Dede Korkut Kitabı'nın Hikaye Formatında İlk Yenidenyazımı: "Mustafa Rahmi, Korkud Atanın Kitabı: Evvel Zamanda..." Prof. Dr. Salahaddin BEKKİ-Enis YALÇIN

(1)

DEDE KORKUT K TABI’NIN H KÂYE FORMATINDA

LK YEN DENYAZIMI:

“MUSTAFA RAHM , KORKUD ATANIN K TABI: EVVEL ZAMANDA…”*

The First Rewriting of the Book of Dede Korkut in Story Format: “Mustafa Rahmi, Korkud Atan n Kitab Evvel Zamanda…”

Prof. Dr. Salahaddin BEKK ** Eni YAL IN***

Z

T rk k l r e arihi a ndan ok nemli k l r n rlar n b n e inde bar nd ran Dede Kork Ki ab , Heinrich Friedrich Von Die araf ndan bilim d n a na d r l ndan l onra T rki e de Kili li M al-lim Rifa araf ndan 1916 l nda a mlan r. Kili li nin b al ma , e erin Orhan aik G k a e M harrem Ergin araf ndan ap lan La in harfli ne irlerine kadar ellerden d memi , li era rde nca bir re Dede Kor-k Kor-kon l al malar n eKor-k referan Kor-ka na olm r. Bir araf an F ad K pr l , Abd lkadir nan, M allim Ce de , Per e Naili Bora a , H e in Nam k gibi ara r c lar Kili li a n erinde incelemelerini aparken di er araf an Zi a G kalp, Dede Kork anla lar n n daha geni halk ki lelerine la r lma ol nda farkl al malarda b l nm r. Zi a G kalp, 1923 l nda Dede Kork Ki ab nda b l nan D ha Koca O l Del D mr l Bo ile Ba a Depeg ld rd gi Bo ko kla rarak Al n I k adl iir ki ab nda Deli D m-r l e Am-r lan Ba a ba l klam-r la a mlam r. B al ma, Dede Kork anla lar n n iir forma nda ilk

eniden a m rne idir. M afa Rahmi [Balaban] n 1927 l nda Arap harfleri le a mlam old Kork d A an n Ki ab : E el Zamanda i imli e erinde er alan Tepeg ile Ar lan Ba a , Dir e Han ile O l Bo a e Sal r Beg ba l kl anla lar i e Dede Kork Ki ab ndan al nm hik elerin oc k ok r ki le i g e ilerek ne ir halinde ha rlanm ilk eniden a m rnekleridir. Herhangi bir me nin kendi inden nceki me inlerden ba m olama aca emel ar a m erine o r lan e n rlar belirlenen me inlerara l k ka ram , iki me in ara ndaki ili kileri or a a ko ma a nelik olarak re ilmi bir inceleme n emi olarak l e a l edebi a ba a olmak ere farkl ana dallar (m ik, inema, re im) ara ndaki ili kilerin ara -r lma nda da k llan lmak ad -r. B al mada, M afa Rahmi nin e erinde er alan Tepeg ile Ar lan Ba-a , Dir e HBa-an ile O l Bo Ba-a e SBa-al r Beg bBa-a l kl hik eler ile Kili li M Ba-allim RifBa-a n ne rinde er Ba-alBa-an Ba a Depeg i ld rd gi Bo , Dir e Han O l B a Han Bo e Sal r Ka an n i Ya maland Bo , me inlerara ili kiler ba lam nda incelenme e al lm r. B ap l rken M afa Rahmi nin ki ab n

a mlad arih e T rki e deki ek Dede Kork ne ri olan Kili li nin ki ab Ki b- Dede Kork d al Li n- T ife-i O n al me in, M afa Rahmi nin Kork d A an n Ki ab : E el Zamanda adl e eri i e ana me in olarak ele al nm r. Zi a G kalp ile ba la an e g n m de de de am eden eniden a m re lerinin en emel ka naklar ndan biri Dede Kork Ki ab olm r. ellikle Zi a G kalp n Dede Kork anla lar ndan ba lar n iir forma nda eniden a arak a mlam olma , b anla lar n geni halk ki lelerine la ma nda nemli bir rol o nam r. A n d nemde M afa Rahmi de ne ir bi iminde b kon a el a m r. M afa Rahmi nin Dede Kork anla lar kon nda Zi a G kalp kadar hre b lmama nda e erinin a n arihinin e kili old g r lmek edir. 1927 l nda Arap harfleri le a mlanan e er, bir l onra La in k kenli T rk alfabe ine ge ilme i le a g nla madan n lma a erk edilmi ir. E er, 2014 l nda T ran M. T rkmeno l

araf ndan La in k kenli T rk harflerine ak ar larak a n adla eniden a mlan r. Anahtar Kelimeler

Dede Kork Ki ab , Kili li M allim Rifa , me inlerara l k, M afa Rahmi, eniden a m. ABSTRACT

The Book of Dede Korkut contains very important cultural elements in terms of Turkish culture and history. It was announced to the scientific world by Heinrich Friedrich Von Diez. A century later, in 1916, it * Geli arihi: 27 Haziran 2019 - Kabul tarihi: 15 Temmuz 2020

Bekki, Salahaddin; Yal n,Enis. Dede Kork Ki ab n n Hik e Forma nda lk Yeniden a m : M afa Rahmi, Kork d A an n Ki ab : E el Zamanda Mill Folklor 127 (G 2020): 113-130

** K r ehir Ahi E ran ni er i e i Fen-Edebi a Fak l e i T rk Dili e Edebi a B l m , K r ehir/T rki e, sbekki@gmail.com, ORCID ID: 0000-0002-6188-954X.

*** K r ehir Ahi E ran ni er i e i So al Bilimler En i T rk Dili e Edebi a Ana Bilim Dal Y ksek Li an renci i, K r ehir/T rki e, enesylcn18@gmail.com, ORCID ID: 0000-0001-7873-570X.

(2)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

114 http://www.millifolklor.com

was p bli hed b Kili li M allim Rifa in T rke . R fa work did not fall from the hands until the Latin-letter p blica ion of Orhan aik G k a and M harrem Ergin and hi d ha been he onl reference o rce of Dede Korkut studies for a long time in the literature. On the one hand, researchers such as F ad K pr l , Abd lkadir nan, M allim Ce de , Per e Naili Bora a and H e in Nam k ha e been orking on he p bli-ca ion of Kili li, hile Zi a G kalp ha made effor o bring he "Dede Kork narra i e " o he ider p blic. In 1923, Zi a G kalp edi ed D ha Koca on Deli D mr l and he or ha Ba a kill Depego in he Book of Dede Kork and p bli hed in hi poe r book Al n I k i h he i le Deli D mr l and Ar lan Ba a . This study is the first rewriting examples of Dede Korkut narratives in poetry format. Mustafa Rahmi [Balaban] published Korkud Atan n Kitab Evvel Zamanda with Arabic letters in 1927. The narratives titled Tepeg and Ar lan Ba a , Dir e Han and O l Bo a and Sal r Beg in hi ork are he fir e ample of rewriting of the stories taken from the Book of Dede Korkut in the form of prose by considering the children's audience. The concept of "intertextuality", which is based on the basic assumption that any text cannot be inde-pendent of its predecessors, is a method of examination produced to reveal the relations between the two texts. It is also used in researching the relationships between different branches of art (music, cinema, painting), es-pecially oral and written literature. In this study, the works of Mus afa Rahmi ( Tepeg and Ar lan Ba a ,

Dir e Han and hi on Bo a and Sal r Beg ) and he p blica ion of M allim Rifa ( he or ha Ba a kill Depego , The or of Dir e Han and hi on B a Han and he or ha ransacks Salur Kazan's ho e ) ha e been examined in the context of intertextual relations. The Book of Dede Korkut is one of the most important sources of the reconstruction proce ha ar ed i h Zi a G kalp. Especially the fact that Ziya G kalp re-wrote some of Dede Korkut narratives in poetry format played an important role to help these narra-tives reach people. In the same period, Mustafa Rahmi handled this issue in prose format. Mustafa Rahmi's Dede Kork narra i e did no find a m ch fame a Zi a G kalp' p blica ion due to publication date. The work, which was published in Arabic letters in 1927, was left to be forgotten before becoming widespread with the transition to Turkish alphabet of Latin origin a year later. The work was transferred to Latin origin Turkish letter b T ran M. T rkmeno l in 2014 and rep bli hed nder he ame name.

Key Words

The Book of Dede Korkut, Kilisli Muallim Rifat, intertextuality, Mustafa Rahmi, rewriting. Giri

P ikoloji, pedagoji, din, fel efe, ahlak, T rk dili, oc k edebi a , medeni e e k l-r al-rihi gibi bil-r ok alanda elif e el-rc me ek en kadal-r e el-r el-rmi olan M afa Rahmi [Balaban] (1888-18 Temm 1953), apm old al malarla T rki e de Ba ar e i im e re im i eminin erle me ine nc l k eden i imlerden biri olm r (Er an 1992: 1; ahin 2005).

1913-1920 llar ara nda i re de e i im g r p genel e i im i emi i eri inde oc k e i imi ile emel e i imin nemini ka ra an bir pedagog olarak memleke e d nen M afa Rahmi nin ilk e erleri de oc k e i imine nelik olm r ( ahin 2005: 35). oc klar Cenne i (1923) ile Kork d A an n Ki ab : E el Zamanda (1927) on n oc klar i in ha rlad elif e arlama hik elerinin b l nd ki aplar d r. Ame-rika K ifi Kri of Kolomb (1923) oc klar i in ha rlad bir bi ografidir. A (1928) i e oc klara nelik olarak a d perdelik o n n n ad d r. oc klar E i (1923) , Da da B l nm oc k (1923) ile Al n if lik (1923) i e M afa Rahmi nin Ba l a arlardan e irdi i oc k ki aplar d r (G ne 2019: 30-67).

Telif, erc me e arlama bir ok e ere im a a m olan M afa Rahmi nin oc k edebi a na nelik ap a nlar, me inlerara ili kiler bak m ndan incelenme i hak eden e erlerdir. T rki e deki harf ink lab ndan (1 Ka m 1928) bir l nce Arap harfleri ile a mlam old e i eri inde Dede Kork bo lar ndan Tepeg ile Ar lan Ba a [=Ba a Depeg ld rd gi Bo ] , Dir e Han ile O l Bo a [=Dir e Han O l B a Han Bo ] e Sal r Beg [=Sal r Ka an n i Ya maland Bo ] in de er ald

(3)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

metinlerin ciddi d ende d n m ba l na g n olarak Dede Korkut Kitab nda er

alan anla n n hik e forma nda ilk yenidenya m rne idir.

M afa Rahmi nin al ma , her ne kadar Korkud Atan n Kitab : Evvel Zamanda ad n a a da i eri i amamen Dede Kork la ilgili de ildir. E erde Dede Kork an re ilen hik e le birlik e on bir arlama e be i elif olmak ere oplamda on al hik e b l nmak ad r.1_{Ki ap re imlerle de} _{lenmi ir. U arlamalar n bir k m , T rk} e d n a ma allar ndan ap lm r. M afa Rahmi, elif hik elerinde old gibi ar-lamalar nda da ola rg lerini ade, ah kadro n iki ki i le n rl m r. S kon e erde ola rg di erlerine g re daha karma k e hacimli olan hik eler, Dede Kork an ap lan arlamalard r (G ne 2019: 38). Ya ar, e erinin be e birini ol ran Dede Kork ile ilgili hik eleri ki ab n n ba l na ekerek do r dan Dede Kork Ki ab na g ndermede b l nm r. Ya ar, oc klar i in ha rlad b e erde onlara ka and rmak i edi i de erleri Dede Kork / Kork A a n n bilge kimli i erin-den ak arman n daha e kili olaca n d nm olmal ki ki ab n on nda da i i in an olman n e al man n nemine dair me ajlar n Dede Kork an iki eklinde er-mi ir.

K bila Ak l m, eniden a ma , Hangi t rden olursa olsun, nceki bir metnin

onu taklit eden, d n t ren, a k ya da kapal bir bi imde ona g nderen bir ba ka me-tinde yinelenmesi. (2000: 236) olarak an mlar. Topl m al kimli i ol ran de erlerin

onraki k aklara ak ar labilme i i in b de erleri bar nd ran me inler, kop alanarak (ol-d gibi inelenerek) a da d n r lerek (k l k de i ir ilerek) yenidenya l r (Ak-l m 2013: 29). nk gerek anla m bi imi gerek e i erdi i anlam bak m ndan e ki me inler, eni bir ok r ki le i i in g n n ko llar na g re eniden a lmak or ndad rlar (Y lar 2016: 28). M afa Rahmi de T rk k l r n n abide a l ka naklar n n ba nda gelen Dede Korkut Kitab ndan ald hik e i bi imsel ve anlamsal d n mler

uy-g la arak oc k ok r ki le i i in eniden a m r.

Yenidenyazma, Bir alt metinden yola k larak bir ana metin ortaya koyma i idir. (G en 2014: 22). Al me in e eniden a lm olan ana me in, kar la rmal olarak incelendi inde iki me in ara ndaki de i im e d n mler e pi edilip me inler ara n-daki bi im e i eri in ben erli i e farkl l or a a kar l r (Edi A do an 2019: 465).

M afa Rahmi nin ki ab n a mlad arih en nce Dede Korkut Kitab T r-ki e de adece Kili li M allim Rifa [Bilge] araf ndan 1916 da ne redilmi ir. B d r m g n ne al nd nda M afa Rahmi nin e erini a arken Kili li ne rinden alt metin olarak fa daland m hakkak r. B d r m me inlerara l k erimlerinden gizli al nt olarak ni elemek m mk nd r.

B al mada Kili li M allim Rifa n Dede Kork ne rinde er alan hik eler al me in, M afa Rahmi nin Korkud Atan n Kitab : Evvel Zamanda adl e erindeki Dede Kork ka nakl hik eler i e ana me in olarak ele al n p me inlerara ili ki bi imlerin-den yeniimlerin-denya m ba lam nda incelenmi ir.

1. Tepeg ile Ar lan Ba a

Dre den n ha nda 108b(5) 119b(4) araklar ara nda er alan bo , Va ikan n -ha nda ok r. B bo da, gayriahl k bir eylemin (tecav - ina) sonucunda d nyaya

gelen bir ucubenin O ilini peri an e me i e bir ar lan araf ndan in an ar larda b lm olan Ba a n o c be i or adan kald rma i lenir (Ergin 1989: 15-16).

Ana me indeki Tepeg ile Ar lan Ba a hik e inde ilk bi im el d n m hik enin ba l d r. Al me inde, Han m He Ba a Depeg i ld rd gi Bo n Be an

(4)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

der olan hik enin ad , ana me inde ba kahraman n ar lanlar araf ndan b lme ine g nderme ap l p rakibinin ad da an larak Tepeg ile Ar lan Ba a a d n r lm

-r. Ar lan Ba a ibare i Zi a G kalp n Alt n I k (1923) adl e erindeki Ar lan Ba a anla n a r rmak ad r. Zi a G kalp n, ko ukla t rarak eniden a d Ar lan

Ba-a hik e ini Ahme g r G en , Halk Anlat lar n n Yeniden Ya m S recinde

Te-peg (1923-2018), adl e erinde me inlerara ili ki bi imlerinden yenidenya m ba

la-m nda incelela-mi ir (2019: 400-424).

Ana me indeki Tepeg ile Ar lan Ba a hik e i, gelenek el halk ma allar nda kl kla k llan lan bir kal p ifade le ba lar: Evvel amanda bir vakt O u T rkleri bir

bask na u rad lar. (M afa Rahmi 1927: 3). B le bir giri , a ar n anla ma al for-m na okfor-mak i edi ini d nd r e de anla n n geri kalan k mlar nda ma al n rla-r na erla-r erla-rilme erla-rek al me ne ad k kal nm r.

Ana me in ile al me in ara ndaki ili ki bi imlerini g erebilmek i in al n lanan me inler ablo i ine al nm e de i ikli e ra an ibareler ko olarak di ilmi ir. Te-peg ile Ar lan Ba a anla n n al me ni ile ana me ninin ba lang c mleleri ledir:

Ha he , e e ha bir g n

O u otururken i e a ge di. D n i inde rkdi k di. Ka p giderken Aru Kocanun o lanc d mi . Bir aslan bu-lup g t rmi beslemi . (Kilisli 1916:

120).

Evvel zamanda bir vakt O u T e i

bir ba a u rad lar, g ede e e Aru Kocan n o lanc a , bir arslan bulup g t rm , beslemi .

(Mus-tafa Rahmi 1927: 3).

G r ld gibi al me inde er alan hik edeki stine ya geldi. ibare i kar

l-m erine bask na u rad lar ibare i eklenl-mi ir. B n n an nda al l-me indeki anla da hik e kahramanlar n n men p old bo , O lar olarak erilirken ana me indeki anla da O lar n da bir T rk bo old bilgi i ncelenerek O u T rkleri tamla-ma k llan lm r. Ana me indeki hik e e eklenen l al de erlerin n plana kar l-d b ifal-de le l-d nyap birimsel bir d n m n me dana geldi i lenebilir. A r ca al me inde O lar n ba k na rad klar nda d manla m cadele e me ip ka klar i -lenirken ana me inde ka man n kon olmad b n n erine g edildi inden bah-sedilir. Bu da d nyap birimin ne kadar ba k n old n g ler n ne ermek edir. Zira T rklerin d mandan kork p ka malar n n kon olama aca bilaki kendi i ekleri le g edebilecekekleri i lenerek kork bilme en bir T rk profili i ilme e al lm -r. B profilin i ilme inde II. Me r i e le ba la p c mh ri e in k r l lar nda ir e apan T rk l k ak m n n b k rol olm r.

19. lda geli en i a i, o al e ik i adi ola lar, d n a belli bir de i im e d n me orlarken O manl mpara orl n nce oprak ka b na ra m ilerle en lda da k lma ehdidi le ba ba a b rakm r. B re e, hem kendi arl n ko-r mak hem de i inde b l n lan oko-r d ko-r mdan k ko-r lmak i in ko-re ilen ko-re e eleko-r O man-l c man-l k , lamc l k e T rk l k olarak kar m a kar.2_{Zi a G kalp araf ndan} -n rlar i ilmi ola-n T rk l k a-nla , A a rk n ah nda g lama alan b larak da-lan impara orl k an bir l de le (T rki e C mh ri e i) ara ma ba arm r. C m-h ri e olg n n ap lan bir ak m ink laplarla erle irilme e al ld d nemin a d n olmak bak m ndan M afa Rahmi de T rkl ncele en bir bak a la e erini a -m r.

(5)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

Ana me indeki oban ile peri k n n ili ki inin anla ld b l mde, al me inde b -l nan ba c m-le-lerin kesi-lip kar -ld g r -lmektedir:

U un B nar dimekle me hur bir b nar vard . Ol b nara perriler konm idi. Na-gahandan koyun rkdi. oban irgece k d iler vard g rdi kim perri k lar ka-nat kanada ba lam lar u arlar. oban kepene ini erlerine atd , perri k nun birini tutd . Ta a id b de ha ci a e ledi. Koyun rkmege ba lad , oban k -n -n [koyu-nu-n] -n -ne segirtdi. Perri k kanat urup u d (Kilisli 1916: 120-121)

U un B nar demekle me hur bir b nar vard . Bu b nara periler konmu du. Ko-yunlar rkd . Sa oban ileri vard . G rd ki peri k lar kanad kanada ba -lanm lar, u arlar. oban kepenegini

erlerine atd . Peri k n n birini tutdu. Koyun rkmege ba lad . oban, koyun-lar n n ne segirtdi. Peri k kanadla-r n ukanadla-rup u du (Mustafa Rahmi 1927: 4)

Ana metinden Tama id b derhal cima eyledi. c mle i kar lm r. B rada a-p lan kesia-p karma i lemi ola lar ara ge i i a la an bir ifade e g land i in ana me indeki ola lar ara nda ili kinin kopma na ol a m r. Yani al me inde O lar n ba na gelen felake in nedeni Sar oban n Peri K ile cin el ili ki e girme i ken ana metinde, Tama id b derhal cima eyledi. c mle i kar ld i in b le bir neden-so-n ili ki i k r lamam r. Ya ar n ana me inde neden- on ili ki ini or adan kald ra-cak ekilde a arr f a b l nma n n ebebi hedef ok r ki le i olan oc klara k rnek

e kil edecek bir da ran ak armak i eme i i a da b le ahlak d bir da ran O -lara / T rklere ak ramama olabilir.

Ba nd r Han n be leri ile birlik e ge erken pla en a [me inde nak] i indeki e-peg g rmeleri al me inde G rdiler kim bir ibret nesne yatur, ba g ti bel rsi .

(Kili li 1916: 121) eklinde anla l rken ana me inde, G rd ler ki alamet bir ey yat

-yor. Ba ma belirsi . (M afa Rahmi 1927: 4) olarak de i irilmi ir. B de i irme-ler, hik e bo nca oc k ok r ki le ini g e en a ar n argo e k f r i eren leri m mk n old nca kendi ol rd me nin d nda ma aba n n bir on c d r.

Al me inde ola lar n ak na g n olarak oban n ekrar p nara gelip na g r-d aman peri k n n oban emanetin gel al, amma O u un ba na eval get rd n.

(Kili li 1916: 121) dedi i ka dedilir. Ana me inde i e b b l m, O u T rklerinin

ba-na eval getirdin. (Mustafa Rahmi 1927: 4) eklinde erilmi ir. Aba-na me ne l al

de-erlerin n plana kar lma i in eklenen b ifade le d nyap birimsel bir d n m n

me dana geldi i lenebilir.

Al me indeki kahraman adlar ndan ba lar n n ana me inde farkl ekilde erilme i, erinde d r lma gereken ba ka bir a r n d r. Demir Tonl Mamak erine Demir Tonl M hak ; Ula o l Sal r Ka an erine Sal r ad o l Ka an ile Ka an A lan yerine Kafan A lan a lm olma anl ok ma e a m re ip ha a olarak de er-lendirilmelidir.

Ana me inde ba mek nlar n da de i i i g lenmek edir. Al me inde Ba a , Tepe-g den aklanmak i in ma ara a girerken b mek n ana me inde a l olarak ge -mek edir. Mek n al de i imler yk sel d n mler olarak da kar m a k ndan b -rada yk sel d n m n me dana geldi i lenebilir.

(6)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

Al me inde Tepeg n Ba a a k rd b n aklara ana me inde de er erimi ir. Faka al me inde er alan kierimi laerimi mo iflerin ana me inden kar ld g r l-mek edir. Al me inde Ba a n aklardan k r l p Tepeg n O lan kurtuld n mu?

or erine Ba a n Tanr m kurtard . dedi i ka dedilir. Ana me inde i e Ba a n Tanr n n ad n anmadan adece Kurtuldum. dedi i g r lmek edir. B lelikle Ba a n ilahi bir ard mla de il de kendi e enekleri ile k r ld ok c a ak ar lm ol r. A r ca al me inde Tepeg n k mbe a na d en Ba a n L il he illallah

Mu-hammed n res lullah. (Kilisli 1916: 127) dedik en onra k mbe in ar l p edi erden

kap a lma a e inde k r ld anla l rken ana me inde - lami mo ifler kar larak- b k r l Basat, bir y klendi, k nbedin bir duvar a ld . Hemen d ar kt .

(Mus-afa Rahmi 1927: 12) eklinde erilmi ir. Ana me inde Ba a n d aklardan -alt me indeki hik enin ak ine- ilahi bir ard m almadan kendi e enekleri le k r ld n n anla lma ana me inde rgesel (motifsel) bir d n m me dana ge irmi ir. A r ca

Ba-a n Tepeg k r etmesi alt metinde, S n ligi oca a b rakd lar k d . Basat eline

ald , ad g rkl Muhammede salavat get rdi, s n ligi Depeg n g ne eyle basd kim Depeg n g i hel k oldu. (Kili li 1916: 126) eklinde i lenirken, ana me inde -yine

lami mo ifler kar larak- Demir ka oca a att lar, k d . Basat, eline ald . Demir ka Tepeg n g ne yle basd ki Tepeg n g helak oldu. (Mustafa Rahmi

1927: 11) eklinde erilmi ir.

Tepeg n, Ba a an aman dileme i erine Ba a n ap o lama da alt me-tinde, Mere kavat a sakallu babam a latm s n (Kilisli 1916: 129) iken ana metin-den argo e k f r ler kar larak, Bre sen, aksakall babam a latm s n (Mustafa Rahmi 1927: 14) ekline d n r lm r. A r ca a ar, s n l g kelimesini oc k-lar n daha kola anla abilece i demir ka k la kar lam r.

Ana me inden lami mo iflerin kar lma la ap lan motifsel d n m nlerin

kah-ramanl a rg apmak i in g land n lemek m mk nd r. B d n rme le ne kadar ora d e de kendi g c e akl la orl klar n e inden gelebilecek bir kahraman profili i ilmek i enmi ir.

lami mo iflerin kar lma nda Zi a G kalp n, iha e Terakki Par i i nin 1917 de ap lan kongre inde medre elerin kald r lma , e h li laml k m e e inin la -edilme i ile aile h k k na dair bir ak m de i ikler ap lma nok a ndaki eklifleri le (Oka e Ak a 1992: 13) emeli a lan, c mh ri e in ilan ndan onra da A a rk n n-derli inde bir bir ger ekle irilen ink laplarla3_{olg nla r lan e 10 Ni an 1928 de dinle} ilgili maddelerin ana a adan kar lma la on lanan laiklik anla n n e ki inden bah edebiliri . mpara orl k an l de le e ge i d neminin air e a arlar da eniden ap lanma e geli me nok a nda c mh ri e en e ap lan ink laplardan ana a r al-ma a ba larlar. Zira her rl Siyas ve toplumsal alt st olu lardan sonra gelen yeniden

yap lanma hamlesi, kendisi ile ge mi aras na bir s n r i gisi ekmek ister. (T rke

2009: 425). D nemin me h r mec p ana k rlar ndan k Cemal in Ama a Se aha -name i d nemin r h n an ma bak m ndan ilgi ekici bir e erdir. k Cemal, e-aha name inin ilk ba k nda ( .) anb l da Koca M afa Pa a da Rama an Efendi Derg h nda kalan bir der i olarak kendini an r. k Cemal, e aha name inin apka Kan n (25 Ka m 1925) ile Tekke, Za i e e T rbelerin kapa lma na ili kin kan ndan (30 Ka m 1925) onra ap lan ba k nda i e e erinin kapaklar nda er alan der i ko

(7)

ol-Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

d n a r racak m ibareleri de me inden a kla p kararak e aha name ini d -nemin r h na g n bir hale ge irir. B nok ada k Cemal in hik e i b de rin a na olmak bak m ndan ipik ir (Pehli an 2017: 19-39). A n llarda eserini kaleme alan

Mus-afa Rahmi nin de d nemin r h na g n bir da ran ergile erek m mk n old nca lami mo iflerden ar nd r lm bir e er ol rma aba i eri ine girdi ini le ebiliri .

Dede Kork anla lar ndaki man m k mlar ( o lamalar) da bir ak m ekleme e karmalar ap l p bi imsel bir d n me u rat larak anla lar n b nl a lanm r. Ana me in ile al me inde Ba a n karde i K an Sel k n lm old n renince g erdi i epki farkl l k g ermek edir. B d r m, alt metinde Basatun karangulu g

-leri ya ile told . Kar nda y n soylam , g relim hanum ne soylam aydur: (Kilisli 1916: 124) bi iminde erilirken ana me inde, Basat n karaca g leri ya la doldu.

To-bu unu [kopu ] eline ald . Karda y n soylad . G relim ne soylad : (Mustafa Rahmi 1927: 8) eklinde ifade edilmi ir. Ya ar, b rada o lamalar n kop e li inde

lendi-ine rg apmak i in Ba a n ellendi-ine kop ermi ir.

Ba a n Tepeg n erine gidece ini leme i erine baba n n ap o -lama alt metinde manzum olarak verilirken ana metinde d ya la t r lm t r. A r ca b

o lamadaki ba k mlar da ke ilip kar lm r. B bak mdan b rada bi imsel bir d

-n m n me dana geldi ini lemek m mk nd r:

Ka an Big b ada a , g e

i e a a d :

Ka a e e d De eg

A i de e d a ad Ba a

Ka a Ka a d De eg

Kara kara ta larda ev rd m a ad Basat

Ka a A a d De eg

Kal n sa larda ev rd m a ad Ba a Er olsan yig [big] olsan

Mere men Kazanca olmayas n Basat A sakallu baban a a ag

A b r ekl anan b a ag didi. (Ki-lisli 1916: 125).

Ka an Beg: Kara ta larda evirdim. Kal n sa l klarda evirdim. Te eg ge e e e ge i e edi . Er olsan beg olsan, benim gibi olmayas n. Aksakall baban , ak p r ekli anan be h de a -latma dedi. (Mustafa Rahmi 1927: 9).

Tepeg n Ba a an af dileme inin anla ld b l mdeki o lamalarda da ben er ekilde kesilip kar lan b l mler b l nmak ad r.

Ana me inde dikka eken bir ba ka bi imsel d n m de metnin sonunda yer alan

Dede Kork n d a e i i b l mdedir. Al me indeki Ba a Depeg ld rd gi Bo n on nda Dede Kork n d a man m olarak erilirken ana me inde ba k

-mlar indirgenip d ya la t r lm t r:

Kara ta a ay tdu unda [ind ginde] i it [a ut] virs n

Kanlu kanlu sulardan ki it [ge t] virs n [(didi)].

E i e a da a a d

Kara ta a indiginde a ge . b a sulardan a ge . O u ilini beladan kurtard n: y n her daim ak olsun. (Mustafa Rahmi

(8)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

Kal n O u biglerini [biglerin] y kden kur-tard n K di A ah a i Basat didi. a ge d gi de a i a da a a-, g ah a ad g M ha ed M afa a ba a . (Kili li 1916: 130-131)

M afa Rahmi nin kaleme ald Tepeg ile Ar lan Ba a hik e i, Kili li nin Dede Kork ne rinden al n p bi imsel ve anlamsal d n mlere ra larak d nemin r

-h na g n -h le ge irilme e al lm r. Me inlerara ili kiler bak m ndan,

anametin-lerin ciddi d ende d n t r m ne rnek olabilecek b hik ede, al me indeki hik

e-nin me aj kor nmakla birlik e me indeki ba kelimeler kar larak erlerine enileri ek-lenmi , ba c mleler indirgenerek e leme ol na gidilmi e hik ede man m olarak verilen ba k mlar da d ya la t r lm t r.

2. Dir e Han ile O l Bo a

Dre den n ha nda m kaddime den onra gelen ilk bo olan Dir e Han O l B -a H-an , Dre den n h-a nd-a 6b(13) - 19b(10); V-a ik-an n h-a nd-a 60-a(13) - 67b(7) araklar ara ndad r. Bo da, Dir e Han n k rk i idinin ne inan p o l B a Han okla r p ld rmek i eme i ile B a n H r n ard m la l mden k r l p

baba-n ak eden k rk i idin elinden on k r arma anla l r. Bo da a r ca oc k l k, erkek oc n nemi, ad alma, ilk a e baba-o l m cadele i de i lenmek edir (Ergin 1989: 4-6).

Ana me indeki Dir e Han ile O l Bo a hik e inde ilk bi imsel d n m

hik enin ba l ndad r. Al me nin ba l , Dir e Han o l Bokac Can [Han] B n [Bo-n ] Be [Bo-n der ike[Bo-n a[Bo-na me i[Bo-nde Dir e Ha[Bo-n ile O l Bo a a d [Bo-n r lm r.

Ana me in ile al me nin giri inde erilen ba c mleler indirgenerek bi imsel bir

d n m ap lm r: Ha he , bi g Ka Ga (?) [Ha ] Ca (?) [Ha ] Ba d i-i de idi. a i g gi i -i e d-i d i di. A a a a g -e a a d . Bi i de i e ha ca

d e i di. Hanlar han Han Bay nd r

y lda bir kere toy id b O u biglerin ko-nuklard . Gine toy id b atdan ayg rdan deveden bu ra koyundan koc kurdur-m du [k rdurkurdur-m d ]. Bir yire a ota bir yire k l ota bir yire kara ota kurdur-m d . (Kilisli 1916: 6)

Ol amanda T a da (Bay nd r Han) ad nda bir han, y lda bir, O u beglerini davet ederdi. Bir y l yine davetleyip atdan, ayg ratdan, deveden, koyunatdan, ko -dan kestirdi. Yerlere binlerce ipek hal d etdi. Bir yere ak ota ( ad r), bir yere k l ota , bir yere kara ota kurdurdu.

(Mustafa Rahmi 1927: 78)

G r ld gibi al me indeki anla n n ilk c mle i kesilip kar larak ana metne al nmam r. Ana me inde er kar l nda k llan lan T ran ifade ine a r ca dikka ekmek gerekir. O manl De le i nin on d nemlerinde, b n T rkleri ek bir

(9)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

ba rak al nda oplamak d nce inden hareke le geli en e Zi a G kalp n de T rk

-l n Esaslar (1923; 2016: 40-45 en) adl e erinde dile ge irdi i T ran 4_{ka ram n ,} M afa Rahmi nin bilin li bir ekilde k lland m hakkak r. Zira Maarif Vek le i Telif e Terc me He e i nde Zi a G kalp ile birlik e al ma imk n b lan M afa Rahmi nin ( ahin 2005: 12), Zi a G kalp n d ncelerine ilgi d d da bilinen bir ger ek ir ( a-hin 2008: 106). B bak mdan ana me ne, l al de erlerin n plana kar lma i in bi-lin li bir ekilde eklenen b T ran ifade i le d nyap birimsel bir d n m n me -dana geldi i g lenmek edir. Dede Kork a malar n n hi birinde ge me en T ran ibare i, b bo lar n ilk ko kla rma rne ini eren Zi a G kalp araf ndan k llan lm

-r. G kalp, 9 Temm 1917 de Yeni Mecm a da a mlanan Dede Kork Ma allar n-dan: Tepeg ba l kl al ma nda, Tepeg n O a erdi i arar ranT ran a a -lar na g nderme aparak ele al r. Belli bir eferden afer e b k ganime lerle d nen Ba a a Tepeg n ap l mler anla l rken O rd ndan T ran di e bah edilir:

Sen gittin ordular bo dun ran da / Bi i bir tek mahl k e di Turan da. (Zi a G kalp

2018: 649). M h emeldir ki M afa Rahmi, Kili li nin Dede Kork al ma la birlik e Zi a G kalp n ad ge en ilk ko ukla t rma deneme ini de ok m , eri e n rlar am olarak bilinme en O rd n T ran eklinde adland rma ol na gi mi ir.

M afa Rahmi, me nin dilini oc k ok r ki le inin anla aca bir h le ge irebilmek i in al me inde ba kelimeleri de i irerek ermi ir. rne in Ba nd r Han n, O l

k olmayan Allah Te l kargayubdur bi dah kargaru bell bils n. (Kilisli 1916: 7)

eklindeki b r , O l k olmayan Tanr Te l sevme , bi de sevmeyi . (Mustafa Rahmi 1927: 78) eklinde ana me ne al nm r. Al me indeki karga bd r (=lane le-mi ir/bedd a e le-mi ir) ibare i m a l p e me e d n r lerek lane le en, bed-d a ebed-den merhame i bir Tanr imaj n n bed-da n ne ge ilmi ir.

Ana me indeki d n rmeler o lamalar i in de ge erlidir. Ana me indeki anla da, al me inde b l nan o lamalar n ba k mlar indirgenerek a da o laman n amam kar larak bi imsel bir d n m g lanm r. rne in al me inde Dir e Han n Ba n-d r Han n n-da e ine gi men-den nce apm oln-d o lama, ana me inden kesilip kar

l-m t r. A r ca al l-me inde Dir e Han n Ba nd r Han di an nda kar la on r k r c m amele onra nda e ine d n p kar na ap nca o lama a ana me inde yer ve-rilmemi ir. B o laman n ek ikli i Haremine: Bilirmisin neler oldu? Diye ba na

ge-leni yan k yan k anlatd . Ve haremine kah rland . (M afa Rahmi 1927: 79) eklinde giderilme e al lm r. A r ca b radaki harem ifade ine de dikka ekmek gerekir. Al me inde Bo a n anne inden Dir e Han n ha n di e bah edilirken ana me in-deki anla da Dir e Han n haremi denilmek edir. De rin anla na g n olarak ha-remi ibare i e i, e de i mana nda k llan lm r.

Al me inde Dir e Han n ha n n n, Dir e Han a hi aben ap o lama a, ana me inde ba k mlar kar lm ba k mlar na da eklemeler ap larak er erilmi ir.

Di e Ha ha a , g

-e e a , a d :

Hay Dirse Han bana kazab itme nc n b ac s ler s yleme

Yi de g

Ala ad run yir y ine di d gi

Haremi dedi ki: Ey Dirse Han bana ga-ab etme. ncinip ac s ler s yleme. Al ad r n yery ne kurdur. Atdan, ayg r-dan, deveden, koyundan kurban kesdir.

O u un, Ta O u un beglerini davet et. A lar doyur. plaklar geyindir. Bor lular borcundan kurtar. Tepe gibi et

(10)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

Andan [atdan] ayg rdan deveden b a koyundan d gi

O u un Ta O u un big e i e a i gi

A g rsen tuyurg l Yal ncak g rsen tonatg l Borcluy borc ndan kurtarg l Depe gibi at [et] ya [y ] G l gibi k m sa d r

U [ ] e e, h cet dile

Ola kim bir a du al nun alk yla Tanr bi e bir batman ayal [o ul] vire didi. (Kilisli 1916: 9).

y d r. G l gibi k m sa d r. B a a a hacet dile. Ola ki Tanr bi e bir o ul verir. (Mustafa Rahmi 1927:

79).

G r ld ere ana me ne k rban ke irmek e b k ha r apmak gibi ifa-deler eklenmi ir. A r ca al me inde oc n olma na o a ka lan bir a d al n n alk n n e ile olaca belir ilirken ana me inde b k m indirgenerek ap lan ha r n kar l olarak Tanr n n onlara bir oc k ba la aca ndan bah edilir. Ana me indeki anla a eklenen e kar lan b ibareler, ola lar n ak nda bir de i im me dana ge

irdi-inden anlamsal d n m ollar ndan edimsel d n mden bahsedilebilir.

Bu soylamadan onra Dir e Han n ap klar al me inde Dirse Han di i ehlin n

s iyle ulu toy eyledi, h cet diledi. Atdan ayg rdan deveden bu ra koyundan ko k rdurd . O u Ta O u biglerin stine y nak itdi. A g rse toyurd . Yal n g rse tonatd . Borc-luy borc ndan kurtard . Depe gibi et y d [y durd ] g l gibi k m sa durd . El g t r-diler h cet diler-diler. Bir a du al nun alk yla Allah Ta l bir ayal virdi: Hatun ha-mile old . (Kili li 1916: 9) eklinde n ad a anla l rken, ana me inde b k m

indirgenip Dirse Han yle yapd . Y l nda bir o lu oldu. (Mustafa Rahmi 1927: 79)

eklinde e lenerek erilmi ir. B radaki kesip karma i lemi beraberinde motifsel d

-n m de ge irmi ir. Zira adak e k rban mo ifleri me nin d nda b rak lm r. Ya ar n b radaki m , kar da i aha al ld ere lami mo iflerden ar nd r lm bir e er ol rma aba n n de am olarak g rmelidir.

Ana me indeki o lamalarda dikka eken bir ba ka bi imsel d n m de d ya -la t rmad r. Ka l k Da nda ger ekle en anne-o l ara ndaki le me al me inde manzum olarak verilirken ana metinde d ya la t r l p indirgenerek erilmi ir:

O a a a a i e a

a ge di. Baksa g rse: O lancu alca kana bula m yatur. a d a c

-a a , g e ha e a , a -dur: Ka a a g e h a a g ah O i i ce c g a ah Ta i e a ca e a da i i a d

[i di] dah [ah ]

Anas , g rdi ki o lanc al kana bu-lanm yat yor. Dedi ki: Ah yavrum, kara ba m kurban olsun sana, ya -yorsan haber ver bana, ey Ka l k Da ! Akan sular n akma olsun. Biten otlar n bitme olsun. A lan i eklerin a lma olsun. Yavrumu mahvetdin. Ah evlad m, bu kaza sana arslandan m geldi, kaplandan m ne bileyim?

(11)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

g nde canun varsa o ul dir [vir] ha-ber mana

Kara ya um [ba um] kurban olsun sana Ne Ka l k Ta akar senin sular n Akar gibi akmaz olsun

Yeter [biter] sen n otlarun Ka l k Ta Yeter [biter] iken bitmez olsun

Ka ar sen n geyikler n Ka l k Ta Ka ar iken ka ma olsun, ta a d ns n. Ne bileyin o ul

Arslandan m old , yohsa kaplandan m old Ne bileyin o ul

Bir [bu] kazalar sana nireden geldi

O [ ] ge de de ca a [ca ] a a

habe a a

Ka a ba ba a a

A di de bi a e i e habe a a

didi. (Kilisli 1916: 15-16).

Al me indeki anla da, -Bo a Han n b p on be a na gelme i e aralan-d k an onra anne inin e da i e inin ara na r lme inden onra k rk g nde i ile me inin anla ld b l mlerde- ge en n aman k a bir ekilde ifade e mek i in k llan lan At aya k l g, o an dili ev k olur. kal p kesilip kar larak ana

me-indeki anla a al nmam r. B rada ap lan kesip karma i lemi ola lar ara ndaki ge-en n aman belir mek i in k llan lan bir ifade e g land i in ana me indeki ola lar ara nda ge en n renin anla lamama na ol a m r. Ya ar, l anla gelene inin nemli n rlar ndan olan formel (kal p) ifadeleri, oc klar n anla aca e-kilde adele irememek en do an bir k n on c me inden karmak d r m nda kal-m olkal-mal d r.

Ana me inde dikka eken bir ba ka bi imsel d n m de ba kelimelerin an na

anlamlar n n erilmi olma d r:

Bir yere ak ota ( ad r), bir yere k l ota , bir yere kara ota kurdurdu.

(Mus-tafa Rahmi 1927: 78).

Anas emce ini (memesini) bir s kd s d gelmedi (Mustafa Rahmi 1927: 84). M afa Rahmi nin e erini oc klar i in ha rlad bilindi inden, b a klamalar da onlar n da arc n geli irmek i in bilin li olarak ap lenebilir.

Al me nin on nda er alan Dede Kork a ai d an n ana me inde indirgenerek erildi i g r lmek edir. Al me indeki anla da er alan d a Dedem Korkut boy boylad

soy soylad (Kili li 1916: 20) eklinde ba larken ana me indeki d a, Dede Korkut

s s yledi (M afa Rahmi 1927: 86) eklinde ba lamak ad r. Al me inde Kam n

akan g rkli suyun kur masun (Kili li 1916: 20) eklinde ge en Dede Kork n d a , ana metinde Daim akan sular n kurumas n. (M afa Rahmi 1927: 86) ekline d -n r lm r. Al me inde g eri li, g el anlamlar na gelen g rkl ibare inin, ana me inde anl ok ma a ba l olarak k r e d n n ahmin edebiliri .

M afa Rahmi nin Dir e Han ile O l Bo a hik e i, al me inden al n p bi

(12)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

metinde uygulanan kesip karma ve ekleme i lemlerinin a l anla n n b nl ne bir arar ermedi i g lemlenmi ir.

3. Salur Beg

Sal r Beg ba l la erilen me nin ka na Dre den n ha nda ikinci rada er alan Sal r Ka an n i Ya maland Bo d r. Dre den n ha nda 19b(10) - 35a(11); Vatikan n ha nda 84a(5)-19b(7) araklar ara nda er alan bo da, Sal r Ka an a da iken kli Melik e a kerlerinin Sal r Ka an n oba n a mala arak anne i, kar e o l n e ir e me i ile Sal r Ka an n di er O be leri le birlik e, kli Melik in e-rine gidip on nla a a arak aile ini k r arma anla l r (Ergin 1989: 6-7).

B bo , me inlerara l k ba lam nda ilk defa Erg n Veren araf ndan i lenmi ir (2018: 80-83). Veren, al ma nda ana me in olarak M afa Rahmi nin 1927 de a m-lanan ki ab n n T ran M. T rkmeno l araf ndan 2014 e ap lan eni a n n e a al-m r. al mada, al me in olarak i e Orhan aik G k a araf ndan 1938 de La in k -kenli T rk alfabe i le ap lan ilk Dede Kork a n k llan lm r (Veren 2018: 81).

Erg n Veren, ne ana ne de al me inde orijinal a nlar e a alm r. Ana me in olarak M afa Rahmi nin 1927 l ndaki ki ab n k llanma gerekirken T rkme-no l n n 2014 e ap La in k kenli T rk alfabe i le olan a n n k llanm r. T rkmeno l n n M afa Rahmi nin e erini La in k kenli T rk alfabe ine ak ar rken orijinal me ne ad k kalmad , e erin ba b l mlerini er er de i irdi i e bir ok ke-lime i de anl ok d g r lmek edir. B bak mdan ara rmac n n ana me in e imi-nin ha al old lenebilir. al mada k llan lan al me nin de M afa Rahmi nin g r p ok d me in olma p on n e erinden on l onra Orhan aik G k a araf ndan ap lan al ma a ai old ara rmac araf ndan ikredilmek edir. B nedenlerden do-la Sal r Be ba l kl hik e eniden ele al nm r.

Ana metindeki ilk bi imsel d n m hik enin ba l nda g r lmek edir. Al me nin

ba l , Han m Hey Salur Ka an n vi Ya maland Bun [Boyun ] Beyan der. ek-lindedir. Ana me nin ba l indirgenerek Sal r Beg e d n r lm r. Kazan Big

O l Uru Big n Tutsak Oldu Boy da, Sal r Ka an, o l Ur la a a kar. A da d -man ald r na rarlar. Sal r Ka an, onlarla a a rken o l Ur d -man araf ndan e ir edilir. Bir aman onra d man n da ld n g ren Sal r Ka an, o l Ur n ak d nden haber i olarak e ine d ner. A dan ek ba na d nen Ka an kar la an han m ona, Ber gelgil Salur Bigi, Salur g rki. (Ergin 1989: 163) eklinde hi ap eder. Dede Kork n m bo lar n ok d n ar a d m M afa Rahmi nin b radan ha-reke le hik enin ba l n Sal r Beg olarak e i ini d nebiliri .

Alt metinde Salur Kazan, Bir g n Ula o l t l ku un yavr s be e miskin umud

Am t suyunun aslan Karacu un kaplan konur atun iyes Han Uru un a as Bay nd r Hanun g yeg si Kal n O u un devleti kalm yigit arhas Salur Ka an. (Kilisli 1916:

21) eklinde an l rken ana me inde kesip karma i lemi g lan p indirgenerek

Am t suyunun arslan , Bay nd r Han n g veyisi (Mustafa Rahmi 1927: 87) eklinde an lm r. B ke ip karma la Sal r Ka an n O opl m ndaki eri e a

Ba-nd r Han n g e i i olmakla n rlaBa-nd r lm r.

Al me in ile ana me inde Sal r Ka an n erdi i i afe en ekilde bah edilir:

T a ba ba [e e i ] a a

i e i e di di i di, toksan yirde

a a a ipek d emi di, seksen yirde

(Salur Beg) toksan yere ipek ha a d etdi. Altun ayakl surahiler di dirdi.

(13)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

bad a a d , altun ayaka

sura-hiler di ilmi di. T a a g h b

a a d a i g i d

g-e i g-e g-e i bi g-e i dg-e a ba a a

igad [ iga ] ahb b fi a

a O u biglerine a a b i e

-lerdi. i U a Sa Ka a

a a a ab i i i d aba d d

[di i] erine kdi ay td (Kilisli

1916: 21).

O u Begleriyle sohbet ediyordu.

Soh-be e a da di st ne gelerek O u

beglerine dedi ki... (Mustafa Rahmi

1927: 87).

Al me inde Sal r Ka an n di er O be leri le beraber b l nd eme-i me or am e b or amda kadeh nan k fir k lar n n b l nma ile Sal r Ka an n arho olma M afa Rahmi araf ndan a lan ana me ne al nmam r.

Al me indeki kahramanlar n adlar ana me ne ak ar l rken ba de i iklere ram -r. Al me inde K an Selc k o l Deli T ndar olarak ge en i im, ana me inde Sel k o l Deli D ndar ; kli Melik i e adece kli olarak ge mek edir. Sal r Ka an dan da al me nin genelinde Ka an Beg eklinde bah edilirken, ana me inde Sal r Beg olarak ikredilmek edir. kli Melik e a kerleri al me inde k fir olarak ni elendirilir-ken ana me inde adece d man fa la kar m a kar l r.

Al me inde Ka an Be le birlik e a lar na binip a a kanlar n i imleri -Tundar, Kara G ne, ir em eddin, Be rek, Yigenek- ek ek ralan rken ana metinde bu isimler zikredilmeyerek Saysam t kenme , b t n O u begleri, atlar na bindiler. (Mustafa Rahmi 1927: 87) ibare i k llan lm r. B n n an nda, al me inde Karac k oban n karde lerinin adlar -K an G ci, Dem r G ci- zikredilirken ana me inde b i imler iki karde denilerek ge i irilmi ir. Ana me indeki hik ede b i imler kar lm old n-dan bi imsel d n m ollar ndan kesip karma i leminin g land g r lmek edir.

Alt metinde Yedi bin sas dinl din d meni alaca atlu k fir in (Kilisli 1916: 22) Sal r Ka an n rd na ba k n ap belir ilirken, ana me indeki hik ede b ola a -kerlerin a erilmeden ( kli) alaca atl bir ok asker ile (Salur) Begin obas na

bas-k n etdi. (Mustafa Rahmi 1927: 87-88) ebas-klinde anla lm r. Ana me indeki hik ede kli Melik in a kerlerinin a n n belir ilmeme i e dini elerin kar l p adece kah-ramanl a rg ap lma ebebi le rgesel (motifsel) bir d n me ba r lm r. M afa Rahmi nin Sas (bo uk) dinl , din d meni, k fir. gibi kelimeleri kararak ana me ne almama n n ebebi lam daki ehliki ap kab l le ili kili olmal d r. K r an- Kerim de ehliki ap e onlarla ili kinin na l olaca Ankeb re i 46. a e e le a k-lanm r: lerinden ulmedenleri hari , Kitap ehliyle ancak en g el tar da m cadele edin ve deyin ki: Bi e indirilene de si e indirilene de inand k. Tanr m ve tanr n birdir ve bi O na teslim olanlar . (A e , 1980: 401). S le man A e , a e in mealini erdik en

sonra O halde aram da bir fark yoktur. B t n ayr l klar, hayal ve vehimden ibarettir. eklinde bir de or m apar. A e in meali e A e in or m la M afa Rahmi nin

s-lam na ar nda, di er semavi dinlere mensup olanlara m rik denilme , ehli kitap denilir. Dinler, birbirleri ile hem ire[karde ]dirler. Temelde bir olup de i en noktalar, aman ve mek n itibariyle teferruatt r. (Balaban 1952: 1; Akb l , 2001: 85 en) eklindeki g r

-n -n r me i on n ehliki aba ho g r e a g er e e inde bak n n kan d r. M -afa Rahmi nin b r bir a r geli irme inde edi l (1913-1920) re le Hri i an bir

(14)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

memleke e ( i re/Cene re) kalma n n da e ki i olmal d r. M afa Rahmi nin k k k S na On l an da kendi i le ap lan bir le ide, G vur nedir biliyor musunu ?

Allah n ink r edendir. Onlar hakikaten g vurdur fakat Allah a inananlar g vur de il-dir. (Akbulut, 2001: 143) eklindeki a klama la ehliki ap hakk ndaki g r n n ba-ba ndan e ar e i i bir anla n r n old n le ebiliri .

Ana me inde dikka eken bir ba ka bi imsel d n m de hik edeki o lamalarda

kar m a kar. Ana me inde o lamalar n ba lar d ya la t r lm , ba lar

indirgen-mi ba lar da geni letilindirgen-mi tir. rne in k firlerin Kara oban dan e lim olma n i

e-meleri erine Kara oban n ce abi o lama nda b ekniklerin bir arada k llan l-m r:

oban aydur:

lak rd s yleme mere it m k fir

t miyle bir yalakda yund m i en a gun k fir

Altunda alaca atr n [atun] ne gersin Ala ba lu <ki e [ki imce] gelme sana [mana]

Ba unda tu lgan ne gersin mere k fir Ba umda b rk mce gelme mana Altm tutam g nderini ne gersin murdar k fir

K lcuk degeneg mce gelme mana K l cun ne gersin mere k fir Egri ba lu evgenimce gelme mana Bil g nde toksan okun ne gersin mere k fir

Ala koll sapal mca [sapanumca] gelme mana (Kilisli 1916: 23-24)

Kara oban; T teslim olmaz.

Beri gel de yigitlerin arp mas nas l olurmu bir g r! dedi. (Mustafa

Rahmi 1927: 89)

Alt metinde manzum olarak verilen soylama, ana metinde d ya la t r l p

indirgen-mi tir. Kara uk olan oban n ad da indirgenerek Kara a d n r lm r. A r ca ana me indeki hik e e d nyap birimsel bir unsur olarak eklenen T rk teslim olma .

ibaresiyle de bir geni letme i lemi g land g r lmek edir. M afa Rahmi nin T rk

teslim olma . k kre i i, II. Me r i e (1908) in ilan la ba la an g rece g rl k

or-am nda k r lan T rk Derne i (1909) , T rk Y rd Cemi e i (1911) e T rk Oca (1912) gibi T rk kimli ini ne karan k r l lar n al malar la ol r lan mill bi-lincin bir yan ma ol a gerek ir. Daha nceki d nemlerin edebiyat nda i ilen

kahraman karakterleri/tipleri, kimliklerini tan mlarken T rkl klerini o u akahraman hat rlama -lar. Atat rk n destan ahsiyetiyle dolu d nemlerin edebiyat nda ncelikle mill kimli-ine g venme, ahs n mill kimlik i inde g venle ifade etme, T rkl ile v nme var-d r. (Polat 2009: 269-282). M afa Rahmi, b mill kimlik e benlik alg n , T rk op-lumundaki sosyal tabakala ma i erisinde en a a sosyal stat lerden biri olarak d -n le-n oba-n ( oba-no l , 1999: 171-185) eri-nde-n ererek T rk l le nmenin herke e ak an bir a r old n g ermek i emi olmal d r.

(15)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

Sal r Ka an n g rd r adan onra rd na d nd nde kar la d r m al metinde Geli geli yurd n n erine geldi g rdi kim u arda ku gun ta tola m yurd nda

kalm . (Kili li 1916: 25) eklinde anla l rken ana me inde Gele gele yurd na geldi, g rdi ki yerinde yeller eser (M afa Rahmi 1927: 90) eklinde erilmi ir. Sal r

Ka-an n rd n n halini g rd k en onra ap o lama da ana me indeki hik ede

in-dirgenip d ya la t r larak erilmi ir: Kavum (kabile) mim kuma yurdum

K a a ge i e d

Se i a i ede da g e d

A ban ivim dikilende yurd kalm Kar cuk anam oluranda yiri kalm O l m Uru uc [oh] atanda puta kalm

O big e i a a a da e da a

Ka a d [ dba -mutbah] dikilende

ca a . (Kilisli 1916: 25)

Ha i ha i d a e Hani

yur-dum, hani anam, hani o lum? di-yordu (Mustafa Rahmi 1927: 90)

Sal r Ka an n , k r e k pekle kon b l me iki me inde de er erilmi ir. Fakat alt metinde yer alan Kurd y i mub rekd r. (Kilisli 1916: 26) ibaresi ve kurtla ap lan o lama ar le me, kesilip kar larak ana me indeki hik e e al nmam r. T rk k l r i eri inde k r ok nemli bir ere ahip ir. M afa Rahmi nin me nin ge-nelinde T rkl n plana kar p b n r a lama ha li ilgin ir faka e erin oc klara

nelik olarak a ld g n ne al nd nda, b ifadenin al ap la beraber erilme-dik e oc klar n akl nda or i are inden ba ka bir e e neden olma aca d nce i le M afa Rahmi nin kon o lamalara er ermedi i lenebilir.

B rla Ha n dan, al me nin ba b l mlerinde Ka an Big n hatun (Kilisli 1916: 30) eklinde bah edilirken, ana me inde Salur un haremi (Mustafa Rahmi 1927: 94) olarak an lm r. Ya ar, bir nceki hik ede old gibi b rada da ha n kelime ini

haremi kelime i le kar lam r.

Al me inde B rla Ha n n o l na ap o lama na m-ne ir kar k bir ekilde erilirken (Kili li 1916: 30) ana me inden man m k m kar lm r (M afa Rahmi 1927: 94-95). Buna ek olarak alt metindeki Mere k fir aman, Tanr n n birli ine yokdur

g man. (Kilisli 1916: 32) ve At aya k l g, o an dili ev k olur. (Kilisli 1916: 33)

gibi ifadeler kesilip kar larak ana me indeki hik e e al nmam r. M afa Rahmi nin

yeniden ya d me inde, al me nin i eri inde b l nan b k mlarla birlik e kimi mo ifler

de kar ld i in anlamsal d n m ollar ndan rgesel (motifsel) d n mden edi-lebilir. Mere k fir aman, Tanr n n birli ine yokdur g man. lerinin kar larak ana me ne al nmama da kar da ikredildi i gibi M afa Rahmi nin ehliki aba bak la a klanabilir.

Al me inde Sal r Ka an la birlik e kli Melik in erine gidenlerin i imleri,

Kara G ne, Deli D ndar, Kara Budak, ir emseddin, Beyrek, Yigenek, Aru Koca, B gd Emen, Alb Eren. olarak ralan rken ana me inden ir emseddin, Yigenek, B gd Emen ve Alb Eren. isimleri kesilip kar lm t r. Ana metinde bu isimlere yer

erilmedi inden rgesel (motifsel) bir d n m n me dana geldi i lenebilir. Al me inde Sal r Ka an a ard ma gelen O Be lerinin cenge giri meden nceki lami mo ifler i eren ha rl klar , Ar sudan abdest ald lar, a al nlar n yire kod lar iki

(16)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

rek at nama k ld lar, ad g rkl Muhammede salavat get rdiler, bi-tekell f k fire at sal-d lar (Kili li 1916: 36) eklinde anla l rken ana me inde abdest, namaz ve salavat

kar l p el a p Tanr ya dua etdiler. (M afa Rahmi 1927: 98) eklinde

indirgene-rek erilmi ir. Al me indeki b lami mo iflere ana me inde er verilmeyeindirgene-rek

kahra-manl n n plana kar lma la ana me inde anlamsal d n m ollar ndan de ersel d n m n de g land lenebilir. Ya ar, di er iki hik ede old gibi b hik ede de lami mo iflerden ar nd r lm me in ol rma aba n de am e irmi ir.

Ana me nin on ndaki Dede Kork n d a da indirgenerek erilmi ir.

B hik e, a n amanda M afa Rahmi nin ki ab n n da on hik e idir. M afa Rahmi, oc klar i in ha rlam old b ki ab n n on na al me inlerdeki Dede Kor-kut n d a erine i eren k a bir mek p ekle erek d nyap birimsel bir d n

-me ba rm r:

Se gili oc klar,

Ki ap bi i, ar k a r l or . Ama imdi a r l rken Dede Kork n i e erecek ne ekeri ar ne de g el i ekleri Sadece bir iki d ar:

Daima al kan, emi kalpli, g ler l ol n . Va an n e ini , k el ini . B n in anlarla i i ge inini . i al mak, i i ge inmek iledir ki me d olabiliri . Kal n a l cakla (M afa Rahmi 1927: 99)

M afa Rahmi nin ki ab n n ni eli ine dair ap b a klama, b al ma kap a-m nda incelenen anla la n rl de ildir.

M afa Rahmi araf ndan eniden a lan Sal r Beg hik e i, Kili li nin Dede Kork ne rinden al n p bi imsel d n mler ap larak d nemin r h na g n h le

geti-rilme e al lm r. M afa Rahmi, b hik ede al me nin me aj n fa la de i irme-mekle birlikte, kesip karma ve etleme ekniklerini kl kla k llanm r. Al me indeki soylamalar, manzum olarak verilirken ana metinde d ya la t r l p indirgenerek veril-mi ir. Al me inde ge en ba i imler ana me ne al nma arak da rgesel (motifsel) bir

d n m g lanm r. Son

Y kar da ana me inler olarak ek ek incelenen hik e de erlendirildi inde

yeni-den ya lan b anla lar n amam nda a l ola rg n n d na pek k lmad g r l-mektedir.

Ya ar n yenidenya m m dahalelerinin bi imsel ve anlamsal d n m ara acak e-kilde ger ekle i i g r l r. A r ca b m dahalelerin emelinde hedef ok c ki le e d neme ha o al ar lar n e kili old anla lmak ad r.

Ya ar, bi im el d n mler a ndan, a d her me ni de al me nin ba b -l m-lerini kesip karma, indirgeme ve d ya -la t rma i -lem-lerine abi arak ol r-m r.

ncelenen me inler, hedef ok r ki le a ndan ki ab n on na eklenen mek p an da anla laca ere oc klara nelik olarak ha rlanm r. B ebeple al me nin dili e l b ana me inde oc klar n e i e ine g n h le ge irilme e al lm r. Ya ar, argo e k f r i eren m ibarelerin, oc k ihninin ka ra ama aca n d nd kal p ifadelerin (A a a k l k o an dili e k ol r; i eg l lal r kap rgal b r b.)

anla-labilme i i in n a klamalara gerek inim d lan , k r e k pekle le me gibi T rk k l r e inan arihine dair h lar ile ahlaki afi e in g erge i olarak -n la-n peri k ile ci-n el ili ki e girme e dair -n rlara a-na me i-nde er ermemi ir. B ama do r l nda ap lan kesip karmalar, indirgenip d ya la t r lmalar ve ap lan

(17)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

D neme ha o al ar lar bak m ndan M afa Rahmi nin kesip karma ve indirgemede de b l nmak re i le bi im el d n me abi n rlardan biri lami mo iflerdir. Dede Kork n hik e ine a lm olan kelime-i e hi , nama , ala a , d a ile oc k ahibi olma, adak, k rban gibi lami mo ifler ile Mere k fir, sas (bo uk) dinli k fir gibi ekile irme n r olarak k llan lan ibareler, yenidenya m a ama nda me inlerden kar l-m r. Ya ar n, b le bir m ergileme inde T rki e C mh ri e i nin k r l llar ndaki laiklik anla n n e ki i olmakla birlik e orl klar n e inden ek ba na gelebilen g l bir kahraman profili orta a ko mak ar da n plana km r. B den a ar n al me in-lerde ilahi ard m on c elde edilen ba ar lar n anla ld pa ajlar ana me ne ak armad d n lebilir. A r ca, a ar n d nemin nemli bir a d n olarak b le bir a arr f a b l

nma-nda, lamc l k ideoloji inin k r l m cadele ini engelleme e al anlar araf ndan milli m cadele e kar k llan lma n n di er d nem a d nlar gibi kendi inde de ara m olabile-ce i ol m e kiden bah edilebilir.

Ya ar n, hedef ok r ki le e d neme ha ar lar bak m ndan ana me ni ol r rken bir di er yenidenya m m dahale i i e anlamsal d n mlerdir. Eserde tespit edilen an-lamsal d n mlerin genellikle l al de erler e raf nda ekillendi i g lemlenmi ir. M

-tafa Rahmi, uyarlayarak yeniden a d hik ede T rk e dair ne kadar ol m n r ar a onlar a kla arak T rkl ncele en e cel en bir a r ergilemi ir. M afa Rahmi nin T rkl ncele en b le bir a r alma nda d nemin o al ar lar n n, d n ada k elen milli de le ideallerinin, milli m cadele recinde or a a kan fikir ak mlar la ilgili olumlu ve olumsuz deneyimlerin, -daha nce i olmakla birlik e- Zi a G kalp araf ndan 20. l n afa nda n rlar i ilip hedefleri ol r lan T rk l k hareke inin, A a rk ara-f ndan da benim enip T rki e C mh ri e i nin k r c ideoloji ine d n r lme inin e

ki-inden raha l kla bah edilebilir.

Bir pedagog olarak oc klar n ok d klar ki aplardaki kahramanlara k neceklerini e onlar gibi da ran geli irme aba i eri ine gireceklerini bilen M afa Rahmi,

yenidenya-m ba layenidenya-m nda ele al nan al yenidenya-ma nda Dede Kork kahrayenidenya-manlar ndan Ba a , Sal r Beg e

Bo a ba kalar n n ard m na ih i a d madan kendi akl e g c le or nlar n e inden gelebilen irade ve ideal ahibi rnek birer T rk kahraman olarak i lemi ir.

NOTLAR

1. M afa Rahmi nin ki ab nda ra la anla lar b l nmak ad r: 1. Tepeg ile Ar lan Ba a ( . 3-15), 2. Tilkinin

K r Neden Be a ? ( . 16-20), 3. A e ( . 20-24), 4. K rm Sakal ( . 25-28), 5. Ma i I k ( . 28-34), 6. Bir

G , ki G , G ( . 35-41), 7. A c Do an ( . 42-47), 8. T l ml Da arc k ( . 47-53), 9. Dan karpinleri ( .

53-58), 10. U r ( . 59-63), 11. D me Bahad r ( . 63-66), 12. De irmenci ra ( . 67-71), 13. Da Ba nda

Bir K l be ( . 71-76), 14. ki Karde ( . 77-78), 15. Dir e Han ile O l Bo a ( . 78-87), 16. Salur Beg (s. 87-99).

2. mpara orl k a al nda a a an m in anlar n dil, din, rk fark g e meden a ana e hanedana ba l bi imde

O manl kimli i le (Kan er 2014: 30) bir arada a amalar n e de le in b lelikle a ak a kalaca n ng ren

O manl c l k ideoloji i, Balkanlarda ga ri M lim n rlar ara nda h la a lan e bir ok l de le in or a a

kma na emin ha rla an milli e i hareke lerin do p a lma na engel olamam r. Balkanlardaki

devletle-rin i an ederek birer birer ba m de le k rmalar , O manl n n a li k r c n r olan mille -i h kime de [T rklerde] bir fark ndal k e kolek if an recini ba la r (Kan er 2014: 169). B geli melere paralel olarak S l an II. Abd lhamid, de le en kopan Hri i an n rlar n ard ndan M l man opl l klar n da a r lma n

n-lemek i in lam birli i ol rmak e Ba d n a n n h c mlar na beraberce kar ko mak amac la lamc l k

ideolojisini bir siyaset olarak benimser (Kutlu 1986: 342). Ne O manl c l k ne de lamc l k ideolojileri O manl

-n -n ad m ad m k l p erime ine engel olama lar. O manl n n k r c a li n r T rkler ara nda geli en

milli-e ilik harmilli-ekmilli-e i i milli-e 1908 dmilli-en onra T rk l k ad al nda bir ak m dmilli-ernmilli-eklmilli-er milli-e a n organlar k rmak rmilli-e i lmilli-e

e kila lanma a ba lar. B dernekler erinden r len faali e ler on c nda T rk l k b k bir i me ka an r

e b i menin on c olarak T rk mille i ol rma d nce i or a a kar (Kan er 2014: 34). Mille bilinci

ol rman n en nemli i ici g c olan dilin nemini ka ra an T rk ler, mer Se fe in in kaleme ald Yeni

Li an makale i le halka la man n e ara lacak milli edebi a n na l bir dile da anma gerek i inin l lerini

or a a ko m ol rlar. Zi a G kalp n 1911 l nda Gen Kalemler dergi inde a mlanan T ran man me i le

(18)

Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127

3. Laikli e emin ha rla an ink lap a alar n n r rl e giri arihleri ekildedir: Sal ana n Kald r lma (1 Ka-m 1922), Hilafe in Kald r lKa-ma (3 Mar 1924), Te hid-i Tedri a Kan n (3 Mar 1924), eri e e E kaf Vek le-inin Kald r lma (3 Mar 1924), Te kila - E a i e Kan n [Ana a a] (20 Ni an 1924), apka Kan n (25 Ka m 1925), Tekke, Za i e e T rbelerin Kapa lma (30 Ka m 1925), Medeni Kan n n Kab l (17 ba 1926).

4. Zi a G kalp a g re T ran, T rk lerin ak mefk re i (ideali) dir. B mefk re, O , Ta ar, K rg , bek e

Yak gibi farkl adlarla kar m a kan T rklerin li anda, edebi a a e har a (k l r) T ran ad al nda birle -melerini a lamak r (Zi a G kalp 2016: 43)..

KAYNAK A

Akb l , T la . M afa Rahmi Balaban n E i im, Din e Din E i imi le lgili G r leri . Ya mlanmam k ek li an e i. anb l: Marmara ni er i e i, 2001.

Aktulum, Kubilay. Metinleraras li kiler. Ankara: eki Ya ne i, 2000. _______. Folklor ve Metinleraras l k. Kon a: i gi Ki abe i, 2013.

A e , S le man. Kur n- Kerim ve Y ce Me li. Ankara: K l Ki abe i, 1980.

[Balaban] M afa Rahmi. Kork d A an n Ki ab : E el Zamanda anb l: Bab- l Cadde inde Maarif K bhane i, 1927.

Balaban, M afa Rahmi. Sema i Dinlerde M erek Nok a . M sl man Sesi. 4 (66), (1952): 1-2.

[Balaban] Mustafa Rahmi. Korkut Ata n n Kitab : Evvel Zamanda . ha . T ran M. T rkmeno l . anb l: Milen m Ya nlar , 2014.

[Bilge] Kilisli Muallim Rifat. Kit b- Dede Korkud al Lis n- T ife-i O u n. anb l: r- l mi e e Milli e Tedkik Enc meni Ne ri a , Ma baa- mire, 1332/1916.

obano l , k l. S reklilik e De i me A ndan Dede Kork Hik elerinde oban Ka ram . IV. T rk D nyas Ya arlar Kurultay (Ankara, 5-6 Kas m 1998) Bildiriler. Ed. me e in e Ha an A ni Y k el. Ankara: LESAM Ya nlar , 1999: 171-185.

Edi A do an, Sahra pek. Folklorik Bir r n n Yeniden Ya m : Kerem ile A l rne i . Uluslararas T rk e Edebiyat K lt r E itim Dergisi. 8 (1), (2019): 462-480.

Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitab I / Giri Metin Faksimile. Ankara: TDK Ya nlar , 2. b . 1989. Er an, Veli. M afa Rahmi Balaban . T rkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi. C. 5. anb l: T rki e

Di-ane Vakf Ya nlar , 1992: 1-2.

G ne , B ra. M afa Rahmi Balaban n oc k Edebi a le lgili E erleri erine Bir Ara rma . Ya m-lanmam k ek li an e i. Bal ke ir: Bal ke ir ni er itesi, 2019.

G en , Ahme g r. Halk Anlat lar n n Yeniden Ya m S recinde Tepeg (1923-2018). anb l: ken Ne ri a , 2019.

Kanter, M. Fatih. Milli Edebiyat D nemi T rk iirinde Benlik Alg s ve Kimlik Kurgusu. ab l: Ki abe i Ya-nlar , 2014.

Kutl , M afa. Mill Edebi a . T rk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi. C. 6, anb l: Derg h Ya nlar , 1986: 341-346.

Oka , Orhan e erif Ak a . Yirminci A rda T rk Edebi a (De am ) . Ba lang c ndan G n m e Kadar B y k T rk Klasikleri Tarih-Antoloji-Ansiklopedi. C. 11, anb l: ken-S Ya nlar , 1992. Pehli an, G rol. Sa Simgecili inden Keh ne e Bir Mec p e E eri: k Cem l e Ama a Se

a-ha n me i . Mill Folklor. 115 (2017): 19-39.

Pola , N m H. Yeni T rk Edebi a T rk Kimli i ne Ne Ka ? . T rk Kimli i Ayva G kdemir e Arma an-2. Ed. M. a a a demir, anb l: ken Ne ri a , 2009: 269-282.

ahin, M afa. The Life and Idea of M afa Rahmi Balaban . International Journal of Turkish Studies. 14 (1-2), (2008): 103-116.

ahin, M afa. Hayat ve D nceleriyle Mustafa Rahmi Balaban. Ankara: Phoeni Ya ne i, 2005. T rke , mer. G d k Bir Edebi a Kanon . Modern T rkiye de Siyas D nce Kemali m. C. 2. 6. bs.

an-b l: le i im Ya nlar . 2009: 425-448.

Veren, Erg n. T rkiye de Pop ler Yay nlarda Dede Korkut Kitab . anb l: Do K phane i, 2018. Y lar, mer. Yemliha dan Camasbn me ye Lokman Hekim den G n m e ahmaran (Metinleraras

mle-meler). Ankara: Pegem Akademi, 2016.

Zi a G kalp. Alt n I k. ha . Ali D ma , anb l: ken Ne ri a , 2016.

_______. T rk l n Esaslar . ha . Salim ono l . 4. b . anb l: ken Ne ri a , 2016. _______.Yeni Mecmua Ya lar . ha . Salim ono l . anb l: ken Ne ri a , 2018.