA AYANLAR' II: HASANPA~AZADELER 37
verilen emr-i ,â1i-~ân~ma mugâyir hareket ile cânib-i mukâta,aya gadr ü zarar etdirmiyesiz. ~öyle bilesiz ,alâmet-i ~erife i‘timâd k~las~z. Tahriren fi'l-yevmi's-semâne ,a~ere min ~ehri ~a, -bâni'l-mwazzam il- sene selâse ve seb,in ve mi'e ve elf. (28 ~a,bân 1173) (15 Nisan 1760)
Kuyide fi 7 min ~evvâl Sene 1173. (23 May~s 1760) Kostantiniyyetil-mahrüse
: 9 ~evval sene 1173 (25 May~s 1760)
Konu : Adana valisi kethüdas~~ Hasan A~a'n~n Narl~ca Mukata'as~~ mal~ndan 110 kuru~u teslim ald~~~na dair tezkire.
,An mukata,a-i Narl~ca be-dest-i Özen Bey çukadari-i Molla Mehmed mahsûb sene 17336. Asl-~~ mal~~ mukata,a-i mezbûr guru~~ 110. Yaln~z yüz on guru~dur.
7 ~evval sene 1173
Vech-i me~rüh üzere balada mastûr mukata,a-i mezbûrun yüz yetmi~~ üç senesine mah-sûben asl-~~ mal-1 mukata,as~~ olan yüz on guru~~ gurû~~ tamamen mûmâ ileyh Molla Mehmed yedinden teslim-i hazine-i hazret-i olunma~la yedine i~~ bu tezkire verilmi~dir ki vakt-i hâcetde ibrâz eyleye. Fi 9 L. Sene 173 (25 May~s 1760).
El-fakir Hasan kethüda-y~~ vali-i Adana halen
ÇUKUROVA AYANLARI II: HASANPA~AZADELER 39
S~ra no : 15
Belge no : A.~.S 1, varak Sa
Tarih : 9 L. Sene 1173 (25 May~s 1760)
Konu : Adana valisi kethüdas~~ Hasan A~a'n~n ~ki Kilise Buca~~~ Mezraas~~ Mukata'as~~ mal~ndan 120 kuru~u teslim ald~~~na dair tezkire.
,
An mukata,a-i mezra,a-i ~ki Kilise Buca~~~ be-dest-i Özen Bey çukadari-i Molla Mehmed mahsüb sene 173.Asl-~~ mal-1 mukata,a-i mezbür guru~~ 120. yaln~z yüz yirmi guru~dur.
Vech-i me~rûh üzere balada mastür mukata,a-i mezbûrun yüz yetmi~~ üç senesine mah- süben asl-~~ mukata,as~~ olan yüz yirmi gurii~~ tamamen mümâ ileyh Mehmed yedinden teslim-i hazine-i hazret-i olma~la yedine i~~ bu edâ tezkire verilmi~dir. Vakt-i hâcetde ibrâz oluna. Fi 9 L. Sene 173(25 May~s 1760).
: 15 L 1173 (31 May~s 1760)
Konu : Adana valisi kethudas~~ Hasan A~a'n~n Kara Çahl~k ve Hâz~rl~~ Mukâ- ta'as~~ mal~ndan 71 kuru~u teslim ald~~~na dair tezkire.
Mukâta,a-i Karaçahl~k ma,a Hâz~rl~~ rub, der-,uhde-i Halil A~a Fi 15 L. Sene 173. Guru~~ 71 as1-1 mâl-~~ mukâta,a vâcibe sene 173.
Yaln~z yetmi~~ bir guru~dur. Vech-i me~rüh üzere
bâlâda mastür Adana aklâm~~ mukâta`ât~ndan Kara Çahl~k ma`a Hâz~rl~~ rub, hissesinin bin yüz yetmi~~ üç senesine mahsûben as1-1 mâl-~~ mukka,as~~ olan yetmi~~ bir guru~~ mültezimi Halil yedinden tamamen teslim-i hazine-i hazret-i veliyyü'n-ni,ami olunma~la yedine i~~ bu edâ tezkiresi verilmi~dir ki vakt-i hâcetde ibrâz eyleye. R 15 L. Sene 173(31 May~s 1760).
ÇUKUROVA AY ÂNLARI II: HASANPA~AZADELER 41
S~ra no : 17
Belge no : A.~.S 1, varak 5h
Tarih : 15 L. Sene 173 (31 May~s 1760)
Konu : Adana valisi kethüdas~~ Hasan A~a'mn Molla Zimmi MuUta'as~~ ma- l~ndan 580 kuru~u teslim ald~~~na dair tezkire.
Mukka,a-i Molla Zimmi der-‘uhde-i Ali A~a ve Mehmed A~a ve Ahmed A~a vâcibe sene 173.
Guru~~ 580. Asl-~~ mil-~~ muk-ka,a yaln~z be~~ yüz seksen guru~dur. Vech-i me~rûh üzere
bâlâda mastûr Adana aldâm~ndan muk5ta`a-i mezbûrun yüz yetmi~~ üç senesine mahsû-ben asl-~ mâl-~~ muUta,as~~ olan be~~ yüz seksen guru~~ mûmâ ileyhim Ali A~a ve Mehmed A~a ve Ahmed A~a yedinden tamamen teslim-i hazine-i hazret-i olma~la yedlerine i~~ bu edâ tezkiresi verilmi~dir ki vakt-i hâcetde ibrâz eyleyeler.
Fi 15 L. Sene 173 (31 May~s 1760).
Konu : Adana'da valilere mahsus konaldann kendisi gelinceye kadar ha- z~rlanmas~~ konusunda Adana kad~sma, Adana mütesellimi Hasan A~a'ya ve di~er ilgililere gönderilen buyuruldu.
Halen medine-i Adana'da mesned ara-y~~ ~erT'at-~~ garrâ efendi hazretleri zide fazluhu ve k~dvetül-emacid ve'l-a`yan Adana mütesellimi Hasan A~a zide mecduhu ve mefahirifl-emasil yel-ak~-an yeniçeri serdân ve a`yan-~~ vilayet ve zabitan-~~ sâ'ire ve i~~ erleri zide kadruhumsuz inhâ olunur ki:
~~bu yevm-i penç-~enbe medine-i Antakiyye'den nehzat ve hareket ve bi-cavni'l-llahi Ta'ala savb-~~ maksüdumuz olan Adana tarafina `azimet musammem ve muhakkak olma~la da'iremiz halk~~ içün iktizâ eden konaldan ber-mûceb ve ber-muctad-~~ kadim haz~r ve âmade itdürülmek ve saray dö~enmesinin dahi tekmiline ihtimâm ve dikkat eylemeniz bab~nda tarafim~zdan i~~ bu buyuruldu tahrir ve ~sdar ve halen ba~~ çukadar~m~z Mustafa A~a ile irsal olunmu~dur. In ~a'e Allâhu Ta,ala vusûlünde gerekir ki vech-i me~rûh üzere ~imdiden saray dö~enmesi içün gönderilen buyuruldu mûcebince ber-mwtad-~~ kadim ve resm-i müstedim bira noksan dö~e-clilüb tekmiline ihtimâm ve dâ'iremiz halk~~ içün iktiza eden konaldan dahi gönderilen defter mûcebince olageldi~i minval üzere haz~r ve âmâde etdifilüb tehavün ve tekâsül birle imrar-~~ evkkdan mübâ,adet ve mis~cib-i buyuruldumla ,amel ve hareket eyleyesiz deyü buyuruldu. Fi 4 ZA. Sene 1173 (18 Haziran 1760).
ÇUKUROVA AYASTLARI II: HASANPA~AZADELER 43
S~ra no : 19
Belge no : A.~.S. 1, varak ila
Tarih : 19 ZA. Sene 1173 (3 Temmuz 1760)
Konu : Adana ve çevresinde dola~an ve halk~n can~na, mal~na zarar veren kapusuz leyendat~n zararlar~n~n önlenmesi için Adana valisinden kad~~ ve di~erlerine gönderi-len buyuruldu.
Halen medine-i Adana'da mesned-ni~in-i ~eri`at-~~ garrâ faziletlü efendi hazretleri zide faz-luhu ve mefahirü'l-emasil ye'l-akrân Yeniçeri Serdan zide mecduhu ve a`yan-~~ vilayet ve i~~ erleri zide kadruhum inhâ olunur ki:
Bundan akdem ba~~bo~~ kapusuz leyendât makûlesi ve sâ'ir e~kiya ve haramzâde piyade ve süyari leyl ü nehir bi-hûde ge~t ü güzâr ve ,ibadullaha isal-i mazarrat ü hasâret ve nehb ü gasb-~~ emyal `aded-i kabihalan oldu~undan haklar~nda bi'd-defa'at müte`addid eyamir-i celilü'~-~an~m ~eref-sudûr olma~la ol makûle kapusuz leyendat ve sâ'ir lustis-~~ e~kiya ve haramzâdelerden piyâde ve süvâri gecelerde ve gündüzlerde eyâlet-i mezItûre derûnunda bi-h~lde ge~t ü güzâr ,ibadullah~n devâbb ve meva~i ve emyal ve e~ya= nehb ü gasb edenleri 'al a eyyi halin ele getirilüb hayyen meyyiten ahz ü girift ve huzûrumuza ihzâr ve hin-i mu`a-hazelerinde muhârebe ve mukateleye tasaddi eder olur ise bi'l-ittifalt her birlerine i'ânet ve muhâbere ve mukatele olunub mal ve e~yâlan katl edenlerin olub ser-maktü`lan ve hayyen ahz edenleri tarafim~za ihzâr olunmak emrinde demleri heder ve mu'aheze olunmak bab~nda Diyan-~~ Adana'dan i~~ bu buyuruldu tahrir ve Isa!' (bo~luk) ve ile irsal olunmu~dur vusûlünde gerekdir ki vech-i me~rûh üzere haklar~nda mukaddemen mü'ekked ve mü~edded müte,addid ~eref-sudûr olan eyamir-i celilü'~-~an mûcebince kapusuz ba~~bo~~ leyenclat ve sâ'ir lusüs-~~ e~kiya ve harâmzadeden piyade ve süvari gecelerde ve gündüzlerde ge~t ü güzâr ve ,ibâclullaha isâl-i mazarrat ü hasret edenler bi'l-ittifak ahz ü girift ve muharebeye tasaddi ederler ise birbirle-rine i‘ânet ve muhâbere ve mukatele olundukda demleri heder ser-maktü,lan ve hayyen ahz olanlar~~ huzûrunda ihzâr olunmak üzere tenbih ve te'lddi mü~,ir cümle i‘lan ü i~a,at ve mûcib-i buyuruldu ile ,amel ve hareket oluna deyu buyuruldu. Fi 19 ZA. Sene 173 (3 Temmuz 1760).
Konu : Adana bahçeleri ve civannda ya~ayan Fellâhan zümresine Adana sa- kinlerinden ~ehirkethüdas~o~lu Hasan A~a'mn eskiden oldu~u gibi boybeyi olarak atanmas~na ili~kin Adana Dîvân~'ndan gönderilen buyuruldu.
~ehirkethüdas~zade Hasan A~a'mn Boybe~ilik Buyuruldusu.
K~dvetü'n-nüvvabil-müte~erri`in Adana'da na'ibü'~-~er` olan efendi zide ,ilmuhu inhâ olunur ki;
Ba~çeha-y~~ Adana ve civar~nda ve sâ'ir kurâlarda sakin Fellahan zümresinin halen Adana sükkan~ndan ~ehirkethüdas~~ o~lu Hasan A~a nâm kimesne öteden berü berat-~~ ~erif-i `ali-~an ile boybeyisi olmakdan na~i i~~ bu 1173 senesinde a~a-y~~ merküm yedinde olan berât~~ müce-bince ta'ife-i mezbüre boybeyisi olmak üzere lobel-i ~er`den yedine murâsele i`ta olundu~una binâ'en Divan-~~ Adana'dan buyuruldu tahrir ve ~sdar ve a~a-y~~ merküm yedine i`ta k~l~nd~. Bi-mennihi Ta'ala vusülünde buyuruldumuz düstürül-`amel tutulmak üzere sicill-i mahfüza kayd ve boybeyilik umûruna müma ileyhe zabt ve âherden müdahalesi men, ve ~er,le def, oluna. Ve sen ki a~a-y~~ merkümsun yedinde olan mürâselede buyuruldular mûcebince ta'ife-i mezbürun boybeyilik umürunu zabt ve irâ'et edüb a~ayan-~~ mezbûra hilaf-~~ mu,tad zulm ü ta,addi ve tecâvüzden be-gayet hazer ve mücânebet eyleyesiz deyu buyuruldu. Fi gurre Z. Sene 173 (15 Temmuz 1760).
ÇUKUROVA AYANLAR! II: HASANPA~AZADELER 45
S~ra no : 21
Belge no : A.~.S. 1, varak 13b
Tarih : 17 Z. Sene 1173 (31 Temmuz 1760)
Konu : Istanbul'da Özen Bey yan~nda emanet olarak bulunan e~yalann Sü- leyman Pa~a Ham'nda Sarraf Anastas'a teslim olunup Adana'da Hac~~ Ali A~a'n~n kona~~nda Veli A~a elinden teslim al~nd~~~na ili~kin ilmühaber.
Bâ'is-i tahrir-i terkim budur ki;
Bundan akdem Asitâne-i `aliyyede devletlü Özen (?Uzun) Bey efendimizin `indinde bâlâ-da mastûr olan e~yâlanm~z emânet olub ba`dehu iznimiz ile Süleyman Pa~a Hân~'nbâlâ-da sarraf Anastas'a ber-vech-i emânet teslim olunmu~~ idi. ~~~ bu bin yüz yetmi~~ üç senesi mâh-~~ Zilhic-ce'nin alt~nc~~ yevm-i sebt Adana'da Hac~~ Ali A~a'mn hânesinde sarraf tarafindan e~yâm~z sa`âdetlü Veli A~a tarafindan kendi yedi ile tamamen ve kâmilen meclis-i müsliminde taraf~-m~za edâ ve teslim etmekle sened olmak içün Veli A~a'mn yedine i~~ bu ilmuhaber i`tâ olundu. Minel-fakir Es-seyyid Hüseyin ser-turnâ'i.
El-hâcc Hüseyin Birâder-i Hasan A~a Seyyid Hac~~ Musa Alemdar Hac~~ Ali tâbi`-i Bozzâde Hasan A~a bin Sâd~kzâde Ahmed A~a Sakallizâde Avc~o~lu Süleymen Be~e
Bâ-hatem-i Nurullah Pa~a Mutasarr~f-~~ eyâlet-i Adana Ve gayruhum
: 4 M. Sene 1174 (16 A~ustos 1760)
Konu : Seyhan nehri üzerindeki Ta~köprü'de iki de~irmen yaparak köprüye zarar veren ve rak~~ içen Seyyid Ali Efendi'nin verdi~i zarann durdurulmas~na ili~kin Adana halk~n~n arzuhalidir.
Devletlü `inâyetlü merhametlü efendim sultân~m hazretleri sa~~ olsun `arzuhâl-i bendeleri budur ki:
Adana'da nehr-i Seyhun üzerinde olan cisr-i kadime Seyyid Ali Efendi nâm kimesne iki 'adet de~irmen binâ ve rabt edüb cisr-i mezkürl~n inhidâm ve harâb~na bâ'is (ü) bâcli olaca-~~~ cümlenin indinde nümâyân oldu~undan birkaç defa arak ile katl-i nüff~sa sebeb olma~~n merâhim-i aliyyelerinden mercti`dur ki cisr-i mezktirdan de~irmen-i mezkürlan def ü ref ve kal' idüb fukâra-y~~ müslimin ve ebnâ-y~~ sebilin hay~r du`âlanna mazhar olmalar~~ bâb~nda bâki emr (ü) fermân devletlü inâyetlü merhametlü sultâmm hazretlerinindir.
ÇUKUROVA ÂYANLARI II: HASANPASAZADELER 47
S~ra no : 23
Belge no : A.~.S. 1, varak 34a
Tarih : Evâs~t-~~ CA. Sene 1174 (19-28 Aral~k 1760)
Konu : H~z~n ~~ (Had~rl~) köyü halk~n~n ~ehirkethüdas~o~lu demekte tan~nan Hüseyin'in ehl-i örfe dayanarak kendilerine yapm~~~ oldu~u zulmden ~ikâyetleri üzerine gönde-rilen fermand~r.
H~z~rl~~ karyesinin ~ehirkethüdâs~o~lu'ndan da`vâ ferman~d~r.
kebirii'l-küberâi'l-fihâm zu'l-kadri ve'l-ihtirâm
ve'l-ihti~âm el-muhtassu bi-mezidi ,inâyeti'l-meliki'l-a,lâ Adana beylerbeyisi ( ) dâme ikbâluhu ve ledvetül-kuzât ve'l-hükkâm ma,denül-faz1 Adana ve ( ) kâd~s~~ zide fazluhumâ tevki,-i
hümâyiin (vâs~l ol~cak madûm ola ki) :
H~z~rh" nâm karye fukarâs~~ südde-i sa`âdetime ,arzuhâl edüb yine Adana sakinlerinden mütegallibeden ~ehirkethüdâs~o~lu dernekle me~hûr Hüseyin nâm kimesne ehl-i ,örfe istinâ-den bin yüz yetmi~~ senesinde bunlar~n bi-gayri hakk~n cebren ve kahren bin iki yüz guru~~ akçelerin alub ziyâde gadr ü ta'addi eyledi~in bildirüb âher husûsa ta`yin olunan mübâ~ir ma,rifetlyle tahsil ve bi-kusûr al~virilüb ta,allül ve muhâlefet etdirilmeyüb icrâ-y~~ ~en ve ihkâk-~~ hakk olunmas~~ bâb~nda hümâyûnum ricâ eyledilderi ecilden âher husûsa me'mûr mü- bâ~ir ma,rifetiyle ~er,le görülmesi emrim olmu~dur buyurdum ki sadr-~~ a‘zam ba~~ silah~örü ledvetül-emâcid ve'l-a,yân Mehmed ziyâdetü mecduhu men~ûr-~~ ~erifimle vusül buldukda bu bâbda sâd~r olan emrim üzere ,amel âher ihzâr-~~ husemâ k~lub mukaddemen bir def,a ~er,le görülmeyüb fasl olunmayan husûsât~n tamâm hakk-~~ 'adi üzere mukayyed olub göresin. blâm olundu~u üzere ise ol bâbda muktezâ-y~~ ~er,-i kavimle ,amel edüb âheri vech-i me~ra üzere mezkiirun hilâf-~~ ~er,-i ~erif ve bi-gayri hakk~n cebren ald~~~~ ol mikdâr guru~larm ba,de's-sübût hükm edüb mübâ~ir-i nitimâ ileyh ma,rifetiyle bi-kusûr tahsil ve ahvirüb ta,allül ve muhâlefet etdirmeyüb icrâ-y~~ hakk eyleyesiz min ba,c1 ~er,-i ~erife ve emr-i hümâytinuma mugkir kimes-neye i~~ etdirmeyüb husüs-~~ mezbûr içün bir dahi emrim varmalu eylemeyesiz. ~öyle bilesiz
,
alâmet-i ~erife i‘timâd k~las~z. Tahriren Ii ~ehri evâs~t Cemâziye'l-ûlâ sene erba,a ve seb,in ve mi'e ve elEBe-makâm-~~ ~slâmbol el-mahrûse.
" Ba~l~kta "H~z~n ~" yaz~ld~~~~ halde burada "Hâz~rl~" ~eklinde yaz~lm~~t~r. Bugün, Seyhan ilçesine ba~l~~ "H~d~rl~" veya "Had~rl~" mahallesidir.
Konu : Adana Mizân-~~ harIr Mukta'as~'mn 3 senelik yanm hisse kalemiy- yesi olan 30 kuru~un Hasan A~a'dan tam olarak al~nd~~~na dair tezkiredir.
Mukta`a-i Mizân-~~ Hat-ir der-,uhde-i Hasan A~a Guru~~ :30
Yaln~z otuz guru~dur. Bâ`isü'l-hurüf budur ki:
Bin yüz yetmi~~ bir ve yetmi~~ iki ve yetmi~~ üç senelerinin bâ-fermân-~~ ,âli matlüb buyrulan `inâyetlü defterdâr efendi hazretlerinin kalemiyyesi olmak üzere Adana'da yâk~` mizân-~~ harir muUta'as~n~n üç senelik n~sf hisse kalemiyye beher sene on guru~~ cem'an yekün otuz guru~~ akçamn kabz~na me'mür oldu~um hasebiyle mebla~-~~ mezbüru muUta`a sahibi Hasan A~a yedinden bi't-tamâm ahz ü kabz olunub yedine edâ tezkiresi i`tâ olundu. Vakt-~~ hâcetde ibrâz oluna.
ÇUKUROVA ÂYANLARI II: HASANPA~AZÂDELER 49
S~ra no : 25
Belge no : A.~.S. 1, varak 26b
Tarih : 1174 (1760)
Konu : Adana Mizan-~~ harir Mukka'as~'mn 2 senelik kalemiyyesi olan 40 kuru~un malikane mutasarnfi Hasan A~a'dam tam olarak al~nd~~~na dair edâ tahvilidir.
Mukâta`a-i Mizan-~~ Harir der-whde-i Hasan A~a Mukâta`a-i mizan-~~ harir
Guru~:40
Yaln~z k~rk guru~dur. Ba`is-i hurüf budur ki:
Bin yüz altm~~~ dokuz ve yetmi~~ senesinde ba-ferman-~~ ,ali matlûb buyurulan Adana mizan-~~ harir mukâta'asm~n devletlü ,inayetlü defterdâr efendimizin kalemiyyeleri olmak üzere malikane mutasarnfi Hasan A~a yedinden iki senelik mal-~~ kalemiyyeleri olan yaln~z k~rk guru~~ Hasan A~a yedinden tamamen ve kâmilen ahz ü kabz olunub yedine edâ tahvili i`ta olundu. Gerekdir ki taraf-~~ aherden müdahale olunmayub vakt-~~ hâcetde ibraz oluna.
Konu : ()yüklü mezras~n~n 1/4 hisse sahibi olan Sehirkethüdas~zâde Hasan A~a'dan 5,5 kuru~~ kalemiyyenin tam olarak al~nd~~~na dair tezkiredir.
Mukta`a-i Mizân-~~ Harir der-,uhde-i Hasan A~a Bâ`is-i tezkire budur ki:
~~~ bu bin yüz altm~~~ sekizden yetmi~~ üç senesine gelinceye kadar mahsüb Öyüldü mezra`a-s~mn rub` hisse ashâb~~ Sehirkethüdâs~zâde Hasan A~a yedinden defterdâr efendinin kakmiy-yesinden rub` hisse kalemiyyeyi be~~ buçuk guru~~ alt~~ senelik olmak üzere tamamen ve kâmilen ahz ü kabz edüb i~~ bu ~niimâ ileyh Hasan A~a yedine halâs tezkiresi verilmi~dir. Gerekdirki hin-i hâcetde ibrâz eyleye.
ÇUKUROVA AYANLARI II: HASANPA~AZADELER 51
S~ra no : 27
Belge no : A.~.S. 1, varak 28b
Tarih : 1174 (1760)
Konu : Adana Dönüm ve Hâne Gümrü~ü Mukâta'as~~ 1/2 hisse iltizâm~mn ~ehirkethüdâs~zâde Hasan A~a'ya iltizâm ve tevfiz olundu~una dair Adana Serdân Meh-med'in temessüküdür.
Vech-i tahrir-i hurûf budur ki:
~~~ bu bin yüz yetmi~~ üç senesinde Adana Dönüm ve Hâne Gümrü~ü Mukâta'as~~ `uhde-i iltizâm~m~zda olub mukâta`a-i mezbûrun msf hissesinin iltizâm~m tarafim~zdan ~ehirkethüda-s~zâde Hasan A~a'ya ilzâm ve tevfiz olunub sene-i mübârekde merkûm Hasan A~a mutasarnf olub i~tirâken olmak üzere yedine zabt temessükü i`tâ olundu gerekdir ki mu,tâd ve taht-~~ tasarrufunda olub zabt tarafim~zdan ve taraf-~~ âherden kat,an bir ferd mani, ve müdâhil ve müzâhim olmaya.
Konu : 1760 y~l~na ait 20 kuru~~ kalemiyyenin Hasan A~a'dan tam olarak al~nd~~ma dair Sadrazam Çukadân Ahmed'in vermi~~ oldu~u edâ tezkiresidir.
Mukta`a-i mizân-~~ harir der-`uhde-i Hasan A~a n~sf hisse El-Cânib: Guru~~ 20
Vech-i me~rûh üzere bin yüz yetmi~~ dört senesinde bâ-fermân-~~ ,âli matlûb buyurulan Sadr-~~ a`zam efendimizin kalemiyyeleri olmak üzere Adana'da vâlc~` mizân-~~ harir mukâta'as~-n~n n~sf hissesine mutasarnf olan izzetlü Hasan A~a yedinden n~sf hisse kalemiyye yaln~z 20 guru~~ akçamn kabz~na me'mûr oldu~umuz hasebiyle tamâmen ve kâmilen a~a-y~~ m~:~mâ ileyh yedinden ahz ü kabz olunma~la yedine edâ tezkire verildi vakt-i hâcetde ibrâz oluna.
ÇUKUROVA AYANLAR! II: HASANPA~AZADELER 53
S~ra no : 29
Belge no : A.~.S. 1, varak 37b
Tarih : 21 Receb Sene 1174 (26 ~ubat 1761)
Konu : Adana valisinin Payas ve Belen taraflannda görevlendirilmesi üzeri- ne Adana mütesellimli~ine Ser-turnayi Hüseyin A~a'n~n getirildi~ine dair buyuruldu.
Ser-turnayi Hüseyin A~a Mütese111Inlik Buyuruldusu.
Hâlen medine-i Adana'da mesned-ni~in-i ~erl'at-~~ garrâ faziletlü semâhatlu efendi hazret- leri zide fazluhu ve mefflirül-emâcid ve'l-a`yân zâbitân ve sâ'ir a`yân-~~ vilâyet (ve) i~~ erleri zide mecduhum inhâ olunur ki:
~~~ bu (sene-i) meymenet-ni~ânda bâ-fermân-~~ `âli Payas ve Beylan câniblerine me'mûri-yetimizden nâ~i h~yâmet-i me'mtiriyet birle `avdet edince(ye) kadar yerimize bir umiir-dide ve kâr-âzmü(r)de mütesellim nasb ü ta`yin olunmak lâz~me-i vakt ü hâlden olma~la erbâb-~~ istih-Ukdan ludvetül-emâcid ve'l-a`yân ser-turnayi `izzetlü Seyyid Hüseyin A~a mütesellim nasb ü ta`yin olundu~-unu muhbir buyuruldu, tahrir ve ~sdâr ve yedine i`tâ k~l~nd~. ~n ~â'e Allâhu Ta`âlâ mümâ ileyhi mütesellim bilüb dâ'imâ muvâfik-~~ ~er` ü Unün olan re'yiyle `amel ü ha-reket birle cüz'i ve külli taraf~na âyid ve râci` olan cürm (ü) cinâyet ve bâd-i hevâya mütecall~k vâridât~~ ber muctâd-~~ kadim ahz ü kabz itdirdesiz ve sen ki mütesellim-i mümâ ileyhsin, sen dahi zât~nda merküz" olan gayret ve metâneti zuhüra getürüb dâ'imen re'âyâ ü berâykr~~ e~-k~yâ ve haramzâdeden h~fz ü h~râset ve her bir umür ve husüsda ~er` ve Unüna mürâca'at ve hilâf-~~ inhâ zulm ü ta'addiden ziyâde hazer ü mücânebet eyleyesiz buyuruldu. Fi 21 B. Sene 174 . Kuyide Ii 21 min Receb Sene 174 (26 ~ubat 1761)."
38 Metinde "mezkür" ~eklinde yaz~lm~~t~r.
: 1 M. Sene 1175 (2 A~ustos 1761)
Konu : Adana wyân~ndan Karsl~zâde Hasan A~a'n~n mâlikâne whdesinde olan Dündarh ,Adet-i A~-nâm~~ Mukâtwasfn~n ve di~er mukata'alann hesaplar~~ ile ilgili fer-mand~r.
Düstûr-~~ mükerrem mü~ir-i mufahham nizâmül-,âlem müdebbiru umûri'l-cumhur bi'l-fikri's-sâlub mütemmimu mehâmi'l-enâm bi'r-re'yi's-sâ'ib mümehhidu bünyâni'd-devleti ve'1-ikbâ1 mü~eyyidu erkâni'd-devle ve'1-ic1â1 el-mahfûf bi-suniS~fi avânfi'l-meliki'l-a,lâ Adana eyâleti ilhâlnyla Karaman vâlisi olan vezirim El-hâcc Mehmed Pa~a Edâme Allâhu Twâlâ ic-lâlehu ve ludvetü'l-kuzât mwdenül-faz1 ve'l-kelâm mevlânâ Adana kad~s~~ zide fazluhu ve lud-vetü'l-emâsil vel-akrân Der-,aliyyemden mübâ~ir ta,yin olunan ~smail zide kadruhu tevki,-i refl,-i hümâyûn vâs~l ohcak mwlüm ola ki:
Adana wyân~ndan Karsl~zâde Hasan zide mecduhunun mâlikâne whdesinde olan Dün-darl~~ ,Adet"-i A~nâm~~ Mukâtwas~'mn yetmi~~ be~~ senesinden yetmi~~ yedi senesi gâyetine ge-lince mukayyed olan mâl~ndan gayri ez teslimât olan dört bin be~~ yüz on guru~~ ve n~sf hissesi mûmâ ileyhin mâlikâne whdesinde olan mahsûl-i ihtisâb-~~ Sis mukâta,as~n~n kezâlik yetmi~~ be~~ senesinden yetmi~~ yedi senesi gâyetine gelince gayn ez teslimât ve havâlât (on) bin üç yüz doksan dört guru~~ zimmet-i sahihas~~ olub bundan akdem bu makûle ashâb-~~ mâlikâne zimmetlerinde olan emval-i miriyye bakâyâs~~ bi-eyyi hâlin tamâmen tahsil ve ba,z~~ mesârif ve tevzi,ât? içün Hazine-i ,âmireme teslim olunmak bâb~nda mü'ekked ve mü~edded emr-i hümâyûnum suffiruna binâ'en mûmâ ileyhin mâlikâne whdesinde olan mukâta,ateyn-i mezkûreteyn bakâyâs~yla eyâlet-i Adana'da vâlw sâ'ir mukâta,ât mâlikâne mutasarnflann~n baka-y~~ sahihalan tahsili bâb~nda emr-i ~erif-i ,âli~ân~m ~sdâr ve mübâ~ir ile irsâl olunmu~idi. Gerek ricâl-i devlet-i ,aliyyemden ve gerek ta~ralarda sakin ashâb-~~ mâlikâne dahi itâ,at-~~ emr-i
,
âliye müsâbakat ve yetmi~~ yedi senesi gâyetine de~in zimmetleri olan emvâl-i miriyyeyi edâ ve teslime ihtimâm ü dikkat ve tenzilde zimmete müsâra,at etmi~ler iken mûmâ ileyh kemâl-i rwûnet ü hu~ûnetden nâ~i bu vakte gelince zimmetini edâ eylemedi~inden ol-tarafda sâ'ir ashâb-~~ mâlikâne dahi zimmetlerini edâda rehâvet üzere hareket ve bu vakte dek emvâl-i miriyyenin te'hirine sebeb ve illet olma~la bu def,a dahi aldâm-~~ hazinem defterleri kuyüdlan- n~~ olunub mukâtwateyn-i mezkûreteynin yetmi~~ yedi senesi gâyetine gelince gayri ez teslimât ve havâlât on be~~ bin dokuz yüz dört guru~~ zimmet-i sahihas~yla yetmi~~ sekiz senesine mahsûben ihtimâm-~~ re'y ü mwrifetinle cibâyeti whdesine kayd olunan Adana eyâleti cizyesi-nin gayri ez havâlât ve teslimât sekiz bin sekiz yüz seksen bir guru~~ bakiyyesi ile cerwan yirmi dört bin yedi yüz seksen be~~ guru~~ zimmetinde müctemi, oldu~u mü~,ir bir lut,a mümzâ sûret-iÇUKUROVA AYANLAR! II: HASANPA~AZADELER 55
defter ihrâc olunma~la sen ki vezir-i mü~ârün ileyhsin mûmâ ileyh ba'z~~ h~dmetinde istihdâm eylemek takribiyle himâyet ve s~yânetinde mahmi olmakdan nâ~i mebla~-~~ mezkûrun tahsili senden matlûb-~~ pâdi~âhânem olma~la i~~ bu emr-i ~erif-i 'âli~ân~m ~sdâr ve mübâ~ir-i merkiim ile irsâl olunmu~dur imdi vusülünde mûrnâ ileyhin zimmetinde olan sâb~kü'z-zikr yirmi dört bin yedi yüz seksen be~~ guru~~ Hazine-i 'âmiremden virilecek ba'z~~ mesârif-i mühimme ile En-derûn-~~ Hümâyûnum hazinesine teslim olunacak nüküd akçalanna tahsis lul~nd~~~na binâ'en mübâ~ir-i merldimun yan~na sen dahi mahsiis mübâ~ir ta‘yin ve mebla~-~~ mezbiiru merküm-dan 'al â eyyi hâlin çend niz zarf~nda tahsil ve Der-,aliyyeme irsâl ve Hazine-i 'âmireme teslim itdirme~e bezl-i cell-i himmet eyleyesin. ~öyle ki bu defia dahi himâyetine ihtimâ(m) ile edâs~n-da mümâtele ve müsâhele kayd~nedâs~n-da olmak ihtimâli olur ise te'dib ve gû~mâl olmaya musâra'at ve sâ'ire 'ibret k~lmaca~~~ kendüye tefhim ve senden mathib-~~ pâdi~âhânem oldu~u vechile 'alâ eyyi hâlin tamamen tahsil ve Der-,aliyyeme irsâl ve teslime sarf-~~ kemâl-i miknet eyleyesin ve sen ki Ud~-i miimâ ileyhsin sen dahi mebla~-~~ mezbûrun bir gün evvel ve ihtimâm ve 'arz ey-leyesin ve sen ki mübâ~ir-i merkumsun, vezir-i mü~ârün ileyhin ma‘rifet-mü~irâne ile mebla~-~~ mezbûr merkûmdan tamâmen tahsil olundukda hazineye rabta ve 'icâleten Der-sa'âdetime ge-türüb Hazine-i 'amireme teslim eyleme~e sarf-~~ tâb ü tüvân eylemen bab~nda fermân-~~ 'âli~â-mm sâd~r olmu~dur buyurdum ki:
Hükm-i ~erifimle vard~kda bu bâbda vech-i me~rûh üzere ~eref-yâfte-i (D EVAMI YOK)
: Il Rebi`ül-ahir Sene 1175. (9 Kas~m 1761)
Konu : Ramazano~lu Vakf~~ Mütevellisi Hamza Bey'in Yeni Han'~n kirac~s~~ Gazio~lu Ebubekir'i at~p yerine Karsh El-hac Ali A~azâde Hasan A~a)/ getirmesi üzerine verildi~i bidirilen imzas~z ve ~ahitsiz olarak yaz~lan kefalet hüccetidir.
Hamza Bey'e a‘yan-1 vilayetin kefaktidir.
Medine-i Adana'da olan bi'l-cümle `ulema ve a`yan meclis-i ~er`a gelüb Ramazano~lu Evkâfina mütevelll olan Hamza Bey muvâcehesinde ceddleri evkâfindan olan Yeni Han de-mekle ma`rüf vakf~n müste'ciri olan Gazio~lu Ebubekir Bey'in müceddeden te`min-i bilâd içün Cezire-i K~bns'a nefyi içün emr-i ali sad~r olma~~n vilayet olan devledü Ahmed Pa~a ve cümlemiz ma`rifetleriyle ve ma`rifet-i ~er`le taht-~~ kar~nda olan han-~~ mezbûru fesh ve Karsl~~ El-hac Ali A~azade Hasan A~a'ya kar eyledikde e~erçi miima ileyh Hamza Bey'e merkûm Ebubekir Bey taraf~ndan zarar ü gezend vaki' olur ise cümlemiz zâminiz ve kefiliz dedikleri i~~ bu mahalle kayd olundu.
ÇUKUROVA AYANLAR' II: HASANPA~AZÂDELER 57
S~ra no : 32
Belge no : D.B~M.MHF 48/7
Tarih : 1175/(1761-1762)
Konu : Müteveffâ Karshzâde Hasan Pa~a ve Dede Pa~azâde El-hâcc ~bra- him Pa~a'n~n özi'de yanlar~nda mevd~d bulunub kassâm defterine kay~t olunup kad~~ marife-tiyle sat~lan e~yalan ve nakit paralar~n~~ gösteren listedir.
Ber mûceb-i defter-i kassâm
Müteveffâ Karsl~zâde Hasan Pa~a ve Dede Pa~azâde El-hâcc ~brahim Pa~a mersûmun özi'de yanlar~nda mevcûd bulunub ber muceb-i defter-i kassâm ma,rifet-i ~en ile fürüht olu-nan e~ya bahâlan
Karsl~zâde Hasan Pa~a'n~n Dede Pa~azâde El-hâcc ~brahim Pa~a'n~n
e~ya bahâs~~ nükûd ve e~ya bahâs~~
Guru~~ Guru~~ 1005 0360 bahâ-i e~yâ 0412 1500 nükûdu 1417 489 bahâ-i e~yâ 0928 4960,5 nükûdu 5888,5 SAHH. 1860
Konu : Özi Kal,as~nda vefat eden Adana Beylerbeyisi Karsl~zâde Hasan Pa~a'n~n müfredah defteridir.
Özi Kal,as~nda vefat eden Adana Beylerbeyisi Karsl~zâde Hasan Pa~a yan~nda mevcûd olub kal,a-i mezbûr nâ'ibi El-hâcc Hüseyin Efendi'nin memhûr ve mümzâ defteri mkebince zabt olunan nüld~d ve ma,rifet-i ~er` ve cümle ma,rifetleriyle müzâyededen fürüht olunan e ~-yâs~mn kemiyet ve müfredat~~ defteridir
Bükre~~ cânibi Ser`askeri
6377 2008
5888 2952
ÇUKUROVA AYANLARI II: HASANPA~AZADELER 59
S~ra no : 34
Belge no : A.~.S. 49, Sayfa: 60, Belge No: 72 Tarih : Evahir-i Receb 1183 (27 May~s 1769)
Konu : Adana Valisi Ahmed Pa~a'n~n hastal~~~~ geçinceye kadar Karsl~zâde Alizâde Hasan A~a'mn mütesellim olarak atand~~~na ili~kin fermand~r.
Karsl~zâde Hasan A~a'mn Mütesellimlik Emri
Mefâhirü'l-kuzât ve'l-hükkâm, me`âdinül-fezâ'il ve'l-kelâm Adana eyâletinde vfflu` kuzât ve nüvvâb zide fazluhum tevki`-i refl`-i hümâyûn vâs~l ol~cak ma`lüm ola ki:
Hâlen Adana beylerbeyisi emirül-ümerâ'i'l-kirâm Ahmed dâme ikbâluhu ba`z~~ ,illete ib-tilâ hasebiyle mâlikânesine ,azimet edüb tashih-i mizâc edinceye dek yerine bir mütesellim nasb ve ta`yini lâ-büdd ve muktezi oldu~una binâ'en Adana sükkân~ndan ludvetül-emâcid ve'l-a`yân El-hâcc Alizâde Hasan zide mecduhu mütesellim nasb ve ta`yin olunub mütesel-limlik-i mezbüru mûmâ ileyhe zabt etdirilmek içün emr-i ~erifim sudûrunu olunma~la vech-i me~rûh üzere ,amel olunmak fermân~m olma~~n siz ki mûmâ ileyhimsiz mütesellimlik-i mezbûru mümâ ileyh Hasan zide mecduhuya zabt ve mil- mirân-~~ mûmâ ileyh tarafina râci` olan â'idât ve tayyârât~~ ahz ü kabz etdirilüb mütesellimlik umüruna âherden bir ferdi müdâ-hale ve mümâna'at etdirilmemek bâb~nda fermân-~~ âli-~ân~m sâd~r olmu~dur. Buyurdum ki ( ) hükm-i ~erifimle v~~sül buldukda bu bâbda vech-i me~rûh üzere ~eref-yâfte-i sudûr iden fermân-~~ vâcibü'l-ittibâ, ve lâz~mül-imtisâlimin mazmiin-~~ itâ,at-makremuyla 'mil olas~z ~öyle bilesiz ,alâmet-i ~erife i‘timâd k~las~z.
Tahriren fi evâhir ~ehri Recebi'l-ferd sene selâse ve semânin ve mi'e ve elf. . (Evahir-i Re-ceb 1183/ 27 May~s 1769)
Be-makâm-~~ ~slambol el-mahrûse Fi 26 min ~a'ban Sene 1183
Konu : Mütesellim Karsl~zade Hasan A~a'ya ve di~er yetkililere Adana'da valilelere ve daireleri halk~na mahsus olan konaldann haz~rlanmas~~ için buyuruldu.
Medine-i Adana'da mesned-arâ-y~~ ~errat-~~ garra olan faziletlü efendi Ade ilmuhu ve led-vetü'l-emacid ve'l-a`yan mütesellimimiz Karslizade Hasan A~a ve a`yan-~~ vilayet ve zâbitân ve i~~ erleri zide kadrihum inhâ olunur ki:
Makarr-~~ hükümetimiz olan medine-i Adana'ya nuzûlümüz karib olmakla dâ'iremiz hal-k~n~n endertin ve birûn a~alanna iktizâ edecek konaklar~mn defteri tarafimza mehterba~~m~z ile irsal olunma~la in ~a'e Allâhu Ta'ala vusûlünde ber-mûceb-i defter tarafimza ma`rifet-i ~er` ve cümleniz ma`rifetiyle dâ'iremiz halk~n~n enderûn ve birûn a~alanna iktiza edecek konaldan tertib ve nuzül idece~imiz saray~n~n ta`mir ve termim olunacak mahalleri ta`mir ve ternfirn etdirdüb ve dö~emesi husûsu öteden berü selefimiz valilere ne vech ile olageldi ise ol minval üzere bilâ-kusûr tekmil ve haz~r ve müheyyâ eylemeniz içün i~~ bu buyuruldu tahrir ve Bar ve endertin mehterba~~m~z ile irsal olunmu~dur in ~a'e Allâhu Ta,ala vusûlünde gerekdir ki vech-i me~rüh üzere ber mûceb-i defter ma,rifet-i ~er, ve cümleniz ma,rifetiyle bir an ve bir sa,at akdem da'iremiz halk~na iktiza edecek konaldan terfi]) ve nüzül edece~imiz saray~n ta,mir ve termim olacak mahallerin tamnir etdirdüb ve dö~emesini öteden berü selefimiz valilere ola-geldi~i minval bilâ-kusûr tekmil ve haz~r (ve) müheyyâ eyleyüb mûcib-i buyurulduyla ,arnil ve hilâfina yaz, ü hareketden ve ihmal (ve) müsamahadan teha~i ve mücânebet eyleyesüz deyu buyuruldu.
Fi 12 S. Sene 1183 (17 Haziran 1769) Fi 19 min Safer Sene 1183.
