T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
OSMANĠYE ĠLĠ KADĠRLĠ ĠLÇESĠ ÇEVRESĠNDE YERFISTIĞI SULAMASINDA
KULLANILAN YAĞMURLAMA SULAMA SĠSTEMLERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Ġsa BĠLALOĞLU YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı
Ocak-2020 KONYA Her Hakkı Saklıdır
TEZ KABUL VE ONAYI
Ġsa BĠLALOĞLU tarafından hazırlanan “Osmaniye Ġli Kadirli Ġlçesi Çevresinde Yerfıstığı Sulamasında Kullanılan Yağmurlama Sulama Sistemlerinin Değerlendirilmesi” adlı tez çalıĢması 21 / 01/2020 tarihinde aĢağıdaki jüri tarafından oy
birliği / oy çokluğu ile Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı‟nda YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak kabul edilmiĢtir.
Jüri Üyeleri Ġmza
BaĢkan DanıĢman
Prof. Dr. Bilal ACAR Üye
Üye
Yukarıdaki sonucu onaylarım.
Prof. Dr. Mustafa YILMAZ FBE Müdürü
TEZ BĠLDĠRĠMĠ
Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
DECLARATION PAGE
I hereby declare that all information in this document has been obtained and presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all material and results that are not original to this work.
Ġsa BĠLALOĞLU 21.01.2020
ÖZET
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
OSMANĠYE ĠLĠ KADĠRLĠ ĠLÇESĠ ÇEVRESĠNDE YERFISTIĞI SULAMASINDA KULLANILAN YAĞMURLAMA SULAMA SĠSTEMLERĠNĠN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Ġsa BĠLALOĞLU
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı
DanıĢman: Prof. Dr. Bilal ACAR 2020, 38 Sayfa
Jüri
Prof. Dr. Bilal ACAR Prof. Dr. Mehmet Emin ARGUN Dr. Öğr. Üyesi Ġlknur Kutlar YAYLALI
Bu çalıĢma Osmaniye iline bağlı Kadirli ilçesi ve çevresinde yerfıstığı sulamasında kullanılan yağmurlama sulama sistemi ve sulama özelliklerini belirlemek amacıyla yürütülmüĢtür. Yapılan çalıĢmada, kullanılan yağmurlama sulama sisteminin tamamının taĢınabilir tipte ve yükseltici olmadan kullanılan yağmurlama baĢlıklarına sahip oldukları tespit edilmiĢtir. Sistem basıncının yeterli olmasından dolayı su dağılımlarının iyi olduğu belirlenmiĢtir. Sistemde pompanın çalıĢtırılması esnasında traktörün kuyruk milinden yararlanıldığı ve güç kaynağının mazotla çalıĢtığı gözlenmiĢtir. Mazot kullanımı, elektrik kullanımı ile karĢılaĢtırıldığında sistem enerji maliyetlerini oldukça fazla artırdığı söylenebilir. Yörede sezonda yerfıstığı tarımında ortalama 4sulama yapıldığı tespit edilmiĢtir. BaĢlık özelliklerine bağlı olarak toplam bitkilere uygulanan su miktarının 210 mm ile 278 mm olarak hesaplanmıĢtır. Sulama aralığı, bitkinin tüm yüzeyi örttüğü dönemde ortalama 16-17 gün olarak belirlenmiĢtir. Ayrıca, tarımsal sulama açısından en büyük sorunun çiftçilerin su aldıkları sulama kanallarının bazılarının bakımsız olması söylenebilir. Yörede ortalama yerfıstığı dane verimi 3150-3500 kg/ha civarında olup bu üretim performansı ile söz konusu Çukurova bölgesi verim ve kalite açısından dünyada ana fıstık üreticisi ülkelerle benzer seviyededir. Mevcut bu baĢarı grafiğinin daha da artırılması ve sürdürülebilir yerfıstığı tarımı için, bölgede yerfıstığı çiftçi satıĢ fiyatının en azından 2019 yılı üretim sonundaki fiyatlarda veya daha fazla olması beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Dane verimi, sulama, tarımda sulama yönetimi, yağmurlama sulama, yerfıstığı
ABSTRACT
MS THESIS
EVALUATION OF SPRINKLER IRRIGATION SYSTEMS USING GROUNDNUT IRRIGATION IN KADIRLI PROVINCE OF OSMANIYE
Ġsa BĠLALOĞLU
THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCEOF SELÇUK UNIVERSITY
THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN AGRICULTURAL STRUCTURES AND IRRIGATION
Advisor: Prof.Dr. Bilal ACAR 2020, 38 Pages
Jury
Prof. Dr. Bilal ACAR Prof. Dr. Mehmet Emin ARGUN Assist Prof. Dr. Ġlknur Kutlar YAYLALI
This study was performed to assess the sprinkler irrigation systems usage and irrigation strategies for peanut farmlands situated at Kadirli vicinity of Osmaniye. In result, whole sprinkler irrigation systems were found portable types having sprinklers with no risers. Water distribution was found satisfactory due to the sufficient pressure heads within the systems. All sprinkler irrigation systems were operated by tractors using diesel oil. By comparison to the electricity as a power supply, diesel resulted remarkable increase in irrigation energy cost. In region, seasonal mean number of the irrigation for peanut crop was found as 4. The total seasonal applied water varied from 210 mm to 278 mm depending on the characteristics of sprinklers. Irrigation interval was found as about 16-17 day during the full cover of plants. The most important problem relevant to the agricultural water management was poor infrastructures of some irrigation canals. Average seed yield of peanut in research areas was found as 3150-3500 kg/haand by this present status, Çukurova region has resulted better seed performance just like leading producer countries worldwide. Fortunately, pea nut price was satisfactory after the harvest season of 2019 and this price should be at least like price of 2019 and increase in future for sustainable pea nut productions in region.
Keywords: Seed yield, irrigation, agricultural water management, sprinkler irrigation, peanut crop.
TEġEKKÜR
Bu tez çalıĢmam boyunca bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım ve çalıĢmamın bütün aĢamalarında bana vermiĢ olduğu olumlu katkılarından dolayı öncelikle danıĢman hocam Prof. Dr. Bilal ACAR‟a ve değerleri bilgilerinden faydalandığım tüm anabilim dalı hocalarıma Ģükranlarımı sunarım.
Ayrıca, gerek arazi ve gerekse tez çalıĢmamın değerlendirilmesi aĢamalarında desteklerini daima hissettiğim Gaziantep Ġli Nurdağı Ġlçe Tarım ve Orman Müdürü Bülent ġERAFETTĠNOĞLU‟na, mesai arkadaĢlarımdan olan Kadir ÇAM, Mehmet PAKSOY, Mehmet YANAR‟a ve özellikle de Fatma YÜRÜK „e teĢekkürlerimi sunarım.
Benim bu günlere gelmemde her türlü maddi ve manevi desteklerini yanımda hissettiğim annem ve babama çok teĢekkür ederim.
Ġsa BĠLALOĞLU KONYA-2020
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖZET ... iv
ABSTRACT ... v
TEġEKKÜR ... vi
ĠÇĠNDEKĠLER ... vii
SĠMGELER VE KISALTMALAR ... viii
1. GĠRĠġ ... 1
2. KAYNAK ARAġTIRMASI ... 5
3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 11
3.1. Materyal ... 11
ġekil 3.1 Kadirli ilçesi yerleĢim yerleri... 12
3.2. Yöntem ... 13
4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA ... 16
4.1. Çiftçilerin Eğitim Seviyeleri ve Çiftçilik Deneyimleri ... 16
4.2. Çiftçilerin Hangi Bitkileri Ne Kadar Alanda YetiĢtiriyorlar ... 17
4.3. Sulamada Kullanılan Su Kaynaklarının Özellikleri ... 18
4.4. Yerfıstığı Bitkisinin Ekim Özellikleri ... 20
4.5. Sulama Oranı, Sezonluk Sulama Sayıları ve Sulama Aralıkları ... 20
4.6. Kabuklu ve Dane verimleri ... 21
4.7 Sezonluk Kullanılan Yakıt Maliyeti... 22
4.8 Sezonluk ĠĢçilik Maliyeti ... 23
4.9. Tarımsal Sulamada KarĢılaĢılan Ana Problemler ... 23
4.10. Kullanılan Yağmurlama Sulama Sisteminin Arazide Tasarım ġekilleri... 24
4.11. Yağmurlama Sulama Sisteminin Teknik Özelikleri ... 25
4.12 Yağmurlama Sulama Sistemi Ġle Sezonluk Uygulanan Su Miktarları ... 25
4.13. ĠĢletmelerde Kullanılan Yağmurlama Sulama Sistem Tasarımı ... 27
4.14. Sulama Sayıları ve Toprak Özellikleri Ġle Ġlgili Anket Sonuçları ... 29
5. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER ... 30
KAYNAKLAR ... 33
SĠMGELER VE KISALTMALAR Simgeler ha : Hektar kg/ha : Kilogram/hektar m : Metre m³/h : Metreküp/Saat mm : Milimetre mm/gün : Milimetre/gün m³/s : Metreküp/Saniye cm : Santimetre TL/ka : Türk Lirası/Kilogram % : Yüzde Kısaltmalar D : Derine Sızma
ETc : Evapotranspirasyon veya Bitkinin Su Kullanımı I : Bitkiye Verilen Su Miktarı
P : YağıĢ miktarı
S : Topraktaki Nem DeğiĢimi
SL : Kumlu-Tın
1. GĠRĠġ
Tarımın dünyada tek baĢına en fazla tatlı su kaynaklarının kullanıldığı sektör konumunda olduğu açıktır. Dolayısıyla sulama suyunun tasarruflu kullanılmasının gerektiği en önemli sektörün tarım olduğunu söylemek mümkündür. Günümüzde bölgesel olarak değiĢim göstermekle beraber tatlı su kaynaklarının yaklaĢık %70‟ inin tarımsal sulamalarda kullanıldığı varsayılmaktadır. Tarımda sulama suyunun verimli kullanılmasında en önemli hususlardan biri doğru bir sulama programlaması yapılması ve uygulanmasıdır (Shahnazari ve ark., 2007).
Sulama kısaca yağıĢın yetersiz olduğu dünyanın kurak ve yarı-kurak bölgelerinde kültür bitkileri su ihtiyacının yapay olarak bitkilere ölçülü ve kontrollü olarak verilmesi Ģeklinde tanımlayabiliriz. Buradan, sulamanın asıl amacının bitkilerin eksik su ihtiyacını karĢılamak veya suyun mümkün mertebe bitki kök bölgesinde homojen olarak depolanmasını sağlamaktır. Sulama yöntemi ise sulama suyunun bitkilere ne Ģekilde verildiğidir.
Topraktaki nem miktarı ile bitkisel verim ve kalite arasında önemli bir iliĢki vardır. En yüksek verim ise toprak neminin daima en ideal seviyede olduğu Ģartlarda elde edileceği bir gerçektir (Cihan ve Acar, 2017). Buradan da anlaĢılacağı gibi sulama programlamasında toprak nem içeriğinin takibi büyük önem taĢımaktadır. Toprak neminin doğru bir Ģekilde ölçülmesi ve yorumlanması sulama programının baĢarısında en önemli etmendir.
Yağmurlama sulama sistemi basınçlı sulama tekniklerinden biridir. Sulama suyunun kapalı borularla basınç altında iletildiği ve püskürtücüler yardımıyla bitkilere doğal yağmura benzer Ģekilde küçük damalar Ģeklinde uygulandığı bir sulama tekniğidir. Genel olarak yüzey sulama yöntemleri ile karĢılaĢtırıldığında daha az sulama suyuna ve iĢçiliğe ihtiyaç gösterir. Ġnfiltrasyon hızı yüksek hafif bünyeli topraklarda ve yüzey dalgalı tarım arazilerinde rahatlıkla kullanılabilen bir sulama yöntemidir. Tarımsal sulamada döner yağmurlama baĢlıkları daha fazla kullanılmaktadır. Son zamanlarda teknolojik geliĢmelerin katkısı ile Center pivot veya lineer (doğrusal) hareketli büyük alanları sulama özelliğine sahip modern sistemler de tarımsal sulamalarda kullanılmaktadır.
Çiftçilerin sulama yönteminden en önemli beklentisi sulama suyunu mümkün olduğu kadar bitkilere homojen olarak uygulamasıdır. Basınçlı sulama teknikleri olarak bilinen yağmurlama ve damla sulama yöntemlerinin diğer yüzey veya salma sulama teknikleri ile karĢılaĢtırıldığında daha az iĢçilik gerektirmesi, sulama suyunun daha
kontrollü olarak uygulayabilmesi ve bitkilere daha eĢit miktarda sulama suyunu uygulaması gibi pek çok üstünlüklerini bulunmaktadır. Ayrıca belki de en önemli üstünlüğü ise daha yüksek ve kaliteli tarımsal üretime katkı sağlamalarıdır (Jalal Jalal ve Acar, 2018). Benzer Ģekilde (Acar ve ark., 2014) sulama suyu kaynaklarının kıt olduğu alanlarda tarımda sulama tekniği olarak basınçlı sulama tekniklerinin uygulanmasını önermektedirler. Basınçlı sulama tekniklerinde asıl amaç sulama randımanın yükseltilmesidir; iyi bir tarımda su yönetimi ile yüzey sulama yöntemleri ile karĢılaĢtırıldığında yüksek sulama randımanı elde edilebilir.
Yerfıstığı (Arachishypogaea L.)‟nın ana vatanı Güney Amerika‟ dır ve dünya üzerinde tropikal, subtropikal ve sıcak-ılıman bölgelerde tarımı yapılmaktadır. Dünyada Hindistan, Çin, ABD, Senegal, Sudan ve Nijerya yaklaĢık %70 üretim ile ana yerfıstığı üretici ülkelerdir (Smith ve Littrell, 1980).
Yerfıstığı tarımı Çukurova bölgesi için önemli tarımsal faaliyetlerden biridir. Özellikle de Adana ve Osmaniye Türkiye‟nin yerfıstığı üretim merkezleridir. Yörede ekonomik getirisi yüksek örnek bitki olma özelliğine sahiptir. Yerfıstığı bitkisinin yaygın olarak yetiĢtirilmesindeki en önemli sebeplerden biri havadaki serbest azotu toprağa bağlaması dolayısıyla üretim sezonu boyunca azotlu gübreye pek fazla ihtiyaç göstermemesidir. Bu da yetiĢtiricilikte önemli rol oynayan üretim maliyetlerinden gübre maliyetinde tasarruf sağlamaya vesile olmaktadır. Kısaca özetlemek gerekirse az miktarda gübre uygulamasını yerfıstığı üretim maliyetlerinin düĢmesine sebep olmaktadır.
Çukurova bölgesinde yerfıstığının yaygın üretilmesinin sebepleri olarak öncelikle bölgenin söz konusu bitkinin tarımına oldukça uygun adaptasyon özelliğine sahip olması yanında yöreye uygun çeĢitlerin geliĢtirilmiĢ olması, çiftçilerin çok iyi çiftçilik deneyime sahip olmaları ve ek getirisi olan sigorta bitki olması söylenebilir (ġahin, 2014).
Osmaniye ili Kadirli ilçesi bulunmuĢ olduğu coğrafi yapı gereği yarı-kurak iklime sahiptir. Söz konusu ilçede yaygın olarak yetiĢtirilen bitkilerin baĢında yerfıstığı gelmektedir. Bulunduğu coğrafik özellikler dolayısıyla Kadirli ilçesi çevresinde de sulama yapılmadan ekonomik bir yerfıstığı yetiĢtiriciliği mümkün değildir. Ġlçede ve çevresinde yerfıstığı tarımında yaygın olarak yağmurlama sulama tekniği kullanılmaktadır. Söz konusu sulama tekniği yerfıstığı bitkisinin çok iyi geliĢme ve verim sağladığı hafif topraklar olarak bilinen kumlu topraklar için tercih edilen bir sulama tekniğidir.
Yerfıstığı diğer baklagiller gibi, havadaki serbest azotu toprağa bağlama özelliğine sahiptir (4,5-15 kg/da); bunun sonucunda da bir sonraki ekilecek kültür bitkisi için azot ve organik maddesi yüksek toprak ortamı oluĢturur. Yer fıstığı Türkiye‟de çerezlik olarak üretilmekte ve dolayısıyla dane iriliği pazarlama açısından oldukça önem taĢımaktadır. Yerfıstığında dane verimine etki eden etmenler: çeĢit özellikleri, yetiĢtirilen toprak tipi, bölgenin iklim özellikleri, sulama ve gübrelemedir. Bunların içerisinde yerfıstığı verim ve kalitesine yerfıstığında su yönetimi ve sulama tekniği de büyük önem taĢımaktadır. Genel olarak yerfıstığı tarımında Çukurova bölgesinde yağmurlama sulama tekniği yaygın olarak kullanılmaktadır. Yağmurlama sulama tekniğinin daha fazla tercih edilmesinde en önemli hususlardan biri bitkilere daha homojen sulama suyu uygulamasıdır. Özellikle yerfıstığı bitkisinin kumlu yani hafif toprakları sevdiğini göz önünde bulundurursak, yağmurlama sulama tekniğinin bu tür topraklarda su uygulama randımanının daha yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Diğer yandan yağmurlama sulama yönteminden beklenen azami faydanın sağlanmasında sistemin doğru bir Ģekilde araziye döĢenmesi ve iĢletilmesinin önemi büyüktür. Dolayısıyla, söz konusu sistemlerin teknik özelliklerinin arazide incelenmesi gerekmektedir.
Yapılan literatür araĢtırmalarında yerfıstığı bitkisinin çeĢit özelliklerinin, gübrelemenin ekim sıklığının verim ve kalite üzerine etkisi ile ilgili araĢtırmalar olduğu belirlenmiĢtir. Ancak, yerfıstığı tarımında kullanılan sulama yönteminin teknik özellikleri ve yerfıstığı yetiĢtiriciliğinde tarımsal sulamanın analizi ile ilgili ne Osmaniye ili Kadirli ilçesi çevresinde ne de dünyanın diğer bölgelerinde hemen hemen hiç çalıĢma yapılmamıĢtır. Dolayısıyla bu tez çalıĢması ile Kadirli çevresinde yerfıstığı sulamasında kullanılan yağmurlama sulama sistemlerinin teknik ve uygulama özellikleri araĢtırılacaktır. Elde edilen bulguların bundan sonraki araĢtırmalara veya çiftçilere rehber olma özelliği olacağı beklenmektedir.
Bu tez çalıĢması GiriĢ, Kaynak AraĢtırması, Materyal ve Yöntem, AraĢtırma Sonuçları ve TartıĢma, Sonuçlar ve Öneriler olmak üzere beĢ ana bölümden oluĢmaktadır. GiriĢ kısmında çalıĢmanın önemi, kaynak araĢtırması kısmında konu ile ilgili ulusal ve uluslararası çalıĢma sonuçlar özetlenmiĢ, materyal ve yöntem bölümünde araĢtırma yerinin özellikleri ve araĢtırmada incelenecek konuların nasıl yapılacağı, sonuçlar ve tartıĢma kısmında ise elde edilen sonuçlar ve bu sonuçların daha önce
yapılan çalıĢmalarla karĢılaĢtırılması, sonuçlar ve öneriler bölümünde ise elde edilen sonuçların kısaca özet olarak verilmesi ve yerfıstığında yağmurlama sulama Ģartlarında tarımda sürdürülebilir su yönetimi için neler yapılması gerektiği önerilmiĢtir.
2. KAYNAK ARAġTIRMASI
Kaynak araĢtırması bir tez çalıĢmasının en önemli kısımlarından biridir. Burada yapılacak çalıĢma ile ilgili dünya genelinde bir literatür taraması yapılarak tez çalıĢmasının gerekliliğinin önemi burada sunulur. Bunun yanında mevcut çalıĢma sonuçlarının tartıĢma bölümüne katkısı da bu bölümdeki araĢtırma sonuçlarının katkısı ile mümkündür. Bu bölümde yerfıstığı bitkisinin orijini ve dünya ve Türkiye üzerinde yetiĢtirme alanları, sulamanın önemi ve basınçlı sulama tekniklerinin tercih sebepleri, sulama programının önemi, bitki su tüketimi ve uygun bitki yetiĢtirme Ģartları ile ilgili daha önceki araĢtırma sonuçlarına yer verilmiĢtir.
Yerfıstığının baklagiller familyasındandır ve ana vatanının Güney Amerika olduğu düĢünülmektedir. Yerfıstığı tohumları yağ, protein, karbonhidrat, vitaminler ve mineral maddeler içermesinden dolayı hem insanlar ve hem de hayvanlar için zengin bir besin kaynağı niteliğindedir. Diğer baklagiller de olduğu gibi havada bulunan serbest azotu mükemmel derecede toprağa bağlama özelliğine sahiptirler. Kendisinden sonra yetiĢtirilecek bitkiler için de son derece azotça zengin bir toprak ortamı sağlarlar (Arıoğlu ve Çulluoğlu, 1993).
Özellikle Çukurova Bölgesinde yetiĢtiriciliği yaygın olan ve bol miktarda Azot tüketen pamuk bitkisi için kendisinden sonra çok iyi yetiĢtiricilik ortamı sağlamaktadır. Türkiye‟ de tek yıllık ve yazlık olarak yetiĢtirilirler. Dünya genelinde ise önemli bir yağ kaynağı; Türkiye için ise çerezlik (Arachishypogaea) maksatla yetiĢtirilmektedir. Türkiye‟ de yerfıstığı üretiminin yaklaĢık %70‟ den daha fazlası Çukurova bölgesinde gerçekleĢmektedir. Yerfıstığı üretiminin yaklaĢık olarak %47‟ i Adana, % 39‟ u Osmaniye, %6,3 ‟ ı Aydın, %4,3‟ ü Antalya, %3,4‟ ü Mersin, %1,2‟ si Muğla ve geriye kalan kısım da Türkiye‟ nin diğer yerlerinde yetiĢtirilmektedir (Uçak ve ark., 2017).
Yağmurlama sulama yönteminden azami performans elde etmek öncelikle sistemin temel elemanları olan pompa, güç ünitesi, ana, yan ve lateral boruları ile yağmurlama iĢlemini gerçekleĢtiren baĢlıkların sağlıklı bir Ģekilde seçilmesi, araziye uygulanması ve sistemin baĢarılı bir Ģekilde iĢletilmesine bağlıdır(Kay, 1988). Sistem basıncının uygun olmasını sağlamak her Ģeyden önce pompanın sulamada kullanılacak sulama suyu kaynağının konumuna göre tercih edilmesi ile mümkündür. Genel bir kıstas olarak su yüzeyi kotu ile pompa birimi arasındaki düĢey uzaklık 8‟ den daha az ise santrifüj tipi; daha yüksek ise derin kuyu pompalar seçilmesi gerekir (Anonim, 2010).
Türkiye‟ de Çukurova bölgesinde yerfıstığı sulamasında yükseltici olmadan doğrudan lateral boru üzerine monte edilen yağmurlama baĢlıkları kullanılmaktadır. Burada yapılan gözlemler ve incelemeler sonucunda üretim maliyetleri içerisinde en yüksek oran sulama enerjisi maliyetidir. Sulamalarda pompa biriminin çalıĢtırılmasında traktörün kuyruk milinden yararlanılmaktadır. Dolayısıyla, traktör sulama esnasında çalıĢtırılırken sürekli bir mazot tüketimi vardır. Dizel yakıt kullanımının elektrik kullanımı ile karĢılaĢtırıldığında hem çevre dostu olmadığı, düzenli bir basınç sağlamadığı ve maliyetinin de oldukça yüksek olduğu söylenebilir. Buradan çiftçilerin sulama sisteminin çalıĢtırılmasında elektrik enerjisi kullanımına geçmeleri ve bunlara da kurulum esnasında maddi destek verilmesi gerekir. Yörede en önemli tarımsal sulama sorunu olarak su iletim kanallarının bazılarının toprak, içerisinde su iletim randımanını düĢüren bol miktarda su bitkilerinin olmasıdır. Su iletim randımanının yükseltilmesi için özellikle toprak kanallarının sulama sezonu öncesinde bakım iĢlemlerinin yapılması önem arz etmektedir (Bilaloğlu ve Acar, 2019).
Yerfıstığı yağlı tohumlu bitkilerin kralı olarak bilinmektedir. Dünyada 100‟ den fazla ülkede tarımı yapılmaktadır. Hindistan‟ın getiri yüksek en önemli tarla bitkilerinden biridir. Bütün besin elementlerinin kaynağı olmasının yanında çok ucuz bir besin kaynağıdır. Yerfıstığının dünya genelinde 26,4 milyon ha‟ lık üretim alanında 37,1 milyon ton üretimi vardır. Ortalama verim 1,4 t/ha civarındadır. Üretimin %97‟ ini toplam üretim alanının %94‟ üne sahip geliĢmekte olan ülkeler gerçekleĢtirmektedir. Üretim büyük çoğunluğu Asya ve Afrika ülkeleri yapmaktadır. Üretim alanının %56‟ ını ve üretimin de %68‟ ini Asya; %46‟ ını ve üretimin %25‟ ini Afrika ülkeleri sağlamaktadır. Dünyanın belli baĢlı en fazla yerfıstığı üreten ülkeleri Hindistan, Çin, Nijerya, Senegal, Sudan, Burma ve Amerika BirleĢik Devletleri‟ dir. Bu ülkeler toplam üretim alanının %69 ve toplam üretimin de yaklaĢık %70‟ ine sahiptirler. Gerek ekim alanı büyüklüğü ve gerekse de üretim bakımından Hindistan dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. Yerfıstığı ekim alanları Hindistan‟ ın dört büyük eyaleti konumundaki Gujarat, AndhraPradesh, Tamil Nadu ve Karnaka‟ dır (Madhusudhana, 2013).
Dünyanın kurak ve yarı-kurak iklimine sahip yerlerinde düĢen yağıĢ miktarı bitkilerin ihtiyacını karĢılayacak düzeyde değildir. Bu bölgelerde tarımsal üretiminin artırılmasında sulama yapmak büyük önem taĢımaktadır. Yüksek ve kaliteli verim için söz konusu alanlarda sulama zorunluluk arz etmektedir (Yavuz ve ark., 2015a; Yavuz ve ark., 2015b).
Su kaynaklarının kısıtlı olduğu Konya bölgesi gibi alanlarda sulama iĢleminin de yeraltı su kaynakları oldukça yüksek oranda kullanılmaktadır. Fazla oranda yeraltı sularından sulama suyu çekimi hem sulama enerji maliyetlerini artırmakla kalmaz; ayını zamanda yeraltı sularının sürdürülebilir kullanımını da tehdit eder (Yavuz ve ark., 2016).
Tarımsal sulamalarda istenen miktarda ve kalitede tarımsal üretim için bitkinin ihtiyaç duyduğu suyun tamamının karĢılanması gerekir ki buna sulama mühendisliğinde tam sulama adı verilir. Bu sulama programı ise öncelikle su kaynaklarının sınırlı olmadığı yerlerde tavsiye edilmektedir (Yavuz ve ark., 2018).
Tarımda su yönetimi ile sürdürülebilir su kaynakları kullanımı arasında çok yakın bir iliĢki vardır. BaĢarılı bir tarımda su yönetimi çiftçiler ile sulama organizasyonu arasındaki etkileĢimin kalitesine bağlıdır. Dünyanın kurak ve yarı-kurak iklime sahip yerlerinde sulama suyundan tasarruf sağlamak için yörede yetiĢtirilecek bitkilerin ekiliĢ oranının bölgesin su kaynakları miktarına göre planlanması gerekir. Bunun yanında yağmurlama sulama yöntemi gibi modern sulama teknolojilerinin kullanım alanlarının artırılması da son derece önem taĢımaktadır(Acar ve Yılmaz, 2018; Ekinci ve Acar, 2018).
Bitki su tüketimi bir baĢka ifade ile evapotranspirasyon‟ un bilinmesi sulama programlamasında sulama aralığının tespitinde kullanılır. Evapotranspirasyon ise evaporasyon yani uygulanan sulama suyunun doğrudan buharlaĢan ve transpirasyon yani bitkiden terleme yoluyla uzaklaĢan suyun toplamına eĢittir. Genel olarak bitki su tüketimine bitkinin kendine has özellikleri, bitki yetiĢme safhası, enlem derecesi, sıcaklık, rüzgar hızı, denizden yükseklik, havadaki nem miktarı, bitkinin yüzey örtme oranı ve toprak nem durumu gibi etmenler etkili olmaktadır (Allen ve ark., 1998).
Sulama sıklığı ve sulama suyu derinliğinin yerfıstığının verimi üzerine etkisini Hindistan‟ da Tirupati Kampüsünde araĢtırılmıĢtır. Yerfıstığının kök bölgesi derinliği 60 cm kabul edilmiĢ ve toprak nem içeriğini Gravimetrik (Tartı) yöntemle izlenmiĢtir. AraĢtırmanın yürütüldüğü toprağın hacim ağırlığı ortalama 1,45 g/cm3 civarındadır.
Sulama sıklığı olarak A Tipi BuharlaĢma Havuzunda ölçülen toplam buharlaĢmanın 2 cm, 4 cm, 6 cm ve 8 cm‟ i üç farklı sulama derinliği olan Ep: %50 (BuharlaĢma kabından buharlaĢan toplam suyun %50‟ nin uygulandığı konu), Ep: %75 (BuharlaĢma kabından buharlaĢan toplam suyun %75‟ nin uygulandığı konu), ve Ep: %100 (BuharlaĢma kabından buharlaĢan suyun tamamının yani %100‟ nün uygulandığı konu) için araĢtırılmıĢtır. Taban gübresi olarak tohum ekim esnasında 40 kg/ ha Azot, 30 kg/
ha Fosfor, ve 50 kg/ ha Potasyum uygulanmıĢtır. Yerfıstığı çeĢidi olarak toplam vejetasyon süresi 105 gün olan Arachishypogaea (TMV2) kullanılmıĢtır. Parsel büyüklüğü (3x4) m dir. Bitki sıra arası 30 cm ve sıra üzeri aralığını ise 10 cm olarak planlanmıĢtır. Denemede karık sulama tekniği uygulanmıĢtır. Parsellere suyun ölçülü olarak verilmesinde V-Savağı kullanılmıĢtır. Sonuç olarak sulama sıklığı arttıkça dane dolumu da artmıĢtır. En yüksek ortama dane verimini 3574 kg/ha ile Ep‟ nin 2 cm olduğunda yapılan sulama sıklığında ortama 547.5 mm sulama suyu uygulanan muameleden tespit edilmiĢtir (Çizelge 2.1).Buradan söz konusu uygulama ile karĢılaĢtırıldığında Ep‟ nin %75‟ i uygulamasında verim azalmasının yaklaĢık olarak %12 ( 4011-3551/3551x 100) civarında olduğu ortaya konmuĢtur (Reddy ve ark., 1980). Türkiye gibi enerji maliyetlerinin yüksek olduğu ülkelerde basınç sulama yöntemlerinin randımanlı kullanılmasına önem verilmelidir. Konya-Çumra yöresinde yapılan incelmelerde basınçlı sulama tekniklerinin kullanıldığı alanlarda en yüksek maliyetin sulama enerjisi olduğu açıktır (Bah ve Acar, 2017).
Konya havzasında yapılan bir arazi çalıĢmasında yörede en yaygın sulama tekniğinin yağmurlama sulama olduğu belirtilmektedir. Söz konusu sulama sisteminin kullanım sebepleri olarak çiftçilerin %62‟ i sulama iĢleminin kolay, iĢçilik ihtiyacının az ve toprağı sıkıĢtırmaması ve geriye kalan %32‟ i ise verimde iyi bir artmaya neden olduğu söylenmiĢtir (Topak, 1996).
Çizelge 2.1. Sulama aralığı ve sulama seviyelerinin yerfıstığı verimi üzerine etkisi (Reddy ve ark., 1980)
Sulama Aralığı (cm)
Sulama Dozları (Ep,%)
Ortalama
50 75 100
2
Verilen Su (mm) 365 547 730 547.5
Tohum Verim (kg/ha) 3161 3551 4011 3574
4
Verilen Su (mm) 360 540 720 540
Tohum Verim (kg/ha) 2950 3468 3677 3365
6
Verilen Su (mm) 375 562 750 562.5
Tohum Verim (kg/ha) 2585 3022 3336 2981
8
Verilen Su (mm) 380 570 760 570
Tohum Verim (kg/ha) 2398 2834 3182 2805
Ortalama
Verilen Su (mm) 370 555 740 (mm)
Tohum Verim (kg/ha) 2773 3219 3551
Yüksek ve kaliteli bir tarımsal üretim elde etmek için yörede yetiĢtirilen bitkilerin sulama suyu ihtiyaçlarının sağlıklı olarak belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Buradan sulama organizasyonları sulama suyunu çiftçilere yeterli miktarda ve istenen zamanda vermesi büyük önem taĢır. Sulama suyundan tasarruf
sağlamak bir baĢka ifade ile birim alandan birim sulama suyu ile azami tarımsal üretim sağlamak için sulama randımanı yüksek olan yağmurlama veya damla sulama gibi yenilikçi sulama tekniklerinin kullanım alanlarının artırılması istenir. Ancak söz konusu sulama tekniklerinden de yüksek su uygulama randımanı ancak sistemin iyi bir Ģekilde yönetilmesine bağlıdır. Türkiye‟ de en fazla suyun kullanıldığı alanın tarımsal sulamalar olduğu göz önünde bulundurulursa, söz konusu basınçlı sulama tekniklerinin yaygınlaĢtırılmasının ne kadar ihtiyaç olduğu açıktır. Bunun yanında, sulama suyu kaynaklarının sürdürülebilir kullanılması için bitki ekiliĢ oranlarının mevcut sulama suyu kaynaklarının kapasitelerine göre düzenlenmesi tavsiye edilmektedir (Acar ve Yılmaz, 2018).
Yerfıstığı tarımında yüksek ve kaliteli dane verimi toprağın su alma hızı, faydalı su tutma kapasitesi gibi toprak özelliklerinin yanında verilen su miktarı ve aralığı, gübreleme, bitki ekim özellikleri ve kök bölgesinde yeterli miktarda ve eĢ su dağılımına bağlıdır. Vejetasyon döneminde kök bölgesindeki su eksikliği bitki geliĢimi üzerine az bir etki yaparken özellikle bakla dolum döneminde su eksikliği verimi önemli oranda olumsuz etkilemektedir. Hindistan‟ da yaygın sulama yöntemi yüzey sulamadır ve randıman % 30 ile % 60 arasında değiĢmektedir. Son yıllarda, sulama randımanı yüksek olan yağmurlama ve damla sulama yöntemlerinin kullanımına geçiĢ de artıĢ gözlenmektedir. Damla sulama yönteminde yüzey sulama yöntemleri ile karĢılaĢtırıldığında sulama suyundan yaklaĢık %30-%60 oranında artıĢ sağlamaktadır. Yerfıstığının suya hassas olduğu dönem olarak bakla dolum dönemidir ve bu dönemde sulama aralığının kısa tutulması uygundur. Hasattan yaklaĢık olarak 10-12 gün önce bitki fizyolojik olgunluğa ulaĢtığında sulama uygulamalarına son verilmesi tavsiye edilmektedir. Bitkiye verilecek sulama suyu miktarı 500-600 mm civarındadır (Nautiyal ve Narendra, 2004).
Yerfıstığında basınçlı sulama teknikleri verim ve kaliteyi artırır. Basınçlı sulama tekniği ile yüzey sulama yöntemleri ile karĢılaĢtırıldığında su kullanım randımanın da %20-%90; kabuklu fıstık veriminde %5-%50 oranında artıĢ sağlanabilir (Soni ve ark., 2016).
Nijerya‟ nın coğrafi konumu 7o
30 N‟ ve 3o 54‟ E olan Ibadan bölgesinde 1998 ve 1999 yıllarında bir arazi denemesi yapılmıĢtır. AraĢtırma yerinde yıllık toplam yağıĢ miktarı 1300 mm ve bu yağıĢ da Nisan-Temmuz ile Ağustos-Kasım aylarında
düĢmektedir. AraĢtırmada Fugar yerfıstığı çeĢidini kullanılmıĢtır. Deneme parsellerinin büyüklüğü (30x30) m dir. Bitki su tüketimi; ETc = P + I – S – D eĢitliği ile hesaplanmıĢtır.
EĢitlikte; ETc: Bitki su tüketimi veya evapotranspirasyon, mm; P :YağıĢ miktarı, mm; I: Bitkiye verilen su miktarı, mm; S: Toprak nem içeriğindeki değiĢim, mm ve D: Derine sızma miktarı, mm. P değeri deneme alanına 30 m uzaklıktaki otomatik iklim istasyonundan alınmıĢtır. Topraktaki nem miktarını 0.17 m ile 1.7 m arasında 503 DR Nötron metre kullanarak ölçülmüĢtür. D değeri ise her sulamadan bir gün önceki sabah saatlerinde ölçülmüĢtür.
ETc değeri ortalama 300 mm civarında; en yüksek ETc‟ ise tohum ekiminden 20-50 gün aralığında 4 ve 5 mm/gün; daha sonraki günlerde ise giderek azalarak 1.5-2.0 mm/gün düĢtüğü tespit edilmiĢtir (Idinoba ve ark., 2008).
ABD‟ de kumlu-tın (SL) toprak Ģartlarında lineer-hareketli yağmurlama sulama tekniği ile farklı sulama seviyelerinin yerfıstığı verimi üzerine etkisini belirlemek amacıyla yapılan bir çalıĢmada 2001, 2002 ve 2003 yıllarında düĢen yağıĢ miktarları sırasıyla 528 mm, 435 mm, ve 706 mm dir. AraĢtırmada en yüksek dane verimi 2001 yılında 5159 kg/ha ile tam sulama, TS, konusundan elde edilmiĢtir. Üç yıllık ortalama verim değerleri karĢılaĢtırıldığında azami verim TS‟ nın %66‟ ı kadar sulama suyu uygulamasından 4273 kg/ha tespit edilmiĢtir (Çizelge 2.2); ancak bu değere TS konusundan elde edilen 4243 kg/ha‟ a oldukça yakındır(Lamb ve ark., 2004).
Çizelge 2.2. Farklı sulama seviyeleri ve yerfıstığı dane verimi
Sulama Seviyeleri
2001 2002 2003 Ortalama
Dane verimi, kg/ha
Tam sulama, TS 5159 a 4076 a 3401 b 4243
TS‟ nın %66‟ sı 5090 a 3931 ab 3799 ab 4273
TS‟ nın %33‟ sı 4698 a 3916 ab 3656 ab 4089
Sulamasız 3209 b 3211 b 4312 a 3577
Basınçlı sulama tekniklerinin kullanım alanlarının özellikle de dünyanın kurak ve yarı-kurak alanlarında ivme kazandığı görülmektedir (Zamanian ve ark., 2014).
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Bu tez çalıĢması, Osmaniye iline bağlı Kadirli ilçesi çevresinde yapılmıĢtır. Kadirli ilçesi kuzeyden Toros dağları, doğusundan Amanos dağları ve güneyinden de Akdeniz ile çevrilmiĢ olan Türkiye‟ de en büyük alüviyal ovası olarak bilinen Çukurova‟ nın kuzeyinde, Ceyhan ovasının kuzey-doğusunda ve Osmaniye ilinin de kuzey kesiminde yer almaktadır (ġekil 3.1). Kadirli ilçesinin ana geçim kaynağını tarımsal faaliyetler oluĢturmaktadır. Ġlçe arazinin büyük çoğunluğunu dağlık ve engebeli alanlar oluĢturmaktadır. Kadirli ilçesi çiftçilerinin son on yıl içerisinde en fazla yetiĢtirdikleri bitkilerin baĢında mısır ve yerfıstığı gelmektedir. Ġlçenin en önemli tarımsal uğraĢısı 1990 yıllara kadar pamuk yetiĢtiriciliği iken daha sonraları mısır ve yerfıstığı pamuk tarımı alternatif bitkiler olarak ortaya çıkmıĢ ve günümüzde pamuk yetiĢtiriciliği artık nerdeyse tamamen sona ermiĢ durumdadır. Pamuk üretiminin yok olmasında ikinci ürün olarak yetiĢtirilen mısır ve yerfıstığının payı büyüktür. Söz konusu bitkilerin tarımsal potansiyellerinin artmasında asıl sebepler bu bitkilerin pamuk bitkisine göre yetiĢtiriciliğinin kolay ve iĢçilik gereksiniminin kolayca sağlanmasıdır. Son yıllarda yerfıstığı hasadında makinalı hasadın yapılması söz konusu bitkinin üretim maliyetleri içerisindeki iĢçilik maliyetinin önemli oranda azalmasına imkân vermiĢtir. Günümüzde Kadirli ilçesinin yerfıstığı üretiminde önemli bir paya sahiptir. Bu tez çalıĢmasının ana materyallerinin Kadirli ilçesi çevresinde çiftçi Ģartlarında yerfıstığı bitkisinin sulanmasında kullanılan yağmurlama sulama sistemleri oluĢturmaktadır.
3.2. Yöntem
Bu tez çalıĢmasında, Kadirli ilçesi sınırları içerisinde yer alan ve yerfıstığı tarımı yapan 13 iĢletme karar örnekleme yöntemine göre seçilmiĢtir. Söz konusu iĢletmelerin seçiminde yöredeki mevcut yerfıstığı yetiĢtiriciliği yapan iĢletmelerin yerinde yapılan ziyaretleri ve yerfıstığı tarımı yapan çiftçilerin görüĢleri etkili olmuĢtur. ÇalıĢmada, çiftçilerin eğitim seviyeleri, çiftçilik deneyimleri, sulamada kullanılan su kaynakları (ġekil 3.2-3.3), yerfıstığı ekim özellikleri, sezondaki sulama sayıları, sulama aralık ları, çiftçilerin bitki ekiliĢ oranları, yerfıstığı dane verimi, yerfıstığı tarımında sezonluk kullanılan sulama iĢçilik maliyetleri ve tarımsal sulamada çiftçilerin karĢılaĢtıkları ana problemler çiftçilerle yüz-yüze yapılan anketlerden belirlenmiĢtir. Anket sonuçları bireysel değil genel olarak değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur.
ġekil 3.3 Sulama suyu kaynağı olarak beton kaplamalı trapez kanal
Bunun yanında, çiftçilerin kullandıkları yağmurlama sulama sistemlerinin boru hatlarının özellikleri, arazideki baĢlık tertipleri (yağmurlama baĢlığı ve lateral aralıkları), kullanılan baĢlık tipleri ve özellikleri (ġekil 3.4) arazide yerinde yapılan incelemeler ile tespit edilmiĢtir. Bütün bu incelemelerden sonra mevcut kullanılan yağmurlama sulama sistemleri teknik açıdan analiz edilmiĢtir. Sonuç olarak, bu tez çalıĢması ile yerfıstığı tarımında tarımsal sulamada karĢılaĢılan sorunlara yönelik uygulanabilir çözüm odaklı öneriler sunulmaya çalıĢılmıĢtır.
4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA
Burada gerek arazide yerinde yapılan inceleme/ölçümler ve gerekse de çiftçilerden elde edilen bilgiler doğrultusunda aĢağıdaki konular detaylı bir Ģekilde değerlendirilmiĢtir.
4.1. Çiftçilerin Eğitim Seviyeleri ve Çiftçilik Deneyimleri
Bölgede yapılan araĢtırmada tesadüfi olarak seçilen 13 Yerfıstığı üreticisinin yaklaĢık olarak %46‟ı ilkokul ve %54 ise lise mezunudur. Üreticiler aileden aktarma ve çevresindeki çiftçilerin tecrübelerinden faydalanarak üretimlerini devam ettirmektedirler. Çiftçilerin yaklaĢık %70‟si yerfıstığı ekiminde tecrübelerini çok iyi olarak beyan ederken, %30‟ u orta derecede tecrübeye sahip olduklarını söylemektedirler. Yine aynı üreticilerin %61,5‟i 20-30 yıl ve %48,5‟i ise 10-20 yıldır üreticilik yaptıklarını beyan etmiĢlerdir. Genel olarak değerlendirdiğimizde çiftçilerin eğitim seviyesinin orta seviyede olduğu ve bunun daha da yüksek olması gerekir.
Mevcut çalıĢmanın yapıldığı Kadirli ilçesi ve çevresinde çiftçilerin köklü bir tarla bitkileri tarımı özellikle de yerfıstığı, mısır, soya fasulyesi, hububat ve pamuk üretiminde sadece Türkiye‟ de değil dünyada da çok önemli bir yere sahip oldukları görülmektedir. Özetle araĢtırmanın yapıldığı Çukurova bölgesi dünyanın en iyi iklim ve toprak özelliklerine sahip bölgelerinden bir tanesidir. Böyle bir bölgede çiftçilik yapmak büyük bir Ģanstır ve çiftçiler de bu güzelliğin farkında olduklarından dolayı en modern tarım tekniklerini kullanmakta ve tarım konusunda sürekli yenilikleri takip etmektedirler. Bu yüzden söz konusu bölgenin Türkiye‟ nin tarla tarımı yapılan ana merkezlerden biri olduğunu söyleyebiliriz. Bah ve Acar(2017) Konya ili Çumra ilçesinde sulanan tarım arazilerinin bulunduğu bölgede yapmıĢ oldukları araĢtırmada çiftçilerin %46‟sı ilkokul, %30‟u ortaokul, %20„i lise ve %4‟ nün üniversitesi eğitimli olduklarını; %76‟ nın ise 20 yıldan fazla çiftçilik deneyimine sahip olduklarını belirterek eğitim seviyesi ile çiftçilik deneyiminin tarımsal üretimde baĢarıyı doğrudan etkileyen ana etmen olduğunu bildirmiĢlerdir. Konya havzasında çiftçilerin çok baĢarılı bir tarım yapmalarının temel sebepleri olarak yörenin çok iyi tarım arazilerine sahip olmaları, çok kaliteli tarım kültürüne sahip ve modern sulama ve diğer tarımsal faaliyetleri uygulayan önder çiftçiler olmaları gösterilebilir. Buradan Kadirli çiftçilerinin tarımsal baĢarıdaki etmenler ile Konya havzası çiftçilerinin benzer olduklarını söyleyebiliriz.
4.2. Çiftçilerin Hangi Bitkileri Ne Kadar Alanda YetiĢtiriyorlar
Genel olarak değerlendirildiğinde araĢtırma bölgelerinde yaygın olarak dane mısır, yerfıstığı, turp, hububat ve soya bitkisi tarımı yapılmaktadır. AraĢtırma yapılan 13 iĢletmede ise aktif olarak yerfıstığı tarımı yapıldığı belirlenmiĢtir (Çizelge 4.1). Çizelgede görüldüğü gibi çalıĢma yapılan bölgede yaklaĢık %61 ile en yüksek ekiliĢ oranına sahip bitki dane mısırdır. Bölgede hayvancılık yaygın olmadığı için slajlık mısır ekimi yapılmamaktadır. Yerfıstığı bitkisi ise %33 ekiliĢ oranı ile üretim açısından Kadirli bölgesinde önemli bir yer tutmaktadır. Yerfıstığı bitkisinin mısır bitkisinden daha az üretilmesinin sebebi yerfıstığı tarımının çok fazla iĢçilik, tarım girdi fiyatlarının yüksek olmasına ve ürünün değiĢken fiyatlara sahip olmasına bağlanabilir, ancak Kadirli bölgesi için yerfıstığı stratejik öneme sahiptir, araĢtırma yapılan bölgedeki çiftçiler hem üretim bakımından hem de kalite açısından Türkiye ve dünya çiftçisi ile durumu değerlendirildiğinde iyi bir tecrübeye sahiptirler.
AraĢtırma bölgesinde toplam 13 parselde yapılan çalıĢmalar neticesinde Yerfıstığı üretim alanlarının %61,5‟i 1-50 dekar, %30,8‟ü 51-100 dekar ve %7,7 ‟i ise 100 dekar veya fazladır. Genel olarak yerfıstığı üretim iĢletmelerinin yeterli büyüklükte oldukları ve bunun neticesinde de modern tarım tekniklerini rahatlıkla uyguladıklarını söyleyebiliriz. Bunun yanında iĢletmelerin büyük ve Ģekillerinin düzgün olması üretim maliyetlerinin azalmasında önemlidir.
Çizelge 4.1 AraĢtırmanın yapıldığı iĢletmelerde bitki ekiliĢ oranları ĠĢletme Arazi varlığı (da) Yer Fıstığı Ekim Alanı (da) Hububat Ekim Alanı (da) Soya Fasulyesi Ekim Alanı (da) Mısır Ekim Alanı (da) Turp Ekim Alanı (da) Bitki Deseni (%) Yerfıstığı Hububat Soya Mısır Turp
Fasulyesi Dane Silaj
1 70 70 - - - - 100 - - - - - 2 100 15 - - 85 - 15 - - 85 - - 3 400 100 - - 300 - 25 - - 75 - - 4 230 50 - - 180 - 21,8 - - 78,2 - - 5 72 22 - - 50 - 30,6 - - 69,4 - - 6 90 90 - - - - 100 - - - - - 7 115 40 - - 75 - 34,8 - - 65,2 - - 8 25 25 - - - - 100 - - - - - 9 90 40 - - 50 - 44,4 - - 55,6 - - 10 127 27 - - 100 - 21,2 - - 78,8 - - 11 155 35 - - 120 - 22,6 - - 77,4 - - 12 455 135 80 40 180 20 29,6 17,7 8,7 40 - 4,4 13 320 100 - - 220 - 33,3 - - 66,7 - - Toplam 2249 749 80 40 1360 20 33,3 3,55 1,77 60,47 - 0,88
4.3. Sulamada Kullanılan Su Kaynaklarının Özellikleri
Osmaniye ili Kadirli ilçesi sulama suyunu Ceyhan nehri üzerine kurulan AslantaĢ barajı ile Kuzeybatıda Kesiksuyu çayı üzerinde bulunan Mehmetli barajından temin etmektedir. Barajda biriken su sulanacak tarım arazilerine; açık kanallar,
kanaletler ve boru sulama Ģebekeleri ulaĢtırılmaktadır. Ana ve sekonder kanallar ters trapez kesitlidir.
Barajdan gelen su ; trapez kesitli beton kaplamalı ana kanaldan yine trapez kesitli
beton kaplamalı sekonder kanala verilir. Buradan da prefabrik olarak inĢa edilen kanaletli sulama Ģebekleri ile araziye ulaĢtırılmaktadır.
ÇalıĢma bölgesinde sulama kaynakları (ġekil 4.1) (ġekil 4.2) ve (ġekil 4.3) yerinde yapılan incelemelerle tespit edilmiĢtir.
ġekil 4.1 Kadirli Ġlçesine su ileten ana sulama kanalı
ġekil 4.3. Tarım arazilerine su veren kanaletli sulama Ģebekesi
4.4. Yerfıstığı Bitkisinin Ekim Özellikleri
Türkiye‟ de yerfıstığı ekimi için ideal zaman 1-20 mayıs tarihleri arasıdır. Toprak sıcaklığı 13-15 o
C olması durumunda Nisan ayının baĢında da ekim yapılabilir. Yıllardır ana ürün olarak ekimi yapılan yerfıstığının son yıllarda ikinci ürün olarak ta ekimi yaygınlaĢmıĢtır. ÇalıĢma sahasında ekimin tamamı birinci ürün olarak yapılmaktadır. Yapılan incelemelerde bütün iĢletmelerde bitkinin sıra arası 70 cm ve sıra üzeri 11 cm‟ olduğu tespit edilmiĢtir. Ekim sıklığı ile verim ve kalite arasında önemli bir bağlantı bulunmaktadır. Yıllardır yapılan yerfıstığı tarımında elde edilen verim ve kalite açısından çiftçi Ģartlarında söz konusu ekim sıklığının ideal olduğunu söylemek mümkündür.
4.5. Sulama Oranı, Sezonluk Sulama Sayıları ve Sulama Aralıkları
AraĢtırmanın yürütüldüğü Kadirli ilçesi çevresindeki sulama alanları sulama birliği tarafından yönetilmektedir. Söz konusu alanda sulanmayan alan yoktur ve sulama yapmadan da ekonomik bir bitkisel üretim yapmak mümkün değildir. Bir bölgede sulanan tarım arazisi miktarının toplam tarım arazisi büyüklüğüne oranına sulama oranı, SO, denir. Bu bağlamda çalıĢmanın yapıldığı Kadirli bölgesi için sulama oranı %100‟ dür. Konya Çumra ova sulama birliği sulama sahasında SO %132 ile %192 olarak verilmektedir. Bu değerin %100 den fazla çıkmasının sebebi olarak sulama birliğinin hizmet ettiği alanın dıĢındaki tarım arazilerine de sulama suyu tahsis etmeleri
gösterilmektedir (Cihan ve Acar, 2017). Bu mevcut çalıĢmadan elde edilen SO değeri Cihan ve Acar (2017) ile benzerlik göstermektedir.
Yerfıstığının yıllık yağıĢ isteği 500-600 mm arasındadır. Fakat bu yağıĢın tamamının yetiĢme süresince dağılım göstermesi önemlidir. Gözlemlenen arazilerde genellikle yağmurlama ile yaklaĢık 1,5 saat çıkıĢ suyu verilmektedir. Çiftçilerin tamamına yakını üretim boyunca yerfıstığına ortalama olarak 4 defa su verdiklerini beyan etmiĢlerdir. Sulama aralığını çiftçilerin sulama sezonu boyunca değiĢim göstermekle beraber bitkinin yüzeyi tam olarak örttüğü dönemde 15-18 gün arasında uyguladıkları tespit edilmiĢtir. Sulama programlamasında ihtiyaç duyulan en önemli verilerden bir tanesi bitkinin etkili kök derinliğidir. Etkili kök derinliğini bitkinin kullandığı su miktarının yaklaĢık %90‟ nın alındığı kök derinliği olarak tanımlayabiliriz. Yapılan arazi incelemelerinde yerfıstığı bitkisi köklerinin genellikle 0-45 cm derinlikte yoğunlaĢtığı; ancak uygun toprak Ģartlarında ise köklerin 90 cm hatta 110 cm‟ e kadar indiği söylenebilir. Sulama programlamasında ise etkili kök derinliği olarak 60 cm‟ yi önerebiliriz. Derinliğin daha da artması durumunda bitkilere uygulanan su miktarı da doğrudan artacağından özellikle araĢtırmanın yapıldığı yarı-kurak iklim alanlarında su kaynaklarının sürdürülebilirliği mümkün olmayabilir.
4.6. Kabuklu ve Dane verimleri
Tarımsal üretimde verim ve kaliteyi etkileyen çeĢitli etmenler bulunmaktadır. Bunlar içerisinde belli baĢlıları olarak uygun ekolojik Ģartlar, yöreye uygun kaliteli tohumluk kullanımı, iyi bir gübreleme programı, uygun ve zamanında toprak iĢleme faaliyetleri, doğru bir bitki koruma tedbirlerinin uygulaması gibi faaliyetleri sayabiliriz. Bunların yanın da belki de en önemlisi su/sulama iĢlemidir. Sulama sadece bitkinin ihtiyaç duyduğu suyu vermek değil, aynı zaman da bitkinin ihtiyaç duyduğu bitki besin elementlerini çözerek bitki bünyesine alımını kolaylaĢtıran bir baĢka ifade ile besin elementlerinin bitkiye faydalılığını yükselten bir mühendislik uygulamasıdır. Bitkisel üretimde kalite hasat zamanının doğru bir Ģekilde uygulanması ile mümkün olur. Yerfıstığında ise hasat dönemi yerfıstığının yapraklarının hafif sarardığı, danelerin çoğunluğunun koyu renge dönüĢüp normal iriliğini aldığı ve kapsüllerin iç zarında kahverengi çizgilerin görüldüğü evrede hasat edilmeye uygun hale geldiğinin göstergesidir. Çiftçiler bölgede 2019 yılı hasadında yerfıstığı dane veriminin 315-350 kg/da arasında olduğunu bildirmiĢlerdir. Lamb ve ark.(2004) ABD kumlu tın (SL) toprakta yağmurlama sulama Ģartlarında tam sulama uygulamasında üç yıllık verim
ortalamasının yaklaĢık 425 kg/da olarak bulmuĢlardır. Bizim çalıĢmamızda elde edilen değer Lamb ve ark. (2004) den bir miktar daha azdır. Bunun sebebi olarak bölgeler arasında kullanılan çeĢit farklılığı, yetiĢtirme Ģartları, kullanılan yağmurlama sulama sisteminin özellikleri ve en önemlisi söz konusu araĢtırmacıların çalıĢmalarını kontrollü arazi Ģartlarında gerçekleĢtirmiĢ olmaları gösterilebilir. ġayet ABD de ki tüm çiftçi, Ģartlarındaki yerfıstığı üretimleri değerlendirilseydi ortalama değerlerinin bizim araĢtırma sonuçlarımıza yakın bir değer olacağı beklenebilir.
Kabuklu yerfıstığı verimine sulama tekniklerinin önemli olduğu bilinmektedir, basınçlı sulama tekniği ile yapılan sulamanın yüzey sulama ile yapılan sulamalar ile karĢılaĢtırıldığında kabuklu yerfıstığı verimini %5-50 oranında arttırdığı belirlenmiĢtir (Soni ve ark., 2016). Buradan yağmurlama sulama tekniğinin Çukurova bölgesi için yerfıstığı sulamasında olmazsa olmaz bir sulama tekniği olduğu söylenebilir.
4.7 Sezonluk Kullanılan Yakıt Maliyeti
Yağmurlama sulama sistemi basınçlı sulama yöntemlerinden bir tanesidir. Dolayısıyla sistemde suyun iletilmesi ve bitkilere püskürtülmesi için bir basınç gereklidir. Sulama suyu kaynağının bizim çalıĢma bölgemizde olduğu araziden belirli bir yükseklikte olmadığı Ģartlarda suyun borularda taĢınması iĢleminde kullanılan pompa biriminin çalıĢtırılması için bir enerji/güç kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlar ise ya dizel veya elektrik gücü ile çalıĢtırılmaktadır.
ÇalıĢma 13 ayrı iĢletmede ve toplamda 749 dekar alanda yapılmıĢtır. Bölgedeki bütün yerfıstığı iĢletmelerinde sulamalar traktör kuyruk mili ile çalıĢan su pompası ile gerçekleĢtirilmektedir. Yapılan hesaplamalar sonucunda ortalama dizel yakıt tüketimi 4,28-4,80 L/da arasındadır. Sulama sezonunda ortalama mazot fiyatının 6,30 TL/L olduğu göz önüne alındığında sulama sezonu boyunca 4 kez sulama yapılması durumunda toplam yakıt maliyeti yaklaĢık 86000 TL/749 da veya 115 TL/da/sezon. Dizel yakıt kullanımı hem çevre dostu bir kaynak değildir, sisteme homojen bir basınç sağlayamayabilir ve sürekli bir yakıt nakit para ödemesine ihtiyaç gösterir ve elektrikle karĢılaĢtırıldığında oldukça pahalı bir enerji kaynağıdır. Bu durum ise çiftçileri özellikle sulama sezonu sonuna doğru maddi açıdan sıkıntılara sokabilir. Dizel yakıt kaynağı ile sulamalara devam edilecekse sürdürülebilir bir yerfıstığı tarımı için yerfıstığı üretici çiftçilerin finansal olarak mazot desteklerinin arttırılması gerekir. Sürdürülebilir çözüm ise çiftçilerin güç kaynağı olarak elektrik kaynağını tesis etmeleri ve sulamada kullanmaları tavsiye edilebilir. Bu maliyet üzerine ek olarak mibzer ekim maliyeti ve
makinalı hasat maliyeti eklendiğinde üretim yapmak çiftçiler için daha zorlu hale gelmektedir. Genel olarak çiftçilerin tamamına yakını mazot giderinin yüksek olduğunu; bu yüzden sulamaları mümkün olduğunca en randımanlı tamamladıklarını belirtmiĢlerdir.
4.8 Sezonluk ĠĢçilik Maliyeti
Bölgede yapılan üretimde her ne kadar tarım makinaları kullanılırsa kullanılsın insan iĢ gücüne de ihtiyaç vardır. Ġncelenen yerfıstığı iĢletmelerinin hepsinde hasat iĢleminde söküm pulluğu kullanılmaktadır. Bitkiler söküm pulluğu ile topraktan çıkarıldıktan sonra arazide iĢçiler tarafından ters olarak çevrilir. Bunun yanında çapalama iĢleminde makinadan arta kalanları toplamak içinde insan gücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Çapalama iĢleminin elle yapılması durumunda bir iĢçinin ortalama verimliliği 1 da/ gün civarındadır ve bu iĢlem için ortalama günlük maliyet 65 TL/iĢçi/gün‟ dür. Ġncelenen iĢletmelerdeki toplam alan (2249 da) göz önüne alındığında ortalama iĢçilik maliyeti 146 TL/da olarak hesaplanmıĢtır.
4.9. Tarımsal Sulamada KarĢılaĢılan Ana Problemler
AraĢtırma bölgesinde parsellerinde yağmurlama sulama sistemleriyle üretim desteklenmekte olup, sistemin gerekli temizliklerinin ve bakımlarının yeterli olarak yapılmadığı gözlemlenmiĢtir. Sulama altyapısının klasik sulama Ģebekelerine göre projelendirilmesi tarımsal sulamayla ilgili muhtelif problemler oluĢturabilir. Bilindiği gibi klasik sulama Ģebekleri olarak bilinen açık kanal sistemlerinin su taĢıma kapasitesi yüksektir ve arazi yüzeyinin düzgün olması sistemin kullanımında kolaylık sağlamaktadır. Söz konusu sistemlerin en bariz dezavantajı ise özellikle bakımsız ve zayıf iĢletmecilik Ģartlarında su iletim kayıplarının oldukça yüksek olmasıdır. Cihan ve Acar (2017) Konya Ġli Çumra ilçesi ova sulama birliği sulama sahasında su dağıtım kanallarında ana problem olarak kanalların kaplamasız toprak kanallar olmasını bildirmiĢlerdir. Bu durumun su iletim randımanını düĢürerek tarım arazisinde kullanılacak mevcut su miktarının azalmasına sebep olduğunu vurgulamıĢlardır. Su iletim kanallarının performanslarının arttırılması için kaplamalı beton kanallar olarak yenilenmesini tavsiye etmiĢlerdir.
Klasik sulama Ģebekelerinde su iletim kayıplarının çeĢitli sebepleri vardır. Bunların temel nedenleri ise kanal açık su yüzeyinden olan buharlaĢmalar, kanalın
bağlantı yerlerindeki oluĢan sızmalar ile kanal ve kanaletlerin kırılması, tahrip edilmesi sonucu meydana gelen sızmalardır.
Bunun yanında üreticilerin toprak tekstürü ve buna bağlı olarak toprağın su tutma kapasitesi hakkında bir bilgiye sahip olmadıkları belirlenmiĢtir. Çok azda olsa sulama döneminde bazı arazilere az veya fazla su vererek ekonomik zararla karĢı karĢıya kaldıklarına Ģahit olunmaktadır. Genel olarak çiftçilerin büyük çoğunluğunun tarımda su yönetimi konusunda herhangi bir eğitim almadıkları ve sulama ile ilgili uygulamalarda diğer çiftçiler ile fikir alıĢ-veriĢi yaparak sulama sistemini ve sulamaları yaptıkları belirlenmiĢtir.
Çiftçilerin geliĢen teknolojiye entegreleri için sulama konusunda belirli eğitimleri almaları gerektiği saptanmıĢtır.
4.10. Kullanılan Yağmurlama Sulama Sisteminin Arazide Tasarım ġekilleri
AraĢtırmanın yürütüldüğü Kadirli ilçesi çevresinde yerfıstığı tarımı yapan iĢletmelerde kullanılan yağmurlama sulama sisteminin bazı özellikleri Çizelge 4.2‟de verilmiĢtir.
Çizelge 4.2. ÇalıĢma yapılan iĢletmelerde kullanılan bazı yağmurlama sulama sistemlerinin özellikleri
ĠĢletmeler
Ana Boru Lateral Boru BaĢlık Tertibi
Çap (mm) Uzunluk (m) Çap
(mm) Uzunluk (m) (mxm) 1 125 180 75 288 (12x12) 2 125 120 75 108 (12x12) 3 125 288 75 240 (12x12) 4 125 210 75 180 (12x12) 5 125 240 75 192 (12x12) 6 125 120 75 144 (12x12) 7 125 108 75 108 (12x12) 8 125 180 75 156 (12x12) 9 125 252 75 192 (12x12) 10 125 228 75 204 (12x12) 11 125 240 75 336 (12x12) 12 125 90 75 144 (12x12) 13 125 156 75 168 (12x12)
Arazide yapılan gözlem ve ölçümlerde yerfıstığı tarımında kullanılan yağmurlama sulama sisteminde ana boru çapının 125 mm ve sistemde kullanılan ana boru uzunluklarının ise 90 m ile 288 m arasında değiĢtiği tespit edilmiĢtir. Lateral boru çaplarının ise 75 mm olduğu ve uzunluklarının da 108m - 336m arasında değiĢtiği belirlenmiĢtir.
Boru çaplarının seçiminde bitkilere uygulanacak sulama suyunun miktarı; uzunluklarında ise sulamada kullanılan pompanın konumu ve arazide kurulacak sistemin tasarım özellikleri etkili olmaktadır.
Yağmurlama sulamada suyun bitkilere homojen miktarda uygulanmasında en önemli faktörlerden biri yağmurlama sulama sisteminde kullanılan baĢlık tertibidir. ÇalıĢma yapılan bölgedeki iĢletmelerin tamamında baĢlık tertibi (12x12) m yani kare tertip Ģeklidir. Yapılan arazi incelemelerinde ve çiftçilerin beyanında söz konusu baĢlık tertibi istenen miktarda yağmurlama baĢlığının çalıĢması durumunda arazide bitkilere eĢit miktarda su uygulandığı görülmüĢtür. Eğer sistemin çalıĢması durumunda suyun püskürtülmesi ile herhangi bir problemle karĢılaĢılırsa baĢlıklarda basınç ölçümü yapılması önerilebilir, eğer sistemin iĢletme basınç çok düĢük ise ya kullanılan pompa sistemi değiĢtirilmeli ya da yağmurlama sisteminde çalıĢan yağmurlama baĢlığı sayısı azaltılmalıdır. ġayet yağmurlama sulama sistemde suyun homojen dağılması ile ilgili herhangi bir problemle karĢılaĢılmazsa yani baĢlık püskürtme mesafesi ve eĢit miktarda su dağılımı sağlanmıĢsa sistem basıncının ve yağmurlama sistemindeki baĢlık seçiminin uygun olduğu kanaatine varılabilir.
4.11. Yağmurlama Sulama Sisteminin Teknik Özelikleri
AraĢtırma yapılan 13 parselin tamamında taĢınabilir yağmurlama sulama sistemi kullanılmaktadır. ÇalıĢma yapılan 13 parselde yatay milli salyangozlu kapalı fanlı santrifüj pompalar traktör kuyruk miline bağlanarak Ģanzıman yardımı ile 5410 devir/dk' ı 2900 devir/dk' a çıkarması neticesinde pompa az yakıtla yüksek performansta çalıĢır. Pompanın kapasitesi 175m3
/saat -225m3/saat; basma yüksekliği 75 m-100 m, emme ağzı ve basma ağzı çapı ise 6‟‟ yani 150 mm‟dir. Genellikle ana boru olarak çapı 150 mm olan 6 atm çalıĢma basıncı olan yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) borular kullanılmaktadır, latarel borular ise 2 ‟‟ lik yani 75 mm çapında polietilenden imal edilmiĢtir.
4.12 Yağmurlama Sulama Sistemi Ġle Sezonluk Uygulanan Su Miktarları
Bitkilere Yağmurlama sistemi ile yerfıstığı arazilerine verilen toplam su miktarı(Çizelge 4.3) verilmiĢtir.
Çizelge 4.3 ÇalıĢma yapılan alanda yağmurlama sulama sisteminin özellikleri ve araziye verilen toplam
su miktarı
ÇalıĢma yapılan alanlar değerlendirildiğinde; yerfıstığı bitkisinde kullanılan yağmurlama sulama sisteminin baĢlıklarının lateral boru uzunluğuna bağlı olarak 12mx12m kare tertip Ģeklinde dizayn edilmiĢtir. Yağmurlama sulama sisteminde kullanılan lateral borular üzerindeki yağmurlama baĢlık debileri 1,5 m3
/h ile 2,2 m3/h arasında değiĢmektedir.
ĠĢletmelere tarafından bir sezonda yerfıstığına verilen sulama suyu miktarının tespiti için yağmurlama hızı ve bitkilere uygulanan sulama süresine ihtiyaç duyulmaktadır. BaĢlık debilerinin tertip Ģekli yani (12mx12m) yani 144 m2
ye bölünerek çıkan sonucun 1000 ile çarpılması suretiyle iĢletmelerde yağmurlama sulama sistemlerinde kullanılan yağmurlama baĢlıklarının yağmurlama hızı mm/saat cinsinden hesaplanmıĢtır. Buna göre yağmurlama hızı değerlerinin baĢlık debisi ve tertip aralığına göre değiĢtiğini söyleyebiliriz. Ġncelenen iĢletmelerde kullanılan yağmurlama baĢlıklarının yağmurlama hızı değerleri 10,4 mm/saat ile 15,3 mm/saat arasında değiĢmektedir.
AraĢtırma yapılan bölgede çıkıĢın sorunsuz sağlanması için 1,5 saat, çıkıĢ sağlandıktan sonra ise araziye 3 kez daha su verilmektedir. Ayrıca hasadın istenen kalitede yapılabilmesi için de yaklaĢık hasat öncesinde 0,5 saat sulama daha
ĠĢletme Yerfıstığı Arazi varlığı (da) Meme çapı (mm) Basınç (kg/cm2) BaĢlık debisi(m3/h) Yağmurlama
hızı (mm/saat) YağıĢ - Ay/mm Uygulanan
su miktarı (mm) 1 70 4,0-x2,5 2,5-3,5 1,5 10,4 Mayıs 1 146 (210) 2 15 4,5-3,5 2,0-2,5 1,9 12,2 171 (235) 3 100 4,8-4,5 2,0-2,5 2,2 15,3 214 (278) 4 50 4,2-2,5 2,0-3,0 1,6 11,1 Haziran 24 155 (219) 5 22 3,8-2,5 2,0-3,0 1,5 10,4 146 (210) 6 90 4,0-2,5 2,0-3,0 1,5 10,4 146 (210) 7 40 4,0-2,5 2,0-3,0 1,5 10,4 Temmuz 38 146 (210) 8 25 4,2-2,5 2,0-3,0 1,5 10,4 146 (210) 9 40 3,8-2,5 2,0-3,0 1,5 10,4 146 (210) 10 27 4,2-2,5 2,0-3,0 1,6 11,1 Ağustos 1 155 (219) 11 35 4,2-2,5 2,0-3,0 1,5 10,4 146 (210) 12 135 3,8-2,5 2,0-2,5 1,6 11,1 Eylül - 155 (219) 13 100 4,2-2,5 2,0-3,0 1,5 10,4 146 (210)
yapılmaktadır. Sonuç olarak yerfıstığında ekim-hasat arasında toplam 14 saat civarında yağmurlama sulama ile bitkilere su uygulanmaktadır. YetiĢme sezonu olan 2019 yılında Mayıs ayında 1mm, Haziran ayında 24 mm, Temmuz ayında 28 mm ve Ağustos ayında 1 mm yağıĢ düĢmüĢtür. YağıĢların miktarına baktığımızda tamamının etkili yağıĢ olduğunu söyleyebiliriz. Bu yağıĢ değerleri toplamı olan 64 mm‟ i verilen sulama suyu miktarlarına dahil ettiğimizde yerfıstığının sezonluk uygulanan sulama suyu değerlerinin yaklaĢık 210 mm ile 278 mm arasında olduğu söyleyebiliriz. Buradan Ģu çıkarım yapmak mümkündür: yerfıstığı ekim zamanının doğru bir Ģekilde planlanması durumunda toprak haznesindeki mevcut sudan azami yararlanmaktadır; uygulanan sulama suyu miktarı yöredeki mısır bitkisine uygulanan toplam suyunun 1/3‟ den bile daha azdır ve su kaynaklarının sürdürülebilirliği üzerinde pozitif etkiye sahiptir; ve az miktarda sulama suyu uygulaması kullanılan enerji miktarının da az olmasına vesile olmaktadır. Pazar fiyatlarının bu yıl sonundaki gibi seviyede veya daha fazla olması durumunda bölge çiftçisinin daima ilk tercihi bitki olma özelliğini taĢıyacaktır.
4.13. ĠĢletmelerde Kullanılan Yağmurlama Sulama Sistem Tasarımı
Kadirli Ġlçesinde yapılan çalıĢmalarda yağmurlama sistemi tasarlanırken ana kanal, pompa, arazi Ģekli ve malzeme miktarı göz önünde bulundurularak yağmurlama sulama sisteminin plan detayları çizilmiĢtir. Plan detaylarında daha net görülebildiği gibi iĢletmelerin tamamında sulama suyu bir ana boru ile önce açık kanaldan alınmakta, buradan lateral borulara, ve lateral boru üzerindeki yağmurlama baĢlıklarına ve oradan da bitkilere uygulanmaktadır. Elde edilen bu planlar öncelikle yağmurlama sulama ile yerfıstığı tarımı yapacak çiftçilere; sonra da diğer bitki yetiĢtiricilerine örnek olma özelliği taĢımaktadır. Bu rehber olma özelliği taĢıyan çizimler ġekil 4.4-4.5‟da verilmiĢtir.
ġekil 4.4. A ĠĢletmesine ait yağmurlama sulama sistemi planı
ġekil 4.6. C iĢletmesine ait yağmurlama sulama sistemi planı
4.14. Sulama Sayıları ve Toprak Özellikleri Ġle Ġlgili Anket Sonuçları
ÇalıĢmanın yapıldığı 13 adet iĢletmede yapılan anket çalıĢmalarına göre sulama sayıları Çizelge 4.4‟te verilmiĢtir. Ġncelenen iĢletmelerde çiftçilerin büyük çoğunluğunun (%80) 5 sulama yaptığı belirlenmiĢtir. Sulama sayılarında mevsimlik yağıĢ dağılımının önemli bir etken olduğunu belirtmiĢlerdir.
Çizelge 4.4. Anket sonuçlarına göre sulama sayıları dağılımı
4 Sulama (%) 5 Sulama (%)
20 80
Çiftçilerin iĢledikleri tarım arazilerinin toprak özellikleri hakkında %60 oranında bilgi sahibi oldukları tespit edilmiĢtir. Ancak sulamayı ilgilendiren tarla kapasitesi, solma noktası, hacim ağırlığı gibi toprak özelliklerinin neler olduğunu bilmediklerini ifade etmiĢlerdir.
5. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER
Yerfıstığı Adana ve Osmaniye için ekonomik öneme sahip stratejik bitkilerden biridir. Yerfıstığı yetiĢtirilen bölgenin iklim özellikleri de dikkate alındığında sulama yapmadan bitki yetiĢtirilmesi mümkün değildir. Sulama uygulamalarında kullanılan sulama suyu çiftçiler tarım arazileri yakınında veya sınırından geçen beton kaplamalı veya kaplamasız toprak kanallardan temin etmektedirler. Arazi incelemelerinde söz konusu kanalların bazılarının oldukça bakımsız olması yanında içerisinde bol miktarda suyu seven bitkilerin olduğu gözlenmiĢtir. Bu durum kanalın sulama suyu iletim randımanını azaltmaktadır. Buradan söz konusu toprak ve otlanma problemi olan kanalların sulama sezonu öncesinde bakım-onarım iĢlemlerinin tamamlanması tavsiye edilir.
Yerfıstığı sulamalarında sadece yağmurlama sulama yöntemi kullanılmaktadır. Yağmurlama sulamalarda suyun borulara iletilmesi ve yağmurlama baĢlıkları ile yerfıstığı bitkisinin üzerine uygulanmasında güç kaynağı olarak traktörün kuyruk milinden yararlanılmaktadır. Sulama esnasında traktörün çalıĢması için dizel yakıt kullanılmaktadır. Türkiye‟ de petrol fiyatlarının yüksek olması sulamada kullanılan enerji maliyetinin de artmasına sebep olmaktadır. Sürdürülebilir bir sulama için devletin yerfıstığı üreten çiftçilere yakıt desteğini artırması önerilebilir.
Diğer yandan, petrol fiyatlarının fazla olması çiftçilerin sulama iĢlemini daha randımanlı yapmasını zorlamaktadır. Çiftçiler de mümkün olduğunca en az sürede sulama iĢlemlerini tamamlamaktadırlar. Ayrıca, yağmurlama sulama sisteminin iĢletilmesinde elektrik enerjisi kullanımı dizel yakıt ile karĢılaĢtırıldığında daha ekonomik olduğu bir gerçektir. Elektrik enerjisi çevre dostu bir kaynaktır ve sisteme sulama boyunca daha homojen bir basınç sağlamaktadır. Çiftçilerin güç kaynağı olarak elektrik enerjisine geçiĢ yapmaları; bu çiftçilere de devletin finansal destek sağlaması tavsiye edilebilir.
Yerfıstığı bitkisine verilen sulama suyu miktarının yörede yetiĢtiriciliği yaygın olan mısır bitkisine oranla oldukça az olması söz konusu bitkinin yörenin mevcut su kaynaklarının sürdürülebilirliğine oldukça yüksek katsı sağladığı söylenebilir.
Çiftçilerin tarımsal faaliyetlerde ilk düĢündüğü daha kazançlı bir tarım yapmaktır. Bu yıl yerfıstığı fiyatları çiftçinin yüzünü güldürmüĢtür. Kabuklu yerfıstığı üreticiden 10-12 TL/ kg‟dan iĢlem görmüĢtür. Pazar fiyatındaki bu olumlu hava neredeyse çiftçilerin bu faaliyetten uzaklaĢmak üzere olduğu anda onlara yeniden bir
can suyu niteliğinde yer bulmuĢtur. Sürdürülebilir bir yerfıstığı üretimi için Türkiye Ģartlarında kabuklu yerfıstığı fiyatının en az 10 TL/ kg olması gerekir.
Yörede yerfıstığı tohum verimi yaklaĢık 315-350 kg/ da civarında olup dünya ortalamasına yakındır. Bunun sebepleri olarak; bu bölgenin yerfıstığı bitki yetiĢtirilmesi için mükemmel bir ekolojiye sahip olması, çiftçilerin bu uğraĢıyı yıllardır devem ettirmeleri, yerfıstığı çeĢidini yöreye adaptasyonu fevkalade olanları tercih etmeleri, çiftçilerin yörede yağmurlama sulama tekniğini doğru bir Ģekilde yönetmeleri ve yerfıstığının ekimden hasada kadar tüm kültürel iĢlemleri yeterli oranda ve istenen zamanda yapmaları gösterilebilir. Daha da mükemmel bir dane verimi ve kalitesi için bölge çiftçilerinin modern tarım tekniklerinin sürekli takipçisi olmaları önerilebilir. Ayrıca, yerfıstığı tarımı konusunda arazi Ģartlarında çalıĢan ve oldukça iyi deneyime sahip insanlarla sürekli bilgi alıĢ-veriĢinde bulunmaları önerilebilir.
Çiftçilere kullandıkları yağmurlama sulama yönteminin baĢarısı hakkında daha net bilgi verebilmek için arazi Ģartlarında yağmurlama sulama yöntemlerinin sulama-verim iliĢkileri konusunda bilimsel araĢtırmalara yer verilmesi gerekir. Bu çalıĢmaların sonunda çiftçilere daha somut çözümler sunulabilecektir.
Arazi incelemeleri esnasında, yerfıstığı tarımı ile uğraĢan ve sulamaları gerçekleĢtiren kiĢilerin genellikle genç ve orta yaĢlarda olduğu görülmüĢtür. Genç insanların tarımsal faaliyetlerle ilgilenmeleri tarımsal uygulamaları daha kaliteli yapmalarına vesile olmaktadır. Özellikle araĢtırma bölgesinde taĢınabilir/seyyar yağmurlama sulama sistemi kullanılmakta; her bir durakta sulama iĢlemi tamamlandıktan sonra bu boru hatlarının bir diğer durağa taĢınması gerekmektedir. Sulamanın tamamlandığı yerden arazi yüzeyi oldukça ıslak olmasından dolayı boruların buradan taĢınması esnasında çiftçiler çamura gömülmekte ve bazı bitkilere az da olsa zarar verebilmektedir. Sulanacak alan büyüdükçe bu iĢlem daha zor ve zaman alıcı olmaktadır. Dolayısıyla, genç çiftçilerin olması söz konusu boruların taĢınmasında etkinliği artırmaktadır. TaĢınabilir yağmurlama sulama sisteminin bu zorluğundan kurtulmak için çiftçilerin tüm alana yerleĢtirilebilen daha düĢük debili sabit sistemleri gelecekte arazide kullanmaları tavsiye edilebilir. Bu durumda büyük araziler arazinin tamamı yağmurlama boruları taĢınmadan rotasyon Ģeklinde sulanabilecek ve sulama iĢçiliğinden oldukça yüksek oranda tasarruf sağlanabilecektir. Bunun yanında genç insanların görsel medyayı daha yakından takip etmeleri yerfıstığı tarımında mevcut baĢarının daha da artmasına yol açabilir.
