Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

ʿ ʿ

ʿ ʿ

Dr., Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü

Dr., Anadolu University Faculty of Humanities Department of Turkish Language and Literature bekirbelenkuyu@gmail.com bekirbelenkuyu@anadolu.edu.tr

https://orcid.org/0000-0002-7319-9060

Atıf / Citation

Belenkuyu, B. 2020. “Yazıcıoğlu Mehmed Bahâeddin Tevfik (1845-1917) ve Bilinen Tek Eseri “Ufak Mecmûʿa-İ Şiʿr”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - Journal of Turkish Researches

Institute. 67, (Ocak-January 2020). 1-36 Makale Bilgisi / Article Information Makale Türü-Article Types

Geliş Tarihi-Received Date Kabul Tarihi-Accepted Date Yayın Tarihi- Date Published

: : : : :

Araştırma Makalesi-Research Article 18.08.2019

02.12.2019 31.01.2020

http://dx.doi.org/10.14222/Turkiyat4273 İntihal / Plagiarism

This article was checked by programında bu makale taranmıştır.

Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - Journal of Turkish Researches Institute TAED-67, Ocak - January 2020 Erzurum. ISSN-1300-9052

www.turkiyatjournal.com http://dergipark.gov.tr/ataunitaed

Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi • Journal of Turkish Researches Institute TAED-67,2020.1-36

ʿ ʿ

ʿ ʿ

Öz

Klasik Osmanlı şiirinin geleneksel çizgisi 19. yüzyılda kendisini göstermeye devam etmiştir. Edebî eserlerin niteliği her ne kadar tartışmaya açık olsa da şiir ve edebiyatın canlı bir şekilde Osmanlı halkında yankı bulduğu görülmektedir. Osmanlı coğrafyasında 19. yüzyılın ikinci yarısıyla 20. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşayan Yazıcı-oğlu Mehmed Bahâeddin Tevfik önemli devlet kademelerinde görev yapmış bir isim-dir. Eserleri günümüze ulaşan pek çok devlet adamı gibi Bahâeddin Tevfik de şiirler kaleme almıştır. Şiirlerinin tamamı olmasa da bir kısmı oğlu tarafından derlenerek 1911 yılında yayımlanmıştır. Eserde toplam 50 manzume yer almaktadır. Bunların çoğunluğu gazeldir. Gazelden başka na’t, müfred, kıt’a, şarkı ve tarih manzumeleri yer alır. Gazellerin üç tanesi başka şairlerle müşterektir. Dört gazel de Nedim gibi bazı şairlerin şiirlerine naziredir. Bahâeddin Tevfik şiirlerinde Osmanlı şiirinin klasik üslu-bunu takip etmiştir. Vezin ve kafiye bakımından başarılı olan şiirler yazmıştır. Klasik Osmanlı şiirinin alışılmış mazmunlarını kullanan Bahâeddin Tevfik, bazı yerlerde İstanbul’un gerçek mekân ve kişilerini şiire taşımıştır. Bazı şiirlerinde Nedîm’in etkisi görülür. Bu yazıda Bahâeddin Tevfik’in yayımlanan eserinin tamamı Latin harfleriyle neşredilmiştir.

Abstract

The traditional line of classical Ottoman poetry continued to manifest itself in the 19th century. Although the quality of literary works is open to debate, it is seen that poetry and literature resonate vividly in the Ottoman people. Yazıcıoğlu Mehmed Bahâeddin Tevfik, who lived in the Ottoman Empire in the second half of the 19th century and the first quarter of the 20th century, served as an important figure in the state. Like many statesmen whose works have survived, Bahâeddin Tevfik wrote poems to. Some but not all of his poems were compiled by his son and published in 1911. There are a total of 50 verses in the work. Most of them are ghazals. Apart from gazel, there are naat, mufred, stanza, şarkı and history verses. Three of the ghazals were partners with other poets. The four gazels, like Nedim, are the poems of some poets' poems. Bahâeddin Tevfik followed the classical style of Ottoman poetry in his poems. He wrote poems which were successful in terms of rhythm and rhythm. Bahâeddin Tevfik, who used the traditional mazmuns of classical Ottoman poetry, mentioned the real places and people of Istanbul in some places. In some of his poems, the influence of Nedim is visible. In this article, all of Bahâeddin Tevfik's work is published in Latin letters.

Anahtar Kelimeler: Bahâ, 19. yüzyıl,

Structured Abstract

Ottoman poetry, which has been a productive literary environment for many centuries, continued to give examples in the 19th century. One of the poets who grew up in this century is Mehmed Bahâeddin Tevfik. Bahâeddin Tevfik is known as Yazıcıoğlu or Yazıcızâde separately from other poets who use the pseudonym Bahâ.

Because of Bahâeddin Tevfik holds high-level government posts, a lot of information about his life can be reached. Brief information about his life: Born in 1845 in Istanbul, Mehmed Bahâeddin is the son of Mabeyn Chief Tevfik Bey. Due to the profession of his father Mehmed Bahâeddin, Yazıcıoğlu or Yazıcızâde titles are mentioned in the source. Mehmed Bahâeddin received a good education from an early age. He learned Arabic and Persian and acquired the basic knowledge of his time. From the age of 13, he started to work in the offices of various government agencies. He worked in the directorates of municipal real estate department and ministry of commerce. Later, he worked in judicial institutions with different duties such as the chief prosecutor's office of the murder court. Finally, he served as the head of the criminal department of the Istanbul Court of Appeal. The fact that Mehmed Bahâeddin Tevfik, who had a successful career, was promoted to the rank of Bāla, who was one of the ranks below the vizier and he received the second-order Mecîdî medal shows how high he was a civil servant. However, it is seen that the Second Constitutional Monarchy rulers were not accepted and he was retired immediately after the declaration of constitutional monarchy. Bahâeddin Tevfik passed away in 1917.

It is possible to make some inferences from the expressions mentioned in her poems as well as the information in her life: Today's various districts of Kadıköy district Bahâeddin Tevfik's poems are widely located. Various places of the districts such as Üsküdar, Beykoz, Sarıyer and Bakırköy are mentioned in the poems of Bahâeddin Tevfik. These places may be thought to have left a mark on his life. Although the sources state that the burial ground of Besiktas Yahya Efendi was buried, the grave is not present today.

The only known work of Bahâeddin Tevfik who uses the pseudonym Bahâ in his poems is Ufak Mecmû’a-i Şi’r. This work was compiled by the son of Bahâeddin Tevfik and published while Bahâeddin Tevfik was still alive. The work was published in 1911 in Matbaa-i Âmedî. The poems are listed after the inner cover page. The poems starting on page 2 last up to page 39. However, pages 33 and 34 do not contain any text.

There are a total of fifty poems in Bahâeddin Tevfik's work. Twenty-nine of these are ghazals. Three of the ghazals are common to other poets. Apart from the ghazals, there are 2 Na’t-ı Şerîf, 8 müfred (single couplets), 2 şarkı (song), 2 kıt’a and 7 historical verses. Apart from the first three poems and the last historical poems, the poems in the work are arranged in Arabic alphabet order.

When his poems are analyzed, it is understood that Bahâeddin Tevfik wrote more poems than we had and had knowledge about the subtleties of poetry. The poems in the work are quite successful in terms of meter and rhyme. İbnü’l-emin's quotation of “münakkah” poem about Bahâeddin Tevfik is clearly seen in the work. However, there are no qasida in the work that can confirm the rumor that he has said “tannan qasidas”.

As stated in the introduction sentence of the work, poems are sung in “old style”. Bahâeddin Tevfik followed the style in traditional Ottoman poetry both in terms of depictions, metaphors and content and in terms of expression and expression. He strictly adheres to the classical style, especially in his ghazals. In a period in which classical Ottoman poetry lived its last demons, Bahâ wrote poems according to this approach. However, some districts of Istanbul and some famous or ordinary names of the period were included in the poems of Bahâeddin Tevfik. The use of indigenous elements in poetry is often based on simple metaphors and less artistic expressions.

As a follower of the classical style, Bahâ established relations with names such as Hersekli Ârif Hikmet and Keçecizâde İzzet Molla. In addition to this, he also established a relationship with other

names of literature such as Recâizâde Mahmud Ekrem, who was in favor of modernization in literature at that time. The evidence for this is the common ghazals 13 and 32.

Three of Bahah's ghazals are joint ghazals. Ekrem is the partner of two of these ghazals, and one is Sâmî. In addition, four of Bahâ’s ghazals are in the form of nazires. The seventh gazel clearly stated to be Nazire is a poet to Keçecizâde İzzet Molla (1786-1829), 38th gazel to Nedîm (1681-1730) and 33th gazel to Ferîde Hanım (1837-1903). Although not explicitly stated, it can be said that the 31st ghazal was also written to Nedîm as a nazire. The influence of Nedîm makes itself felt in Bahâ’s poems in general.

It is possible to collect the results obtained in this article as follows: None of the qasidas that the sources refer to as “tannan” are in Bahâ's work. However, a poetic language and a wide world of imagination are seen in his poems. Bahâ follows a classical saying in his poems. However, it is seen that some districts and people from Istanbul are the subject of his poetry. The poet, who appeared before us with a Nedîmâne saying in his ghazals, is also a master at chronogram. Some of the historical poems he wrote were embroidered on some of the architectural structures of the time and reached today.

In this article, it is revealed that the works of names such as Bahâeddin Tevfik can shed light not only on literary issues but also on cultural, architectural and historical issues of the period.

Giriş

19. yüzyıl Türk edebiyatında isminde veya mahlasında Bahâ kelimesi bulunan altı kişi tespit edilmiştir.1 _{Bunlardan özellikle Mehmed Bahâeddin Hayret Efendi (1847-1913) ’nin ve} Mehmed Bahâeddin Özkan(ö. 1940 sonrası)’ın Mehmed Bahâeddin Tevfik ile karıştırılması mümkündür. Bu yazıya konu olan ve eseri neşredilen isim Yazıcıoğlu veya Yazıcızâde diye bilinen Mehmed Bahâeddin Tevfik’tir. İstanbul’da doğan ve yine aynı şehirde vefat etmiş olan Bahâeddin Tevfik’in bilinen tek eseri Ufaḳ Mecmūʿa-i Şiʿr’dir.

1. Hayatı

Mehmed Bahâeddin Tevfik’in hayatıyla ilgili kaynaklarda geçen malumat genellikle İbnü’l-emin Mahmud Kemal İnal’ın Son Asır Türk Şairleri’nde verdiği bilgilere dayanmaktadır. İbnü’l-emin’in Bahâeddin Tevfik hakkındaki ilgili maddesi şu şekildedir:

“Bahaeddin Bey

Mehmed Bahaeddin Bey, esbak Mabeyn Başkâtibi Âyândan Tevfik Bey’in oğludur. 17 Muharrem 1261 (26 Ocak 1845)’de İstanbul’da doğdu.

Bayezid Mekteb-i Rüşdîsi’nde müretteb dersleri ve Şehzâde Câmii’nde Arabî ve Farisî okudu. Muharrem 1275 (Ağustos/Eylül 1858)’de mülâzemetle Meclis-i Vâlâ Mazbata Odası’na ve bilâhare Tahrir-i Emlâk Kalemi’ne dâhil oldu. Adalar Emlâk Komisyonu riyasetinde, Şehr Emâneti Emlâk Dairesi, Ticaret ve Nafia Nezareti İstatistik Kalemi müdürlüklerinde, Mahkeme-i Cinayet Başmümeyyizliği’nde, Aydın ve Hüdavendigâr vilâyetleri İstinaf Mahkemesi Ceza Dairesi riyasetinde, İstanbul İstinaf Mahkemesi âzâlığında bulunduktan sonra 9 Cumadelûlâ 1314 (16 Ekim 1896)’de Mahkeme-i Temyiz Âzâlığı’na, 29 Zilhicce 1317 (30 Nisan 1900)’de Mahkeme-i Temyiz Ceza Dairesi Riyaseti’ne tâyin ve maaşı (8000) kuruşa iblâğ olundu.

1279 (1862-1863)’da tevcih edilen i salise, 1318 (1900-1901)’de rütbe-i bâlâya terfrütbe-i ve rütbe-ikrütbe-incrütbe-i Mecrütbe-idî nrütbe-işanı rütbe-ita kılındı. İlân-ı Meşrutrütbe-iyetrütbe-i müteakıben tekaüd edildi.

Receb 1335 [Mayıs 1333 (Mayıs 1917)]’de vefat etti. Beşiktaş’ta Yahya Efendi Türbesi haziresine defnolundu.

Kendini lâyıkı ile tanıyanlardan Üsküdarlı şair Talât Bey gönderdiği varakada “nüktedan, zarif, mülâtefeyi sever bir zât idi. Kitâbet-i resmiyye ve hususiyyesi veciz idi. Münakkah şiir söyler, tannan kasideler yazardı.” diyor. Eş’arından bir kısmı Ufak Bir Mecmua-i Şiir ünvaniyle (36) küçük sahifeden ibaret olarak 1329 (1911)’de tab’olunmuştur. Üstüne “Yazıcızâde Bahaüddin Tevfik Bey’in eski tarzda ve çoğu gençlik vaktinde söylenmiş eş’arından bir parçasını muhtevi ufak mecmua-i eş’ar” işaret edilmiştir. Sami Paşa-zâde Subhi Paşa’nın damadıdır.” (İnal, 1999: 264-265)

1 _{Bu dönemde yaşayan Bahâ isimli veya mahlaslı kişilerin listesine Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü projesinden}

ulaşmak mümkündür.

(http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=arama_sonuc&detayli_arama=1&M_AD=baha& KMT_MADDE_YY%5B%5D=5&M_ESERLERI=&M_DOGUM_YERI=&M_DOGUM=&M_OLUM=&M_ MESLEK=&M_YAZAR=) (Erişim Tarihi: 15.09.2019)

İbnü’l-emin, Bahâeddin Tevfik’in hayatı ve kısaca değindiği edebî kişiliği hakkında verdiği bu bilgilerden sonra şiirlerinden birkaç örnek sıralamıştır.

Bahâeddin Tevfik hakkında verilen bilgilere bakıldığı zaman babasının mesleğinden ötürü Yazıcıoğlu veya Yazıcızâde diye bilindiği, iyi bir eğitim aldığı ve önemli devlet görevlerinde bulunduğu anlaşılmaktadır. Mülkiye rütbelerinden vezirin bir altındaki bâlâ rütbesine terfi etmiş olması ve ikinci dereceden Mecîdî nişanı alması onun ne derece yüksek rütbeli bir devlet memuru olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte İkinci Meşrutiyet idaresi tarafından makbul görülmediği ve meşrutiyetin ilanından hemen sonra emekli edildiği görülmektedir.

Hayatıyla ilgili kaynaklarda geçen bilgilerin yanında şiirlerinde geçen ifadelerden de bazı çıkarımlarda bulunmak mümkündür: Bugünkü Kadıköy ilçesinin muhtelif yerleri Bahâeddin Tevfik’in şiirlerinde geniş yer bulur. Sırasıyla Üsküdar, Beykoz, Sarıyer, Bakırköy gibi semtlerin muhtelif muhitleri Bahâeddin Tevfik’in şiirlerinde konu edilir. Bu yerlerin onun hayatında iz bırakan yerler olduğu düşünülebilir.

İbnü’l-emin, Bahâeddin Tevfik’in bugünkü Beşiktaş ilçe sınırları içinde bulunan Yahya Efendi Türbesi’nin haziresine defnedildiğini belirtmiştir. Ancak hazireyle ilgili yapılan ve hazirenin envanter bilgilerini de ihtiva eden çalışmada(Dikbıyık, 2009) Yazıcıoğlu Mehmed Bahâeddin Tevfik adına kayıtlı bir mezar bulunamamıştır. Bahâeddin Tevfik, Yahya Efendi Türbesi haziresine defnedilmişse de mezarı bugün bahsedilen hazirede tespit edilememiştir.

2. Bahâeddin Tevfik’in Eseri ve Edebî Kişiliği

Yazıcıoğlu Mehmed Bahâeddin Tevfik’in bugün elimizde bulunan ve kaynaklarda zikredilen tek eseri, oğlunun derleyerek yayımladığı Ufaḳ Mecmūʿa-i Şiʿr’dir. Eser Bahâeddin Tevfik henüz hayattayken yayımlanmıştır. Ancak bunu neden kendisinin değil de oğlunun yayımladığıyla ilgili herhangi bir kayda ulaşılamamıştır. Bazı kaynaklarda Mehmed Bahâeddin Tevfik’e atfedilen “Hurde-i Eşʿar” adlı eser(Cunbur, 2002: 140) Mehmed Bahâeddin Tevfik’e değil Mehmed Bahâeddin Özkan’a2 _aittir.

Mehmed Bahâeddin Tevfik’in eseri Ufaḳ Mecmūʿa-i Şiʿr 1911 yılında Matbaa-i Âmedî’de basılmıştır. İç kapak sayfasından sonra şiirler sıralanmıştır. 2. sayfada başlayan şiirler 39. sayfaya kadar sürer. Bununla birlikte 33 ve 34. sayfalarda herhangi bir metin yer almamaktadır.

Şiirlerinde Bahā mahlasını kullanan Bahâeddin Tevfik’in eserinde toplamda 50 şiir bulunmaktadır. Bunlardan 3’ü başka şairlerle müşterek olmak üzere 29 tanesi gazeldir. Gazellerin dışında 2 Na’t-ı Şerif, 8 müfred, 2 şarkı, 2 kıtʿa, 7 tane de tarih manzumesi bulunmaktadır. 35 şiirinde redif kelimesi/kelimeleri müstakildir. Gazelleri 4’ü haricinde 5’er beyit uzunluğundadır. Diğer şiirleri de en fazla 7 beyit uzunluğundadır. Şiirlerde toplam 10 farklı vezin3 _{kullanılmıştır. Vezinlerin kullanım sıklığı Türk edebiyatındaki genel temayüle} uymaktadır. Baştaki ilk üç şiir ve sondaki tarih manzumeleri dışında eserdeki şiirler Arap alfabesi sırasına göre dizilmiştir.

2 _{Bahâeddin Tevfik ile yaklaşık aynı dönemlerde yaşamış olan Mehmed Bahâeddin Özkan’ın hayatı ve}

çalışmalarıyla ilgili, İsmail Avcı’nın yazısında(2018) derli toplu bilgiler yer almaktadır.

3

Bahâ’nın şiirleri hakkında yaptığımız genel değerlendirme aşağıdaki tabloda detaylı olarak görülebilecektir. Şiir Türü veya Başlığı Vezni Kafiye ve varsa Redifi Beyit veya Bend Sayısı 1 Na’t-ı Şerîf Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün _{Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –} ...īriñ yā Rasūlallāh 7 beyit 2 Na’t-ı Şerîf Mefʿūlü fāʿilātün mefʿūlü fāʿilātün _{Muẕārīʿ – – + / – + – – / – – + / – + – –} ...ar-i ʿavālim 7 beyit 3 Ḳıṭʿa Mefāʿīlün mefāʿīlün feʿūlün _{Hezec + – – – / + – – – / + – –} ...ad 2 beyit 4 Ġazel Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün _{Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + –} ...er gelmez baña 5 beyit 5 Ḳıṭʿa Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün faʿlün _{Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – / – –} ...ān saña 2 beyit 6 Ġazel Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün _{Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + –} ...zārımdan gelir bū-_{yı şarāb} 5 beyit 7 Ġazel Feʿilātün(Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) _{Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – (– – )} āy-ı ʿişret 7 beyit 8 Ġazel Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün feʿilün(faʿlün) _{Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – /+ + – ( – –)} ...ālden vaz geç 5 beyit 9 Ġazel Feʿilātün(Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün

Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – ...ānı̄ ḳadeḥ 5 beyit 10 Ġazel Feʿilātün(Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) _{Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – (– –)} ...āze o şūḫ 5 beyit 11 Ġazel Feʿilātün(Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) _{Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – (– –)} ...ūn-ābād 5 beyit 12 Ġazel Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün faʿlün _{Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – / – –} ...et parıl parıl parlar 5 beyit 13 Ġazel-i _Müşterek Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün _{Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + –} ...erdedir 7 beyit 14 Ġazel Mefʿūlü mefāʿilün feʿūlün _{Hezec – – + / + – + – / + – –} ...āyesidir 5 beyit 15 Ġazel Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün faʿlün _{Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – / – –} ...ār mümkündür 5 beyit 16 Ġazel Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün _{Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –} ...āsı artar eksilmez 5 beyit 17 Ġazel Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün _{Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – –} ...ārı ferāmūş 5 beyit 18 Ġazel Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün

Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + – ...āde bir maraż 5 beyit 19 Ġazel Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün _{Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + –} ...ār-ı bāġ 5 beyit

20 Müfred

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün

21 Ġazel Mefʿūlü fāʿilātün mefʿūlü fāʿilātün _{Muẕārīʿ – – + / – + – – / – – + / – + – –} ...etim yoḳ 5 beyit 22 Ġazel Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün _{Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – –} ...āma düşürdüñ 5 beyit 23 Ġazel Feʿilātün (Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün _{Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + –} ...ār-ı ḫayāl 5 beyit 24 Ġazel Mefʿūlü fāʿilātün mefʿūlü fāʿilātün _{Muẕārīʿ – – + / – + – – / – – + / – + – –} ...ācdır gül 5 beyit 25 Ġazel Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün _{Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + –} ...ānıñ olduğum 5 beyit 26 Ġazel Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün _{Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – –} ...ānede buldum 5 beyit 27 Ġazel Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün faʿlün _{Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – / – –} ...āle dīdeler 5 beyit

28 Şarḳı Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilān _{Remel – + – – / – + – – / – + –} ...atim

4’er mısralı 3 bend 29 Müfred Feʿilātün (Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) _{Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – ( – – )} ...ām 1 beyit 30 Müfred Feʿilātün feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) _{Remel + + – – / + + – – / + + – – / + + – ( – – )} Kafiye veya redif

yok 1 beyit

31 Ġazel Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün _{Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + –} ...ūlarla sen 7 beyit 32 Ġazel-i _Müşterek Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün _{Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – –} ...arımda/erimde 5 beyit 33 Ġazel Feʿilātün (Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün _{Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + –} ...andım bu gece 7 beyit 34 Müfred Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün

Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –

Kafiye veya redif

yok 1 beyit

35 Müfred Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün _{Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + –} ...ān üstüne 1 beyit 36 Müfred Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün _{Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –} ...ātımda 1 beyit 37 Müfred Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün _{Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –} ...addir bu 1 beyit 38 Ġazel Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün _{Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – –} ...et var içinde 5 beyit 39 Ġazel Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün _{Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + –} ...āc göñlümü 5 beyit 40 Ġazel-i _Müşterek Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün

Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – – ...īd oldu 5 beyit 41 Ġazel Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün _{Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + –} ...neniñ eglencesi 5 beyit 42 Müfred Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün _{Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + –} ...ārımı 1 beyit

43 Şarḳı Müstefʿilātün müstefʿilātün _{Recez – – + – – / – – + – –} ...āda 4’er mısralı 3 bend 44 Maḳri Köy Cāmiʿ ve Çeşmesine “Kitābesinde Muḥarrerdir”

Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün

Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – – ...ā cāmiʿ ve çeşme 5 beyit

45

Ḫv_ānende-i

Meşhūr ʿAlī Beyiñ Vefātına

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün(faʿlün)

Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – (– –) ...ām 7 beyit

46 Şāʿir-i Meşhūr ʿĀrif Ḥikmet Beyiñ Vefātına

Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün

Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – – ...if Bey 7 beyit

47 Ṭaşçı-zādeniñ Vefātına

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün

Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – ...aşına 2 beyit

48 Şeyḫ Yūnusuñ Vefātına

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün

Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – ...āl 2 beyit

49

Aḥibbādan Ḳadrī Beyiñ Vefātına

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün

Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – ...er idi 2 beyit

50 Ayastefanos _{ḳaryesinde...} Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün _{Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –} ...ā 5 beyit Şiirleri incelendiği zaman Bahâeddin Tevfik’in elimize geçenden daha fazla şiir yazdığı ve şiirin inceliklerine dair malumat sahibi olduğu anlaşılmaktadır. Eserde yer alan şiirler vezin ve kafiye bakımından oldukça başarılıdır. Bahâeddin Tevfik hakkında İbnü’l-emin’in aktardığı “münakkah”4 _{şiir söyleme vasfı, eserde açıkça görülmektedir.} Bununla birlikte “tannan5 _{kasideler” söylediği rivayetini teyid edecek hiçbir kaside} eserde bulunmamaktadır.

Eserin takdim cümlesinde belirtildiği gibi şiirler “eski tarz”da söylenmiştir. Bahâeddin Tevfik gerek tasvirler, teşbihler ve muhteva bakımından gerek beyan ve ifade bakımından geleneksel Osmanlı şiirindeki üslubu takip etmiştir. Özellikle gazellerinde klasik üsluba sıkı sıkıya bağlıdır. Klasik Osmanlı şiirinin artık son demlerini yaşadığı bir devirde Bahâ, bu anlayışa uygun şiirler kaleme almıştır. Bununla birlikte İstanbul’un bazı semtleri ve dönemin meşhur veya sıradan bazı isimleri Bahâeddin Tevfik’in şiirlerinde yer bulmuştur. Yerli unsurların şiirdeki kullanımı genellikle sade benzetmelere ve fazla sanatlı olmayan ifadelere dayanır.

4 _{Münakkah: (Edebî bir terim olarak)Boş, anlamsız ve doldurma tarafı olmayan, haşivsiz (söz).} 5

Bahâ, klasik üslubun takipçisi olarak Hersekli Ârif Hikmet, Keçecizâde İzzet Molla gibi isimlerle münasebet kurmuştur. Bununla birlikte o dönemde edebiyatta yenileşme taraftarı olan Recâizâde Mahmud Ekrem gibi edebiyatın başka renklerini üzerinde barındıran isimlerle de yakınlık kurmuştur. Bunun delili kaleme alınan 13 ve 32 numaralı6 _{müşterek gazellerdir.}

Bahâ’nın gazellerinden üçü müşterek gazeldir. Bu gazellerden ikisinin ortağı Ekrem, birisinin ise Sâmî’dir. Bunlardan başka Bahâ’nın gazellerinden dört tanesi nazire formundadır. Nazire olduğu açıkça belirtilen 7. gazel Keçecizâde İzzet Molla(1786-1829)’ya, 38. gazel Nedîm(1681-1730)’e, 33. gazel Ferîde Hanım(1837-1903)’a naziredir. Açıkça ifade edilmemiş olsa da 31. gazelin de Nedîm’e nazire olarak yazıldığı söylenebilir. Nedîm’in tesiri Bahâ’nın şiirlerinde genel olarak da kendini hissettirmektedir.

3. Metin Neşrinde Takip Edilen Hususlar

1. Şiirler, Osmanlı Türkçesi’nin son döneminde kaleme alındığı için özellikle

Türkçe ekler dönemin gramer özelliklerine göre yazılmıştır. nūrıdur yerine nūrudur

mülkinüñ yerine mülkünüñ

müşīrüñ yerine müşīriñ

varup yerine varıp

güninde yerine gününde gibi.

2. Metinde tam transkripsiyon takip edilmiştir. Bununla birlikte (gayın) harfi için “ġ” ve “ğ” olmak üzere iki farklı harf kullanılmıştır. Bunlardan “ġ” Türkçe olmayan kelimeler için kullanılırken, “ğ” ise Türkçe kelime ve ekler için kullanılmıştır:

ırağ, Ṣormağa, olmağla, Dirīġ kelimelerinde olduğu gibi. Yalnız iki örnekte kelimenin aslı Farsça olmasına rağmen vezinden de anlaşılacağı üzere kelime Türkçeleştiği için “ġ” yerine “ğ” ile yazılmıştır:

Bağlarbaşında, Fenerbağçesi.

3. Metinde bazı harflerin eğik yazıyla yazıldığı görülecektir. Eğik yazıyla yazılan harflerin olduğu hecede uzatmanın yapılmadığı belirtilmek istenmiştir: cān, girān, Bahāyī kelimelerindeki eğik harfler gibi. Sonu nun(ن) harfi ile biten uzun hecelerdeki vezin tasarrufu her ne kadar makbulse de, Türkçe telaffuzun esas alındığını gösteren diğer örnekleri görebilmek adına bu heceler eğik harflerle gösterilmiştir.

4. Arap harfli metnin sayfa numaraları köşeli parantezle [ ] gösterilmiştir.

Metinde yalnızca şiirlerin nazım şekli veya başlığı yer almaktadır. Aşağıdaki neşirde görülen şiir numaraları, beyit numaraları ve vezin satırları bizim tarafımızdan eklenmiştir.

5. Şiirlerde yer alan muhit ve kişi isimlerinden kesinliği tespit edebilenler

hakkında şiirlerin daha iyi anlaşılabilmesi gayesiyle ilgili yerlerde malumat verilmeye çalışılmıştır.

6

4. Ufaḳ Mecmūʿa-i Şiʿr Metninin Neşri

[1]

Yazıcı-zāde Bahāʾeddin Tevfīḳ Beyin Eski Ṭarzda ve Çoġu Gençlik Vaḳtinde Söylenmiş Eşʿārından Bir Parçasını Muḥtevī

Ufaḳ Mecmūʿa-i Şiʿr

Her ḥaḳḳı müşārüʾn-ileyhiñ maḫdūmu mürettib-i mecmūʿa Salāḥaddīn Bege ʿāʾiddir İstanbul

Maṭbaʿa-i Āmedī 1329 [1911]

[2]

Ufaḳ Mecmūʿa-i Şiʿr

1 Naʿt-ı Şerīf

Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –

1. Ḫudānıñ nūrudur ẕāt-ı münīriñ yā Rasūlallāh Eḥadsin fıṭraten yoḳdur naẓīriñ yā Rasūlallāh 2. Ḥaḳīḳat mülkünüñ sulṭānısın ḳuṭb-ı risāletsin Feleklerden dü-bālādır serīriñ yā Rasūlallāh 3. Vezīrān-ı ḥużūr-ı şevketiñ Bū Bekr ʿÖmer ʿOs̱ mān

ʿAlīdir elde şemşīri müşīriñ yā Rasūlallāh 4. Bulunmaz şeh-süvār-ı ʿazmiñe menzīline aḳṣā

Feżā-yı ḳurb-ı Bārīdir mesīriñ yā Rasūlallāh 5. ʿİnāyātıñla olduḳ maẓhar-ı dīn-i mübīn el-Ḥaḳ

Müsellemdir bize lüṭf-ı kes̱īriñ yā Rasūlallāh 6. Bıraḳmaz nāra yansın ümmetiñden bir güneh-kārı

ʿUlüvv-i şefḳatiñ raḥm-ı vefīriñ yā Rasūlallāh [3]

7. Dü-ʿālemde meded-res ol giriftār-ı maʿāṣīdir

Bahā-yı müstemend ʿabd-i faḳīriñ yā Rasūlallāh

2 Naʿt-ı Şerīf

Mefʿūlü fāʿilātün mefʿūlü fāʿilātün Muẕārīʿ – – + / – + – – / – – + / – + – –

1. Yā Ḥażret-i Muḥammed yā Mefḫar-i ʿavālim Sensin dü-kevne maḳṣad sensin fer-i ʿavālim 2. Ẕāt-ı celīliñi Ḥaḳ yektā yaratdı el-Ḥaḳ

Nūruñla buldu revnaḳ ser-tā-ser-i ʿavālim 3. Feyż-i mübīn-i mevlāsından olur hüveydā Şānıñda dense aḥrā feyż-āver-i ʿavālim 4. Memdūḥusun Ḫudānıñ sulṭānısın beḳānıñ

ʿUnvān-ṭırạz-ı şānıñ peyġamber-i ʿavālim 5. ʿĀlī-penāhımızsın ümmīd-gāhımızsın

Raḥmet-ḫv_{āhımızsın sen dāver-i ʿavālim}7 6. Biʾl-cümle ehl-i ḥācet eyler saña deḫālet Sensin eden şefāʿat der-maḥşer-i ʿavālim

[4] 7. Raḥm et Bahā-yı zāra ḳıl ḥāline neẓāre

Luṭfuñla eyle çāre yā server-i ʿavālim 3 Ḳıṭʿa

Mefāʿīlün mefāʿīlün feʿūlün Hezec + – – – / + – – – / + – – 1. Güneh-kārım günāhım oldu bī-ḥad

Ümīdim luṭf u raḥmıñda mücerred 2. Bu ʿabd-i müẕnibi maḥşer gününde

Şefāʿatden ayırma yā Muḥammed [5]

4 Ġazel

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – 1. Ḫayli demdir sevgilimden nāme-ber gelmez baña

Neyliyor ol şūḫ-nāzım bir ḫaber gelmez baña

7

Matbu metinde mısra şu şekilde yazılmıştır:

Beyitte vezin hususunda iki farklı sıkıntı görünmektedir. İlk olarak “Rahmet-ḫv_{āhımızsın” ifadesinde üçüncü hece}

açık olmalıdır. İfade bu şekliyle vezne uygun değildir. “met” hecesinin bir buçuk hecelik bir ses değeriyle okunması sonucunda vezindeki aksaklık giderilir.

Vezinden yola çıkarak tespit ettiğimiz bir diğer sorunlu kelime “devvār”dır. Matbu baskıda “devvār” şeklinde yazılan kelime “dāver” olmalıdır. Kelime bu şekliyle anlama daha uygun düştüğü gibi vezindeki problemi de ortadan kaldırmaktadır.

2. Düşdügüm günden beri semt-i viṣālinden ırağ Göz yaşından ġayrı şey āsān-ter gelmez baña 3. Ḥasret-i cānāndır ancaḳ bāʿis̱ -i endūh olan

Yoḳsa āzār-ı felekden bir keder gelmez baña 4. Kūy-ı tenhāyīde ḳalmış āh bir bī-çāreyem

Ṣormağa derd-i derūnum kimseler gelmez baña 5. Neyle bulsun tesliyet bilmem Bahā bu ḳalb-i zār

Ḫayli demdir sevgilimden nāme-ber gelmez baña 5

Ḳıṭʿa

Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün faʿlün Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – / – – 1. Girānsa cism-i nizārımdaki bu cān saña

Hemān fedā edeyim gelmesin girān saña [6] 2. Degül bu cānımı biñ cānım olsa cismimde

Dirīġ eder miyim ey āfet-i cihān saña 6 Ġazel

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – 1. Rind-i ʿışḳam āh u zārımdan gelir bū-yı şarāb

Her nefes ḳalb-i nizārımdan gelir bū-yı şarāb 2. Ben o seyyāḥ-ı diyār-ı ʿişretem ʿālemde kim

Ḥaşre varsam reh-güẕārımdan gelir bū-yı şarāb 3. Ṭıynetim hem-māye-i ḫāk-i der-i meyḫānedir

Ḫāk-sār olsam ġubārımdan gelir bū-yı şarāb 4. Ḥasret-i laʿliyle bir şūḫ-ı mülāyim-meşrebiñ Ḫūn-ı çeşm-i girye-bārımdan gelir bū-yı şarāb 5. Ḫaste-i derd-i ḫumār-ı bāde-i ʿışḳam Bahā

Her nefes ḳalb-i nizārımdan gelir bū-yı şarāb [7]

7 Ġazel

Feʿilātün(Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – (– – )

1. Ne ḳadar olsa Fenerbağçesi8 _{cāy-ı ʿişret} Başḳadır Çifteḥavużlarda9 _{ṣafā-yı ʿişret} 2. Lāle vaḳtinde Bahāriyye-i Saʿdābādda10

Edemem bir yeri tercīḥ berā-yı ʿişret 3. Māhitābda iki çifteyile Ṭarabya11 _ḫoşdur

Olsa bir şarḳı oḳur yār-ı vefā-yı ʿişret 4. Leb-i deryā da Çubuḳlu12 _{da müferraḥ ammā}

Olamaz Gökṣu13 _{ḳadar neşʾe-fezā-yı ʿişret} 5. Götürürdüm seni Ḫünkārṣuyuna14 _{sulṭānım}

Ḳuluña etmez iseñ redd-i ricā-yı ʿişret 6. Şimdilik Çamlıca15 _{eglencesine ḳılma naẓar}

Müteraṣṣıd imiş anda ruḳebā-yı ʿişret

8 _{Bugün Kadıköy ilçe sınırları içinde Fenerbahçe diye anılan semtte Marmara Denizi’ne doğru uzanan yarımada}

üzerindeki Osmanlı devrinin padişah bahçesi. Adını, Marmara Denizi’ndeki gemilere işaret veren kandilli bir fenerden almıştır. Bu muhite “Fenerlibahçe”, “Bağçe-i Fener” de denilmiştir (Artan, 1994: 281).

9

Bugün Kadıköy ilçe sınırları içinde yer alan bir semttir. Bu muhit 20. yüzyılın başlarında Göztepe’nin güneyinde kalan geniş çayırlık bir alandı. Ragıp Paşa, Cemil Paşa gibi meşhur isimlerin köşkleri ve bazı yazlık ikametlerin yer aldığı bu alan dönemin mesire yerlerinden biriyle. Adını bu semtte bulunan Cemal Paşa’nın çifte havuzlu köşkünden almıştır (İstanbul, 1994/ Cilt 3: 513).

10 _{Saʿdâbâd kelimesi kendi anlamında kullanıldıysa bahsi geçen yer bugünkü Kadıköy ilçe sınırları içinde yer alan}

Bahariye olmalıdır. Bu muhit adını havasının güzelliğinden dolayı bir zamanlar piknik yeri olarak kullanılmasından aldığı söylenir (Belge, 1994: 536). Beyitteki Saʿdâbâd’ın özel ismiyle kullanılması daha yüksek bir ihtimaldir. Lâle Devri(1718-1730)’nin sembolü olan Saʿdâbâd, Kâğıthane Deresi vadisinde kasırlar ve köşklerle süslenmiş bir mesire yeridir. Saʾdâbâd, Nedîm ve pek çok şairin şiirlerinde övgüyle anlatılan bir yer olmuştur (İstanbul, 1994/Cilt 6: 386).

11 _{Boğaziçi’nin kuzeyinde Rumeli yakasında yer alan Tarabya 17. yüzyıl boyunca parlak bir mesire yeri olmuştur.}

Bu muhitte 20. yüzyıla kadar çeşitli elçiliklerin ve gayrimüslim zenginlerin yazlıkları inşa edilmiş, Sultan II. Mahmud’da burada yazlık bir saray ve çeşme yaptırmıştır (Aysu, 1994: 207). Beyitte, bu muhitin deniz safasıyla da ünlendiği anlaşılmaktadır.

12

Boğaziçi’nin Anadolu yakasında yer alır. Bugünkü Beykoz ilçesinde Paşabahçe ile Kanlıca arasındaki muhittir. Osmanlı padişahlarının av bölgelerinden biridir. III. Ahmed zamanında (1703-1730) imar edilen Çubuklu 18. yüzyılın ortalarına kadar hasbahçe olmuştur. Cubuklu Mesiresi’nin diğer adı Feyzâbâd’dır (Yücel, 1994: 333-335).

13

Bugünkü Beykoz ilçesi sınırları içinde kalan, Büyük Göksu ve Küçüksu derelerinin meydana getirdiği iki vadi boyunca uzanan mesire yeridir. Tarih boyunca rağbet gören bu yer, 18 ve 19. yüzyıl boyunca meşhur bir eğlence yeri oldu. “Piyade” denilen kayıklarla derede dolaşılır, dere boyunca yaya ve atlılarla gezinti yapılırdı (İstanbul, 1994/Cilt 3: 411).

14 _{Bahsedilen yer bugün Sarıyer ilçe sınırları içinde yer alan Hünkar Suyu Kasrı’nın bulunduğu muhit olmalıdır.}

Yakın döneme kadar mesire yeri olarak kullanılan muhitte bazı padişahların av köşkü bulunmaktadır. Hünkar Suyu, padişahın av sahası içinde yer almaktadır (Ayverdi, 1966: 287).

15 _{Anadolu yakasında bugün Üsküdar ilçe sınırları içinde yer alan İstanbul’un iki ünlü tepesinin bulunduğu semttir.}

Her iki tepede de mesire ve tenezzüh yerleri bulunur. Özellikle Tanzimat ve sonrası Türk edebiyatında geniş yer bulmuştur (İleri, 1994: 465).

7. ʿİzzet-i nādire-gūnuñ16 _{süḫanın tanẓīre} Nola sevḳ etse Bahāyı bu hevā-yı ʿişret

[8] 8 Ġazel

Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün feʿilün(faʿlün) Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – /+ + – ( – –) 1. O şūḫ-ı tāzeye ḳayd-ı viṣālden vaz geç

Bu pīrlikde ümīd-i muḥālden vaz geç 2. Ġınā-yı ḳalb ile nān-pāreye ḳanāʿat ḳıl

Hevā-yı cāhı ḳo sevdā-yı maldan vaz geç 3. Göñül ḥaḳīḳatiñ ʿaḳlen bilinmedi ḥālā

Bu sırr-ı aʿẓama dāʾir ḫayālden vaz geç

16 _{Bahā, şiirini bu beyitte de belirttiği gibi İzzet’e nazire olarak yazmıştır. İzzet son dönem divan şiirinin meşhur}

şairi Keçecizâde İzzet Molla(1786-1829)’dır. Hayatı zaman zaman zorluklarla geçse de Mekke kadılığı gibi önemli görevlere kadar yükselmiştir. Fuad Köprülü’nün “klasik nazmın son üstadı” diye tavsif ettiği İzzet Molla derviş ruhlu, olgun ve nüktedan bir kişidir. Eserleri klasik devrin son numuneleridir (Okçu, 2001: 561-563). Bahā’nın naziresi İzzet Molla Divanı üzerine yapılan çalışmanın XLIII numaralı gazelidir. 11 beyitlik gazeli buraya aynen kaydediyoruz: XLIII

. . _ _ / . . _ _ / . . _ _ / . . _

1 Süreli sīm-tenān anda ṣafā-yı ʿişret Oldı rindāna Gümüşḥalḳalı cāy-ı ʿişret 2 Kānı yāḳūt-ı meyüñ maġzesidür Elmās’uñ

Anda cevherle olur beyʿ ü şirā-yı ʿişret 3 Ḳad şimşād ile raḳṣ itse n’ola muġ-beçegān

Servili mey-kededür dār-ı hevā-yı ʿişret 4 Varup ey teşne-i ṣahbā ṣuyı başdan ṣayd it

Cereyān eyledi Ṣarnıçlı’da mā-yı ʿişret 5 Hem-çü mirʿāt-i Sikender ḳadeh-i ṣāf-sirişt

Olur Āyīneli’de çehre-nümā-yı ʿişret 6 Muḥtesib narḫ u terāzūya baḳar mı anda

Görsen a var mı Müsellim’de ġalā-yı ʿişret 7 Duḫter-i rez yaşaduḳca olur efzūn ḥüsni

Ḳocaḳarı’ya giderler ḳudemā-yı ʿişret 8 Ṭutmaz oldı eli ayaġı cenāb-ı rindüñ

Kesilüp Çizmeci’den ḥayf ki pāy-ı ʿişret 9 Ḳapeli bāri açılsaydı bu günlerde bize

Bir meserret olup ebvāb-güşā-yı ʿişret 10 ʿİzzetā rütbe bizi mey-kededen dūr itdi

Bir ġazel ṭarḥ ideyüm bārī berā-yı ʿişret 11 Devr-i Sulṭān Veled’üñ bir demini kim görse

4. Nedir şu ḥālet-i insān nedir şu kār-ı cihān Ḫıred cevābına ʿāciz suʾālden vaz geç 5. Bahāyī olma müşevviḳ bu dürlü güftāra

Naẓīreler müteʿassir maḳālden vaz geç 9 Ġazel

Feʿilātün(Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – 1. Ḳızdırıp ḫalvet-i bezmi yine külhānı̄ ḳadeḥ

Dökdü vāfir ʿaraḳ-ı sāḳī-i ʿüryānı ḳadeḥ [9] 2. Leb-be-leb sīnesine çekmede güçlük çekmez

Duḫter-i rez gibi āşüfte-i devrānı ḳadeḥ 3. Bāde-nūşānı varıp kürsīde ikfār eyler

Nice vāʿiẓ bilirem cānı mey īmānı ḳadeḥ 4. Der-i meyḫāne ḳapandıysa da Fettāḥ-ı Kerīm

Bir dem eyler yine iḥyā dil-i rindānı ḳadeḥ 5. Oḳunup bu ġazeliñ meclis-i yārānda Bahā Nola mest eylese her rind-i süḫandānı ḳadeḥ

10 Ġazel

Feʿilātün(Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – (– –) 1. Seyre çıḳdıḳça ṭutup rūyuna yelpāze o şūḫ

Eder ʿuşşāḳına setr-i ruḫ-ı gül-ġāze o şūḫ 2. Bir baḳışda ḳara sevdā getirir nergisler

Ne ʿaceb vesme çeker çeşm-i füsūn-bāza o şūḫ [10]

3. Ḳad-i raʿnā-yı ḫırāmānını bir kez göresin Nice reşk-āver olur serv-i ser-efrāza o şūḫ 4. Etegin ḳurtaramaz dest-i niyāz-ı dilden

Kendini çekse de her s̱ āniye biñ nāza o şūḫ 5. Geceden māşiṭa mı vechini tezyīn etmiş

11 Ġazel

Feʿilātün(Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – (– –) 1. Olmaḳ isterse eger ḫāṭır-ı maḥzūn-ābād

Bu ḫarābātda içsin mey-i bīrūn-ābād

2. Çoḳ zamān geçmeden eyler anı beytü’l-aḥzān Kime bir dār-ı sürūr eylese gerdūn ābād 3. Āh-ı maẓlūm bıraḳmaz ḳala dāʾim maʿmūr

Dil-i ẓālim ne ḳadar olsa da efzūn-ābād 4. Noldu kāşāne-i Kisrā ḳanı ḳaṣr-ı Ḳayṣer

Ki görürdü gözümüz onları her gün ābād [11] 5. Pür-melāl olma Bahā ẕerre ḳadar devrāndan

Ḫāne-i ḫāṭırıñı etmedigiy-çün ābād 12 Ġazel

Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün faʿlün Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – / – – 1. Nedir gözüñde bu ḥālet parıl parıl parlar

ʿAraḳ mı verdi şeṭāret parıl parıl parlar 2. Yerindedir güzelim āb u tāb-ı gül-çehreñ

Henüz reng-i ṭarāvet parıl parıl parlar 3. İki ḳadeḥ de bizim bezmimizde parlatsañ

Alır fetīl-i muḥabbet parıl parıl parlar 4. Sebū-yı mey gibi berrāḳ gerdeniñ cāme

Verir fürūġ-ı leṭāfet parıl parıl parlar 5. Seniñle görse Bahāyı ne dem raḳīb-i pelīd

[12] 13 Ġazel-i Müşterek Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + – 1. Tīr-i nigāh-ı ġamzesi laḫt-i cigerdedir B

Her ḳaṭre ḫūn-laḫt-i ciger çeşm-i terdedir E 2. Cāsūs-ı āh ʿarş-ı mesīrim bilir mi āh E Ḫayli dem oldu görmeyeli yār nerdedir B 3. Āfet-res olsa ʿālem-i eflāke çoḳ mudur B Ol mevcler ki nāle-i āteş-es̱ erdedir E 4. Göñlüm ne dem ki görmege rūyun eder heves E Ruḫsārına o zülf-i siyeh-fām perdedir B 5. Bülbülleriñ tehī midir efġānı ṣubḥ-dem B Teʾs̱īr-i āh ʿāşıḳa vaḳt-i seḥerdedir E 6. Bir özge ḥāl ile güẕerān oldu nev-bahār E ʿĀlem-i ṣafāda hecr ile göñlüm kederdedir B 7. Olmaz Bahā bu bezm-i temennāda neşʾe-yāb

ʿİşret ṣafāsı Ekreme17 _{cāy-ı digerdedir}18 [13]

14 Ġazel

Mefʿūlü mefāʿilün feʿūlün Hezec – – + / + – + – / + – – 1. Ehl-i diliñ ʿışḳ pāyesidir

Ġam yerse ne çāre vāyesidir 2. Her ḳaṭre-i ḫūnumuz cigerde

Ḫumlarca şarāb māyesidir 3. Baḥs̱ etme belā-yı ġamzesinden

Ḫançerli Ḫanım ḥikāyesidir

17

Ekrem, dönemin meşhur edebî simalarından Recâizâde Mahmud Ekrem(1847-1914) olmalıdır. Hayatının bazı dönemlerinde Bahâeddin Tevfik ile yakın kurumlarda bulunduğu anlaşılan Ekrem, neşrettiğimiz bu eserde iki şiire ortak olmuştur. Ancak burada gözden kaçırılmaması gereken husus, Recâizâde Mahmud Ekrem’in klasik tarzdaki bir şiire ortak olmasıdır. Bu durum, Bahâ’nın çizgisinde herhangi bir değişiklik olmadığının göstergesidir.

18 _{Bu müşterek şiirin beyitleri Recâizâde’nin eserlerinde daha farklı bir sıralamayla karşımıza çıkmaktadır (Parlatır,}

4. ʿĀşıḳlarınıñ başında sevdā Gīsū-yı siyāhı sāyesidir 5. Vuṣlat günüdür bu gün Bahāya

Eyyām-ı firāḳ ġāyesidir

15 Ġazel

Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün faʿlün Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – / – – 1. Dem-i heremde de sevdā-yı yār mümkündür

Sever isem seni bī-iḫtiyār mümkündür [14] 2. Bu pīri baʿde-i laʿliñle tāzeden tāze

Eder iseñ ne ḳadar neşʾe-dār mümkündür 3. O mertebe ṣıḳı ṭutdum ki dāmen-i vaṣlıñ

Ḳolayca ṣanma elimden firār mümkündür 4. Küçükṣuya19 _{buradan ʿazmimizde ʿusret var}

Fener20 _{ṣafāsına verseñ ḳarār mümkündür} 5. Bahāyı dün gece ġamz eylemiş saña ḥussād

O zümreden gün olur aḫẕ-ı s̱ār mümkündür 16 Ġazel

Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –

1. ʿAceb bir şūhhdur ḥālā cefāsı artar eksilmez Dem-ā-dem eşkimizle mācerāsı artar eksilmez 2. Derūnum açılan daġlarla bir ḫōş gülsitān oldu

Ṣanırsın ġonce-i ḫāṭır-güşāsı artar eksilmez 3. Ne deñlü derd-nāk olsa ṭabīb-i nāz-perverden

Yine bīmārıñ ümmīd-i devāsı artar eksilmez

19

7. gazelin 4. beytindeki Göksu mesiresinin bir bölümüdür. 19. yüzyılın gözde mesire yerlerinden biridir (İstanbul, 1994/Cilt 3: 411).

20

Fener, aslında bugünkü Fatih ilçe sınırları içinde kalan, Haliç’in batı yakasındaki semtin adıdır (Akın, 1994: 279). Ancak bu semt bir yerleşim yeri olarak kullanılmaktadır. Bahsedilen Fener, muhtemelen Kadıköy ilçesindeki Fener Bahçesi olmalıdır. Zira beyte bakıldığı zaman Küçüksu’ya gitmenin zor olacağı ama Fener safasında bu zorluğun bulunmayacağı ifade edilmiştir.

[15] 4. Kederlenme ḥayāt-ı bī-ṣafādan ḫāṭır-ı zārım

Kimi gördüñ ki ʿömründe ṣafāsı artar eksilmez 5. Bahāyı bildigim demden beri rind-i ḳanāʿat-kār

Sebūsunda mey-i ḥālet-fezāsı artar eksilmez 17 Ġazel

Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – – 1. Bir s̱ āniye etmez iken aġyārı ferāmūş

Aylarca eder ʿāşıḳ-ı ġam-ḫv_{ārı ferāmūş} 2. Ol serv-ḳadiñ ḥasreti āḫir dil-i zāra

Etdirdi temāşā-yı çemen-zārı ferāmūş 3. Aşdıḳça başımdan bu perīşānī-i ḫāṭır

Billāh edemem bāde-i ser-şārı ferāmūş 4. Āyīne-i rūḥumda iken ʿaks-i cemāli

Eyler miyim ölsem de o dil-dārı ferāmūş 5. Evvelki ḳadar söz bulamaz ṭarḥ-ı ġazelde

Bī-çāre Bahā etdi mi eşʿārı ferāmūş [16]

18 Ġazel

Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + – 1. Cevriñ olaydı ḳāʾil idim sāde bir maraż

Hecriñde oldu ḫāṭır-ı nā-şāda bir maraż 2. Gelse mizāc-ı şūḫuña āmīziş-i vefā

Kalmaz derūn-ı ʿāşıḳ-ı şeydāda bir maraż 3. Çeksem nola ayāġımı bezm-i ḥayātdan

Sensiz dil-i nizārıma ṣahbāda bir maraż 4. Varsa raḳīb-i ʿāşık-ı zārıñ ʿaceb degül

ʿĀrıżdır elbet ādeme dünyāda bir maraż 5. İksīr-i cān-Bahā mı ki güftārı S̱ ābitiñ

19 Ġazel

Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + – 1. Geldi zamān-ı feyż-i ṭarāvet-nis̱ ār-ı bāġ

Gül-ġonce-i murādına erdi hezār-ı bāġ [17] 2. Seyrān-ı bāġa çıḳdı yine tāze dilberān

Üftādelerle doldu bütün reh-güzār-ı bāġ 3. Cünbüşlerin görünce o serv-i revānlarıñ İcrā-yı şevḳe başladı her cūy-bār-ı bāġ 4. Etmez misin bu ḥālet ile ṣubḥ-dem göñül

Ṣaḥn-ı çemende keyfimi ḫoş-güvār-ı bāġ 5. Bir serv-i nāzı ben de varıp der-kenār için

Ḳılsam ne ḫoş Bahā gibi ʿazm-i kenār-ı bāġ 20 Müfred

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – 1. Sevdigim ben eylemezken cānımı senden dirīġ

Sen niçin etmekdesin bir resmiñi benden dirīġ 21

Ġazel

Mefʿūlü fāʿilātün mefʿūlü fāʿilātün Muẕārīʿ – – + / – + – – / – – + / – + – – 1. Nāmerde iḥtiyācım aḥbāba külfetim yoḳ

Sad ḥamd kim bu yüzden ʿuḳdem ḳasāvetim yoḳ [18]

2. Bir āfete ḳapıldım çıḳdı o da vefāsız Varsa budur günāhım başḳa ḳabāḥatim yoḳ 3. Biñlerce bildigim var ṣūretde rind-i ülfet

Ḥayfā ki meşrebimce hem-rāz-ı ṣoḥbetim yoḳ 4. Çoḳ ārzūlarımdan encām-ı fāriġ oldum

Lākin ġamıyla dehriñ meyden ferāġatim yoḳ 5. Nabżın ṭutup Bahānıñ derd-i dilin ṣorarsañ

22 Ġazel

Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – – 1. Āzādeligi mezraʿa-i kāma düşürdüñ

Bir dāne için murġumuzu dāma düşürdüñ 2. Zevraḳçe-i efkārı selāmet yaḳasından

Emvāc-ı pey-ā-pey-res-i ālāma düşürdüñ 3. Üftādesi olmağla bir āşüfte-i şehriñ

ʿĀşıḳlığı bir menzile-i ʿāma düşürdüñ [19] 4. Ḳalmışdı biraz meykedece germī-i ülfet

Encām onu da serdī-i hengāma düşürdüñ 5. Nā-puḫteligin bilmediñ ol meyve-i vaṣlıñ Bī-çāre Bahāyı tamaʿ-ı ḫāma düşürdüñ

23 Ġazel

Feʿilātün (Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – 1. Olmuşam derd-i taḥassürle giriftār-ı ḫayāl

Yataram pister-i endīşede bīmār-ı ḫayāl 2. Ne zamān sevdigimiñ laʿl-i lebin yād etsem

Mest eder ḫāṭırımı sāġar-ı serşār-ı ḫayāl 3. O vefāsız gece gündüz düşünüp aġyārı

Olmuyor ḥālime bir laḥẓa nigeh-dār-ı ḫayāl 4. Sevdigimden göremezsem naẓar-ı şefḳat āh

Kimden ümmīd ederim derdime enẓār-ı ḫayāl 5. Yāre bir nāme-i ḥasretle Bahā ʿarż eyle

[20] 24 Ġazel

Mefʿūlü fāʿilātün mefʿūlü fāʿilātün Muẕārīʿ – – + / – + – – / – – + / – + – – 1. Bülbül ḥadīd-meşreb nāzik-mizācdır gül

Onuñla bu sebebden bī-imtizācdır gül 2. Ārāyişinde ḳalmaz az günde neyleyem āh

Gerçi şeh-i bahārıñ başında tācdır gül 3. Ruḫsār-ı dilberāna vech-i müşābehetden

Vaḳt-i güşāyişinde pek ẕī-revācdır gül 4. Bū-yı laṭīfi her bir derde devā gibiyken

Bīçāre ʿandelībe nā-ḫoş ilāçdır gül 5. Bār-ı cefā-yı ḫāra aṣlā taḥammül etmez

Riḳḳatde ṣan Bahā kim ʿayn-ı zücācdır gül

25 Ġazel

Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + – 1. Çıḳ gülsitāna bülbül-i nālānıñ olduğum

Seyr et esīr-i serv ü ḫırāmānıñ olduğum [21] 2. Min baʿd cemʿ-i ḫātırıma var mı iḥtimāl

Ey fikr-i kākülüyle perīşānıñ olduğum 3. Āyīne düşmüyor gece gündüz eliñden āh

Ḥayrān mısın cemāliñe ḥayrānıñ olduğum 4. Mey ʿāleminde ben mi dedim sen mi söylediñ

Duymuş raḳīb dün gece mihmānıñ olduğum 5. Elden ḳomam Bahā gibi bir laḥẓa dāmeniñ

26 Ġazel

Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – – 1. Esrār-ı ḥayātı dil-i mestānede buldum

Ben ḥālet-i rūḥiyyeyi peymānede buldum 2. Lāzım idi dīvāne diliñ żabṭına zencīr

Vardım anı da kākül-i cānānede buldum 3. Ṣad ḥayf kim aḥbābımı vaḳt-i kederimde

Bir bir aradım ṣūret-i bīgānede buldum [22] 4. Biñ neşʾe-i bezm-i cem-i devrāna degişmem

Bī-külfet olan keyfimi meyḫānede buldum 5. Bir hāle dūçār etdi Bahāyı ġam-ı ḥasret

Ol ḥāli ne bülbülde ne pervānede buldum 27 Ġazel

Mefāʿilün feʿilātün mefāʿilün faʿlün Müctes̱ + – + – / + + – – / + – + – / – –

1. Nigāhını saña etmiş imāle dīdeler Alır mı başḳa güzeller ḫayāle dīdeler 2. Seniñle Göztepede21 _{çeşm-āşinā olalı}

Ḳılar dümūʿ-ı meserret isāle dīdeler 3. Baḳışlarıñ baña ibrāz-ı rāz etdikçe

Edindi ġamzeñi maḥrem visāle dīdeler 4. Ṣaḳın rakībile tecdīd-i mācerādan kim

Dūçār olmasın eski melāle dīdeler 5. Bahā da yazsa ʿaceb mi ġazel bu vādīde

Baḳıp da sen gibi mūnis-i ġazāle dīdeler

21 _{Bugünkü Kadıköy ilçe sınırları içinde yer alan büyük bir semt ve mahallenin adıdır. 1857 yılındaki Bağdat}

demiryolu yapımına kadar bağlık ve ağaçlık bir alanken bu tarihten sonra rağbet görmüştür. Devlet ricalinin yaptırdığı köşkler ve konaklarla çehresi değişen Göztepe’de Bağdat Yolu denilen karayolu da bu dönemde canlanmıştır (İstanbul, 1994/Cilt 3: 414-415). Beyitte ifade edilen “çeşm-āşinā” olma durumu bu muhite işaret ediyor olmalıdır.

[23] 28 Şarḳı

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilān Remel – + – – / – + – – / – + – 1. Ḫayli demdir sīne-sūz-ı fürḳatim

Mest-i hicrānım esīr-i ġurbetim 2. Ḳalmadı ṣabrım tükendi ṭāḳatim

Sevdigim şāyān-ı raḥm u şefḳatim 1. Yandı cānım āteş-i ḥasretle āh

Gece gündüz eylerim miḥnetle āh 2. Bir naẓar ḳıl ḥālime şefḳatle āh

Sevdigim şāyān-ı raḥm u şefḳatim 1. Özledim yüz sürmeyi dāmeniñe

İsterim düşmek der-i iḥsānıña 2. Ḳıl teraḥḥum ʿāşıḳ-ı nālānıña

Sevdigim şāyān-ı raḥm u şefḳatim [24]

29 Müfred

Feʿilātün (Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – ( – – ) 1. Görmemişdim doğalı ol mehi gördüm aḳşam

Henüz on dördüne girmiş be-hesāb-ı eyyām 30 Müfred

Feʿilātün feʿilātün feʿilātün feʿilün(faʿlün) Remel + + – – / + + – – / + + – – / + + – ( – – ) 1. Ne ḳadar eşkiñi dökdüñse yüzümden dökdüñ

Edemem ḥaḳḳıñı bir vechile inkār gözüm 31 Ġazel

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – 1. Sevdigim vaḥşī baḳarsın çeşm-i pür-gūlarla sen

2. Neyleyem ol ġamzeler durmaz eder hep āşikār Gizli gizli bir işāret ḳılsañ ebrūlarla sen 3. Başḳa bir ṣūretde tesḫīr eyliyorsun ʿālemi

Ṣoñradan meşḳ-i füsūn etdiñ mi cādūlarla sen [25]

4. Benden ayrı ḳaldığıñ gündenberi bilsem ʿaceb Ḳaç göñül ḳıldıñ perīşān-ḥāl o gīsūlarla sen 5. Açdı güller açdı sünbüller ṣalın gülzāra gel

Mācerā-yı eşkimi seyr et aḳan cūlarla sen 6. Sebz-i rūyuñ çıḳmadan dök kākülüñ ruḫsārıña

Ḳıl bahār-ı ḥüsnüñi tezyīn şeb-būlarla sen 7. Bezm-i güftāra Bahānıñ ḥaddi mi olmaḳ nedīm22

Onu bir ṭutma ṣaḳın eski süḫan-gūlarla sen 32 Ġazel-i Müşterek

Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – –

22 _{Kelime meşhur şair Nedîm(1681-1730)’i de çağrıştıracak şekilde iki anlamda kullanılmıştır. Bu noktada bu şiiri}

nazire olarak değerlendirmek mümkündür. Nedîm Divanı’ndaki aynı vezin ve redifteki şiir şu şekildedir: -101-

Âkıbet gönlüm esîr etdin o gîsûlarla sen Hey ne câdûsun ki âteş bağladın mûlarla sen Gamze-i fettânını koydun ki yıktı âlemi Bahse dalmışken çeh-i Bâbil’de câdûlarla sen Böyle çâpük geldin ey hatt-ı siyah ruhsârına Var ise pervâza meşk ettin piristûlarla sen Ben mi sâkî olayım bezme dururken sevdiğim Böyle sîmîn sâklar billûr bâzûlarla sen Görmeden mecnûnların sahrâdaki cemiyyetin Sevdiğim meşk-i nigâh eylerdin âhûlarla sen Serv-i dilcûyumdan ayrı geşt-i gülşen istemem Var yürü istersen ey eşk-i revân cûlarla sen Nâzdan hâmûşsun yoksa zebânın duymadan İstesen bin dâstân söylersin ebrûlarla sen Şûhtur tâ şöyle reftârın ki fark etmez bakan Şöyle gitsen serv-i âzâdım akarsularla sen Bülaceb ayyâr-ı efsûngersin ey kilk-i Nedîm

1. Tār oldu tecellī-geh-i maṭlab naẓarımda E Kākülleri sevdāsı dolaşdıḳça serimde B 2. Ṣad-pāre durur sīnede dil zaḫm-ı ġamından E Her pāresi ṣad gülşen açar āhlarımda B

[26]

3. Her ẕerresi dūzaḫ gibi sūz-efgen-i cāndır E Seyr et şerer-i âhı dil-i şuʿle-verimde B 4. Geçmem heves-i seyr-i gülistān-ı ṣafādan B

Sedd olsa da biñ kūh-ı belā reh-güẕerimde E 5. Ekrem gibi ḫūn-āb-ı ciger fikr-i lebiyle

Laʿl oldu Bahā kān-ı dil-i pür-güherimde23 33 Ġazel

Feʿilātün (Fāʿilātün) feʿilātün feʿilātün feʿilün Remel + + – – (– + – – ) / + + – – / + + – – / + + – 1. Ẕevḳ-i vaṣlıñla geçen günleri andım bu gece

Şerer-i āh-ı taḥassürlere yandım bu gece 2. Acı geldi o ḳadar kim elem-i hicrānıñ

İçdigim bāde degül zehr-idi ṣandım bu gece 3. Dün ṣabāḥ zülf-i perīşānıñı yād etmiş-idim

Ḳarışıḳ vāḳıʿa görmekle uyandım bu gece 4. Gāh taṣvīr-i dil-ārāmıña oldum nigerān

Baḳ ne ṣūretde seniñle oyalandım bu gece [27] 5. Ġam-ı ferdāyı dem-ā-dem getirip ḫāṭırıma

Ağlaya ağlaya tā ṣubḥa dayandım bu gece 6. Çekdigim miḥnete sen yārı ṣanırdım bāʿis̱

Ṭāliʿim olduğuna artıḳ inandım bu gece

23

7. Bī-Bahā gevher-i nazm-ile Ferīde Ḫanımıñ24 Ḥalli güç rişte-i tanẓīre dolandım bu gece

34 Müfred

Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –

1. Yoğurtçu Çeşmesinde25 _{süt gibi deryā kenārında} Ṣulandı ağzımız ḳaymaḳ gibi ḫūbānı gördükçe

35 Müfred

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – 1. Ḫasteñe ṣunma ʿilāc fincān fincān üstüne

Çāre bulmaz gelse biñ Loḳmān Loḳmān üstüne

24 _{Beyitte ismi geçen Ferîde Hanım, 1837-1903 yılları arasında yaşayan Bahâr-zâde Ferîde Hanım olmalıdır.}

Bahâ’nın tanzir ettiğini ifade ettiği gazel Ferîde Hanım’ın yayımlanmış olan divanındaki 71. gazel olmalıdır. Ferîde Hanım’ın bahsi geçen gazelini, yayımlandığı şekliyle buraya kaydediyoruz:

71 “GAZEL”

Fe i lâ tün/fe i lâ tün/fe i lâ tün/fe i lün

Fikr idüp baht-ı siyâhım katı yandım bu gice Cevr ü cânân ile canımdan usandım bu gice Seni bir şûh-ı sitem-ker diyü gûş itmiş idim Ben dürûğ sanur idim şimdi inandım bu gice 21/b Şol kadar hicrinle akdı gözümden hûn-âb Başdan ayağa değin kana boyandım bu gice Hâb içinde görüp ol mâhı olunca bî-dâr Şevk-ı hüsni ile etrâfım arandım bu gice Kasem itmişdim o yâre dimeye hâlimi ben Düşdü fırsat yerine geldi o ân bu gice Harac kıldımsa nola sîm ü sirişkim yoluna Sen gibi cevher-i nâdîde kazandım bu gice Şeb-i firkat uzadı derd ü mahabbet gibi âh Gâh hâbîde olup gâh uyandım bu gice Âh u zârıma bakup kıldı terahhum bana yâr

Ey Ferîde hele ben andan utandım bu gice (Çağlayan, 2006: 121-122)

25

Bugünkü Kadıköy ilçe sınırları içinde yer alan Yoğurtçu Çayırı’nda bir çayır çeşmesi olarak yapılmıştır. Şehrin geçirdiği kuraklık dönemlerinde bile bu çeşmeden bol ve buz gibi suların aktığı belirtilmiştir. 1994 yılında yapılan restorasyonda çeşme ilk yerinde sökülmüş ve Yoğurtçu Parkı’nın içindeki bugünkü yerine taşınmıştır (Yazarı belirtilmemiş, 2011: 129-130).

[28] 36 Müfred

Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –

1. Baḳıp yād eylemek üzre beni vaḳt-i memātımda Bu resmim ber-güẕār olsun saña ḥāl-i ḥayātımda

37 Müfred

Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –

1. Göñül ẓannetme başḳa nāzenīn-i lāle-ḫaddir bu Yazın Bağlarbaşında26 _{gördügüñ bir serv-i ḳaddir bu}

38 Ġazel

Mefʿūlü mefāʿīlü mefāʿīlü feʿūlün Hezec – – + / + – – + / + – – + / + – – 1. Ṣızlar yüregim āh ne hālet var içinde

Ẓannım yine bir yāre-i ḥasret var içinde 2. Bir laḥẓacık arāmiş-i ḫāṭır bulamam ben

Her demde kimiñ neşʾe-i rāḥat var içinde 3. Aġyāra giden nāme-i cānāneyi duydum

Maḫfīce bu şeb bir yere daʿvet var içinde [29] 4. Ḫoşdur içimi gerçi mey-i bezm-i kibārıñ

Lākin nideyim cürʿa-i minnet var içinde

26

Bağlarbaşı semti, bugünkü Üsküdar ilçe sınırları içinde yer alır. Muhit adını geniş bir bağlık arazinin başlangıç yeri olması hasebiyle almıştır. Başlangıçta daha çok Ermeni ve Rumların ikamet ettiği yer olan bu semte 19. yüzyıldan itibaren Osmanlı’nın seçkin saray mensupları teveccüh etmiş ve burayı yaptırdıkları konaklarıyla cazip hâle getirmişlerdir (Baltacıoğlu, 1994: 533-534).

5. Meyyāl olalı ṭabʿ-ı Bahā ṭarz-ı Nedīme27 Her bir sözünüñ başḳa ḥalāvet var içinde

39 Ġazel

Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + – 1. Ṭutduñ ḫadeng-i ġamzeñe āmāc göñlümü

Düzd-i nigāhıñ eyledi tārāc göñlümü 2. Ḳıldıñ beni o kāfir zülfe esīr āh

Bender-geh-i cefāda alıp bāc göñlümü 3. Ẓālim felek de cevrini ḥālā bıraḳmadı

Bir yandan eyliyor o da izʿāc göñlümü 4. Zīr-i temellükündeyim āhir sen āfetiñ

Mülkiyyetiñden eyleme iḫrāc göñlümü [30] 5. Etmekdedir Bahā gibi bābıñda intiẓār

Şād et ʿaṭā-yı vaṣlıña muḥtāc göñlümü 40 Ġazel-i Müşterek

Mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün mefāʿīlün Hezec + – – – / + – – – / + – – – / + – – –

1. Açıldı köhne ṣahbālar kederler nā-bedīd oldu S Añıldı eski demler bāʿis̱ -i şevḳ-i cedīd oldu B 2. Ḥaḳīḳatde bu cism-i mürdeye bir tāze cān geldi B

Ne dem kim nükhetiñ bād-ı ṣabādan ber-nüvīd oldu S

27 _{Bu gazelin meşhur şair Nedîm(1681-1730)’in bir gazeline naziredir. Nedîm’in aynı vezin ve redifteki gazeli şu}

şekildedir:

-143- Bir söz dedi cânân ki kerâmet var içinde Dün geceye dâir bir işâret var içinde Meyhâne mukassî görünür taşradan ammâ Bir başka ferah başka letâfet var içinde Eyvâh o üç çifte kayık aldı karârım Şarkı okuyup geçti bir âfet var içinde Olmakta derûnunda hava âteş-i sûzân Nâyın diyebilmem ki ne hâlet var içinde Ey şûh Nedîmâ ile bir seyrin işittik

3. Fürūġ-efrūz-ı bezm-i üns olunca ṭalʿat-ı nāzım S O anda ṭāliʿ-i menḥūsumuz baḫt-ı saʿīd oldu B 4. Reh-i pehnā-yı ʿışḳıñda esīr-i ceyş-i derd olmam B Hücūm-ı ceyş-i derde ṣoḥbetiñ sedd-i sedīd oldu S 5. Nice şād olmasın şimdi viṣāliñle dil-i Sāmī28

Seni görmek Bahāya bir zamān emr-i baʿīd oldu29 [31]

41 Ġazel

Fāʿilātün fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün Remel – + – – / – + – – / – + – – / – + – 1. Varsa sensin meclis-i rindāneniñ eglencesi

Sensiz olmaz gerdiş-i peymāneniñ eglencesi 2. Nev-civānım bezmi teşrīf et ayaḳlandır bizi

Tāzelensin naʿre-i mestāneniñ eglencesi 3. Āh mümkin mi dem-i ġamda ferāġat bādeden

Ḳaṭresi etse beni divāneniñ eglencesi 4. Gelmeden bezme başıñdan ṣav raḳīb-i kāfiri

Olmasın meclis o bed-bīgāneniñ eglencesi 5. Mey ṣunarken yaḳ Bahāyı şuʿle-i ruḫsārıña

Yanmadır bilmez misin pervāneniñ eglencesi 42

Müfred

Mefʿūlü fāʿilātü mefāʿīlü fāʿilün Mużāriʿ – – + / – + – + / + – – + / – + – 1. Serdim güẕer-gehiñde ten-i ḫāk-sārımı

Geçdikçe dāmeniyile sürtsün ġubārımı [32] 43 Şarḳı Müstefʿilātün müstefʿilātün Recez – – + – – / – – + – – 28

Bu müşterek şiirin diğer şairi Sâmî’nin kesin olarak kim olduğunu tespit edemedik. Bununla birlikte, aynı dönemde yaşayan, Bahâ ile yollarının kesiştiğini tahmin ettiğimiz isimlerden Süleyman Nesib olarak tanınan Mehmed Sâmî(1866-1917)’nin bahsi geçen isim olması daha yüksek bir ihtimaldir. Süleyman Nesib’in Recâizâde Mahmud Ekremle olan yakınlığı(Arslan, 2014) da bu ihtimali kuvvetlendirmektedir.

29 _{Müşterek şiirlerle ilgili temel kaynaklardan biri olan İ. Hakkı Aksoyak’ın “Müşterek Şiirler Divanı” adlı}