Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

ERZURu~ı'DA HÜSEVNİvE

ZA"iVESi V_.\KFI VE BAZI

BELGELER

Doç.Or.S.Selçuk CÜNAY

r )

Biliııdi~

üzere

Osmanlı

Devletinin

elirn

ve ietimai

yapı sında taıi katı

er ve

taıi

kat faaliyetl erini

rı

icra edi!

diği

tekke

ve zayiyelerin ünemli

bir

yeri.

'/anlırC).

A.naclolu'nun önemli

şehirlerinden

biri olan

Erzunmı

da bu

tür

faaliyetlerin

büyük

ın~rkezleıinekn

bitl::;t olmak

dunmlııIlu k(ırumuştur.

Nitekim

resitu

kayıthr

19.

asrın sonl:ırına doğru

(1892)

şehircldG

tekke

adeelinin 1Ye yakl

aştı.ğıru

tesbi

t

etnu

şlerdire).

Erzurum'da faaliyet gösteren zayiyelerden

biıisi

de

"Hüseyniye" aehyla arulan teh.')'edir.

Kun.ıcusu

Hüseyin Ruhi

Efendi'ye izafetle bu isimle

urulan zaviye Has

an-ı Bastı

Mahallesinde

bulunmaktaydı.

Ancak

Hüseyin

Ruhi

Efen~i'nin za'viyeyı

hangi tarihte faaliyete

geçirdiğini

bil emiyot1lz. Bununl a

beraber

ekrgUhın baş1<uıgıçta

bu

zalın

ayru mahalledeki evinJe

kurul

dU,ğunu gÖtÜY0r\.IZ(3).

Kadiıi

Tarikatine mensup olan HÜ:'ieyin Ruhi Efendi 1895

senesinde

Aksarav'da vefat

etmiştir.

Ancak

vefatından

bir

..)

Atatürk

Ürtivcr~ıt.d

Fen-Edebiyat

FaktUte:>ı

Tmh Bölümü

Öğr;tim Gy:::;İ.

1)

Osmanlı İınpar:ıtorluğundak.i

twatler ve devlet

ık ilişkileri hakkında bakınız:

lifm Gündüz.

Osmanlı1arda

Devlet -

T~k.k~ MÜnascb~tleri. !st.l984·Bcmard L;: ..vis,:\lodcm Türkiye'ninD(i~u~u. Ankar::ı ıı:r'O.sAon-~o~.

Hasan KüÇllk.

O~maı:ılı

Dcvktiru

T:ınh :')ID.ncmıc Çıkanın

Kuvvetlerden Bui

Tarikatler ve

Türkİye rıcrinekki

:-'Iüsbct

Tc~irkri. t~t.l9S0.3.1J5·209.

müddet önce

HOseynıye

Zaviyesin.in

zaviyedrıril.ğ1ru T(1kadı

İsmail

Efendiye

bıraktı ,ğı nı biliyoıuz 4,

Hüseyniye zayiyesi nin

ve buna ek ol

<ırak Ji~cr

zavi

yel

~r

hakkında

dimizdek.!

bil,gıkr

Tl..1K.adi

İ::inıaıl

Efendi ve

ll~U E~;rd

Efendi'ye

mt

bel.gekre

dayarumıktadıl".

Elimizdeki

bel:ıelerin

ilki

0 sıralarda Erzunım'da Kadİı1

Teky'~si

Zakiri \.)!<lll T

0k<ıtli İsmaıl Et,mdi'niıı maaşH. bağlanrıtası

i1ç

il~lidir.

1863

yılına

ait

drm

bd~~Je şöyk

(kniliyor:

"Erzurımı

'da

ldrikaı-ı

nli}ye-i

Kadiri,ve

Te Jc:.,'e si znki ri

Tok.ıdi iş

bu

r6fi-i te vkroO

i

refi

'üş-şan-ı

hakant

kıdveıü'f­

sü/~hai

'I-sa

ii

hin

İsmail

zide saldhuya

bum/an

akdtım tı.val4Jt

em'.lalinden

kayd-ı

ha,vat ile

şehri

elli

guruş moaş

bil-istihk.ak

yedim.? bir

kıta Berat-ı Se"~f verilmiş olduğuna

ve eülu,'H

hürna.VJJJı-u mcyaminmakrun-u !'1ıüljj~;nem .şere.fv1Jku1Jru/an

na.şt umunwrı

wcdid-i

bemvai

obilmuık

kaide-i

nwri.ve-i

Salta/Vlt-ı

Senivveden bulundURuna

..p: ' -

binaen

mımnıelı;-i

ienbi'v'esi

..'

bi

'ı-tera

bin ikiviiz

_~ yvetnıJ.ssekiz~

se

ne

si

Zilkade-i Seritesinin

; ' ~

sekizinci

f{ürıü

bu

berat-ı

hümavunu

verdim

ı'e

buvurdum

ki,

'- "

.

nıufrk~ile,vh

\-'ech-i

nwşruh ÜZtıro

muh<usas

olan ttlli

guruş maaşmı

e.valet-i me;;kure e"ailinden tkn'amJJ'l-haym mah

be-nuıh

ahz ile

şö~\t1e

bileler aL6met-i

),erijcmıe itinuıd kılolar.

Tahriren.fi '!-.",evmi

'Uuımis aşr

min

.şehr-i

:.ilkade-i

'ş-.şer{fe

3ene

4) Hüsevm Ruhi Efencn hk.

_{"" ,. . . .}-::eni~

bil'''; için Bkz:

_J \f~hm:t 'iıl'r:~t,

a-~.;'.• dU.

5) .\dı ge~en belg:l~r Şsyh E~rd E1-~nJi':ıin kl1alU !.ıl~;);)t I11illl~~1i.j.hi

(\';1k1:f bh:ını ~,): 21) ~jı:i

Etden

temin ;,di!ıniştu'. Bur:ıda kel1(li~inc

k~eiJ...llıü

bir b...

ıı,; biliıi.L.

pt

mahruset-i ~-., J1r-1 , ., 1-'fiı'""\ :"'\',7rf.~

..._, ...

·.~i.a-... ... U_ıO,.'... .

1'.11,

b;ı:~k.;ı b,-'ked~ıı T<)kadı I~,tıı<ıii Eft:ndi·l.ııl1

ay

1

u

zarmwda

~-ı 'ıı: ~!ııı·.l:tkl

<"Jullt:diye'

\ıC;dı ~::~ı:::-;ı dc:ı:;;ı;ımhnrıdmı t)lJu!~lInU .\dıı~e~ı;;n

b<:l'nt

Sultan

..

\bdül::ıLiz'ilı (-(ılusu

;::",!'~'~:;':!ç "t~cdid-i

beravnt" u:::;u1ü

gereğince

136,\

~~ene:::ırı.C!e

\:<dM .,~.:ıiır~~ıir,

Bu

bdi.!,ı:dı;

de;:,

~U hLl~'lI~,l:ır;ı i~<1rd ediliyı)r:

";;:J1.Jki-vii:: 'ı/et:mş senesi Zdh..ü:r..x;-i .)enf~sinin on.v~dı'r'.ci

S1j;m Ionı-ı

db

-i Bohı-ı ()smrıni uzere cii/!/S-!I hiln1f.l:vun-u

.',':J)-·!J~(.;T.2t

n:/l.'cr;/!>/J

mü!ııkarı.cnı

viilü

olup. ımı;JnJcn tccdid-i

i';cnıı.:i'l

olÜJ1Jrwk

kaid;;ı-i NWri}'C-j Satıan.al-t S~ru}y~dı;rı

i .

..nmıerı Ne-:;r:ırel-i Evkaf-ı Hilmavun-u

.i/ı_{;/jikm:eme miifhnk Er;::Jlnml}

_'do

_{"nki ..}

_{ı}ı..nı.etiı)e i\Iedr(Jsesi}

Y,l,~fJJ1dl1n olmnk ii=ereo vo::;ife-i

m.ua.l.)"rm.e

ile

nuıbşdlerin cihet-i

m....

~/,i"iH.,.~/i Er;;unmı saki.t'ı1erin..i~n ıie}sidm iş l~u

ra/i-i

tıiı'vkl-i

ş(:'r'j{iiş-şnn-l

Hokani Tr;kndi

İsnwil

zidt: iln'Whunun vedinde

olon otik bernt bit-rnkrfim !ecdid-i rien

oIuJ'llJuık1nn başka

ku)"uda müracaat

olımdukta

dhet-i

me:.b;ıre

iki...:üz ..

vetmiş

}'edi

SCJwsi R~cebii.

'l-makl'unun

evamı'i tariJıj",fş nı

u

m.(ıihn;/'l-in

(J) ,\ynı y~;.

:5

Z.Jkj,.~~ ı:':':"3 t:ll:..

hli bd;;;;.

::::'~I;~:'it'l 3..lLı :~.LihınJ::ı

::~111:~ :"::'PL'~1 k·..;~u!:~!l ~\~ ~:a~/'t~ !':'.!'::::f2;'jı:~7, '.~....;.-:-.l~_.· .::,.: . . . .1./3): ",-.. ",'-,-: .'':-'11 _'_',

. , , r""" . . . . - .. •

"'- .. ' '~.:'~' .~. _':"'; ~_-;- '.\.)\:;~ '-::"';", -o'? ~":::_- :!....""":_~:~'..,....~? "?;": :-'~:'?7:,,?...>:_;'/;?'.· .:j.\"):~...-:.::

:~.(-:,,:--~..._.~ ~-':'r..r:r;,-] _'J?~"

~'ı: ..\1''''1'1;'UJ. L ...~.... \l·'ili···1;.. '\",' ...'ı.... .) ,I.-,.~L'-;""'U"""'J'l,LJı' ~ l'"'ı·t'··1.j ...

..

r

'.'J'"L _',", ..···U·i';;\.-J\ ıJ.L \"'''illı1JW'_..u l"J. l.. •

uMesinde

olduğu·/~bcyyun eylı.nni.ş olduğundmı kaydı ı'e

mik

berat

nıucibin

..

~e

muceddeden

Bera/-ı Şehfim

ila olunmak

b(lblJ~ia sadır

o!<:m

.!ernum

-I ali.şamm

v",c/lle tecdiden

bu

bemı-ı

hummiUnumu verdim ve buvurdum ki. mumailevh usiu.b-

_{." -} ","

sahık

üzere

ciheJ-i

me:bure}'e

\'nz~fe-i

mun:y;vene-i

kadilJwsi.vle

mutasal'rıf

obp.

i.ş

bu

bera/-ı ali.şanLma nwğa,VIJ"

ıı,uarru/ıüuı

m

udo.h<ıi" oLunJlu.ıya, şö.vll.!

biLd;;r.

alônw/-i

ş(;rifçrrıe

itimnd

kJalrır.

Tahriren Li '1-}'evrr.J 'l-sadis min

şehr-i

Zilhicc-e, sene senumin ve mie/eyn ve elf

Fi

.\fahruset-i

.lConstanıiniyye"3.

Diğer

tarat1<lil ,

Hü~çytıi

dergitIl!

ile

diğer

dergahlar

hakkında rmıfaş~ake tariıli

bilgiler aktaran

başka

bir belge

de

elimizde

bulunmaktadır",

Bu belgeden 1902

tanınnde

vefat

e·den

Şeyh İsmail

Efendi'nin yerine

oğuilanndan EşTef

Efendi'nin

imtihanlu ta.vin

. . edildi~ni ö~retıiv()rııZ, İsmail" . J , _ " •

Efendi'nin

(li~er~.

oğlu h:~e İbrahim

Efendi'elir.

İ::mmil

Efendi'nin

sadece

Hıbeyniye

dergfthının değil Tcı_{r1Utn Kazasında}

l\1ibJ-an Çifili,gi ve Tercan

Kazasına bağlı Sankışlak

:Küyü

Şçyh Kasım

Zaviyesi 've

Erzurum'da Özbek Köyü

Z<'l\lyeIeıinde zaviyedarlık ~öreyıerini

deruhte

ettiği

y1.ne

adı

geçen bdgeden

anlaşılmaktadır.

Özdlikle

Hü~eytUye

dergMunda gelen geçene ve

ciervi~lere "İUım-1

ta'mn"

vaziföi

de tmilll Efendi'nin bu

mükeııet1yetl~ıi arasındaydı.

Ancak

ayın

belgede

I-Iü~çyruye DCl'gahının vakı

t1

ar

;.:;Içdine

kayıtlı \)lma<..!ığı

ve bu

hıı~u::;ta

bir

kavda

ra~;(I::Ulmadl~

da

bdırtilmektedir. Evkif-ı

HilmaY1.1r1

"'\c/~t1·eti bıı dergfıill;-ıt1n

8) :\Vn,v~r.8 ?i1hıı.:c~ 1::80 t::ınlw be!~e. 9)

A.;n';':12

Rc;-:dı

13::.0

t:nilıli

,lnnın'\:1!1r11 I!Kektrıi~ ve

bu

rn(ks~;eSdet1n

adeta

raıihçc:;;;i aynı be!'~:ed( zikredilmiştı!". Pumı g,5r~, Hüseyıııye

Der:;lliu

Şeyhlii;i

r",.'v ••;;;nic ~kdr<:sd-:rliıd~ \,h;r::; \ı:m,d.-. şaI11Y'L.ı l-ILb-:yiıı

Ruhi

L:ı~::~~h

',r:-

Iı.:vcılı

tdilnu

:;:f_i,

bundan

ba:;:bı ()Lbt:kKıivuııdek.i

r

!:I\i!:ır Sc\'fı ZavlV~::-:l. _ 1 " . : - r "

Terum

• ~.lı?rL~~l S(ırı~;I;,-:L1K T<ı:iviinddj- , . •• .i

,;",.1, ~··1;;·~1 v(:ı,·uw1c bUı'lııaı~ ş,., tı }'~1:-'wl 7a,il'I:'-ı

ZJ"i'e(''1rl'k

'T'Iw/~• ..._I... _ _L • • _ ... r' ..ı.. ... f, J . ' - r t _ ,. . .J.i..1...J ... .,." .... , i ..'r ı" ...

':;ı'ı,;\;

.. ;-:

;iVlU Zat" ·y~ri1rıu?ti. ;;~ylı I~,ı'';liti \;.'

Haydm

~;~;,Iı

, .,

. i

i· ' ; , ,

k '

i

D 'ı'

.';j'il\-t;ıel1fu:ı .~<..eJ' ç[1 rldLıııeuı:n ·,tl'şııa:uyuıcıı.nUn::t t:;'t~ ~_l;Ir::\K

(~7bd~ ~~(,)11tl(k bıl' ç:ıyıl' V~ 1)11'

!'Jra

çtf!ti.gın !ı:ısıl::ıtı

Haydar

,>-}.

7-~'-;';''''iT1e

"al-

f(',lilr~ıi,,:tl

_:." -_~•• J.._1..1. .... ) ~... .ı.. \ \. ... .... .ı..iı.i. J .

e~;:j_.11

bu d-.:r"tliilann

~t:;lirkri

1233,1371

taribinJen

b(ıi

Şı:yh

('·;wail

Efı:ndi lrtr::ıfıl1dHn

topl

~ınıy()rdıı.

Bu

gdideıin

senedik

tl'rıli· :11"1 ;,ilj(j kunl~~T:ın tb;:ır~.rrj, . .'~J1ca}~ l1\J

berml a

~i ınan kanıl'da

T"ı' ,~" T-'ıt"ı-'1'lı.' ı....~l.ı.ı.... u u 11

,r.,

yE ~'_Ii-'ı-·"tı.>l'; ,·L'T·,~;:,hl.:>t1n tr'eı'tr"'ze U'?akr1lOıI1U-l-:Hı,JLLC \,. ",,·ru ~...ı..~;..ull,:,u .1.& • .L . 4~"'" . .... ..1 ..~ Ü.J.

(h,l;:ı,i "İtiılIl-l T::ıclrn

ve

;\k:;;ih(lt"

\,az.if~siIlin Hüseyıuye

<..krsjluna

"ı:nldiıt.i 1.{örü!üyt:ıl', Bc!:;:çrllrı

bundan

snrmıki kısmındu

ıt.11"'Tti '''(ı'-'I'' CI<'1I-Iqnı':

,','"

...It.. i• . • ~,-.) " ı"....'"l,r'=- \, './ '. i .

"._'hlfUıiie)-!l .:.'ş-S.::yh ]siJl.(Jif

dt1hi

n~f(]t c)-Iediği ",i'

nw;;kı:ıl' l!üsc'.vJıi}e d(,?rgahı

ana

karılı

ve muhtaç

bulurldu,ğu

cifu::tfe ;;o1'i.','etc.vn-i nıe:;:kut'ate.vn

beddin.in a.vcnde ve revende

fuk('~'"

"v

Jen:ış.rU"!1{l

smf

O/UJ?'lhik

ii:;ere emr-ij

f~r'fnan-t

,..,nl,II"··"'I'"

C'~,:~, i j .',r ~r, ~}- ::iyo(1e ".I.,_~"i ::,,".','ı,'·',i,',,;·'.' :i,'",·ı, .:::~~..,.,;.'" -,;,-/_,

beyan.

olunmuş

olmakia

sdL~fü

';-zikr bin dörf)/üz doksan

guruş

beddirzin

Hanikah-ı

Hüsevntve 've

.. ..' "J

nakl ve

tahkikine

dair

Afakam-t

Ne;;arfIt-i

Evlmf-t

!-[ünıa.'ylmunuian.vt;l;;uan takrir' Vv

,~ura.v-ı

De ....

/~tdcn

ta

n.;;ım

kJmnn

nuızbata

üzerine 'ede'l-arz

mucibince

irade-ı

Se nivve-i

...

POd,..soMn.em

ol

sere!!(J{1L!uk

.. w"

evlemJ.<:

.,.. ..

olduğundan :n.eşihat-t

nw::kurenin

dahi..

müte)'e.!.i~7.y--ı munuıi1lJyh

HüstJ"vin Ruhtn.in nu.•mu/undan \-'.akdi

buiıman ŞfJ.rJı İsnıaiL

luıble

'l-te-vc:ih

vefra

e:vlemcsınden o.ğul1arından mıımı;ıile.vh iş

hu

ra/i-i te-,,,kf-i

rejt'ij'ş-şan-ı

Hakani

Ej(:n;~f

=ide ..mlahüyn binüD·ü:;

virmi

se

1wsi Cemazİ'ıie'l-ul(]sı

'mn

dok!CuHcu aiiniJ tarifıJruk'

rı .... 6

sCUıii"' ol<ın. ftilrnl<:l1ı-t (ıli-i

mülukaJwm

mı«:ibirı~e b<ı-işôret-i

Şeyhüil-jsLiim

bi

'ı-tevcih

bu

beral-ı

hüma.VlInumu verdim ve

buyurdum

ki,

mumaileyh-i

mezkur

meşihat cihetirıc

bi 'n-nc!-"

bila-kusur

,'!iiaı/-ı

hizmet

f.?tmck

ve

terk-i

tekasül

vuku

bulnmmak

şarııyl(~ muta,.mrr~l

olup.

b~r

muçw-i

i/"ad(;-i

Sen(}-"ye-i

J.Hüıükanem dergah-ı rrwzkt.ıre

nakl ve tahsis

kılman

yedibindörtyüz

doksan

guruş

bede1-i maktu-i kadimi ·vechie ak

ve kab:: ile

hanig6h-ı mezkurım

ayende

ve revelUie "C'

Jukara

ve

dUrliişam ilam-ı

taanw

sarf v.p 1-.4/"C

eyl~.}'fI.

Tahriren

Ji.'l-.vevmi

'I-sanı'

Alin

şehr-i

Receb-i

Şer~/

sene

işrin

ve

sela,w~

mie

ve elf. Fi'

mahruseH

Kon..

stnntfniy)"'!"{!

!:l,

G~\rülüy(ır

ki.

adı gt~en za~

..

iyd

~r

ta.rnarnc;-n

va.klİlar

i

daresi

nı;; bağl<ılUIU~ \ie,

kayda

g~çiıiirnıştir.

i

902

taıi.h..irıde Hıbevn.ivc:_{# ' "}

(kl2.alu

_.~ za'!l'Jedar!ımna~ ". -

ul\'in

". edil~n Eşref

Efendi

bıı fa::tlı;·erkrinııı y::ı.tlI':-'It'ı. e.~~rim ~.L1r,lndn

\k'~;t~~hı (Sanıtt

(lKulu)

'nın ~çılışında ı::ını:

've

y::ırdırn tıp1Jrnıd,~ki ~ayrı:tleti

vüzünden

Padışah

rr,.\bdülhamid

t,lr;i~;i;;Ltll

5.

(!(,f<:('ı,;(kn ı\kı~idi ıU:7'lIll:V1;\ ö~;Lilkth.lirilmi:~riL Adı

\j,<:9t"tl be:r:\t metni

~;\iyl

c<..!i

i"

" I, ,..-11 ..• . , ro I ''11'"',,"'··.J,( . jı' \'1'. , . . . .lı-; J{i; (',".." . • '..,u'I"ı...,

j, '"

<s. nel" ..., '?(Jl1.l.i .~('.... ___\~ kı1 4

Kdvet

il

'1-irş(lduhu.I2Ui1

Erzurum 'dü

iı:-'Sl.~ .1/ltnJm Sonıl\,/

Ak':"wôi

inşt1wı-ı?da V~ imw ı;..-,;:lb \-.~ CIr;'o/J.

h}I.\:.'!\'

imrin

Vrl}q 011.111-

mesiii-i

has~n.f:siru'i'e11 mişi şl1ynn-ı

at

I.(eı-I

.C:~:. ;'1;\..1.·,:-!-t

- ,"i '

i

ş(lnt;P'li?rJı hfnnerı

hi

'i-i

st

i

him/<:

Eşref

,

S:J~: :.ıF·-11 1· ;', ". . . .~...I, "-1' _~C;:'O)'.... ~_j',.."4--i", ','_i.i i','.ı. . . .i;1;,'Ir:"",.ı...&I'"...~'ı',

ifWI--'ib-i

a!i,~-i j.;;;~"ç k...·I1'.iisi!w lJ4;ôdi fuşmı-ı ;;işanJ-n bli!şüu:.i

r;:i;:;'flSİl7Cir:n.

bir

kuası ina,v~t

ve

ih..

srm

kdmm/.ş oldu,ğuna

f1'u.tn:::n'n.ml.n iş

hu

/:,ernt-l afi.şrın~misr/or olJi/ıdu

Tahrirenfi.'l-)-'-.?Y·}!i

l-hedi min

şelu'-i

Ramazanü 'i-mübarek

SCJ7~

isna vc

i'"rin.

i,,:' s~las~ ııl-i._,V(L .,,'

iÇ/!,,1 ';).

_,.

(J-ünümüzdt:-

Yukarı Ha::;ün-ı Bü:,;rİ l1lahalk~il1dc yıkJk

\c

pCrt}:ın.

bi

r hrıl

de bul

un:ın

zaviyeni

tl b::-ıhçesi

nde

Şeyh Eşl'ı;f 'Lfuıt::i'ıuil

kabn

bulunmaktaJır. TeIricı~rıımiz Vakınanıı

bu tür

t;:ıı'i;~ :/apılara

d

<ıtitıa:~l

ve en

anııdan ı;cc\-rd':'11nin p..:rişanjı,k~an

k\

II 1:.\ \1

!

rıtrl:-::tdır