Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Mimarisi

(1)

MORS IMMATURA

MORS

IMMATURA

AMANOSLARIN GöLGES‹NDE

HAYR‹YE AKIL ANISINA

IN THE SHADOW OF AMANUS

IN MEMORIAM HAYR‹YE AKIL

AMANOSLARIN

GöLGES‹NDE

HAYR‹YE AKIL ANISINA

IN THE SHADOW

OF AMANUS

IN MEMORIAM HAYR‹YE AKIL

(2)

(3)

Amanosların Gölgesinde

Hayriye Akıl Anı Kitabı

MORS IMMATURA

In the Shadow of Amanus

In Memoriam Hayriye Akıl

(4)

Kizzuwatna Araştırmaları Projesi Yayınları | Kizzuwatna Researches Project Publications No: 1

Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı MORS IMMATURA

In the Shadow of Amanus in Memoriam Hayriye Akıl

Editörler

K. Serdar Girginer, Gonca Dardeniz, Ayça Gerçek, Fatih Erhan, Elif Genç, İrfan Tuğcu, Özlem Oyman-Girginer, M. Cem Fırat, Hakan Gerçek, M. Furkan Tufan

Bu kitapta yayınlanan makalelerdeki bilimsel içerik ve etik ile ilgili tüm sorumluluklar yazarlarına aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

The academic content and ethical responsibility of the articles published here rest upon their authors. Quotations may be made with proper citation.

Baskı / Printed by

Fotokitap Fotoğraf Ürünleri Paz. ve Tic. Ltd. Şti. Dr. Ali Demir Cad. No: 51/1, Sefaköy

Küçükçekmece - İstanbul Sertifika No: 33623

Zero Prod. Ltd.

Abdullah Sokak, No. 17, Taksim 34433 Istanbul - Turkey

Tel: +90 (212) 244 7521 Fax: +90 (212) 244 3209 e.mail: info@zerobooksonline.com

(5)

Kizzuwatna Araştırmaları Projesi Yayınları | Kizzuwatna Researches Project Publications

No: 1

Amanosların Gölgesinde

Hayriye Akıl Anı Kitabı

MORS IMMATURA

In the Shadow of Amanus

In Memoriam Hayriye Akıl

Editörler | Edited by

K. Serdar Girginer, Gonca Dardeniz, Ayça Gerçek, Fatih Erhan, Elif Genç, İrfan Tuğcu,

Özlem Oyman-Girginer, M. Cem Fırat, Hakan Gerçek, M. Furkan Tufan

(6)

(7)

İçindekiler

Önsöz . . . .ix Öğr. Gör. Hayriye Akıl (MA) Hakkında… . . . .xi Oda Arkadaşım Hayriye’nin Anısına: Mezarlık Gelinleri

Nesibe Çakır xv Öğretim Görevlisi Hayriye Akıl Tarih Turları…

Gülsün Özyurt – Caner Enver Özyurt xxi 2013 Yılı Tatarlı Höyük İskeletleri

Ayşen Açıkkol-Yıldırım – İbrahim Sarı 1 Tatarlı Höyük’te Ele Geçen Olynthos Tipi Değirmen Taşları

İlkay Aklan 9 Soğmatar Nekropolü Roma Dönemi Kaya Mezarları

Yusuf Albayrak 19 Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesine Bir Örnek:

Burdur Kavaklı Rum Kilisesi’nin Burdur Doğa Tarihi Müzesi’ne Dönüşümü

Ayşe Aydın 29 A General Overview on the Stepped Tunnels in Pontos Region

A Emirhan Bulut 47 Tatarlı Höyük Geç Tunç Çağı Savunma Sistemi ile İlgili Bir Değerlendirme

Mehmet Cevher 63 A Group of Late Bronze Age Faience Beads from Tatarlı Höyük (Adana, Turkey)

Gonca Dardeniz 75 Transport Jars from Tatarlı Höyük in Cilicia Pedias: First Observations

(8)

Afyon’un Kuzeybatısındaki Karacaahmet ve Yeniceköy Köylerinden Gelen ve Afyon Arkeoloji Müzesi’nde Muhafaza Edilen Bir Grup Çanak Çömlek

Turan Efe – Deniz Sarı – Burçin Aydınbek 101 Augusta Antik Kenti

Fatih Erhan 131 Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Mimarisi

M Cem Fırat – K Serdar Girginer 149 Malatya-Elazığ Bölgesi’nde Erken Transkafkasya Mimarisi

Erkan Fidan – Ufuk Özdemir 167 Tilbaşar’da Yeni Kazılar (2015-2018): Başlıca Sonuçlar

Elif Genç 181 Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Kandilleri

Hakan Gerçek 195 Tatarlı Höyüğün Stratigrafisi Üzerine Ön Sonuçlar

K Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer 211 Urartu Krallığı’nda Ritüel Kaplar

Bilcan Gökce 251 Gods on the Mountain? The Case of the Votive Statuettes from Sykhari-Lakkin on Cyprus

Hazar Kaba 275 Tatarlı Höyük’de Neolitik Dönem: Ön Değerlendirme

Orkun H Kayci – K Serdar Girginer 295 Optical Microscopy (OM) and X-Ray Diffraction (XRD) Studies of Ceramic Slag Samples from

Tatarlı Höyük (Adana, Turkey)

Nergis Kılınç-Mirdalı – K Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer 309 Sirkeli Höyük: Kompleks Kent Yapısının Keşfi ve Araştırılma Süreci

Mirko Novák – Deniz Yaşin 317 Antik Çağ’da Kemiğin Takı ve Aksesuar Olarak İşlenmesi

Kasım Oyarçin – Halil Özkan 329 MÖ III. Binyıl Anadolu’sunda Oda Mezar Geleneği ve Sosyo-Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi

Umut Parlıtı 341 MÖ II. Binyılda Tatarlı Höyük’ün Adı

Tolga Pelvanoğlu – Metin Alparslan – Erkan Konyar 359

(9)

Oylum Höyük Erken Tunç Çağı Popülasyonunun Çene ve Diş Patolojileri

İbrahim Sarı – Ayşen Açıkkol-Yıldırım 389 Ovalık Kilikya’da Pers Egemenliği

Mustafa Hamdi Sayar 403 Archaeozoological Remains in Tatarlı Höyük (Turkey) from Hellenistic Period

Derya Silibolatlaz-Baykara 411 Tatarlı Höyük’ten Bir Grup Black On Red (BoR) Seramiği ve Mikromorfolojik Özellikleri

Mehmet Furkan Tufan – K Serdar Girginer 427 Arkeolojik Seramikler ve Arkeometri: Üretim Teknolojisi ve Karakterizasyon Yöntemleri

Mine Taykurt-Daday – Nergis Kılınç-Mirdalı 449 Milas Müzesi’nde Bulunan İon Tipi Sütun Başlıkları

Akın Temür – Murat Sarıgül 465 Tatarlı Höyük Taş Kapları

İrfan Tuğcu 481 Osmaniye-Domuzdamı Kalesinde Bulunmuş Terra Sigillata Seramikler

Füsun Tülek 491 Frigler’de Mühürcülük

Birgül Yıldız-Köse 515 Ordu Müzesi’nde Korunan ve MÖ 2. Bine Tarihlendirilen Tunç Kolcuklu Balta

Davut Yiğitpaşa – Aynur Yağcı 531

(10)

(11)

Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Mimarisi

*

M. Cem Fırat – K. Serdar Girginer**

Abstract

Tatarlı Höyük Hellenistic Architecture

Tatarlı Höyük is located to the eastest of the Ceyhan plain which is in Adana. Tatarlı Höyük is in Tatarlı neighborhood which is in the north about 5 kilometres of Mustafabeyli neighborhood which is in the east about 35 kilometers of Ceyhan district. Tatarlı Höyük excavations have continued since 2007 under the chairmanship of Assoc. Prof. K. Serdar Girginer. As a result of the studies carried out, more clear results about the settlement were obtained from the traces of the Hellenistic Period settlement that we encountered in all the excavated areas of the mound.

In Plains Cilicia are too limited the Hellenistic architectural remains. This is mainly because during the Roman Empire founded on Hellenistic cities such as cities of Anazarbos, Kastabala, Mopsuestia, Aigaiai is destroyed to the Hellenistic period. Other than that, a lot of destruction in the area model and the number of excavations make difficult the monitoring of the Hellenistic architecture. However, in surveys studies made encountered lots of red slip ware of the Hellenistic period shows that in plains Cilicia Helenistic settlement are also out of the central cities. Within the scape of this thesis in Tatarlı Höyük uncovered the Hellenistic architectural remains is intentended to a locale-specific quality and understanding that removing the identification and placement of its architectural scheme.

Keywords: Tatarlı Höyük, Hellenistic Period, Settlements, Architecture, Plain Cilicia

Giriş

Ovalık Kilikya’nın doğusunda yer alan Tatarlı Höyük, Adana ili, Ceyhan ilçesine bağlı Mustafabeyli Mahallesinde yer almaktadır. Höyükte Neolitik Dönem’den başlayan yerleşim, Kalkolitik Dönem, Tunç ve Demir Çağları ile en son Hellenistik Dönemde de devam etmiştir. Hellenistik Dönemin görkemli kentleri düşünüldüğünde küçük gibi gözüken höyük üzerindeki yerleşimin, Kastabala, Anazarbos ve Epiphaneia gibi önemli Kilikya kentleri ile ilişkili olan yolların kavşak noktasında yer alması, yerleşimin önemini arttırmış ve ele geçen buluntular da zenginliğini ortaya koymuştur. Kazı çalışmaları 2007 yılından itibaren Çukurova Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. K. Serdar Girginer başkanlığında devam etmektedir. Bu çalışmalar son dönemlerde Kilikya Bölgesi Arkeolojisine önemli katkılar sağlamaktadır1_{. Özellikle, arkeolojik kazıların az olduğu Ovalık Kilikya’da, önceleri Hellenistik Dönem}

yerleşimleri hakkındaki bilgilerimiz Tarsus Gözlükule ile sınırlıyken, Tatarlı Höyük, Kinet Höyük ve Sirkeli Höyük kazıları sayesinde artık Ovalık Kilikya’da Hellenistik Dönem yerleşimlerini tanımlamak mümkün olmaktadır.

* Bu çalışma, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Arkeometri Anabilim Dalı’nda Doç.Dr. K.Serdar Girginer’in danışmanlığında 11.07.2019 tarihinde tamamladığımız, “Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Mimarisi, Yapım ve Taş Teknikleri” başlıklı Yüksek Lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır.

* Arş. Gör. (MSc), Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, e-mail: mcemfirat@osmaniye.edu.tr Doç. Dr., Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, sergir@cu.edu.tr

1 Girginer – Girginer-Oyman – Akıl 2010, 466-467.

(12)

150 MORS IMMATURA Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı | In the Shadow of Amanus in Memorian Hayriye Akıl

Kilikya Bölgesi Hellenistik Dönem Yerleşimleri

Kilikya Bölgesi, coğrafi çeşitlilikten dolayı iki farklı bölüme ayrılmıştır. Tracheia (Dağlık Kilikya) batıdaki dağlık kısmı, Pedias (Ovalık Kilikya) da Ceyhan ve Seyhan Ovalarının yer aldığı doğudaki ovalık kısmı içerisine alır (Fig. 1). Dağlık Kilikya, Coracesium (Alanya)’dan Soli-Pompeiopolis (Mersin-Viranşehir)’e kadar olan dağlık bölgeyi, Ovalık Kilikya ise Soli-Pompeiopolis’den Alexandria Kat Isson (İskenderun)’a kadar olan ovalık kesimi kapsar2_{(Fig. 2). Kilikya’nın doğusunda yer alan Ovalık Kilikya’nın Mezopotamya, Suriye ve Anadolu arasındaki}

bağlantıyı sağlayan konumu sayesinde Mezopotamya’dan Batı Anadolu’ya uzanan ticaret yollarına ulaşımın, Kilikya Bölgesi’nde yer alan Kilikya Kapıları olarak da adlandırılan Gülek Boğazı’ndan sağlanması bölgenin her dönem içerisinde önemli kalmasını sağlamıştır3_{. Stratejik konumunun yanında, verimli ovaların, gemi yapımında}

kullanılan sedir ağaçlarının, aynı zamanda demir ve gümüş gibi madenlerin bulunduğu, yeraltı ve yer üstü kay-nakları bakımından da oldukça zengindir4_{. Ayrıca, Akdeniz‘e bağlanan geniş kıyı şeridi ile her dönem de olduğu}

gibi Hellenistik Dönem’de de deniz ticaretindeki stratejik noktalardan birisi olmuştur. Bu özellikler bölgedeki yerleşimlerin Kilikya’da yerleşim sayısını arttırmıştır5_.

Son dönemde yapılan yüzey araştırmalarında çokça karşılaşılan Hellenistik Dönem kırmızı astarlı seramikle-ri, Ovalık Kilikya’da Hellenistik yerleşimlerin merkez kentlerinin dışında, höyüklerde de çok sayıda karşımıza çıkmaktadır. 2002 yılında Doç. Dr. K. Serdar Girginer tarafından başlatılan “Kizzuwatna Araştırmaları Projesi” çalışmasıyla sadece MÖ II. Bin yerleşimleri değil, Adana ve çevresinde yer alan bölgelerdeki yerleşimlerin envan-terinin çıkartılması ve eski çağlardan Osmanlı Dönemi sonuna kadar oluşan kronolojik boşlukların doldurulması planlanmıştır. Bunun yanında daha önce tespit edilen yerleşimlerde ve eserlerde oluşmuş olabilecek tahribatlar belirlenerek, varsa bu tahribatların önüne geçmek ve konuyla ilgili önlem almak için çalışma başlatılmıştır6_{. Bu}

kapsamda Prof. Dr. Mustafa H. Sayar’ın başkanlığında devam eden “Kilikya’da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya Araştır-maları Projesi” kapsamında, Doç. Dr. K. Serdar Girginer’in koordinatörlüğündeki “Höyük ve Yerleşim Alanı Tespit Grubu” tarafından 2004-2006 yılları arasında Ceyhan Ovası ve Kozan’ın ovalık kesimlerinde yüzey araştırması yapılmıştır7_{. Hellenistik Döneme ait seramik buluntusu veren toplam 33 adet yerleşim biriminden 26’sı höyük,}

7’si ise Hellenistik-Roma ve Bizans dönemlerinin genellikle birlikte temsil edildiği, iki evreli düz alan veya yamaç yerleşimleri tespit edilmiştir8_{. Ayrıca bu çalışma sonunda 32 höyükten alınan Hellenistik Döneme tarihlenen}

toplam 130 parça seramik incelenerek höyüklerdeki kırsal yerleşimlerin kronolojik dizini ortaya konmuştur9_.

Ovalık Kilikya’daki Hellenistik yerleşimlerin fazlalığını ortaya koyan diğer bir çalışma da 1951 yazında M.V. Seton-Williams başkanlığında gerçekleştirilen Kilikya yüzey araştırmalarıdır. Seton-Williams, Ovalık Kilikya ve İskenderun Körfezi’nde bulunan Tatarlı Höyük’ün de içinde bulunduğu, 149 höyüğü ziyaret etmiş, bu yerleşimleri çiftlik olarak tanımlamıştır10_{. Yerleşim sayısının oldukça fazla olduğu Ovalık Kilikya’da, bu höyüklerin birçoğunun}

kazılamaması, kent dışında kalan yerleşimlerin anlaşılmasını zorlaştırmıştır.

2 Strabon XIV.5.1.

3 Ünal 2006, 17; Durugönül 2002, 108.

4 Strabon XIV, 5; Zoroğlu 1994, 438; Cohen 1995, 55-56. 5 Durugönül 1995, 197.

6 Girginer 2008 a, 147-162.

7 Girginer 2004, 311-324; Girginer 2005, 159-174; Girginer – Girginer-Oyman - Erhan 2006, 293-308; Girginer – Özdemir - Şahin 2007, 173-196; Girginer 2008 b, 379-402.

8 Girginer – Özdemir – Şahin 2007, 179-185. 9 Özdemir 2008.

(13)

M. Cem Fırat – K. Serdar Girginer | Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Mimarisi 151

Ovalık Kilikya’da Hellenistik Dönemde, höyük yerleşimlerinin dışında birçok büyük kentin kurulduğu veya yeniden düzenlendiği bilinmektedir. Fakat bu döneme ait mimari kalıntılar çok azdır. Bu kentlerin birçoğunu antik kaynak-lar ve yazıtkaynak-lar sayesinde tanımlamak mümkün olmuştur. Kilikya’da kentleşme ve mimari faaliyetleri anlayabilmek için Hellenistik Dönem koloni hareketlerine bakmamız gerekmektedir. Kentleşme ve kolonizasyon hareketleri, Büyük İskender Dönemi'nden önce başlasa da, imar faaliyetleri Büyük İskender sonrası bölgesel krallıklar kuran Diadochlar zamanında artmıştır. Bu dönemde yerel yerleşimlerin üzerine veya yakınlarına çok sayıda yeni kent kurulmuş, isimlerini de hanedan üyelerinden almışlardır. Kilikya’da kolonizasyon faaliyetleri ile beraber inşa ve mimari faaliyetler iki ayrı dönemde yaşanmıştır. I. Seleukos Nikator (MÖ 358-281) tarafından gerçekleştirilen ilk kolonizasyon hareketi sırasında Ovalık Kilikya’da Aigeai, Antiokheia Pyramos ve Antiokheia Kydnos kentleri kurulmuştur11_{. İkinci önemli kolonizasyon hareketi ise, MÖ 2. yüzyıl başlarında IV. Antiokhos Epiphanes}

tara-fından gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde Antiokheia Saros, Hieropolis Kastabala, Epiphaneia Oiniandos kentleri kurulmuştur12_{. Ovalık Kilikya’da Seleukoslar’ın kurduğu bir diğer şehir Magarsus’tur. Yeniden isimlendirilmiş şekli}

Antiocheia Pyramos (Pyramos-Ceyhan nehri kıyısındaki Antiocheia) olan kent, aynı zamanda Mallos kentinin limanı olarak kullanılmış olduğu düşünülmektedir13_{. Modern Adana’nın yeniden isimlendirilmiş hali Antiocheia}

Saros’tur (Seyhan Nehri kıyısındaki Antiocheia). Kent merkezinde Hellenistik Döneme ait herhangi bir kalıntı bu-lunmamasına rağmen, kentin ismi IV. Antiokhos Epiphanes Dönemi'ne ait sikkelerden bilinmektedir14_{. Antiokheia}

Saros gibi sikkelerden adını öğrendiğimiz diğer kent Hieropolis Kastabala’dır15_{. Hierapolis-Kastabala, Osmaniye}

ilinin 12 km kuzeybatısında Cevdetiye-Karatepe yolu üzerinde ve Ceyhan Irmağı yakınında kurulmuştur. Kent aynı zamanda Tatarlı Höyüğe de yaklaşık 15 km uzaklıkta yer almaktadır. Adana’nın 19 km doğusunda, eski Mi-sis, bugünkü Yakapınar yerleşimine lokalizasyonu yapılan Mopsuestia, Hellenistik Dönemde Seleukeia Pyramos olarak isimlendirilmiştir. MÖ 2. yüzyılda kurucusu tartışmalı olmakla beraber IV. Antiokhos Epiphanes kabul edilmektedir16_{. 1994 yılında M. Hamdi Sayar tarafından keşfedilen Karasis Kalesi, kentlerin dışında Seleukoslar’ın}

askeri ve siyasi gücünü gözler önüne sermektedir. MÖ 2. yüzyıl başlarında Seleukoslar’ın askeri garnizon olarak Karasis Dağları üzerine kurulan kale17_{, Seleukoslar için Ovalık Kilikya’yı kontrol altında tutabilmenin ne kadar}

önemli olduğunu göstermektedir.

Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Mimarisi

2007 yılından beri devam eden devam eden kazı çalışmalarında Hellenistik Döneme ait mimari izler, çalışılan bütün alanlarda karşımıza çıkmaktadır. Hellenistik Dönem höyüğün en geç ve en iyi korunmuş mimari tabakasını temsil etmektedir. Mimari izlerin en iyi takip edildiği üç alanda açığa çıkartılan yapılara göre Hellenistik Dönem yerleşim şablonu ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu alanlardan ilkini, höyüğün güneybatısında bulunan MÖ II. Bin suru ve sura bitiştirilmiş olarak inşa edilen Hellenistik Dönem yapıları oluşturmaktadır. İkinci olarak höyüğün doğusundaki A Yapısı’nın etrafında açığa çıkartılan Hellenistik Dönem yapıları en iyi korunmuş ve bize en net bilgileri sunan kısmı oluşturmaktadır. Son olarak da höyüğün kuzeyindeki basamaklı açmalarda bulunan yapılardır. Hellenistik Dönemi temsil eden II. tabaka kendi içerisinde erken evre (II-b) ve geç evre (II-a) olacak şekilde iki mimari evreye ayrılmaktadır18_{. Her iki evrede kare veya dikdörtgen planlı yapılar bulunmaktadır. Erken evrede}

11 Aydınoğlu 2005, 16.

12 Aydınoğlu 2005; 16; Cohen 1995, 55.

13 Cohen, a.g.e., 56; Erhan 2016, 3; Aydınoğlu 2005, 17. 14 Cohen, a.g.e., 362-363.

15 Cohen, a.g.e., 366-367; Verzone 1957, 54-57. 16 Cohen, a.g.e., 358-359; Sayar 1999, 200. 17 Sayar 2008, 1099.

(14)

yerleşim daha gelişmiş ve geniş mimari yapılara, bir birini kesen sokaklar ve sokağa bitiştirilmiş yapılara sahiptir. Geç dönemde ise erken evre yapılarının çeşitli eklentilerle yeniden kullanıldığı veya bazı duvarlar kullanım dışı bırakılarak yeni bir plan dahilinde yerleşimin revize edildiği görülmektedir. Aynı zamanda kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu olarak inşa edilen erken evrede yerleşim en geniş sınırlarına ulaşmış, geç evrede yerleşim daha küçü-lerek kuzey-güney doğrultulu olarak yeniden inşa edilmiştir.

Basamaklı Açmalarda Yapılan Çalışmalar

Höyüğün kuzey yamacında bulunan basamaklı açma çalışmaları 2008-2011 yılları arasında yapılmıştır. Üç basamak halinde açılan açmalarda Hellenistik Dönem yapıları açmaların en güneyindeki basamakta ortaya çıkartılmıştır19

(Fig. 3). Açığa çıkartılan yapılar, kuzeye doğru yayılmamış ve eğimin keskin bir biçimde azalmaya başladığı alanda yerleşim sınırlanmıştır. Böylelikle Hellenistik yerleşimin kuzey sınırı hakkında bilgilere ulaşılmıştır.

İki evreli olarak inşa edilen Hellenistik Dönem yapılarından erken evre olan II-b’de yapılar, Demir Çağı temelleri üzerine oturtulmuştur (Fig. 4). Yine erken evrede açmanın güneydoğusunda açığa çıkartılan tek bir mekân bu-lunmaktadır (Fig. 5). Arazinin eğiminden dolayı Demir Çağı duvarları teras duvarı olarak kullanılmış ve mekân bu duvarların üzerinde yükseltilmiştir. Dikdörtgen planlı mekânın doğu ve güney duvarları kesit içerisinde kal-maktadır. Mekânın kuzeybatısında açığa çıkartılan büyük kısmı korunmamış taş döşem ise mekânla çağdaştır ve mekânın kuzeyinin açık avlu olarak kullanıldığını göstermektedir. Bu alanda II-b evresini temsil eden ve mekânın çevresinde altı adet çöp çukuru tespit edilmiştir20_{. Çöp çukurları içerisinden çok fazla buluntu ele geçmemiştir.}

Bu çukurlar genelde erken duvarları kapsayacak şekilde açıldığından, bunların çöp çukurundan ziyade erken du-varlardan taş çekmek için açılmış olduklarını akla getirmektedir. Diğer alanlarda yapılan çalışmalarda da benzer örnekler görmek mümkündür. II-b evresinden ele geçen buluntular genel olarak DSA grubu halka kaideli sığ tabaklar, kaseler ile beraber iğ formlu unguentariumlar, Megara Kaseleri ve az sayıda Batı Yamacı seramikleridir21_.

Seramikler dışında çok sayıda tezgah ağırlığı22_{, terrakotta Zeus veya Asklepios büstü}23_{ile minyatür krem kabı}24_’dır.

Basamaklı açmalarda Hellenistik Dönem II-a (geç) evresi kısmen korunmuş tek bir duvar ile temsil edilmektedir (Fig. 6). Duvarın kuzeyine bitiştirilmiş bazalt tekne ve duvar etrafından tek bir alanda ele geçen 10’a yakın tezgah ağırlığı bu alanın işlik olarak kullanılmış olabileceğini düşündürmektedir.

Sur Açmalarında Yapılan Çalışmalar

Höyüğün güneybatısında 2009-2014 yılları arasında yapılan çalışmalarda açığa çıkartılan ve ele geçen buluntu-lardan GTÇ’na tarihlendirilen sur yapısı, ovaya hakim konumu ve kiklopien bazalt taşbuluntu-lardan yapılmış temelleri ile oldukça görkemli bir yapıdır (Fig. 7). 25 m uzunluğunda, 2 m genişliğinde testere dişi şeklindeki formunu, hattın iki kere doğuya çekilmesiyle almıştır25_{. Sur duvarı etrafında bulunan Demir Çağı eklentileri ile beraber bu}

görkemli yapının uzun süre ayakta kaldığı anlaşılmaktadır.

19 Girginer – Girginer-Oyman – Akıl 2010, 463-465. 20 Girginer 2011, 66.

21 Girginer – Girginer-Oyman – Akıl 2010, 464; Girginer – Girginer-Oyman – Akıl 2014, 186. 22 Girginer – Girginer-Oyman – Akıl 2010, 464.

23 Girginer – Girginer-Oyman – Akıl 2011, 134; Girginer – Girginer-Oyman – Akıl vd. 2015, 433. 24 Akıl 2017, 463.

(15)

Sur çevresinde yapılan çalışmalarda, Hellenistik Dönem yapıları surun etrafına bitiştirilmiş, böylelikle hem iş hem de zaman tasarrufu yapılmıştır (Fig. 8). Aynı zamanda surun Hellenistik Dönemde savunma işlevini yitirdiği, en kuzeyinde savunma sistemini dik kesecek şekilde inşa edilen duvarlardan anlaşılmaktadır. Sur, bu dönemde hem destek hem de bir nevi teras duvarı olarak kullanılmıştır. Hellenistik Dönemde sur ve çevresi daha çok işliklerin toplandığı ve atıkların döküldüğü bir alan görüntüsü sunmaktadır26_{(Fig. 9). Bu alanda açığa çıkartılan yapıların}

iki evreli olarak inşa edildikleri anlaşılmaktadır. Erken evre temelleri 1 m’ye çıkan yüksekliğe ve 4-5 sıraya kadar cephe örgüsüne, geç evrede 1-2 sıra ile 0,50 m cephe örgüsüne sahiptir. İçerisinde ocak bulunan bir adet mutfak ve çok sayıda tezgah ağırlığının ele geçtiği işlikler sur yapısı etrafındaki yapıları oluşturmaktadır. Ayrıca surun kuzeyinde saptanan 15 adet çöp çukuru bu alanın çöplük olarak da kullanıldığı göstermektedir.

Yapılan çalışmalarda ele geçen buluntular, erken evrede ağırlık olarak sarmaşık bezekli Batı Yamacı seramikleri, tezgah ağırlıkları, ezgi taşları, havan elleri ve az sayıda metal eserdir. Geç evreyle ilgili ise, sonradan eklendiği anlaşılan birkaç parça duvar ve DSA grubu seramikler ele geçmiştir.

A Yapısının Çevresinde Yapılan Çalışmalar

Tatarlı Höyük Sitadel yerleşiminin güneybatısında yer alan A Yapısı’nın etrafında yapılan çalışmalar Hellenistik Dönem yapılarını bir bütün halinde görmemizi sağlamıştır (Fig. 10). 2007-2016 yılları arasında, A Yapısını açığa çıkartmak amacıyla başlayan çalışmalarda yapının dış duvarlarına yaslandırılmış şekilde Hellenistik Dönem yerleşimine ait mimari unsurlar da tespit edilebilmiştir. 2017-2019 yılları arasında çalışma A Yapısı’nın batısına kaydırılmış, 30x30 m²’lik alanda yapılan bu çalışma, Hellenistik Döneme ait iki evreli yerleşimi bir bütün halinde görmemizi sağlamıştır.

A Yapısı etrafında, birbirleriyle bağlantısı bulunmayan fakat yapının kuzey ve doğusundan yapıya bitiştirilmiş, çoğunlukla kare planlı bağımsız odalar bulunmaktadır. Bu yapılar etrafından Geç Hellenistik malzeme grubu ele geçtiği ve yapıların bağlantısı bulunmadığından bir bütünlük içerisinde değerlendirilememektedir. A Yapısı’nın içerisinde de mimari olarak Hellenistik bir eklenti saptanmamıştır. Bunun yanında yapı odalarının Hellenistik Dönemde çöplük olarak kullanıldığı, ele geçen seramik ve atık malzemelerden anlaşılmaktadır27_.

Yapılan çalışmalarda Höyük üzerinde yerleşimin MÖ 4. yüzyıl sonunda başladığı ele geçen amphora parçalarından28

ve bir adet Büyük İskender tasvirli sikkeden anlaşılmaktadır. Erken evrede (II-b) yerleşim artan nüfusla beraber birbirine eklenmiş yapılardan oluşmaktadır. Bu yapılar höyüğün tamamını kaplamakta ve Hellenistik Dönemin en geniş yerleşim evresini oluşturmaktadır (Fig. 11). Kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu inşa edilen Erken Hellenistik yerleşim evresinde birbirini dik kesen sokaklar29_{ve bu sokakların oluşturduğu adalar içerisine yerleştirilen konutlar}

bulunmaktadır (Fig. 12). Konutlar, bazalt taş temeller üzerine oturtulan kerpiç beden ve olasılıkla düz damlı tek katlı olarak inşa edilmişlerdir. Temellerin genişlikleri 0,50-0,60 m arasında değişmektedir. Cepheleri ise 4-6 sıra arasında değişirken, yükseklikleri 0,50 m ile 1 m arasındadır. Bu kot farkları yapıların, höyüğün eğimine paralel olarak inşa edilmesinden kaynaklanmaktadır. Konutların oda sayıları tam olarak belli olmasa da sadece bütün olarak açığa çıkartılan tek konut, sekiz odadan oluşmaktadır (Fig. 13-14). Bu konuttan ve açığa çıkartılan diğer bağımsız odalardan yola çıkarak kare planlı odalardan oluşan konutların dikdörtgen ve taş döşeli bir adet giriş odası ile içerisinde 0,50-0,70 m arası değişen yuvarlak ocağın olduğu mutfak bulunmaktadır. Dışı seramik, içerisi

26 Girginer 2016, 496.

27 Girginer – Girginer-Oyman – Akıl 2014, 183. 28 Dündar – Gerçek 2018; Dündar 2020, 89 vd. 29 Girginer 2016, 494.

(16)

toprak sıvalı ocak, sadece mutfak kısmında değil avluda veya giriş odasında da bulunabilmektedir. Konutların ortasında biri kapalı biri açık olmak üzere iki adet avlu ve kapalı avlunun ortasında çatıyı destekleyen dikmenin oturduğu taş kaide görülmektedir. Mekânların hemen hepsinde ele geçen pişmiş toprak tezgah ağırlıkları doku-macılığın günlük yaşamın önemli bir parçası olduğunu göstermektedir.

Höyükte konutların dışında güney yamaca inşa edilen ve doğu batı doğrultulu uzanan sokağa kuzeyden bitiştiril-miş altı adet işlik tespit edilbitiştiril-miştir (Fig. 15). İşlikler kare planlı ve birbirleri arasında ortak duvar kullanılarak inşa edilmiştir. Kuzeyde Hellenistik Dönem sokağına yapıştırılmış işlikler, güneyde Demir Çağı yapılarının üzerine teraslanmıştır. İşliklerin bulunduğu alanda kuzey ile güney duvarları arasında yaklaşık 0,50-1 m arasında kot farkı bulunmaktadır. Yapıların güney yamaca bakan kısımları daha alçak kotta inşa edilmiştir. İşliklerin bulunduğu alan II-a evresinde açılan çöp çukurlarının tahribatına uğradığından işliklerin ne ürettiği konusunda bir şey söylemek oldukça zordur. Bunun yanında ele geçen dibek taşları ve PT mortar gibi buluntulardan bu alanlarda tekstil boyası veya şarap üretimi yapıldığını söylemek mümkün görünmektedir. Ayrıca işliklerin tamamında ele geçen metal parçaları, taş kap ve balta sayısı diğer alanlardan daha fazladır.

MÖ 2. yüzyılın ortalarında yerleşim yeni bir plan dahilinde değiştirilmiş, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda kurulan II-b evresi yerleşiminin yerini kuzey-güney doğrultusunda kurulan II-a yerleşimi almıştır. Bu plan değişimi en iyi A Yapısı’nın batısında açığa çıkartılan yapılardaki değişimden anlaşılmaktadır. Geç evrede plan değişimin yanında yapı temellerinde daha özensiz çift sıra ve daha alçak temeller kullanılmıştır. Temellerde kul-lanılan taşlar daha büyük ve kaba işlenmiştir. II-a evresi temelleri üzerine inşa edilen geç evre yapıları güneyde doğu batı doğrultulu 28 m uzunluğa sahip teras duvarına yaslandırılmıştır. Kuzeyde ise II-a evresi yapılarıyla iç içe geçmektedir. Bu durum bazı mekânların yeniden düzenleme ile geç evrede de kullanıldığını göstermektedir. Güneyde bulunan teras duvarı II-a evresi yerleşimin güney sınırını oluşturmaktadır (Fig. 16). Güney yamaçlar daha çok çöplük olarak kullanılmıştır.

MÖ 1. yüzyılda Ovalık Kilikya’da yaşanan siyasi belirsizlik bölgedeki diğer höyükler gibi Tatarlı Höyüğü de etkilemiş, Hellenistik yerleşim Kinet Höyük ve Sirkeli Höyük’te de olduğu gibi30_{, MÖ 1. yüzyıl ortasından sonra sonlanmıştır.}

Değerlendirme ve Sonuç

2007 yılından günümüze, Doç. Dr. K. Serdar Girginer başkanlığında devam eden Tatarlı Höyük kazılarında çıkan sonuçlar Kilikya Bölgesi için oldukça önem taşımaktadır. Höyüğü çevreleyen verimli volkanik arazi, su kaynakları bakımından zengin konumu, höyük ve çevresini yerleşime oldukça elverişli hale getirmektedir. Aynı zamanda Mezopotamya ile Batı Anadolu arasındaki geçiş noktasında yer alması nedeniyle Neolitik Dönem’den Hellenistik Döneme kadar yerleşim görmüştür. Özellikle GTÇ’da tahkim edilmiş sur duvarları ve monümental mimarisiyle bu dönem içerisinde altın çağını yaşamıştır. Yerleşimin yapısı Hellenistik Dönem’de Kilikya’nın kronolojik diziniyle paralel ilerlemektedir. Seleukoslar’ın Kilikya’yı hakimiyeti altına aldıkları MÖ 4. yüzyıl sonu - 3. yüzyıl başlarında Tatarlı Höyük’te Hellenistik yerleşimin başladığı kabul edilmelidir. Bu dönem içerisinde ele geçen siyah astarlı seramikler, batı yamacı seramikleri, ağız kısmında gövdenin alt kısmına kadar astarlanmış kase, çanak ve içki kapları dönemin seramik repertuarını yansıtmaktadır31_{. Höyüğün II-b evresi mimarisi de bu dönemde}

şekillen-meye başlamıştır.

MÖ 2. yüzyıl başlarında Roma ile yapılan Apameia Anlaşması’yla Seleukoslar, Toroslar’ın güneyine çekilmiş, elinde bulundurdukları toprakları bir arada tutabilmek için IV. Antiokhos Dönemi’nde yeniden imar

faaliyetle-30 Gates 2014, 87; Novak – Kozal 2014, 7. 31 Benzer örnek için bkz. Rotroff 1997, 69, Fig. 4.

(17)

rinde bulunmuşlardır. Bu dönemde Tatarlı Höyük yerleşimi II-b evresi içerisinde son şeklini almış, Batı Anadolu ve Kıt’a Yunanistan ithali siyah astarlı malzemeler yerini, bölgede yerel olarak da üretilen Doğu Akdeniz kökenli DSA grubu seramiklere bırakmıştır32_{. MÖ 2. yüzyılda özellikle deniz ticaretini elinde tutan Rodos’tan ithal,}

mü-hürlü amphoraların büyük bölümü II-b evresinin son dönemlerine kadar çok sayıda ele geçmektedir33_{. Ele geçen}

buluntular, MÖ 3-2. yüzyıllarda Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem yerleşiminin Akdeniz ticaretindeki önemini ve höyükteki Hellenistik Dönem kronolojik dizinini ortaya koymuştur34_.

II-b evresinin sonları olan MÖ 2. yüzyılın ikinci yarısından sonra, bölgedeki siyasi çekişmeler ve otorite boşlu-ğundan kaynaklı olarak yerleşim küçülmüştür. MÖ 2. yüzyılın II-a evresinde kent değişen bir plan doğrultusunda yeniden inşa edilmiş, yerleşimin boyutu küçülerek yapılar daha basit bir hal almıştır. Bu dönem içerisinde kullanılan DSA grubu seramiklerin sayısı daha da artmıştır. MÖ 1. yüzyılın başlarında Seleukoslar’ın bölgenin hakimiyetini Roma’nın kontrolündeki Tarkondimotos’lara bırakması35_{, korsanlık faaliyetlerinin artması ile oluşan kaos ortamı}

yerleşimin terk edilmesine neden olmuştur. Geç Hellenistik içerisinde, içe dönük ağızlı kase ve balık tabakları, Doğu Sigillata A grubu seramikler yoğun olarak ele geçmektedir36_.

Nüfus artışına bağlı olarak, birbirine eklenen mekânların bulunduğu yapılar, erken dönem duvarlarına bitiştiri-lerek veya bu duvarlar üzerine teraslanarak oluşturulmuştur. Merkezi bir avlu veya büyük bir mekânın etrafında sıralanan odalardan oluşan konutlar mevcuttur. Merkezi odalar üstü kapalı büyük boyutlu yaşam alanlarıdır. Açık avlu ise hem konutların aydınlatılması için kullanılmış, hem açık avluda bulunan ocaklarla birlikte depo ve hem de mutfak olarak kullanım görmüştür. Diğer küçük odaların işlevleri tam olarak belli olmasa da ocaklı yapılar daha çok mutfak veya depo alanı, diğer odalar ise yaşam alanı olarak kullanılmıştır. Konutlara giriş sokaklara açılan, taş döşeli genellikle dikdörtgen mekânlarla sağlanmıştır. Mekânlarda kullanılan kerpiç duvarları, nemden ve sudan korumak amacıyla taş temeller üzerinde yükseltmişlerdir. Mekân içlerinde ele geçen buluntular Hellenistik Dönem yerleşimcileri hakkında da ip uçları vermektedir. Özellikle hemen her mekânda ele geçen PT tezgah ağırlıkları ve dokumacılıkta kullanılan aletler, tekstil üretiminin sadece kendilerine yetecek kadar değil, ticarete yönelik de yapıldığını düşündürmektedir.

Kazılarla eş zamanlı olarak yürütülen arkeozoolojik ve arkeobotanik çalışmalar, arpa-buğday tarımı ile küçük ve büyükbaş hayvancılığın yerleşimciler için önemli olduğunu göstermiştir. Hellenistik Dönem tabakalarından alı-nan kemiklerin çoğu evcil hayvan topluluğu içerisinde olmakla beraber, koyun ve keçi kemiklerinin diğer hayvan kemiklerinden daha fazla olduğu saptanmıştır37_{. Özellikle küçükbaş hayvancılığın beslenmeden ziyade}

dokuma-cılık amacıyla yapıldığı hayvanların kesim yaşlarının geç olmasından anlaşılmaktadır38_{. Kazılarda yarıdan fazlası}

yabani formda olmak üzere ele geçen çok sayıda üzüm çekirdeği, PT mortar, kulp kısımları silenos ve yüz aplikeli içki kapları da asma tarımı ile birlikte şarap yapımının olduğunu, aynı zamanda şarap tüketiminin popülerliğini göstermiştir39_{. Tatarlı Höyük’te yapılan çalışmalar sonucunda, höyükteki Hellenistik yerleşimin kent olarak}

tanım-lanmasını sağlayacak idari ve sosyal bir yapı bulunmamaktadır. Bundan dolayı, Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem yerleşimi sosyo-politik yönden Hierapolis Kastabala’ya bağlı olması gereken, sosyo-ekonomik yönden bağımsız ve kendine yetebilen, mimari olarak kırsal özellikler gösteren bir taşra yerleşimi olarak tanımlanabilir.

32 Zoroğlu 2003, 122-123. 33 Dündar – Gerçek, 2018.

34 Dündar – Gerçek, ay; Dündar 2020, 89 vd. 35 Strabon XIV.5.18.

36 Benzerleri için bkz. Crowfoot – Kenyon, 1957, 249, 309-313, Fig. 49, 73. 37 Silibolatlaz-Baykara – Girginer 2018; Başoğlu – Kahya 2016.

38 Silibolatlaz-Baykara – Girginer, a.g.e., 60.

(18)

Bibliyografya

Akıl 2017 Hayriye Akıl, “Miniature Cream Vessels from Tatarlı Höyük Dated to Hellenistic Period”, (Eds. E. Kozal – M. Akar vd), Period, Questions, Approaches and Dialogues in Eastern Mediterranean

Archeology, Studies in Honor of Marie-Henriette and Charles Gates, Alter Orient und Altes Testament:

445 Münster: Ugarit-Verlag, 667-680.

Aydınoğlu 2005 Ümit Aydınoğlu, “Kilikya’da Hellenistik Dönem Kentleri: Hellenistik, Dönem Kentleşmesi”, Kentler

ve Kurucuları, Kolokyum, Tarih İçinde Mersin Kolokyum ve Sergisi II, Mersin Üniversitesi Yayınları,

13-20.

Başoğlu – Kahya 2016: Okşan Başoğlu – Özge Kahya, “Tatarlı Höyük Zooarkeoloji Çalışmaları”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 25/3, 155-166.

Cohen 1995 Getzel M. Cohen, The Hellenistic Settlement in Europe, The Islands and Asia Minor, Hellenistic Culture and Society 17, University of California Press Berkeley.

Crowfoot – M. Kenyon 1957 John Winter Crowfoot – Kathleen M. Kenyon, The Objects from Samaria-Sebaste III, Palestine Exploration Fund, London.

Çakan – Kavak – Girginer 2017

Halil Çakan – Salih Kavak – K. Serdar Girginer, “Tatarlı Höyük (Ceyhan/Adana) Arkeobotaniksel Veriler Işığında Üzüm Yetiştiriciliğinde Dair Kanıtlar”, 33. Arkeometri Sonuçları Toplantısı 1, 373-384. Durugönül 2002 Serra Durugönül, “Development of Ancient Settlements in Cilicia”, Adalya V, 107-118.

Dündar 2020 Erkan Dündar, “Transport Jars from Tatarlı Höyük in Cilicia Pedias: First Observations”, MORS

IMMATURA Amanosların Gölgesinde, Hayriye Akıl Anı Kitabı, Eds. K. S. Girginer – G. Dardeniz – A.

Gerçek – F. Erhan – E. Genç – İ. Tuğcu – Ö. Oyman-Girginer – M. C. Fırat – H. Gerçek – M. F. Tufan, Ege Yayınları, İstanbul, 99-110.

Dündar – Gerçek 2018 Erkan Dündar – Ayça Gerçek, “Imported Hellenistic Stamped Amphora Handles from Tatarlı Höyük (in the Province of Adana-Turkey)”, Gephyra 15, 153-174.

Erhan 2016 Fatih Erhan, “Magarsus Antik Kenti”, Sosyal ve Beşeri Bilimlere Küresel Yaklaşımlar, Eds. C. Can – A. Kilimci, Detay Yayıncılık, Ankara, 1-19.

Gates 2014 Charles Gates, “Kinet Höyüğün Akamenid Pers ve Hellenistik Dönemleri: 1998-2012 Yılları Kazı Sonuçları”, Eds. A. Özfırat – Ç. Uygun, Uluslararası Çağlar Boyu Hatay ve Çevresi Arkeolojisi

Sempozyumu Bildirileri, Antakya, 85-99.

Girginer 2004 K. Serdar Girginer, “2002 Yılı Adana Çevresi Yüzey Araştırmaları (Tufanbeyli) ve Kizzuwatna Araştırmaları. I”, 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1, 311-324.

Girginer 2005 K. Serdar Girginer, “Yılı Adana İli ve Çevresi Yüzey Araştırmaları (Saimbeyli)”, 22. Araştırma Sonuçları

Toplantısı 2, 159-174.

Girginer 2008 a K. Serdar Girginer, “Ceyhan Ovası’ndaki Arkeolojik Araştırmalara Genel Bir Bakış”, Ceyhun’dan

Ceyhan’a 1. Ceyhan Sempozyumu Bildiriler, Ceyhan Belediyesi Kültür Yayınları No:8, Ceyhan, Adana,

147-162.

Girginer 2008 b K. Serdar Girginer, “2006 Yılı Kapadokya ve Kilikya Yüzey Araştırmaları: Kayseri (Yahyalı) ve Adana (Ceyhan II)”, 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, 379-402.

Girginer 2011 K. Serdar Girginer, “Tatarlı Höyük Çalışmaları 2010”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler 32,

TEBE’nin Kuruluşunun 20. Yıl Özel Sayısı, İstanbul, 65-67.

Girginer – Girginer-Oyman – Akıl 2010

K. Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer – Hayriye Akıl, “Tatarlı Höyük (Ceyhan) Kazısı: İlk İki Dönem”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, 463-476.

K. Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer – Hayriye Akıl, “Tatarlı Höyük Kazısı 2009-2010”,

(19)

Girginer – Girginer-Oyman – Akıl vd. 2014

K. Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer – Hayriye Akıl – Mehmet Cevher – İlkay Aklan, “2012. Tatarlı Höyük Kazıları”, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 182-196.

Girginer – Girginer-Oyman – Akıl vd. 2015

K. Serdar Girginer – Özlem Oyman Girginer – Hayriye Akıl – Mehmet Cevher – İlkay Aklan – Musa Cem Fırat, “2013 Yılı Tatarlı Höyük Kazısı”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 431-446.

K. Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer – Hayriye Akıl, “Tatarlı Höyük 2014 Yılı Çalışmaları”,

37. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 491-506.

Girginer – Girginer-Oyman – Erhan 2006

K. Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer – Fatih Erhan, “2004 Yılı Adana ve Kayseri Yüzey Araştırmaları (Sarız ve Kozan)”, 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, 293-308.

Girginer – Özdemir – Şahin 2007

K. Serdar Girginer – Hakkı Fahri Özdemir – Fatma Şahin, “Adana (Yukarı Ova-Ceyhan Ovası) Yüzey Araştırmaları 2006”, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 5, 79-85.

Girginer – Girginer-Oyman –Tufan vd. 2019

K. Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer – M. Furkan Tufan – M. Cem Fırat – Ayça Gerçek – Orkun Hamza Kaycı – Hakan Gerçek – Erkan Dündar, “2017 Yılı Tatarlı Höyük Kazısı Sonuçları”, 40.

Kazı Sonuçları Toplantısı 3, 397-414.

Novak – D’Agata – Caneva vd. 2017

Mirko Novak – Anna Lucia D’Agata – Isabella Caneva – Christine Eslick – Charles Gates – Marie-Henriette Gates – Eric Jean – Gülgün Köroğlu – Ekin Kozal – Sabina Kulemann-Ossen – Gunnar Lehmann – Aslı Özyar – Tülay Özaydın – J. Nicholas Postgate – Fatma Şahin – Elif Ünlü – Remzi Yağcı – Deniz Yaşin Meier, “Tatarlı Höyük”, A Comparative Stratigraphy of Cilicia: Results of the first three Cilician Chronology Workshops, Altorientalische Forschungen 44/2, 150–186.

Novak – Kozal 2014 Mirko Novak – Ekin Kozal, “Sirkeli Höyük 2013 Yılı Çalışmaları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 1-16. Özdemir 2008 Hakkı Fahri Özdemir, Yukarı Ova (Ceyhan Ovası) Hellenistik Dönem Seramiği, Çukurova Üniversitesi,

Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı’nda Hazırlanmış Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dan. K. S. Girginer, Adana.

Rotroff 1991 Susan Rotroff, “Attic West Slope Vase Painting”, Hesperia 60/1, 59-102

Sayar 1999 Mustafa Hamdi Sayar, “Antik Kilikya’da Şehirleşme”, 12. Türk Tarih Kurumu Kongresi I, Ankara 12-16 Eylül 1994, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, 193-216.

Sayar 2008 Mustafa Hamdi Sayar, “Karasis Kalesinin (Kozan, Adana) Tarihlenmesi ve İşlevi Üzerine Düşünceler”,

Euergetes, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı, Antalya, 1097-1104.

Seton-Williams 1954 M. Veronica Seton-Willams, “Cilician Survey”, Anatolian Studies 4, 121-174. Silibolatlaz-Baykara – Girginer 2018

Derya Baykara – K. Serdar Girginer, “Tatarlı Höyük 2012 Yılı Zooarkeolojik Çalışmaları”, Anadolu/

Anatolia 44, 53-73.

Strabon 2000 Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), (Çev. A. Pekman), İstanbul.

Ünal 2006 Ahmet Ünal, “Eski Çağlardan Çukurova’nın Tarihi Coğrafyası ve Kizzuwatna (Adana) Krallığı’nın Siyasi Tarihi”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15/3, Arkeoloji Özel Sayısı, Eds. K. S. Girginer – F. Erhan, Adana, 15-44.

Verzone 1957 Paolo Verzone, “Citta ellenistiche e romane dell’Asia Minore: Hieropolis Castabala, Tarso, Soli-Pompeipolis, Kanytellis”, Paladio N.S. 7, 54-57.

Zoroğlu 2003 Levent Zoroğlu, “Doğu Sigillataların İmalat Yerleri ve Dağılımı Sorunu”, Les Ceramiques En Anatolie

(20)

158 MORS IMMATURA Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı | In the Shadow of Amanus in Memorian Hayriye Akıl Figür 1 K ili kya H ar ita sı.

(21)

M. Cem Fırat – K. Serdar Girginer | Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Mimarisi 159 Figür 2 K ili kya ’da K ur ul an K en tler .

(22)

(23)

Figür 4 En Güneyde Yer Alan Basamaklı Açmanın

Batıdan Görünümü.

Figür 6 Basamaklı Açmalarda Açığa Çıkartılan Geç

Evre Mimarisi.

Figür 7 Tatarlı Höyük Sur Yapısı.

(24)

(25)

Figür 9 Surun Kuzeyinde Yer Alan Çöp Çukurları.