i
...
T.C.
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü
39.
KAZI
SONUÇLARI
TOPLANTISI
2
. CİLT
22-26 MAYIS 2017
BURSA
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 178/2
Kültür Varlikları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 3551/2
YAYINA HAZIRLAYAN Dr. Adil ÖZME
22-26 Mayıs 2017 tarihlerinde gerçekleştirilen 39. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.
Kapak ve Uygulama
Yakup Şahiner, Mehmet Esen, Sibel Gök
Kapak Resmi: Aygün Meriç, İznik Roma Tiyatrosu
ISN: 1017-7655
Kapak Resmi : Aygün MERİÇ
İznik Roma Tiyatrosu Basım Yeri : Star Matbaacılık / BURSA 0224 249 33 20 Sertifika No : 15366
229 ...
2016 YILI TATARLI HÖYÜK KAZISI
K. Serdar GİRGİNER
*Özlem OYMAN-GİRGİNER
M. Furkan TUFAN
Ayça GERÇEK
Hakan GERÇEK
Tatarlı Höyük 2016 yılı çalışmaları 21 Temmuz- 31 Aralık tarihleri ara-sında yaklaşık 5 ay sürmüştür1.
* Yrd. Doç. Dr. K. Serdar GİRGİNER, Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji
Bölümü, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı, 01330 Balcalı Kampusu-Sarıçam/Adana/TÜRKİYE. kserdar.girginer@gmail.com
Arş. Gör. Özlem OYMAN-GİRGİNER, Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı, 01330 Balcalı Kampusu-Sarıçam/Adana/TÜRKİYE. ogirginer@cukurova.edu.tr
Arkeolog M. Furkan TUFAN, Kizzuwatna Araştırmaları Projesi, ÇÜ Tatarlı Höyük Kazıları ve Bilimsel Araştırmalar Kompleksi Mustafabeyli Mahallesi Ceyhan/Adana/TÜRKİYE. mfurkantu-fan@gmail.com
Yrd. Doç. Dr. Ayça GERÇEK, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arke-oloji Bölümü, Osmaniye/TÜRKİYE. aycagercek@osmaniye.edu.tr
Arş. Gör. Hakan GERÇEK, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeolo-ji Bölümü, Osmaniye/TÜRKİYE. hakangercek@osmaniye.edu.tr
1 2016 yılı kazıları Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü’nün çalışmalarımıza aktardığı bütçe dışında, Çukurova Üniversitesi Rektörlüğü Bi-limsel Araştırma Projeleri Birimi’nin SBA-2016-6277 proje kodlu Tatarlı Höyük Kazı ve Etütlük
Eser Deposu Çalışmaları isimli bireysel araştırma ile SYL-2016-6280 kodlu Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Yerleşimi ve Mimarisinin Araştırılması konulu Yüksek Lisans Tez projesi ve bunun dışında
ÇÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanlığı’nın ve Adana Ticaret Odası’nın maddi destekleri ile sürdürülmüştür. Çalışmalarımızın yürütülebilmesi için her türlü yardım ve desteklerini gördüğümüz Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne, Rektör Prof.Dr. Mustafa Kibar, Adana Büyükşehir Belediyesi Başkanı Hüseyin Sözlü, Adana Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Adana Ticaret Odası Başkanı Atilla Menevşe ve Av.Barış Topal ile Adana Arkeoloji Müzesi’ndeki meslektaşlarımıza teşekkür ederiz.
Kazı ekibimizde bu bildiri özetinin yazarları dışında, Prof. Dr. Halil Çakan, Prof. Dr. Ayşen Açıkkol-Yıldırım, Yrd. Doç. Dr. Meltem Doğan-Alparslan, Yrd. Doç. Dr. İrfan Tuğcu, Yrd. Doç. Dr. Derya Silibolatlaz-Baykara, Arş. Gör. Dr. Fatih Erhan, Arş. Gör. Orkun H. Kayci, Arkeolog Aycan İbrahimoğlu, Uzm. Salih Kavak dışında, Arkeoloji Bölümü öğrencilerimizden Fatıma Nur Adıgüzel, Nazar Kökçü, F. Ceren Demir, L. Salim Yücelen, Aybüke Kara, Ayşegül G. Biga, Zeynep Kütük-Yılmaz, H. Tuna Uysal, Ezgi Süslü, Meryem Uçar, Güney Aykın, Sinem Yeke, Dilan Sulmaz, S. Simay Eren, Serap Toraman; diğer Üniversite ve bölümlerden Aslıhan Küçüker (ÇÜ Biyoloji), Ümit Kaya (Yüzüncü Yıl Üniv. Antropoloji) ve Onur Soydan
(Cumhuri-Tatarlı Höyük 2016 yılı interdisipliner çalışmaları iki etapta gerçekleşti-rilmiştir; Bunlardan ilki 2016 yılından itibaren kullanmaya başladığımız kazı evi ve etütlük eser deposundaki çalışmalarımızdır (Resim: 1). Bu çalış-malar tasnif ve yayın ağırlıklı olarak yaklaşık 3 ay sürmüştür. Öncelikle 2007 – 2015 yılları arasında ele geçen etütlük seramik, taş ve kemikler, yılla-rına ve alanlayılla-rına göre tasnif edilmiş, muhafazaları ve bilgi fişleri yenilene-rek yeniden kasalanmış, hepsine depo kodları verileyenilene-rek bilgisayar ortamına girişleri yapılmış ve böylelikle araştırmacılar için uygun bir çalışma ortamı yaratılması hedeflenmiştir (Resim: 2).
Tatarlı Höyük’de çalışmalarımızın 2. etabını ise arazi çalışmalarımız oluşturmuştur. Bu çalışmalar 01.11.2016 tarihinde başlamış ve Aralık ayı sonuna kadar sürmüştür. Yaklaşık 2 ay süren bu periyodda çalışmalar 6 açmada gerçekleşmiştir.
2015 yılı çalışmalarında AY 186 açmasında Orta Demir Çağına ait bir mekânın doğu ve güney duvarlarını mekânın tabanıyla birlikte ortaya çıka-rılmasından sonra aynı alanda yaptığımız derinleşme çalışmalarında bu çağa ait dolgunun kaldırılması sırasında P.T. bir damga mühür ele geçiril-miştir. Höyükte birçok defa geç dönemlerde, özellikle de Hellenistik dö-nemlerde açılan çukurlar nedeniyle erken dönem mühür ve diğer buluntu-larının üst tabakalarda bulunması durumuyla karşılaşılmaktadır. Açmanın güney kısmında yuvarlak bir plan sunan, içinden çok sayıda kerpiç ve se-ramik parçasının yanı sıra cüruflaşmış sese-ramik parçalarının ele geçirildiği bir alan tespit edilmiştir (Resim: 3). Bu cüruf parçaları sadece çukur içeri-sinde değil AY ve AZ-186 açmalarında aynı kültür dolgusunun içeriiçeri-sinde çok sayıda ele geçirilmiştir. Çukurun duvarları ve etrafındaki alan kırmı-zımsı renkte bir toprak yapısına sahiptir. Çukurun iç dolgusu siyah renkte, çeperi ise genel toprak yapısına göre daha sert kerpicimsi bir yapıda olmak-la birlikte sıvalı olmadığı gözlemlenmiştir. Hemen yan kısmında da aynı oluşum gözlemlenmiş ve bazı deliklerin açılmış olduğu görülmüştür2 (Re-sim: 4). Bu açmada ele geçirilen bulgular AZ 186 açmasında geçen yıl açığa yet Üniv. Antropoloji) yer almıştır. Tüm ekibimize özverili ve başarılı çalışmalarından dolayı teşekkür ederiz.
Çalışmalarımızın Bakanlık temsilciliklerini İstanbul Arkeoloji Müzelerinden Nihal Hanım Erhan ile Adana Müzesi’nden Metin Ağrak yapmıştır. Uyumlu ve huzurlu bir ortamda çalışma-larımızı sürdürmemize verdikleri olanaktan dolayı meslektaşlarımıza teşekkür ediyoruz.
2 Alan genelinde tespit ettiğimiz ve yüksek ısıya maruz kalmış olan cüruflaşmış bu parçaların
arkeometrik çalışmaları Çukurova Üniversitesi GSF Seramik Bölümünden Yrd. Doç. Dr. Nergis Kılınç-Mirdalı tarafından yapılmaktadır.
... 231
çıkarttığımız kerpiç bloklardan örülmüş dikdörtgen formlu yapıyla birlikte değerlendirildiğinde, bu alanın seramik üretimiyle ilişkili olabileceğini dü-şündürmektedir. Dikdörtgen formlu bu yapıyı şu an itibariyle bir seramik fırını olarak değerlendiriyoruz3 (Resim: 5). Açma genelinden ele geçirilen seramikler GTÇ II’ye tarihlenmekte ve önceki yıllarda aynı dönem seramik repertuarında da sıklıkla karşımıza çıkan tabak, çanak ve çömlek formla-rından oluşmaktadır (Resim: 6-7). Yine GTÇ II’ye tarihlenen minyatür bir çanak, taş bir havan eli ve bronz iğneler alandan ele geçen diğer buluntular arasındadır. Aynı alandan açılan geç dönem çukurlarının yüzeye çıkardığı Kalkolitik Döneme ait taş bir mühür de ele geçirilmiştir (Resim: 8).Bu alanda, AY 186 açmasının sayıları 11’i bulan çukurlar tarafından tah-rip edilmiş olması ne yazık ki verilerimizi sınırlandırmıştır. Çukurların hemen hepsi Hellenistik Dönemde açılmıştır. Çukurlardan ele geçirilen ve bu dönemin özelliklerini yansıtan buluntular arasında içe dönük ağızlı kâseler, unguentariumlar ve çömlek formları bulunmaktadır. Tatarlı Höyük kazılarında daha önceki yıllarda olduğu gibi Hellenistik Dönem seramikle-rin çoğunluğunu içe dönük ağızlı kâseler oluşturmaktadır. İç kısmı tama-men ve dış kısmı yarısına kadar astarlanmış bu formun benzer örnekleri M.Ö. 2. yy.a tarihlendirilmektedir. Gövdesinin bir yarısında karşılıklı gele-cek biçimde açılmış delikleri olan örnek özellikle dikkat çekicidir. Hellenis-tik tipoloji ile uyumluluk içerisindeki Tatarlı Höyük 2016 kazılarında ele geçen unguentariumlar ‚iğ biçimli‛ ve ‚kubbe ağızlı‛ unguentariumların yer-leşimdeki örneklerindendir (Resim: 9) ve M.Ö. 2. yy. ortası – M.Ö. 1. yy.ın ilk yarısına tarihlendirilmektedirler. Yine bu çukurlardan batı yamacı tekni-ğinde bir kâse, yılan başlı bronzdan bir bilezik ve bir atlı figürini de ele ge-çirilen diğer buluntular arasındadır (Resim: 10). Bu eserler arasında floral bezemeli Megara kâselerine ya da Doğu Sigillata A Grubuna ait tondoları bezemeli ya da sade kapların parçalarının bulunmasının yanı sıra batı ya-macı tekniğinde üretilmiş dudak kenarı oluklu bir kâse de tümlenebilir hal-dedir. İçi mat siyah astarla kaplanmış olan kâsenin iç kısmında kazıma ile yapılmış sarmaşık bezeği ve ortasında ise bir rozet ile yapılmış süsleme yer almaktadır. Fazla detaylandırılmamış olasılıkla yerel üretim terrakotta atlı bir binici figürini de ele geçirilmiştir. Benzer Hellenistik Dönem örneklerine
3 Daha geç dönem tabakalarının tahribatları nedeniyle bütünüyle çok iyi korunmamış olsa da
benzer örneklerini Boğazköy (M.Ö.13.yy.), Tell Atchana, Tell Afis ve Tell Sabi Abyad’ın GTÇ II tabakalarında da görmekteyiz. Bkz: Müller-Karpe, A.1988: Taf. 63, Dardeniz, G. 2013: 155 vd., Venturi, F. 2013: 227 vd., Duistermaat, K. 2008.
göre daha kaba bir işçilik gösteren şapkalı erkek binici detaylandırılmadan at ile tek parça halinde biçimlendirilmiştir. Herhangi bir astar ya da boya kalıntısı da korunmamıştır. Her yıl olduğu gibi farklı formlarda ağırlık ve ağırşaklardan da örnekler ele geçmiştir.
Geçmiş yıllarda batı ve güney duvarını kısmen açığa çıkarttığımız C ya-pısının güney duvarını takip ederek olası monumental yapının planını or-taya çıkarabilmek amacıyla höyüğün güney eteğinde çalışmalara devam edilmiştir (Resim: 11). 5x10’luk alanda yapılan çalışmalarda Hellenistik Dö-neme tarihlenen kuzey-doğu/güney-batı uzantılı kuzey profile giren duvar ile bu duvarın güneyine eklenmiş kuzey güney hatlı bir duvar ve aynı du-varın batı ucuna dayanan bir duvar parçası açığa çıkarılmıştır. Alanın ya-maca olan yakınlığı mimarinin bütünlüğünü bozmuştur. Bu alanda yapılan çalışmalarda Hellenistik seramiklerin yanı sıra bronz bir sikke ele geçiril-miştir. Sikkenin ön yüzü siliktir, arka yüzün ise alt ve üstünde yazıt, orta-sındaysa bir fil tasviri görülmekte ve M.Ö. 2.yy.a tarihlenmektedir. Daha sonra bu açmada yamaca doğru C yapısının güney duvarının batıya doğru yönelimini belirlemek amacıyla çalışmalarımız devam etmiştir. Ortaya çıka-rılan yapı duvarının hemen üzerinde, tahrip olmuş taban üstünde ve çevre-sinde GTÇ II dönemine tarihlenen minyatür bir çanak, tek kulplu bir matara ve iki adet tek kulplu uzun testi açığa çıkarılmıştır (Resim: 12).
Çalışmalarımız açmanın batısında devam etmiştir. Bu alanda sıkıştırıl-mış toprak tabanıyla birlikte Hellenistik Döneme ait bir yapının duvarları açığa çıkarılmış, alandan, ön yüzü üzerinde aslan postu giymiş şekilde İs-kender başının bulunduğu bir sikke ve bir unguentarium bulunmuştur. De-vam eden çalışmalarda daha aşağı kodlarda bir Orta Demir Çağı mekânının doğu ve güney duvarı tespit edilmiştir. Mekânın tabanı üzerinden tek kulp-lu bir maşrapa ile kırmızı üzerine siyah bant bezemeli pedestal kaideli bir çanak diğer Orta Demir Çağı seramikleriyle birlikte ele geçirilmiştir (Resim: 13).
2016 yılının son çalışılan alanı bir önceki açmanın batısındadır. Alanda Hellenistik Döneme tarihlenen mekân açığa çıkarılmış, çalışmalarda dönem özelliklerini yansıtan kandiller, figürin başı ve unguentariumlar bulunmuş-tur. Kulpsuz yuvarlak formlu diskusu bezemesiz bir kandil dışında; diskusu iç içe halkalarla bezeli, omuzda dikdörtgen çıkıntıları olan ve tabanı rozet motifi ile süslü kandilin benzer örnekleri M.Ö. 2. yy. sonu ile 1. yy. başına tarihlendirilir. Kandilin burnu üzerinde deforme olmuş bir mask bulun-maktadır. Bu bölgedeki 2 evreli Hellenistik yapı çalışmalarında üç adet
... 233
rakotta figürin ele geçirilmiştir. Sakallı, iri burunlu, hafif çekik gözlü, orta
yaşlı terrakotta Satyr başı stilistik özellikleri dikkate alındığında M.Ö. 2. yy.ın başına tarihlendirilebilir. Örtülü genç kadın başı boyundan kırık ve noksandır. Aşınmış durumdaki yüzde detaylar kısmen görülebilmektedir. Başında çok az bir kısmı korunmuş polos ve altında örtüsü bulunmaktadır (Resim: 14). Ayrıca yine aynı dönemin kulplu- kulpsuz çömlek formları da buluntu olarak kayıt altına alınmıştır. Bu alanlarda yaptığımız çalışmalar Aralık ayının sonunda sona erdirilmiştir. Uzun süren kazı sezonu boyunca özveriyle çalışan tüm ekip üyelerimize teşekkürü bir borç biliyoruz (Resim: 15).
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
2016 yılı çalışmaları, Tatarlı Höyük kazıevi ve etüdlük eser deposunun büyük oranda tamamlanması ve kazı çalışmalarının başladığı 2007 yılından itibaren ele geçirilen tüm etüdlük seramik, kemik ve taş buluntuların tasnifi açısından son derece verimli olmuştur. Yapılacak yayın çalışmalarında tüm araştırmacılarımıza ev sahipliği yapacak olan bu kompleksin oluşumuna katkı sağlayan tüm kurumlara burada bir kez daha teşekkür etmek isteriz. 2016 yılı çalışmalarının ikinci etabını oluşturan arazi çalışmalarının ortaya koyduğu veriler de gerek Tatarlı Höyük gerekse bölge arkeolojisi için yeni katkılar sunmuştur. Çalışmalarda açığa çıkan GTÇ II Dönemine tarihlenen seramik fırınları ve işlik alanı önemli verilerimiz arasına dahil olmuştur. Bu çalışmalarda karşımıza çıkan 2 evreli Hellenistik tabakalar ile Orta Demir Çağı mekânı ve silosu gibi buluntular bu dönemlere ait bilgilerimizi arttır-maya devam etmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
DARDENİZ, G. 2013: ‚Geç Tunç Çağına (M.Ö.14.Yüzyıl) Ait Bir işlik Alanının İncelenmesi: Alalakh’ta Ateşli Teknolojiler‛, 28. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 155-166.
DUISTERMAAT, K. 2008: The Pots and Potters of Assyria: Technology and Organizations of Production, Ceramics Sequence and Vessel Function at Late Bronze Age Tell Sabi Abyad, Syria, Papers on Archaeology of the Leiden Museum of Antiquities. Near Eastern Ar-chaeologyTurnbout, Brepols.
MÜLLER-KARPE, A. 1988: Hethitische Töpferei der Oberstadt von Hattusa, Marburger Studienzur Vor-und Frühgeschichte Band 10, Marburg.
VENTURİ, F. 2013: ‚The Transition from Late Bronze Age to Early Iron Age in Tell Afis-Syria (Phases VII-III)‛, Across the Border: Late Bronze-Iron age relations Between Syria and Anatolia, Proceedings of a Symposium held at the Research Center of Anatolian Su-tudies, Koç University, İstanbul May 31-June 1,2010, (Ed. K.A. Yener), Ancient Near Eastern Studies Supplement 42, Leuven-Paris, 227-259.
Resim 1: Tatarlı Höyük kazıevi.
... 235
Resim 3: AY-AZ 186 açmasında GTÇ II’ye tarihlenen seramik fırınlarının çevresinden ele geçirilen hatalı üretim sonucu deforme olmuş seramikler.
Resim 4: (Sol üst ve alt) Hellenistik IIb’nin derin çöp çukurları tarafından tahrip edilmesine rağmen genel özellikleri anlaşılabilen (sağ üst) biri tamamen içine çökmüş vaziyette seramik pişirme fırınları.
... 237
Resim 6: Seramik pişirme fırınlarının tespit edildiği tabakanın GTÇ II tabak formları.
Resim 8: GTÇ II tabakasından ele geçirilen minyatür adak çanağı, bronz iğneler, havan eli ve in-situ olmayan prehistorik mühür.
Resim 9: GTÇ II tabakasını tahrip eden Hellenistik çöp çukurlarından ele geçirilen içe dönük dudaklı kase ve unguentariumlar.
... 239
Resim 10: GTÇ II tabakasını tahrip eden Hellenistik çöp çukurlarından ele geçirilen batı yamacı stilinde kase, yılan başlı bronz bilezik ve atlı bir figürin.
Resim 11: C Yapısının güney duvarının açığa çıkarılması amacıyla gerçekleştirilen 2016 yılı çalışmaları.
Resim 12: C Yapısının açığa çıkarılan güney duvarı üzerindeki taban üstünden ele geçirilen ve GTÇ II dönemine tarihlenen matara, testi ve minyatür çanak.
... 241
Resim 14: BA-BB 183 açması Hellenistik Dönem buluntuları.
