JXJS»
18
PAZARTESİ, 18 Ekim 1999
iOsmanlı
İTftm raı
Dünyanın en değerli kitap hâzinelerinden biri olan Topkapı Sarayı Kütüphanesi nasıl oluştu?
Padişahlar ne gibi kitaplar okurlardı? Saray kitaplığında hangi kitaplar vardı? Çeyrek yüzyıl boyunca Topkapı Sarayı Kitaplığında görev yapan ve halen sarayın yöneticisi olan Dr. Filiz Çağman bütün bu soruların cevabını verirken saray kitaplığının bilinmeyen yönlerini anlatıyor. ■ Dr. Filiz Çağman (Topkapı Sarayı Müzesi Müdürü)
T
mMLm opkapı Sarayı müze haline dönüştürüldüğü 1924 yılma kadar 400 yıla yakın bir süre Osmanlı padişahlarının ikametgahı, imparatorluğun idari merkezi ve her türlü devlet adamının yetiştirildiği bir eğitim kurumuydu. Bütün bunların yanında Osmanlı sanatının oluştuğu yegâne merkez yine saraydı.Saray İstanbul'un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed tarafından 1460-1478 yıllan arasında yaptırıldı ve asırlar boyunca ihtiyaca göre çeşitli yapılar ilâvesiyle
genişletildi. Bu ilginç kompleksi günümüzde gezen ziyaretçiler Osmanlı padişahlannın taşlarla bezeli değerli madenlerden yapılmış eşyalarının korunduğu hâzineyi hayranlıkla izlerler. Fakat Osmanlı padişahlarının en çok değer verdikleri eserler başta Kur'an-ı Kerimler olmak üzere el yazması kitaplardı. Sayılan 18. yüzyıl başlanna kadar giderek artan bu kitaplar sultanların hâzinesinde konınmuş, zaman zaman bunlardan bir kısmım okuma amacıyla has odalarına veya hareme getirterek muhafaza etmiş ve tekrar hâzinelerine koydurmuşlardı.
VA KFED İLEN KİTAPLAR
18. yüzyıl başlannda Sultan Üçüncü Ahmed (1703-1830) Enderunlu ağalar için bir kütüphane binası yaptırarak kendi
hâzinesinden çok sayıda eseri buraya vakfetti. Kütüphane 9. yüzyıldan hükümdarın dönemine yani 18. yüzyıla kadar başta Arapça olmak üzere Farsça ve Türkçe kitaplardan oluşmaktaydı ve saray okulu demek olan Enderun’daki ağalarm eğitimine uygun olarak çeşitli bilim dallarım kapsıyordu.
Bu kütüphaneyi Sultan Birinci Mahmud'un (1730-1754) 1733'te Revan Köşkü'ne has oda ağalan için kurup vakfettiği kütüphane izledi. Sultan Birinci Abdülhamid (1774-1789) ise Bağdat köşküne aynı amaçla bir başka kütüphane vakfetti. Osmanlı padişahlan Enderun'daki bu kitaplıkların yanısıra İstanbul'da başka kütüphaneler de yaptırıp kitaplar bağışladılar.
CiLTLER DOLUSU HEDİYE
İşte bu kütüphaneleri dolduran kitaplann kaynağı olan Hazine kütüphanesinin zenginliği Osmanlı sultanlannın gerek içerik açısından, gerekse estetik beğenileri
dolayısıyla kitap sanatına ne kadar büyük değer verdiklerini açıkça gösterir.
Yavuz Sultan Selim (1512-1520) ve Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) döneminde sarayın kitap hâzinesi giderek büyüdü. Saray koleksiyonunun önemli bir bölümü ganimet ve hediye yolu ile oluşurken saray
nakkaşhanesinde de Osmanlı kitap sanatının seçkin örnekleri hazırlanıyor, resimlerle ve tezhiplerle bezeniyordu.
Hükümdarların tükenmeyen ilgileri bu koleksiyonların zenginleşmesini sağladı. Topkapı Sarayı'nm kütüphaneleri
padişahların verdikleri kitap siparişleriyle ve
O s m a n lı hükümdarları kitapları sadece toplamakla kalmadılar, bizzat kendileri de çok sayıda eser, özellikle de 'divan' denilen şür kitapları kaleme aldılar.
Padişahlann neredeyse tamamı şairdi ve bazıları Türk Edebiyah'nm önde gelen isimlerinden sayılırdı. Bu hükümdarlann cildi, yazısı ve tezhibi birbirinden nefis divanları Topkapı Sarayı Müzesi Kitaplığının en seçkin parçalarmdan sayılır.
B a b a-o ğ u l KOLLEKSİYONU
Saray kitaplığı Fatih Sultan Mehmed döneminde hazırlanmış çok değerli eserlerle doludur. Hıristiyan ve İslam dünyasının özellikle bilimsel eserlerine büyük ügi duyduğu bilinen Fatih sarayda felsefe, tarih, coğrafya ve tıp konularmda Arapça, Farsça ve Türkçe eserler hazırlattığı gibi, eski Yunanca kitaplar da yazdırmış, bunların arasına geçmişin seçkin el yazmalarım katmıştı.
Fatih'in oğlu İkinci Bayezid'in (1481- 1512) kitaplar ve bu sanat dalma tutkusu en az babası kadardı. Tarihi belgeler bize bu sultanm 600'den fazla kitap toplamış olduğunu bildirmektedir.
S u l t a n in t a rİh m e r a k i
kendilerine gelen hediyelerle bugünkü saygm ve özel konumuna ulaştı. Bu kitaplıklar 8. yüzyıldan 19. yüzyıla dek uzanan bir zaman dilimi içerisinde Cebelitarık'tan Hindistan'a kadar İslam dünyasmın geniş coğrafyasında hazırlanmış en seçkin ve önemli el yazması eserleri barındırır.
Bunun yarusıra Topkapı Sarayı koleksiyonlarında Osmanlı
İmparatorluğunun geniş hudutları içinde bulunan özellikle Balkan kültürlerinin önemli ve değerli kitaplarıyla batilı ülkelerden armağan edilen çeşitli baskı kitaplar da bugüne kadar özenle korunmuştir.
18 bin 500 civarında el yazması ve baskı kitabın yanısıra harita ve hat sanatı örneklerinin bulunduğu Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, özellikle İslami hat, minyatür, tezhib ve cilt sanatının son derece zengin ve en ünlü koleksiyonudur.
■
.-çv
.. . VVSSV . v
Padişahlar arasmda kitap sanatına ve kitaplara en düşkün olanlar İkinci Selim (1566-1574) ve özellikle de oğlu Üçüncü Murad'dır (1574-1595). Üçüncü
Murad'ın döneminde Osmanh hanedan tarihinin saray hattatları tarafmdan
hazırlanmış kitaplarım ünlü nakkaşlar resimleyip bezediler.
15. yüzyılın Türkmenlerle Timur devletinden gelen eserleriyle
beraber 16. yüzyıl Safevi kitap sanatının resimli örnekleri de
hediye yoluyla Topkapı Sarayı Hazinesi'ne aktı.
Birinci Mahmud'un Revan Köşkü'ne
vakfettiği kütüphanede de ise her konuda
seçme eserler bulunmasma
rağmen tarihi eserler
çoğunluktaydı.
Kamış kalem, hokka ve yazının üzerine altın tozu serpmeye
yarayan tuzluk benzeri alet. Yazının temeli bunlardı.
HANGİ HÜKÜMDAR
NEYİ OKURDU
i
\
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
