Şadan GÖKOVAU
BİR «BALIKÇI» VARDI
e s e r l e r i
v e
ANISI YILLAR
YILI TAZELİĞİNİ
YİTİRMEYECEK
BİR SANATÇI:
CEVAT ŞAKİR
o
H alik am as B alıkçısının edebi kişiliği, eski Anadolu uygarlığı n a k a rş ı tu tk u su ve b u kon u d a k i renkli varlığı ve eserlerinin kalıcılığı yanında, anısı da yıl la r yılı elb ette tazeliğini yitirm e
yecektir.
Bu yazı dizisinde, H alik am as B alıkçısının hayat öyküsünden ren k li b irk aç çizgiyi b e lirttik ten so n ra, asıl onun yazam adığı can U öykücükleri sunacağız.
Yaşamı
H alik am as B alıkçısı ya da «Balıkçı» adiyle daha çok ta n ı n an bu saygıdeğer k işinin asıl
adı Cevat Ş ak ir'd ir. Soylu ve sa natçı b ir ailenin çocuğu o larak - _ a® doğtnuşftır. Boğum yeri o larak bazı kaynaklarda G irit, bazı kay n ak lard a da Atina gösterilir. K endisinin söylediğine göre k e sin doğum yeri G irit’tir. 2,5 ya şındayken de İsta n b u l’a gitm iş tir. Dedesi A fyonkarahisarlı K a- baağaçlızade Albay M ustafa A- sım Beydir. Amcası S adrazam lık da yapm ış olan Ahmet Cevat P aşa, babası da S efir (B üyükel çi) M ehm et Ş ak ir Paşadır. G ö rüyoruz ki B alıkçı, adını am ca- sıyle babasından alm ıştır.
Bu essiz ve u ç a n sanatçının, uygarlık ta rih çisin in adı k ad ar kişiliği de babasiyle am casına bağlıdır. Bu nedenle kısaca b a bası ve am casını tanıtalım .
Amcası
Amcası Ahmet Cevat P aşa, 1851 yılında babasının görevli b u lunduğu Şam 'da doğm uştur. As keri Liseden sonra o dönem in H a rp O kulunda okum uş, o ra dan da teğm en rütbesiyle k u r m ay sınıfına geçm iştir. A ka dem iyi 1871 yılında yüzbaşı o la ra k b itire n Ahmet Cevat, o rd u daki ilk yıllarında S aray ’ın ilgi sini çekerek binbaşılığa yüksel tilm iştir. Bu sırada R uslarla ya pılan «Ezerçe» savaşm a Aziz P aşanın K olordu K urm ay B aş kanı o larak k atılm ış ve K omu ta n ı Aziz P aşanın şehit olm ası üzerine K olordunun kom utasını üzerine alarak olağanüstü b a şarı gösterm iştir.
B undan sonraki sav aşlard a da b a şa rıla r gösteren A hm et C evat, 1884’de Paşalığa y ü k sel m iş, yerli ve yabancı birçok devlet n işan ların ı k a z a n a n b ir a sk e r o lm u ştu r. Ve n ih a y e t yıl 1892: 41 y aşın d ak i C evat P aşa, A b d ü lh a m it’in en güvendiği ko m u tan o la ra k S ad razam lık m üh rü n ü alır. N am uslu, aydın ve d ü rü s t b ir adam olan C evat P aşa, bu vesveseli P ad işah ile acaba nasıl anlaşacak? O nunla zıt d üşüncelerdedir. K afiy eler ve ju rn a lle r dönem inde bu S ad razam , ancak 3,5 yıl görevde k alab ilm iştir. A bdülham it, Ce v a t P aşayı sa d ra z a m lık ta n u- z a k la ştırır ve evinde o tu rm ay a m ecb u r eder. S onunda 1898'de taşıdığı M areşal rü tb esiy le Ş am ’ d ak i 5. O rdu K om utanlığına yol la n ırsa cîa d o k to rla r deniz hava sı tav siy e ed erler. S aray, onun İs ta n b u l’a dönm esine izin ve rir. A rdından önem li eserler b ıra k a n C evat Paşa, 9 A ğustos 1900 tarih in d e N işan taşı’ndaki evinde ölür. Yazdığı eserlerin en önem lileri; T arih-i Askeri-i
O sm ani, Tarih-i A skeri H ülâsa s ıd ır . Y adigâr adlı b ir dergiyi de 24. sayısına k a d a r çık arıp y ö n eten A h m et C ev at P aşa, b in lerce ciltlik özel kitaplığını M illî K ü tü p h an ey e bağışlam ış tır.
Ve babası
S adrazam A h m et C evat P a çanın k a rd e şi olan K abaağaç- h zad e M iralay (A lb ay ) M ustafa A sım B ey’in oğlu M ehm et Şa k ir P aşa, 1855 yılında doğm uş tu r . K üçük y a şta annesiyle ba b asın ı k ay b ettiğ i için ağabevsi ve k ızk ard eşiy le b irlik te y a k ın la rın ın ko ru m asıy le b ü y üm üş, okum uş ve y ü k selm iştir. 1880’ de k u rm a y yüzbaşı o larak or d u y a k a tıla n M ehm et Ş a k ir de, o rd u d a çok b a şa rılı görevler y erin e g etirm iş, bazı ataşem ili- te rlik le rd e de b u lu n m u ştu r. 1908’ de K o rg en eral rü tb esin d ey k e n kendi isteğ iy le em ekliye a y rı lan M ehm et Ş a k ir P aşa, o sı ra la rd a «diplom at» u n v an ın ı al m ış, G alata saray S u ltan isin d e fa h rî ta rih ö ğ retm enliği yap m ıştır. M ehm et Ş a k ir P aşa, e- m ekli o ld u k ta n sonra Afyonka- ra h is a r’da b ir çiftlik satın al m ış ve b u ra y a sık sık gidip gel m eye b aşlam ıştır. Yine böyle İs ta n b u l’a b ir gelişinde 1919 yı lının R am azan ay ın d a b ir kaza k u rş u n u ile ö lm ü ştü r. Söylen tiye göre Ş a k ir P a şa ’yı oğlu C evat Ş a k ir v u rm u ştu r. Zeke- riy a S e rte l’in «C evat’ın K utsal S ırrı» dediği olayın bu olay ol- tfuğu da b e lirtilir. B alıkçının Kılıç Ali ta ra fın d a n b e ra a t et tirild iğ i ve kendisine «Bir daha
HALÎKARNAS BALIKÇISI B İR ÇALIŞMA ANINDA
k arşım a çıkm a» dediği daha so n ra idam h ü k ü m lü sü as k e r kaçağı için yazdığı b ir ya zıdan dolayı İstik lâl M ahkem e sinde k arşısın a çıkan B alıkçıyı tan ıd ığ ı da b e lirtilen ler a ra sın d ad ır.
B alıkçının B odrum 'a sü rü lü şü b u yazıdan ö türüdür.
B alıkçının babası M ehm et Şa k ir Paşa da çok değerli eserler b ırak m ıştır. E serlerinden birk a çı şunlardır: Yeni O smanlI Ta rih i (B eş cilt), Tarih-i İslâm ve O sm ani (O kullarda d ers kitabı o larak o k u tu lu rd u ), Selâhattin Eyyübî. B unun dışında b atılı ya zarlard an b irk aç çeviri de vardır.
Balıkçının öyküsü
K ısaca öykülerini anlattığım ız am cası ve babasının aile çevresi küçük Cevat Ş ak ir’in kişiliğini büyük ölçüde etkilem iştir. Çoğu dünya çapında ü n yapm ış san at çılar b u aileden yetişm iştir. Ö r neğin ressam P renses Fahrünni- sa Zeyt, N ejat ve Aliye B erger, Füreya... b unlardandır.
K üçük yaşlarda m ükem m el öğ retm en ler ve m ürebbiyeler elin de yetişen Cevat Ş akir ilk kez B üyükada'da m ahalle m ektebin de okum uştur. R esim ’e k arşı düş künlüğü hem en dikkati çekm iş
tir. Bu okulu bitiren Balıkçı, İyi İngilizce bildiği için hazırlık sı nıfını okum adan R obert K olejin birinci sınıfına kabul edilm iştir. B urayı Pekiyi dereceyle bitiren Cevat Şakır, İngiltere’ye gönde rilm iş, o rada O x fo rd ’ta «Son Çağlar Tarihi» bölüm ünden me zun olm uştur. Bu üniversitenin kitaplığı Cevap Ş a k ir’e çok şey le r kazandırm ıştır. 1913 yılında Agnesia K afiera adlı b ir İtalyan kızıyle evlenen Cevat Ş ak ir’in h a len sağ ve to ru n sahibi olan kızı M u tarra Agustina doğm uştur. Ce vat Ş a k ir’in bu kızı V atikan avu k atların d an biriyle evlidir. Agne sia K afiera adlı İtalyan kızıyle evlenm esi nedeniyle Cevat Şakir sık sık İtaly a’ya gidip gelm iş, ora da Latincesini ve İtalyancasm ı klâsikleri orijinallerinden okuyup ezberleyecek k ad ar geliştiı m is tir. Bu arad a R om a ve öteki İta l yan kentlerindeki san at başyapıt larım da iyiden iyiye incelem iş tir.
P ilar adlı b ir İspanyol kamiliyle de resm en evlenm eden yaşayan Cevat Ş ak ir’in ondan da b ir oğ lu olm uş, bu çocuk 17 yaşınday ken İspanyol içsavaşm da ölm üş tü r.
Cevat Ş akir’in resm en evlendi ği ikinci eşi b ir öğretm en olan
H am diye H anım dır. (Sina Kaba- ağaç’ın annesi). Fethiye’de de anaokulunda m ürebbiyelik yapan ve çok sevilen Ham diye H anım la Cevat Ş ak ir çok m u tlu zaman lar geçirm iş, fakat kalebent o t duğu B o d ru m ’a giderken, Hamdi ye H anım kendisiyle gelmeyince boşam p ayrılm ışlardır.
Cevat Ş akir, İstan b u l’da Remi- de adlı çok güzei ve aydın bir kızla da önem li b ir gönül m acera sı yaşam ıştır. Balıkçı kalebent olarak gittiği B odrum ’da kendisi n e yeni b ir hayat ku rm u ştu r. Bu rada B o d ru m ’un karya çağındaki adı olan «H alikam as»ı kendisine takm a ad olarak alm ış, yazılarına H alik am as Balıkçısı im zasını koy m uştur. Balıkçının son eşi, ailesi G iritli olan H atice hanım dır. Bu evliliğinden 3 çosuğu olm uştur. İsm et, Aliye ve Suat.
Balıkçı, çocuklarım okutm ak için (çok sonraki yıllarda) Bod ru m ’dan İz m ir’e gelip yerleşm iş ti.
Y A R I N :
Sürgün yeri olan
Bodrum’a duyulan
ilk sevgi
Şadan GÖK0VAL1
BİR «BALIKÇI» VARDI
t-PALMİYE
1
YE
TIRMANMIŞ BİR
ADAM CEPLERİNE
AVUÇ AVUÇ TOHUM
DOLDURUYORDU
H
alik am as B alıkçısı’m n Anka r a ’d a İstik lâl M ahkem esinde m ahkûm olduktan so n ra s ü r gün o larak B o d ru m ’a gidişi ve B odrum ile ilk kueaklaşışı da ilgi çekicidir.Bazı kişilerin sandığı gibi Ha- lik a m a s B alıkçısı’n m h içb ir aşı rı akım la ilgisi olm am ıştı. O nun te k ve gerçek ideolojisi «Hüma- nizma» idi.
D ünkü yazım ızda da b elirttiğ i miz gibi, Balıkçı A nkara’da İs tik lâl M ahkem esinin ve (Kılıç Ali’ nin) k arşısın a d ö rt ask er kaça ğının idam ı için yazdığı yazıdan dolayı çıkarılm ıştı. Aslında ken d i yazdığı yazısı da değil, b u ya zıya başkalarının eklediği b ir söz den. Mavi Sürgün adlı rom anın da bu noktayı Balıkçı şöyle anla tır:
«Ben , İstiklâl . Nfahkemeşinip penceresinden m avi göklere dal m ıştım . D ışarıda bütün sevinçleri ve açıklıklariyle koca yaradılış vardı. B ir a ra Afyonlu Ali Bey’ın «Bakın şu son cümleye» dediği kulağım a çalındı. Yine m ahke meyi dinlem eye koyuldum . Son cüm leyi kâtip m i, M ahkem e K u ru lundan b iri m i, -her kim se ye niden okudu. O cüm lede idam olunan 4 kişiye «Kahraman» de niliyordu.
O cüm leyi herhalde ben yaz m ıştım . Ben sadece olayı an lat m ıştım . Ş ahıslara, bu adam ları iyi ya da fena gösteren b ir tek söz, b ir te k sıfat kullanm am ış tım .
Ne v ar ki, a rtık M ahkem e nu- zurunda, «Amanın!.. Bu sözleri ben yazm adım , şu yazdı, bu yaz dı!» diyerek çırpınm ak doğrusu pek ağrım a giderdi. Zaten olm uş tu olacak, kırılm ıştı nacak! Ben yazdım, dedim vesselâm!.»
Bodrum yolunda
«H eyy! A çılan kapı, b ird e n b i re gözlerim e ve gönlüm e açık denizleri, kıy ı ve a d a la rı v e r di. B atı göğünde, g ü n ü n ufk a veda edişi tu ru n c u ve k ıp k ızıl çizgiler çekm işti. O nların ü s tü n d e B odrum K alesi k a p k a ra b ir siluet kesinliğinde y ü k se li y o rd u . K ıyıda beyaz ev ler p em beleşm iş, denizin m avisi de k o y u m enekşe o lm u ştu . D alga la r eve doğru gelirk en , tep ele riyle güneşin son ışığını k ap lıy o rla r, u çların d an k ırm ızı k ır m ızı k ıv ılcım lar sa v u ra ra k k a p ın ın ik i adım ötesinin pem be k ö p ü k leriy le y alıy o rlard ı. Kö p ü k le kapı ara sın d a kum ve güm üş te lle r gibi p arıld ay an k u ru y o su n lar vard ı.
Ç o cu k lu k tan beri ilk kez ço c u k gibi h ıç k ıra h ıçk if^ [ağtaV j y a ra k kap ıy a dizüstü 'd ü ştü m . Şiddetle h a y re t ettim . İçTnfae ’ h a y ra n lık ! G önül açıklığı! Ş ü k ran .. K ıy am et kopuyor. P a r m ak larım ı y o su n lara, k u m lara dald ırd ım . Güzel d ü n y an ın kum la rın ı, deniz ç a k ılla rın ı, y o sun la rın ı sanki inciym iş, p ırla n ta y m ışlar gibi yüzüm e gözüm e sü r düm , ü stü m e başım a avuç avuç a k ıttım . O deniz, o a d a la r, gü z ellik le en a şırı hayalin cennet diye gözönüne getirebileceğin den b ir k a t daha güzeldi. Hele o b e rra k gök, u za k lık la rd a ne uy sald ı! Denizi, asm a y a p ra k la r ın ın fısıltısını du y u y o rd u m . B u rad a ölm eyecek k a d a r k u ru ekm ek ve suyla y aşam ak m u t lu lu ğ u n u özlüyordum .
Halikarnp.s Balıkçısı hem anlatıyor, hem de sigarasından derin fesler çekiyordu...
Ü sk ü d a r’dan 6 ay önce a y rıl m ıştım . Ü sk ü d a r Ç arşısından om uzları çökük o larak geçen ad am d a n , ta a o k a d a r uzaktı k i... O idi, am a tep ed e n tırn a ğ a yepyeni.
C evat Ş a k ir’in, «Bodrum Ba
lıkçısı» değil de, «H alikam as Balıkçısı» tak m a adını alm asının da b ir anlam ı, b ir nedeni vardır. H erşeyden önce o, m asm avi y u rt köşesine, zemin k atların ın loş ve k aran lık adı olan «bodrum » söz cüğünü yakıştıram az! S o n ra da, b u ilçemizin asıl adı Rodos Şö valyelerinin taktığı a d olan Pet- ru m ’du. Cevat Ş ak ir ise b u ran ın bu adını değil, b u ran ın d aha ön ceki yerli Anadolu b alk ı olan K aryalılarm buray a verdiği Hali- k a m a ş adını daha çok seviyor, benim siyordu.
Bodrum’da ilk gece
B odrum ’da ilk gecesi korkulu geçer. G eceyarısı avlusundaki şid detli b ir p atlam a ile uyanır. M üt hiş k o rk ar, ü rk er. H a tırın a s ü r
güne yollanan H üseyin C ahit Y alçın’ın arabasının devrilişine d a ir söylentiler gelir. B irkaç da k ik a so n ra küçücük b ir ateşbö- ceğirıin ötm eye başlam ası Cevat Ş a k ir’i y üreklendirir. S onradan öğrenir ki, kaçakçılar boş san d ık ları o eve bom ba a tarak güm rü k çü leri şaşırtıp başka b ir kı yıya kaçak eşya çık arm ışlard ır. K ısa zam anda B odrum ’la ve B od ru m lu larla kaynaşır. Çevre nin tarih i k ad ar to p rak ve iklim özelliklerini de öğrenir. B urada yetişebileceğini um duğu binbir çeşit bitkinin tohum larını büyük güçlüklerle başka ülkelerden ge tirte re k b u ra d a yetiştirm eye ko y ulur. Bu yolda başına gelen ü- ginç b ir olayı da anlatalım :
— A slında Cevat Ş a k ir’in ce Bizim Balıkçı B odrum 'a 1,5
yıllık sürgün cezasını çekm ek için yola çıkar. A nkara’dan Bod ru m 'a 6 ay sü ren m aceralı b ir yolculuktur bu. Yolda, ilden ile, karakoldan karakola havale edi le edile giderken kendisini şaşır tan birçok gözlem ler edinir.
B akışlarıyle y ü re k le rin i b ir b irle rin e a k ıta n gençler, tu tu l duğu k ad ın a aşk m ek tu b u yaz d ırm ak için C evat Ş a k ir’i g ün lerce alıkoyan ilgililer ta n ır. A sıl önem lisi Muğla - A ydın a ra sın d a k i G ökbel’in (şim di o güzergâh değiştirildi) dev b ir m eteo ru n p a rç a la rın ı an d ıran b irb iri ü stü n e binm iş y u v a rla k ve görkem li k ay a lık la rın ı gö rü p şaşkınlık içinde seyredişi ve A rşip el’le tan ışışıd ır.. B u ra la rd a n sonra n ih a y e t B odrum ! E v et B od ru m : 25 k u ru şa aylık k ira ile tu ttu ğ u ev ve o evin av lu su n d an denize açılan kapı.
C ev at Ş ak ir, B od ru m ’u çök sevm iş, b ir anda tu tk u y la ona bag lan ıv erm işti. İşte bu denize açılan kapıyı ve so n rasın ı ken disi şöyle a n la tır :
zası 3 yıldır. B unun 1,5 yılı ka leb en tlik tir ve bu süreyi doldur m u ştu r. İstiklâl M ahkem esi (Ma su m olduğu sezildiği için olacak) geri kalan 1,5 yıllık cezasını İs ta n b u l’da geçirm esine k a ra r ve rir. Cevat Ş akir bunun için «A- sıl cezayı şim di görüyordum » der. B odrum 'a öylesine bağlan m ıştır.
1,5 yıl da İstan b u l’da geçirip b ir gün Polis M üdürlüğüne uğ ra r: «Benim kalebentliğim b itti. A rtık B odrum ’a gidebilir mi yim?» diye sorduğunda, kendisi ne gülerek şöyle cevap v e rirle r: «— Senin sürgün cezan 1,5 yıl önce bağışlanm ış ki, İstan b u l'a gelm ene izin verildi.»
B alıkçı şaşar!...
Bir tuhaflık daha..
B o d ru m ’a gitm e heyecanı için de İsta n b u l’dan ayrılacağı gün lerd e B üyükada’da Otel Ciyako- m o ’n un k arşısındaki «Sakallı Palm iye» den to h u m toplayıp B o d ru m ’a götürm eyi k u rar.
N e var ki başına gelecek var dır. Bu noktayı yine kendi ağ zından dinleyelim :
«... Palm iye yüksek, to h u m la n da yüksekteydi. T anrıya sığına ra k palm iyeye tırm an d ım . Doy m ak bilm ez b ir h ırsla ceplerim e avuç avuç to h u m larla d o ld u ru r ken, palm iyenin dibinde peydah lanan birkaç kişi se rt bakış ve sözlerle inm em i e m rettiler Me ğerse, palm iyesine tırm andığım bahçenin içindeki bu otel mi, ev m i neyse o rad a T roçki d u r u y o r muş! Bu sert, bakışlı ad am lar b ana «Burada ne anyorsun?» de diler. T ohum topladığım ı söyle dim . (O nu sen b ın m kü lah ım ı za anlat!..) diye çıkıştılar. G eri sini tahm in edersiniz.»
is tik lâ l M ahkem esinin önüne çıkarılışım dan so m a Dir de Troç ki nin bulundurulouğu bahçede y ak ala n m ak ! H akkında binbir söylenti! D ost diye bildiği b ir çok kişi kendisinoen yüz çevir m iştir. F akat, ü stü n d e durm az bunların. Büyük b ir şevkle Bod ru m ’a döner ve B odrum ’u Bod ru m yapan çalışm alarına büyük bir şevkle başlar, « r t ’k güzellik lere güzellikler karacaktır. F ra n sızca, İngilizce, İtalyanca k ita p lardan, an sıslo p ed ı’e ıc e n ekm ek parasın d an kestiği parayla o rad a yetişecek bitki tohum larım getir tir b ü tü n dünyadan. G reyfurt u ilk o g e tirtm iştir Türkiye'ye.
Y A R I N :
Balıkçının yazmadıkları
ve hayatından
T-
■
!
BİR «
ba l
:IKÇI» VARDI
Şadan GÖKOVAL1
Balıkçıya göre sanatçı dediko ducu değildir elbette. Ama. duy duğu güzellikleri, ü stü n duygu ları in san lara anlatm an ister. Bir bakım a sanatın tem eı nedenidir bu istek. Balıkçı bu istekle b ir b irin d en güzel eserler, a ra ş tır m a la r k o ym uştur ortaya. F akat b ir de B alıkçının yazm adıkları v ard ır. İşte o öykücüklerden b ir kaçı:
Merhaba
«Merhaba» sözcüğü H alik am as Balıkçısının en çok sevdiği söz c ü k tü ve onun sevgili selâm ıydı. Söze başlarken de b itirirk en de, «M erhabaaa!» derdi. Hem de bu sözü büyük b ir içtenlikle, y ü rek ten kullanırdı.
Çoğu kişi B alıkçının, «M er haba »ya niçin böyle sıkı sıkıya bağlı olduğunu m erak eder. Bu konuyu Balıkçı ile birkaç kez konuşm uştum . Balıkçının b ir ö- zelliği, b ir söylediğini tek rarlay ıp d u rm am ak tır. Bu özelliği yüzün den h er konuşm am ızda m erhaba n m ayrı ayrı anlam larını öğren dim . Balıkçının m erh ab a ko n u su n d ak i görüşü, özetle şöyledir:
«H er şeyden önce erkekçe söy lenişi v ar m erhabanın. Ü stelik anlam ı da güzel: R ahat edin, ben den size kötülük gelmez dem ek tir. Sonra, aklım ızı işim izden ay-.rmamalıyız. Sabah şerifler mi diyeceğiz, akşam şerifler m i d i- jeceğiz, allahaısm arladık m ı d i yeceğiz, güle güle m i diyeceğiz, düşünm eye aklım ızı m eşgul e t m eye gerek yoktur. B unların ye rin e b asarım m e rh a b a y ı o lur b ite r.
B ir şey daha var. M erhaba sözcüğü eski h arflerle yazıldığı zam an yelkenliye benzer. Belki b u n u n d a etkisi var m erhabayı sevm em de. A yrıca m erh ab a b ir ululam a, b ir yüceltm e sözüdür.»
Tabam silinmiş
bulunca...
U nutam adığı, sonradan ü zü l düğü b ir anısı olarak şunu a n latm ıştı:
«Bilirsin, H atice (son eşi) son derece titizdir. B odrum 'dayken b ir gün baktım evin tabanını si lecek.
«Sakın sileyim dem e, hava ru tubetli» dedim.
Geldiğim de taban tah taların ın yıkanm ış, silinm iş olduğunu gö rü n ce tepem attı. B ir şişe zey tinyağını aldım , zevkle yere dök tüm ...
O an çok keyıflenm ıştim . Ama, H atice’nin üzüldüğünü görünce yaptığım a pişm an oldum . Ben za te n övleyim dir. Çabuk öfkeleni rim , fakat öfkem de çok çabuk geçer...»
İnsanlara güven:
«Ağaçtaki file»
Balıkçının belirgin özellikle rin d en biri de in san lara sonsuz güvenidir. 1945’ten so n ra yer leştiği İz m ir’de insanlara güven cini gösterecek vtizlerce olay olm u ştu r. B unlardan kısaca bir tanesi şudur:
«Bir sabah zam anın hızlı ga zetecilerinden rahm etli O rhan R ahm i Gökçe ile karşılaşm ış. O sıra d a elinde dolu b ir file var m ış. Öğleye doğru o zam anlar kahvehane olan A nkara P alas'a ( K o n a k 'ta k i} girm iş. O rhan Rah mi Gökçe, o kahvehanede yazar m ış. Elinde file olm adığım gö rünce sorm uş:
«Cevat file nerede, yoksa bir yerlerde m i unuttun?»
«Pencereden b akarsan g ö rü r sün..»
G erçekten de dolu file A nka r a P aias’m k arşısın d a, tram vay durağının yanındaki ağacın yeni b u danm ış olan dalında asılıy mış.
Balıkçı bunu anlatırken ek ler di:
«Fileyi ne diye elim de dolaştı racağım . Ağaca a sa r bırakırdım . Tram vaya bineceğim zaman da (O zam anlar İzm ir’in G öztepe’ sinde o tu ru rd u m ) ağaçtan file yi alırdım . Z aten ağaçta asılı fileyi kim görse, sahibinin o ra
-Merhabanın Öyküsü
KENDİNİ BÖYLE ÇİZMİŞTİ lard a olduğunu d ü şü n ü r. Ben
B o d ru m ’dayken, evim in k apısı n a kilit v u rdurm adım yahu!»
Müzik ve sevdiği
Bodrum türküleri
H alikarnas B alıkçısı şarkıyı pek sevmez, b u n a k arşılık t ü r k ülere bayılırdı. H a tta ilk yazı larındaki şark ı sözcüklerini son rad an hep tü rk ü ile d eğ iştirm iş tir.
«Şarkının adı bile bizden de ğil, D oğuya ait. T ü rk ü öyle mi ya? Adiyle havasıyla bizden» der di. B ir gün şunu söylem işti: «Ah- lı vahlı olayları hiç sevm em (A şkın ile ta be sabah ağladım ) diyor adam söz gelim i b ir ş a r k ıd a. Be adam , kim dedi sana sabaha dek ağla diye? Uyu bre yahu, uyu!»
B odrum tü rk ü lerim çok sever, «Bunlar içim e işlem iş» derdi E n sevdiği B odrum tü rk ü sü şuy ou:
«Gidene bak gidene, Boyu dönm üş fidana H aydi benim şah boylum, Şah boylum , şebboy çiçek
başında.» Bu tü rk ü y ü «Yaşasın Deniz»de- ki «Denizeri Mahmut» adlı öykü sünde Sibirya’da esir olan Mah m ut'a söyletir. B ir de «Ötelerin Çöcuğu»nda H aydut K erim oğlu i- çin yakıldığını yazdığı şu tü rk ü yü pek beğenirdi:
«Kerimoğlu kıyı boyu geliyor, P ıt pıt etsin zenginlerin yüreği.» T ürk müziği için de «Türk m ü ziğini seviyorum diyemem. Ç ün kü, T ürk müziği çeşitli bakım lar dan T ürk müziği olm aktan çık m ıştır. Batıa kalırsa T ürk müziği yapm ak isteyenler m ehter m üzi ğiyle halk müziğine eğilmelidir
ler. Bizim şarkılarım ızda Bizans etkisi çok fazladır. Anadolu nice uygarlık ve efsanelerin yanı sıra
müziğin de anayurdudur. Müziğe adını veren Müz’ler (Sanat peri leri) A nadoluludurlar. İlk flüt
Keleinai’de (bugünkü Dinar do layları) yapılmıştır. İlk gitar kon serleri de İasos’ta (Milas’ta, Gül lük yakınında) verilmiştir. As lında öz T ürk müziği dünyanın en kaliteli, en güçlü ve en insancıl müziğidir. Önemli olan neyin ken di müziğimiz, neyin başkalarının müziği olduğunu kestirebilmemiz dedir. Hadi Merhaba.»
Faiz almadan da
tefecilik yapılır
Bir gün İslâmda faizin yasak ol duğu tartışılıyordu. İslâmda faiz almadan da tefecilik yapıldığım Balıkçı, şu güzel örnekle anlat tı:
«Yoksulun biri dindarlığıyla ün lü b ir ağadan borç istemiş. Diye lim ki 100 lira. Ağa borç verm e yi kabul etmiş adam, hangi şa rt larla borç aldığını sorunca, müslü man ağa şöyle demiş: «Ben faiz al mam. Şimdi sana verdiğim bu 100 lira, 20 kuzu parasıdır. Senin kuzu larm olduğuna göre, benim için 20 kuzu besliyeceksin. 2 yıl kadar sonra bana beslediğin o kuzuları vereceksin.»
Aradan iki yıl geçmiş, bu sür* içinde 20 kuzu kocaman birer ko yun olmuş ve zavallı yoksul, aldı ğı 100 liranın karşılığında 20 ko yun vermiş para babasma. Oysa, o zaman 20 koyunun parası 1000 lira ediyor. 2 yılda 900 lira faiz. Müslümanın faiz almaması da bu!»
Y A R I N :
Sokrates ve Plâton (Eflâ
tun) dan insanlığın
çektikleri!
BİR «BALIKÇI» VARDI
Şadan GÖK0VAL1
... ... ...— ... ■ ■ ■ ■■ ■ ■ ... ... ....--- ------
—...
... ►Şimdi dünyamız
adı konmamış
olan Üçüncü
Dünya Savaşı
içinde bulunuyor
B alıkçının Sokrates E flatu n - A ristoteles üçlüsüne n eden içer lediği çeşitli yazı ve konuşm aların dan açıkça anlaşılır. 1972 ekim i n in o rta la rın d a b ir gün söyleşir ken söz dönüp dolanıp bu ölçüye gelm işti. B alıkçının gözleri p a r ladı, güm bür g ü m b ü r konuşm a ya başladı:
«Bu ad am lar sağ olsa d a k a r şım a çıksalar, insanlığı bin yıl yerinde saydırm alarının hesabım sorardım . E flâtunculuk yalnız H ıristiyanlığı değil, tasavvuf adı altında İslâm lığı da etkilem iş. Bence tasavvuf sözü T eosofist’ te n geliyor. B u da «Tanrıyı se ver» dem ek. Be adam lar, size T anrıyı sevm eyin diyen yok. Ama, bunu can'ı bedenden ayıra ra k yapm ak ş a r t m ı? S okrates insan, «canı bedeninden ayrılınca erdem e ulaşır» diyor. B unun İs lâm lıktaki «Mutlu kablelm evt» yani, «Ölmeden önce öl» sözüyle ne ayrıcalığı var. S o k rates’in bu sözüne bak arsak , onun ü stü n b ir bilge olduğu sav u n u lab ilir m i? H em sonra, S okrates A tina’da çıkarılm ış olan genel af dolayı- siyle vatana hainlik suçundan yar gılanam adığı içindir ki, T an rıla r a h ak aret suçundan yargılandı. T an rılara h a k a re t denen de ru h dolayısiyle insanın ötüm süzlüğü n ü savunm asıydı. Yani, İslâm - daki, «Fenafillah m ertebesi!» Yok sa ölürken bile;
«— K riton, Sağlık T anrısı Ask- lepios'a horoz adam ıştım . U nut ma!» diyen b ir adam , m evcut tan rıları yok sayıp tek T anrı fik rin i ortaya atm ış olabilir m i? Asıl ta n rıla ra h ak aret eden Ana dolulu (K ilizm anlı) Anaksagoras* tır. Zavallı A naksagoras. (Ay ve güneş tan rı değil, m adde k ü tle sid ir) dediği için idam edilecekti de araya P erik les’in girm esiyle k u rtu ld u . Onu, dönerse asılm ak kaydiyle A tina'dan sürdüler.»
Sözle davranış bir olmalı
H alikarnas B alıkçısının yazma- yıp da an lattık ların d an b iri d a ha:
«Ukalâ düm beleği filozoflardan b iri konuşm a yapıyorm uş. Bir a r a şöyle demiş:
— Y aşam akla ölm ek arasın d a b ir fark yoktur!
B unu uzun uzun savunurken, b ir arsla n çıkagelm iş. A rslanın, kendi konuştuğu kürsüye yak laştığını gören filozof, korkuyla kaçm ış ve yakındaki b ir ağa ca tırm anm ış. O nu b u d u ru m da gören dinleyiciler bağırm ış lar:
— H ani be ü s ta t, ölüm le ya şa m a k a ra s ın d a fa rk yoktu?.. B unun üzerine filozof, «O, ko n uşm ada öyledir. G erçekte ise böyiedir» dem iş.
Balıkçı b u hikâyeyi a n la ttık ta n so n ra ekledi: «Demek is ti yorum ki, insanın sözüyle dav ra n ışı b irb irin i tu tm alı. Tutm az sa işte böyle alaya alırlar.»
Bitmeyen savaş
y atrosunu k u rm u ştu . M acbeth’i oynuyorlardı. Akşam ü stü eve doğru giderken san atçılar y an ı m a yaklaşıp, «Efendim M ac b e th ’i oynuyoruz. B uyrun ti yatroya» dediler.
«Yahu b en şim d i yorgunum , filem i aldım eve gidiyorum . H em ben M acbeth’i eskiden beri bilirim . B enim için yeni b ir y a n ı yok. İn g iltere'd e b u piyesi, h erk es bildiği halde, sadece S hakskespeare u su lü konuşm a yı yani diksiyonu dinlem ek için gider. Ben de bu yaşım a k ad ar gittim . B unu bol bol dinledim » dedim se de dinletem edim . H ay ır dem eye alışm am ışız b ir kere, hep evet deriz iyi k i erkek doğ m uşuz.
G ittik o tu rd u k ve başladık pi yesi seyretm eye. B ir sü re so n ra ben uyuyup kalm ışım . B irdenbi re M acbeth oyuncularından b iri si «Merhaba!» dedi. B u bağırm a
(
1971’lerde H alik am as B alık çısından dinlediklerim den b iri de şuydu:
«Ben, 19. yüzyılda doğdum . 20. yüzyıla başladığım ız zam an 13- 14 yaşındaydım . Bu yüzyılın T ürkiye için önem li olan tü m olaylarım yaşadım . B alkan Sa vaşı, B irinci Dünya Savaşı, K u r tu lu ş Savaşı, C um huriyet, İk in ci Dünya Savaşı vb..
B irinci Dünya Savaşı m üstem leke elde etm e ihtiyacından doğ du. İkinci Dünya Savaşı da ay nı am açtan doğdu. Savaşçı dev let ve yöneticiler am açların a u - ia ştıla r belki, am a, bu kez da m üstem leke olan ülkelerin, «M üstem leke olm am ak» savaş la rı çıktı ortaya. Bu nedenle na birinci savaş b itti, ne de ikinci sı... Şim di dünyam ız adı kon m am ış olan Ü çüncü Dünya S a vaşı içinde bulunuyor.»
Tiyatroda Merhaba
17 nisan 1972’de İzm irde d ü zenlenen «Balıkçıya M erhaba» : gecesinde herkesi k ırıp geçiren şu öykücüğü anlattı:
«20 yıl k a d a r önce İzm ir'd e : rahm etli Avni ş u h. T) ^
H A LİK A R N A S B A L IK Ç ISI, EZRA ER HAT VE ŞADAN G ÖKOVALI ÎLE,..-üzerine ben uyanm ışım . B ir
«M erhaba!» d a ben p atlattım . B u sefer de M acbeth u n u ttu oyunu. Piyes adam akıllı piyese benzedi tah m in edersiniz.»
Çizgili kâğıt ve özgürlük
Balıkçım ız düz beyaz kâğıt üs tü n d e düzgün yazı yazamazdı. Sayfanın sol ü s t başından başla yan sa tırla rı gittikçe aşağıya doğ ru sark ar, sağ a lt köşeye k ad ar inerdi. S onradan aklına gelen şey le ri de k üçük kâğıtlara yazar say fan ın kıyılarına yapıştırırdı.
B irgiin «Üstadım dedim . Çizgi- siz kâğıda yazm akta güçlük çe kiyorsunuz. Çizgili kâğıt alsak da on a yazsanız.»
«Olmaz!» diye haykırdı «Ben
özgürlüğü severim ».
D oğrusu çizgili kâğıtla özgürlü ğün ilgisini anlıyam am ıştım . Ben şaşkın şaşkın b akarken o hem en şunları söyledi:
«— Ne o yahu, raydaki lokom o tif gibi başkalarının çizdiği çizgi üzerine başım ı koymaya m ecbur m uyum ? Düz kâğıt üzerine dile diğim gibi yazıyorum.»
Mimoza ve Bodrum
Balıkçı, P ro sp er M erim ee’nin K arm en'ini Tiirkçeye çevirirken esm er Ispanyol kızının tü tü n im alâthanesine saçlarına m im oza (Acassia Cyanophilla) dem etleri ta k a ra k girdiğini okuyunca he m en akim a şu gelir:
«Neden benim B odrum lu esm er
kızlarım da saçlarına m im oza de m etleri takm asınlar!»
D üşünür, B odrum ’da, mimoza yetiştirm eye k a ra r v erir ve Pa ris’ten tohum larını getirtir. Bod ru m sokaklarına, şuraya buraya diktiği m im ozalar b ir süre son r a bol çiçek vermeye başlarlar. B ir gün Balıkçı b akar ki geçer» b ir düğün alayında Bodrum lu es m er kızlar saçlarına m im ozalar takm ışlardır. Çok keyiflenir Ba lıkçı, m utlu olur. «Mimozayı on lar için yetiştirm iştim » diye hay k ırır.
YARIN:
Muğla’daki Atatürk
Amtı’nm Mermerleri
BİR «BALIKÇI» VARDI
Şadan GÖK0VAL1
Bodrum’daki mermer
dam arı
Deniz tutkusu, üstüne uzanıverdijH motöril Halikam as Balıkçısı'na rahat
bijr
çalışma masası haline getirebilir.m
M uğla, girişi en güzel olan k en tlerim izd en b irid ir. A ydın y ö nünden de, F eth iy e y ö nünden de gelseniz, te rte m iz güzel gö rü n ü m lü b ir g irişi v a rd ır. Eski H alkevi (Ş im d ik i M uğla Kız ö ğ retm en O k u lu ) ve h ü k ü m e t bi n a la rı, V ali K onağının diziliş bi çim i b ir d a ire ü stü n d e A y ’a ben zer. A y ’ın o rta sın d a k i ala n d a bu lu n an A ta tü rk A nıtı da yıldız d ır. Bu g ö rünüm cidden çok g ü zel ve ra h a tla tıc ıd ır. O rta y e r deki A ta tü rk A n ıtın ın o güzel m erm erlerin in nereden nasıl sağ lan d ığ m ı acaba kaç M uğlalı, ya da kaç aydın y u rtta ş bilir?
Şim di b u güzel pem be m er m e rle rin nasıl sağlandığını Ba lık çın ın ağzından din ley elim :
«Taksim A n ıtın ın m e rm e rle ri İta ly a ’d a n g etirtilm işti. Y alan olm asın am a galiba o m e rm e r lerden h e r b iri b u g ü n ü n para- aıyle 3 bin liray a m alolm uştu. (O y ılla rın 3 bin lirasın ı düşü n ü n ).
Recai G ü reli M uğla’da V ali i- ken (ki çok çalışk an ve im arcı v alilerd en biriydi.) M uğla'ya bir A ta tü rk A nıtı y a p tırm a k isted i ğini, m e rm e rle rin i de İta ly a ’dan g etirteceğ in i d u y m u ştu m . Yıl t* 1S38. V aliye b ir m ek tu p y az a ra k U -c JJo d i u m ’tfa -bir m e rm e r - dam arı
b u ld u ğ u m u , T aksim 'deki A n ıtın m e rm e rle rin i aratm ıv acağ ın ı be lirttim ve kendisine Bodrum K a lesinin y an ın d ak i m erm er dam a rın d a n ö rn ek de gönderdim .
İncelediler. Bu m erm erlerin elverişli o lduğuna k a ra r verildi. B eni de m u tem et tay in edip b ir m ik ta r p ara (G aliba bin lira ) y o llad ılar.
İlk iş olarak m e rm e r ç ık arm a da çalışabilecek B o d ru m lu ları b u ld u m ve kaç p ara gündelik isted ik lerin i sordum . G aliba 100 k u ru ş isted iler. «Olmaz» dedim .
*— Eh, C evat Bey, senin h a tı rın için 80 k u ru ş olsun.»
*— Bu sefer hiç olmaz» dedim . «— P ek i sen ne vereceksin* dediler.
«— 200 k u ru ş vereceğim » de dim ve çalışm aya başladık.
B ir m iktar da küskü demiri, di nam it vs. verdiler. Baktım bir gün işçilerden biri küskü ile dinam it deliğini karıştırıp duruyor. Ne yaptığını sordum:
*— Dinamiti sıkıştırm ak için küsküyü deliğe sokmuştum. Onu çıkarm aya uğraşıyorum» demez mi
Aklım başımdan gitti. «Vazgeç a canım, senin canına kasdın mı var, kalsın küskü orada» dedim.
Açıkgözler
ti tabii. Bu arada b ir şey daha ak
lıma geldi. Diyelim ki biz aynı anda aralıklarla on dinam it patla tıyoruz. A ynı anda 15-20 dinam it sesi daha geliyor. Meğer bazı açık göz B odrum lular bizim dinam it patlatacağımız zaman halk kork masın diye çaldığımız çandan ya rarlanıp aynı anda denize dinam it atıp tonla balık çıkarıyorlarm ış. Bir de şu oldu. Dinam itleri patlat tığımız ilk günün akşam ı Bod rum lu cam esnafı bana mükellef bir ziyafet çekti. Sonradan öğren dik ki, yakındaki ev ve dükkânla rm cam ları olduğu gibi aşağı in miş ve kendilerine önemlice iş çıkmış.
Sözü uzatm ıyalım . Biz yeteri kadar pembe m erm er çıkardık ve motorlarla Gökova’ya yolladık. Oradan da öküz arabalariyle Muğ la’ya taşm ıyordu.
Bu İş bitti. B aktım b ir gün mü fettiş mi, m aliyeci m i, birisi gel di.
«— Cevat bey, çıkar bakalım şu defterleri, hesabı görelim» dedi.
«— Ne defteri?» diye sordum. «— Sana bin lira verilm iş ya, bunun hesabını tu ttu ğ u n defter leri görmem gerek!»
Ben kim defter tutm ak kim . A- m a bereket versin yaptığım har cam aları sigara paketlerinin arka sına yazmış ve sigara paketlerini de bir yerde biriktirm iştim . Alıp getirdim adamın önüne ve al sa na defterleri dedim. Adam şaşırdı: «— Aman efendim, Cevat bey, bunlar ne biçim defter. Böyle ol maz ki.»
«— O lur, olur, bal gibi olur. Sen b u n ları bulduğuna şükret.»
Zimmetli küskü
Bu da yetm iyorm uş gibi, b ir
de küskülerin hesabım »ordu
lar benden.
Diyelim ki 15 tane k ü skü alm ı şım . B irkaçı denize uçtuğu için k ala kala 11 küskü kalm ış. Bu gelen adam :
«— V allaha bunlar san a zim m etli verilm iş. H esabını tam ver m eniz gerek» diye buyurdular.
İçim den peki öyleyse dedim ve küskülerin 4’ünü g ö tü rü p b ir de m ircide ikiye böldürdüm . H esap isteyen adam a 8 yarım küsküyü verip, al hesabım dedim . A dam h ah şim di hesap kapandı diye sevindi!
İşte M uğla’daki o güzel m e r m e rle ri B odrum ’dan böyle yolla dık.
İlle de Bodrum
«— B ir ta rih te A rif ve A bidin J in o 'la r falan sürgün cezasına
ç a rp tırılm ışla r ve bunların hep sini tek er tek er içeri alıp sürgün yeri olarak nereyi istediklerini sorm uşlar. Sanki sözleşm iş gibi hepsi de «Bodrum» diye cevap verm işler.
Böyle olunca «Bu İşin içinde b ir iş var!» diye düşünm üşler. S o rm u şlar, so ru ştu rm u şlar anla m ışlar ki ben o ra d a olduğum için B odrum isteniyor. B ittabi Hiç b irisin i B o d ru m ’a gönderm em iş ler. Ü stelik o ta rih te n itibaren gözler bü sb ü tü n ü stü m e dikildi. Zavallı adam lar bu Cevat Ş akir galiba b unların elebaşısı dem iş le rd ir ve san m ışlard ır ki, ben B odrum ’da örg ü t k u ru p «Liva yı isyanı» çekip ortalığı fethede ceğim.»
Y A R I N :
Kargalar... Kargalar
K üsküyü dinam it patlatm ak için açılan delikte bıraktık. Ve işareti verip, tedbir aldıktan sonra bütün dinamitleri ateşledik. Bizim küs kü de bu gökgürültüsü arasında «Cıvvvv!..» diye denizi boyladı git
BİR «BALIKÇI» VARDI
Şadan GÖK0VAL1
O İstanbul’dayken
evi badana
ettirmişler
bu yüzden de
duvarlara yazdığı
notlar silinmişti
□
B odrum 'a sürgün olarak gel diği ilk aylarda zamanın Bod - ru m Belediye Başkanı, Balıkçı ya gelir ve b ir istekte bulunur:
— Cevat Bey, İsm et Paşa m a iyeti erkânıyla birlikte B odrum 'u şereflendirecek. Biliyorsun ya ben de H alk Fırkasının B odrum başkanıyım . Onları k arşılarken b ir konuşm a yapmam gerek. Sen hazırlayıver bu konuşmayı..
B ir yandan şurdan b urdan d er lenm iş m asa ve iskem lelerle dükkânlardan b iri H alk F ırkası B odrum İlçe Merkezi haline geti rilirken, b ir yandan da başkanın yapacağı karşılam a söylevi h a zırlanır.
Cevat Ş akir vatanım ızı işgal eden yabancı devletleri leş k a r galarına benzetm ekle başlayan b ir konuşm a hazırlam ıştır. Be lediye ve Fırka (P arti) B aşkanı bunu birçok kez okuyarak ez berlem eye çalışır. Balıkçı da b ir yandan bu konuşm ayı etkili hale getirm ek için konuşm a biçim i öğretm eye çalışm aktadır.
N ihayet beklenen gün gelir. is m e t F aşa’yı getiren vapur B odrum lim anına dem irler. H a va fırın gibi sıcaktır. İsm et Pa şa ve yanındakiler kapkara ja ketatay ve silindir şapkalar için de kayıkla rıhtım a çıkarlar. B od rum evlerinin aklığı ile tam b ir k o n tras teşkil etm ektedir gelen lerin giyinimi.
Bodrum H alk Fırkası Başkanı başlar söyleve.. B aşlar ya. sıcak ta n ve heyecandan da ilk k eli m eden sonrasını b ir tü rlü g eti rem ez. K ırık plâk gibi:
— K argalar... K argalar... K ar galar sözünü hiç değilse on kez söyler.
Sonunda cüm lenin sonunu ge tir ir de büyük b ir skandal ö n lenir!..
Balıkçı ve ölüm
Balıkçıyı uzunca b ir süre gör m em iştim . İsta n b u l’a genel sağ lık kontrolü için gitm iş, b ir s ü re önce dönm üştüm . 22 Eylül 1371 Ç arşam ba akşam ı B alıkçı nın H atay sem tinde 232 n u m ara
lı sokakta Merhaba apartmanı
-n ı-n üçü-ncü katı-ndaki kapısı-nı-n zilini çaldım.
Balıkçı salonda oturuyordu. Yüzü her zam anki gibi aydınlık tı. M eltem gibi b ir gülüşme do laştı. «Göreceğim geldi seni ya hu, birkaç yol beni aram ışsın üzüldüm» dedi.
Salondan oturm ayıp, Balıkçı nın çalışm a odasına geçtik. Oda yı görünce şaşırdım . Düzeni de ğişmişti. D uvarlarda pırıl pırıl badanalıydı. Balıkçı:
— Sorm a Şadan, ben stanbul' dayken evi badana ettirm işler. Tabii duvarlara karaladığım not lar da torunlarının boy ölçüleri de silinmiş. K itapları ise rastge le alıp kovm uşlar. Şim di ne ne rede hiç bilm iyorum , diye d ert yandı.
Uzun uzun konuştuk. Dışişle ri Bakanlığına verdiği «An O ut line of Turkish H istory» adlı ki tap için 39 bin 275 lira telif hakkı alm ıştı. İstan b u l’a da bu sayede gidebilm işti. Aylardır her dalgayı alabilen çok iyi b ir rad yoya ihtiyacından sözederdi. Bak tim , iyi b ir tran sistö rle radyo da alm ış. «Çok ucuzm uş yahu 900 liraya aldım» dedi. Parası varken aldığı her şay ucuz gelir di Balıkçıya.
Neyse, ona Azra E rh a t’ın S Eylül 1971 tarih li m ektubunu
A rk asın d a ölüm süz ese rle r ve a n ıla r b ıra k a n «Balıkçı» yok a rtık ... okudum . Sayın E rh a t, m ektubu
K artal M altepesindeki Askerî Tutukevinden yollam ıştı bana. K endisine de okuduğum için bu m ektuptan çok duygulandı Balık çı. Söz döndü dolaştı ölüm e gel di. Bu konuda hem düşünceleri n i öğrenm ek istiyor, hem de kor kuyordum . Ö lüm ü kondurm ak istem iyordum ona. K endisi açtı. Bu B alıkçının vasiyetiydi bence. Şöyle dedi:
«Yazacağım bu am a, belki ya zam adan giderim , sana şim diden söylemiş olayım: B odrum ’a gö m ülm ek istiyorum . B ittabi o ra yı çok sevdim. Hayli hizm etim de geçti. Belediyeye de yazmak istiyordum am a sana söyliyeyim daha iyi: M indost K apısı ta ra f larında b ir yere göm sünler beni. Y anım da Haticeye de (eşi) b ir yer ayırsınlar. Sakın m erm er, beton falan istem em ha. B ir taş bulun, uzunca b ir taş. Yazısız. Onu dikin m ezarım ın başına. Falanca oğlu filancaym ış da şu tarih te doğup bu tarih te ölm ü şüm ... Katiyen yazı istem iyo rum , b asit b ir taş. Eh, bizim tekne su alm aya başladı. Ş ata fatı da sevmem, tepelere, deniz gören yerlere göm ülm em şa rt değil. Nasıl olsa yattığım yerden denizi seyredem em . Denizi, ru hum da yaşatıyor, gönül gözüyle h e r zam an görüyorum .
Mezarın ne önem i var. H ani K ardinalin b irisi m ezar taşı - na «Burada kim se yok» diye yaz- dırtm ış.
ö ld ü k te n sonra ben kendim e değil, toprağa, doğaya lâzımım. G aliba ru h u n yaşam ası da bu. T op rak tan olduk’ töpı'ağâ d ö n ü l yoruz. Zam anla incir m i oluruz, lâle m i, kim bilir? Ben öldükten sonra yokum. B aksana firavunlar eh ram lar y ap tırd ılar da yine yoklar. Şim di insanları d o nduru yo rlar. B akarsm günün birinde uzaya yollayıp yıldız yaparlar ölüleri, vörüngeye giren b ir ölü! B ittabi ısı da sıfırın altında b il m em kaç yüz... D öner d u ru r yö rüngede. Biz aya gidiyoruz d i yelim; B ir sü rü ölü yıldız ol m uş dönüyor. Aaaa, Dale C am e- gie geçiyor. B ak R ussel’a... fa lan deriz değil mi ya?
T oprak bizi istediği gibi ken disine benzetecek. Y ararlı hale getirecek. Yoksa cesedin ne de ğeri var. Yani ille insan b ak i yesidir diye önemli saym alı ce sedi?»
«Anadolu Ululan»
25 H aziran 1973’tek i ziyare - tim de bu dev insanı, H alikam as Balıkçısını hiç de iyi görm em iş tim . Morali çok bozuktu. Yarım sayfa yazm caya k adar canım çık tı dedi. Teselli edici sözler söy
ledim. B ir yandan da «Anado lu Uluları» konusunda an lattık larını yazıya döküp kendisine okuyordum . Arılaşılan o kitabı kendisi yazam ıyacaktı. Çeşitli yazılarından derliyor, zam an za m an da an lattık ların ı banda kay dedip, orad an daktilo etm em i is tiyordu. B u arad a şu n ları söy ledi:
«Suat (oğlu), sık sık ziyaret edebilm eleri için beni İzm ir'e gömm ek istediklerini söylüyor. İstem em yahu, B odrum ’u seve rim bilirsin. Beni ziyaret için çocuklar ara sıra da olsa gezmiş, hava alm ış olurlar. Zaten ben saygı d u ruşu isteyecek değilim ya. Balıkçıya b ir «Merhaba» ya raşır.
B ir odadan b ir odaya geçem i yorum . E akarsm yüreğim d u ru - verir. Anadolu U lu lan ’m an lat m ayı bitirem ezsem , anlattığım doğrultuda tam am larsın. Aman, dediğim gibi: Tales, D em okritos ve H o m er’e ağırlık verilm eli. Ama, «Hey Koca Yurt»a b ir ön söz yazmak istiyorum .»
Ve o büyük insan, koca s a natçı, doldurulm az b ir boşluk b ırak arak çok sevdiği b ir y urt parçası olan Ege to p rak larm a göm üldü, karıştı, g itti. G e r i de ölüm süzlükler bırakarak.
